Η μοναξιά στη δυτική κοινωνία είναι ένα φαινόμενο που αυξάνεται με ραγδαίους ρυθμούς. Αξίζει τον κόπο να συλλογιστούμε για τα αίτια και τις επιπτώσεις της. Τα αίτιά της είναι εσωτερικά και εξωτερικά.
Τα σημερινά πρότυπα είναι ατομιστικά και, μάλιστα, τόσο πολύ ώστε οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν στα αστικά κέντρα με τον μεγάλο πληθυσμό, αλλά απομονωμένοι και άγνωστοι μεταξύ αγνώστων. Φυσικά, υπάρχουν διαφορετικοί βαθμοί έντασης της μοναξιάς ανά χώρα. Ένα κορυφαίο παράδειγμα είναι η Σουηδία, όπου σχεδόν το 60% των νοικοκυριών είναι μονοπρόσωπα, δηλαδή ενός ατόμου, γιατί οι νέοι από τα 18 τους περίπου φεύγουν από την οικογένεια και ζουν μόνοι τους (https://www.newsbeast.gr/weekend/arthro/6055009/to-soyidiko-montelo-tis-zois-ton-neon-kai-i-skoteini-pleyra-toy Το σουηδικό μοντέλο της ζωής των νέων και η σκοτεινή πλευρά του). Και, ενώ προηγουμένως η μοναξιά ήταν πρόβλημα κυρίως των μεγάλων ηλικιών, τώρα πλήττει και τους νέους.
Η ίδια η οικονομία, που αποτελεί και αυτή πρότυπο συναφές, απαιτεί τόση προσοχή και χρόνο από τα άτομο και είναι τόσο ανταγωνιστική και κυρίαρχη κοινωνικά που έχει προκαλέσει διάσπαση της κοινωνικής συνοχής (και όχι μόνον της οικογένειας), ακόμη και από τους καιρούς της σχετικής ευμάρειας. Η αποχαύνωση της ευμάρειας, η έλλειψη σκοπού, η τυχαιότητα των επιθυμιών ήταν οι πρώτες ενδείξεις αυτής της διάσπασης – αλλά και η εγγύηση ότι αυτή ήταν αναπόφευκτη.
Ακόμη και η παρερμηνεία της ελευθερίας ως ασυδοσίας, ως απαλλαγής από ευθύνες και βάρη, οδήγησε σε αυτή την αποξένωση, γιατί ο άνθρωπος νόμισε πως είναι ασφαλής και πως η σχετική ευμάρεια ήταν πια εξασφαλισμένη και ότι οι δημοκρατικοί θεσμοί θα άντεχαν κάθε κτύπημα και θα ήταν άτρωτοι από την μαζική αδιαφορία. Μα δεν ήταν έτσι. Οι θεσμοί δεν άντεξαν και στο τέλος τέθηκαν στην υπηρεσία της δυνάμεως. Αυτό σημαίνει αύξηση της αυθαιρεσίας και του φόβου του θανάτου λόγω της ανασφάλειας. Όμως κάθε διάσπαση κοινωνική προκαλεί μοναξιά, είτε βρίσκεται κανείς μέσα σε πλήθος ανθρώπων είτε είναι μόνος του.
Στην πραγματικότητα, η αρχική πηγή της μοναξιάς είναι η αποκοπή από το Νόημα, το ίδιο το νόημα της ζωής και της Ύπαρξης. Το Νόημα αυτό δεν δημιουργείται, δεν “κατασκευάζεται” από τον άνθρωπο, δηλαδή ο άνθρωπος δεν είναι δημιουργός σε αυτό το επίπεδο. Η ασφάλεια του ανθρώπου βρίσκεται πάντοτε σε αυτό που τον υπερβαίνει και τον συνδέει με την Ολότητα και, φυσικά, την συλλογικότητα. Η αποκοπή από το Νόημα σημαίνει αποκοπή από την Ύπαρξη καθεαυτήν (όχι την εγκόσμια), πράγμα που οδηγεί σε μοναξιά σε όλες τις εκφράσεις της.
Η πιο κρυφή μοναξιά είναι εκείνη που έχει εσωτερικά χαρακτηριστικά και δεν έχει σχέση με την σωματική παρουσία ή απουσία ανθρώπων. Τέτοια μοναξιά βιώνουν πολλοί άνθρωποι. Η έλλειψη σωματικής παρουσίας σχετίζεται κυρίως με την σωματική ασφάλεια και την φυσική επιβίωση. Όμως ειδικά η άλλη μορφή μοναξιάς αφορά την επιβίωση του ανθρώπου ως ψυχολογικού όντος. Βέβαια, καλό είναι η σωματική παρουσία να συμπίπτει με την ψυχολογική.
Γι’ αυτό υπήρξαν ασκητές με απόλυτη μοναχικότητα που όμως δεν βίωναν μοναξιά, γιατί ήταν προσηλωμένοι σε ένα μεγάλο νόημα, όπως εκείνο του Θεού, που καταργούσε αυτή την διάσπαση. Και υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που εν μέσω άλλων ανθρώπων βιώνουν ψυχολογική μοναξιά.
Ο ατομισμός, μαζί με μια σχετική απελευθέρωση από την υπερβολική πίεση που ασκεί η κοινωνία στο άτομο, έφερε πολλά δεινά και, τελικά, αμφισβήτηση και αναίρεση του ίδιου του ατόμου. Το άτομο έχασε από το ένα μέρος τη δύναμη της συλλογικότητας και από το άλλο χωρίς το νόημα θεωρήθηκε μία μηχανή, ένα τυχαίο συμβάν που μπορεί και να καταστεί άχρηστο μια μέρα και καθιστά την αξία του ανθρώπου μία φενάκη.
Στην πραγματικότητα, δεν έχει βρεθεί ακόμη η ισορροπία ανάμεσα στην κοινωνικότητα και την ατομικότητα. Η κοινωνία καταπιέζει το άτομο, δηλαδή, από το ένα μέρος, το άτομο πληρώνει την παρουσία και την βοήθεια των άλλων με την υποταγή του, συχνά μάλιστα σε παράλογες κοινωνικές απαιτήσεις, και η απελευθέρωση από την κοινωνία απογυμνώνει το άτομο από την αναγκαία για την υγεία και την ολοκλήρωσή του σχέση με τους άλλους ανθρώπους. Το λάθος δεν βρίσκεται μόνον στις συνθήκες, αλλά περισσότερο στο πώς αντιλαμβανόμαστε την ατομικότητα και τη συλλογικότητα. Αυτό είναι ένα λάθος που αφορά τον κόσμο των εννοιών. Πάνω σε τέτοια λάθη δομήθηκαν όλες οι ανθρώπινες κοινωνίες και τώρα διανύουμε την κρίσιμη εποχή, στην οποία όλα τα λάθη συσσωρεύουν τους καρπούς τους.
(Βλέπετε:
1) Εκπομπή στο κανάλι του Σόλωνα Ecosolon με τίτλο “Μοναξιά μια σύγχρονη μάστιγα” https://www.youtube.com/watch?v=c2DfaRSgf1o&t=216s ).
Η μοναξιά και η κοινωνική απομόνωση επηρεάζουν σοβαρά την υγεία, σύμφωνα με μεγάλη μετα-ανάλυση
3)https://www.metrosport.gr/einai-noris-gia-ti-soyidia-tha-fanoyn-se-2-evdomades-ta-apotelesmata-242663 για την Σουηδία
4) https://www.tanea.gr/2023/11/21/world/i–souidia–katapolema–ti–monaksia–ton–anthropon–tis–me–tin–kampania–tou–geia/ για μια σουηδική πόλη και πώς προσπαθεί να καταπολεμήσει την μοναξιά
5)https://www.amna.gr/health/article/373372/Enas-stous-deka-Ellines-niothei-megali-monaxia
Ένας στους δέκα Έλληνες νιώθει μεγάλη μοναξιά
6)http://www.encephalos.gr/full/47-1-05g.htm
Ψυχοκοινωνικές συνιστώσες της μοναξιάς
Α. ΠΑΡΑΣΧΑΚΗΣ*
*Ψυχίατρος, Επιμελητής Β΄ ΕΣΥ Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, Δαφνί, Αθήνα
15/2/24
Ιωάννα Μουτσοπούλου
Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ
φωτογραφία : PIXABAY
