Θα επαναφέρω το θέμα των πολιτειακών νόμων και του Νόμου ως φύσης των πραγμάτων, καθώς και της μεταξύ τους σχέσης, γιατί είναι εξαιρετικά σημαντικό, αλλά δεν του δίνεται η αναγκαία προσοχή. Όλοι επικαλούνται τους νόμους, το σύνταγμα, το διεθνές και το ευρωπαϊκό δίκαιο και ό,τι είναι γνωστό από την εποχή στην οποία μεσουρανούσε ο δυτικός πολιτισμός και βρισκόταν στο ανώτερο σημείο της ανάπτυξής του. Υπολείμματα αυτού του πολιτισμού υπάρχουν ακόμη στα δυτικά συντάγματα. Αυτά τα επικαλούνται οι πολιτικοί είτε ως απλά διαγγέλματα για το θεαθήναι είτε οι πολίτες για να αντιτεθούν σε αυτά που η εκάστοτε εξουσία πράττει. Το ερώτημα όμως είναι: ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΕΣ ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΕΝΕΡΓΕΣ ΚΑΙ ΣΕΒΑΣΤΕΣ; Θα έλεγα ότι, δυστυχώς, έχουν καταντήσει (παντού) ένας διάκοσμος και τίποτε άλλο. Σιγά-σιγά, αποδομούνται με αντίθετους νόμους (πιθανόν αντισυνταγματικούς) ή ακόμη και με αντίθετες πρακτικές που κανείς δεν μπορεί να προσβάλει, γιατί διανύουμε μία εποχή κατά την οποία η εκτελεστική εξουσία έχει σχεδόν καταργήσει τη διακριτότητα των άλλων δύο εξουσιών (δικαστικής και νομοθετικής) και έτσι αυτές έχουν πάψει να είναι εγγυητές της δημοκρατίας. Η συνέπεια είναι να μην υπάρχει καθόλου δικαιοσύνη ως νόημα και ποιότητα. Ο νόμος έχει εκφυλιστεί σε αυθαιρεσία εκ μέρους αυτών που έχουν τη δύναμη στα χέρια τους. Ακόμη και τα ψήγματα δικαιοσύνης που έχουν απομείνει στα συντάγματα δεν τηρούνται και παραβιάζονται από τους κοινούς νόμους.
Εδώ υπεισέρχεται η πρώτη δυσκολία και αναρώτηση. Μα δεν είναι ο ίδιος ο νόμος αυθαιρεσία, εφ’ όσον επιβάλλεται στην ατομική βούληση του ανθρώπου; Σε αυτό το ζήτημα εμπλέκονται φιλοσοφικά ζητήματα όπως είναι η φύση του ατόμου, της συλλογικότητας και της βούλησης. Ο σκοπός του άρθρου δεν είναι να κάνει τέτοια ανάλυση (σύμφωνα με τη δική μου αντίληψη, βέβαια), αλλά απλώς μία σύντομη αναφορά στα προβλήματα εννοιολογικής διάκρισης.
Πολλοί είναι αυτοί που λένε πως θέλουν να αποτινάξουν από πάνω τους τον ζυγό των νόμων, των αρχών της κοινωνίας, για να είναι πραγματικά και ολοκληρωτικά ελεύθεροι. Όμως το άτομο δεν υπάρχει χωρίς την συλλογικότητα, χωρίς τους άλλους, όχι γιατί τους έχει ανάγκη, αλλά γιατί η ανάγκη για προσδιορισμό της εαυτότητας οφείλεται ακριβώς στο ότι υπάρχει η συλλογικότητα και το περιβάλλον (έμβιο ή άβιο) και χρειαζόμαστε ένα όριο απέναντι στους άλλους για να ορίσουμε τον εαυτό μας. Αυτό που λείπει είναι η ισορροπία ανάμεσα σε αυτά τα δύο. Αυτό που χρησιμοποιούν αυτοί οι άνθρωποι σαν δικαιολογία είναι η επιβολή της πλειοψηφίας στην κοινωνία, που βέβαια δεν είναι πάντοτε σωστή. Αυτή η επιβολή εκφράζεται, για παράδειγμα, με απαρχαιωμένους κοινωνικούς κανόνες, με δεισιδαιμονίες, με μίση και προκαταλήψεις και άλλες εκφράσεις που περιορίζουν υπερβολικά την ατομική ελευθερία και προκαλούν στρεβλώσεις. Όμως, συνήθως, αυτοί που απαιτούν μια τέτοια ολοκληρωτική ελευθερία χρησιμοποιούν αυτά τα αρνητικά ως απλή δικαιολογία και, στην πραγματικότητα, εννοούν την απαλλαγή τους από οποιαδήποτε ευθύνη απέναντι στη συλλογικότητα, την απαλλαγή τους από τον ηθικό κανόνα ή από την έννοια του κοινού καλού. Αυτό είναι το κρίσιμο σημείο. Η πρόθεση και τα λεγόμενα δεν συμπίπτουν. Γι’ αυτόν τον λόγο, αυτή η αόριστη επίκληση της απόλυτης ελευθερίας πρέπει να γίνει συγκεκριμένη και να απαντηθούν τα εγειρόμενα ερωτήματα, για να είναι αποδεκτή.
Ο νόμος πρέπει να είναι η έκφραση του νοήματος δικαιοσύνης και να ρυθμίζει σχέσεις σε μια ισορροπία μεταξύ ατόμου και συλλογικότητας. Ένας αληθινός νόμος διατηρεί και την συλλογική ταυτότητα και την ατομική ελευθερία σε συνδυασμό. Όμως ο νόμος που θεσπίζεται από ένα κράτος απέχει από αυτή την δικαιοσύνη και, συχνά, απέχει πάρα πολύ μέχρι που να εκφράζει ενίοτε μόνον την αυθαίρετη βούληση ενός ατόμου ή μιας ελίτ. Επιπλέον, ο θεσπισμένος νόμος μεταβάλλεται μέσα στον χρόνο ανάλογα με την ισορροπία των κοινωνικών δυνάμεων που υφίστανται σε κάθε εποχή.
Γι’ αυτούς τους λόγους, η συνεχής επίκληση των νόμων και των συνταγμάτων δεν εγγυάται και πολλά πράγματα, εφ’ όσον οι νόμοι μεταβάλλονται και, όταν η εκτελεστική εξουσία είναι πανίσχυρη, μπορεί αυτοί οι νόμοι να γίνουν δυναστικοί. Τότε δεν θα έχουμε τι να επικαλεστούμε ή η οποιαδήποτε επίκληση θα πέφτει στο κενό.
Αυτή είναι η διπλή φύση του νόμου και, ανάμεσα στις δύο άκρες του εκκρεμούς αυτού της δικαιοσύνης και της αυθαιρεσίας, υπάρχει μία μεγάλη απόσταση, όπου συναντάει κανείς διάφορες μείξεις των δύο αυτών στοιχείων, που και αυτές όμως είναι μεταβαλλόμενες.
Αυτό πρέπει να το έχει ο πολίτης υπόψη του, γιατί αυτή ακριβώς η διαδρομή ανάμεσα στη δικαιοσύνη και την αυθαιρεσία αποτελεί και το πεδίο της πολιτικής ελευθερίας του, δηλαδή το πεδίο όπου μπορεί να δράσει για να διαμορφώσει ένα πολιτειακό πλαίσιο που να εκφράζει το πρέπον για την κοινωνία του σημείο ισορροπίας, το νομικό πλαίσιο που της αρμόζει και να ελέγχει – αν θέλει – την κίνησή του προς τον ένα ή τον άλλο πόλο του εκκρεμούς της δικαιοσύνης και της αυθαιρεσίας.
10/11/23
Ιωάννα Μουτσοπούλου
εικόνα : pixabay
