ΕΘΝΟΣ & ΚΡΑΤΟΣ, ΣΥΝΘΕΣΗ & ΣΧΕΔΙΟ ΙΔΕΩΝ

Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΠΑΤΡΙΔΑ (της Ιωάννας Μουτσοπούλου)

1024px Greece 1917 war poster 02 petros roumbos - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

1024px Greece 1917 war poster 02 petros roumbos 56x83cm - Σόλων ΜΚΟ(Μέρος 2 του άρθρου: “Το νόημα της πατρίδας” )

Θα συνεχίσω τώρα με την άλλη οπτική της πατρίδας. Σαν παράδειγμα αναφέρω ένα άλλο άρθρο, του Δρ Αυγουστίνου Αυγουστή, όπου έχουμε μία αντίθετη αντίληψη της πατρίδας, γεμάτη συναίσθημα και νοσταλγία για το παρελθόν και το πώς αντιμετωπιζόταν η πατρίδα τότε (Βλέπετε https://hellasjournal.com/2017/10/ti-ine-i-patrida-o-sokratis-tin-theori-os-to-ipertaton-agathon-gia-ton-anthropo/ 30/10/2017). Παραθέτω αποσπάσματα από το εν λόγω άρθρο.

«(Οι Ρωμαίοι και οι Έλληνες) Έλεγαν ότι χρωστούν τα πάντα σ’ αυτή. Ότι δεν υπάρχει τίποτε άλλο για το οποίο να αξίζει κανείς να πάρει εκδίκηση, εκτός από την Πατρίδα και τους γονείς του. Ότι δεν πρέπει κανείς να έχει άλλους φίλους εκτός από τους φίλους της Πατρίδας. Ότι είναι ωραίο, ότι είναι γλυκό να πεθάνει κανείς για να την υπερασπιστεί. Ότι οι ουρανοί δεν αποκαλύπτονται παρά μόνο σ’ αυτούς που την έχουν υπηρετήσει».       

    «Είναι μια μητέρα που αγαπά όλα τα παιδιά της, που δεν τα ξεχωρίζει παρά μόνο όσο ξεχωρίζουν από μόνα τους. Που επιθυμεί να υπάρχει και η αφθονία και η μετριότητα, αλλά καθόλου φτώχεια. Μεγάλοι και μικροί, αλλά κανένας στερημένος. Που, ακόμα και σ’ αυτή την άνιση μοιρασιά, διατηρεί ένα βαθμό ισότητας, ανοίγοντας σε όλους το δρόμο για τις πρώτες θέσεις».     

   Δεν θα αναφέρω άλλα εδάφια από το παραπάνω άρθρο, γιατί είναι όλα στο ίδιο κλίμα, αλλά αξίζει να το σχολιάσει κανείς στον κόσμο των εννοιών, αντί να μείνει μόνον στα ωραία αυτά συναισθήματα, γιατί μόνα τους αυτά δεν μπορούν να εξηγήσουν τη φύση των πραγμάτων, τις συγκρούσεις, τις αποτυχίες, την παρακμή. Χρειάζεται και κάτι παραπάνω, όπως εξάλλου και στην προηγούμενη αντίθετη περίπτωση. Αν φοβόμαστε αυτό το παραπάνω, αυτό σημαίνει πως η αγάπη μας και η πίστη μας είναι αβαθής και βασίζεται στον φόβο και την άγνοια ή στον φανατισμό.  

  Για παράδειγμα, δεν μπορούμε να πούμε ότι ο ουρανός αποκαλύπτεται μόνον όταν έχει κανείς υπηρετήσει την πατρίδα του. Θα έλεγα ότι μπορεί να αποκαλυφθεί με πολλούς τρόπους, αλλά σίγουρα η συλλογικότητα είναι αυτή που δοκιμάζει την αβλάβεια του ανθρώπου, γιατί η αβλάβεια αναφέρεται πάντοτε σε σχέσεις. Η πατρίδα είναι μία μορφή συλλογικότητας, μία άλλη είναι η οικογένεια, μία άλλη η ανθρωπότητα, ο πλανήτης κ.ο.κ. Υπάρχει επίσης η θρησκεία που φέρνει μία ιδιαίτερη αίσθηση συλλογικότητας μέσω της αβλάβειας που κομίζει και με την έννοια του θείου. Το ζήτημά μας είναι πώς θα συνδυαστούν και θα συνυπάρξουν όλες αυτές οι μορφές της συλλογικότητας και των υπερβάσεών τους (π.χ. υπέρβαση είναι τρόπον τινά η ανθρωπότητα σε σχέση με τα έθνη). Μέχρι τώρα οι απόψεις βρίσκονται στα αντίθετα άκρα, με φανατισμό και μαξιμαλισμό. Για παράδειγμα, και οι ναζιστές υπηρέτησαν την πατρίδα τους, όμως δεν νομίζω πως με αυτό τους ανοίχτηκαν οι ουρανοί.

  Επίσης, δεν μπορούμε λογικά να πούμε ότι όλοι οι φίλοι μας πρέπει να είναι και φίλοι της πατρίδας μας. Αν στην πατρίδα έχει υπερισχύσει ό,τι είναι αρνητικό, τότε δεν θα μπορούμε να αξιώνουμε τη φιλία κανενός, ούτε να θεωρούμε αξιόπιστη μία φιλία που δέχεται το αρνητικό. Δηλαδή, οι φίλοι της ναζιστικής Γερμανίας σε τι κατηγορία θα κατατάσσονταν; Θα έπρεπε οι Γερμανοί να τους αποδέχονται μόνο και μόνο γιατί ήταν φίλοι της χώρας τους ή, μάλλον, της πολιτικής της; Πίσω από κάθε τι, πρέπει να αναζητούμε την ποιότητα, μια μεγάλη αφηρημένη έννοια που να δίνει ψυχή και αξία σε αυτό που επιδιώκουμε. Το ίδιο συμβαίνει και με την πατρίδα, την οικογένεια και άλλα.

  Όσο για τον βαθμό ισότητας που λέει ότι θέλει η πατρίδα, αυτό καθόλου δεν λειτουργεί στην πράξη του κόσμου μας, το αντίθετο συμβαίνει. Οι άνθρωποι υποφέρουν. Η πατρίδα είναι ακόμη ζητούμενο. Προς το παρόν, η κάθε πατρίδα εκπροσωπείται και εκφράζεται πολύ ατελώς και διαστρεβλωμένα μέσα από τις ελίτ, τα διάφορα συμφέροντα και τις ανεπάρκειες εθνών, λαών και κοινωνιών. Προφανώς, τα παραπάνω λόγια αναφέρονται σε μια καλύτερη πατρίδα που θα διαπνέεται από το κοινό καλό. Αλλά αυτό βρίσκεται ακόμη πολύ μακριά από το να γίνει πραγματικότητα. Γι’ αυτό αναφέρθηκα στον κόσμο της έννοιας, που μπορεί να φαίνεται βαρετός και μη χειροπιαστός, αλλά είναι ο κόσμος των αιτίων και βρίσκεται πίσω από κάθε μας επιλογή και μπορεί να μας οδηγήσει βήμα-βήμα στο σωστό ανάμεσα στο υπάρχον και στο ιδεατό. Ο παραπάνω προβληματισμός δεν σημαίνει πως η πατρίδα δεν πρέπει να υπάρχει και ότι πρέπει να την αφήσουμε πίσω μας όπως ισχυρίζεται η Κασέν στο α΄μέρος του άρθρου, αλλά ότι πρέπει να βελτιώσουμε τη συλλογική ζωή μας και όχι να θεωρούμε την πατρίδα κάτι στατικό και αμετάβλητο. Πρέπει να αναλάβουμε τις ευθύνες μας. Αυτή η ευθύνη δεν ισχύει μόνον για τους καιρούς κρίσης, αλλά κυρίως για την ειρήνη, γιατί τότε μπαίνουν οι σπόροι της καταστροφής με την αμέλειά μας.

  Θα πρέπει όμως να προσθέσω και κάτι για τα παραπάνω συναισθήματα. Ακόμη και η αυτή η καλύτερη πατρίδα όπως περιγράφεται παραπάνω δεν είναι καν ιδανική. Αν υπήρχε, θα ήταν απλώς μία πατρίδα που θα έλυνε ορισμένα χειροπιαστά προβλήματα που μας απασχολούν. Αλλά είναι αυτός ο μόνος σκοπός του ανθρώπου; Να περνάει καλά και ήρεμα; Να μας εξασφαλίζει η πατρίδα μία ανέφελη μέτρια ζωή; Μπορεί να δει κανείς ότι σε όλα αυτά τα οράματα δεν υπάρχει βαθιά προοπτική. Οι θρησκείες είχαν σαν σκοπό να δώσουν προοπτική βάθους στον άνθρωπο, αλλά και αυτές εξαντλήθηκαν στους τύπους, τις απαγορεύσεις και τις θεωρητικές έριδες.

Επίσης, πρέπει να θέσουμε ορισμένα κρίσιμα ερωτήματα, για να διευκρινίσουμε τι είδους πατρίδα θέλουμε:

  Τι πρέπει να κάνουμε και πώς πρέπει να αντιμετωπίσουμε τις πατρίδες των άλλων ανθρώπων; Με σύνεση ή αδιαφορώντας και ζώντας περίκλειστοι στη δική μας πατρίδα; Ποιο θα είναι τότε το μεγαλείο της; Θεωρούμε την πατρίδα μας την καλύτερη όλων; Είναι η μόνη αδικημένη; Είναι η πηγή των πάντων; Ακόμη κι αν όλα αυτά συμβαίνουν, αυτό τι σημαίνει; Ότι μας επιτρέπεται να φερόμαστε σαν ανώτεροι, σαν εκμεταλλευτές, σαν δυνάστες, σαν οτιδήποτε αρνητικό; Είναι προβλήματα που δεν αγγίζονται από τον χείμαρρο των  παραπάνω συναισθημάτων. Ας πούμε, η διεθνής δικαιοσύνη θα πρέπει να υποχωρήσει μπροστά στη δική μας πατρίδα; Θα ισχύει μόνον γι’ αυτήν και για καμμία άλλη; Ή μήπως όχι; Αν αυτή η δικαιοσύνη ισχύει για όλες τις πατρίδες, τότε η δικαιοσύνη και κάθε μεγάλη αρχή βρίσκονται πάνω από οποιαδήποτε πατρίδα, αλλά ταυτόχρονα είναι και αυτές που μπορούν να διατηρήσουν την ύπαρξή της. Σε αυτό ακριβώς το σημείο της αλληλεπίδρασής τους βρίσκεται το κλειδί για τη λύση του προβλήματος. Απόδειξη ο σημερινός κόσμος: Επειδή η αδικία έχει σαρώσει τα πάντα, οι πατρίδες καταστρέφονται. Ενδεικτικά μόνον ανέφερα τα παραπάνω ερωτήματα. Η ζωή θα φέρνει συνεχώς νέα μπροστά μας.

  Για να διατηρήσουμε όμως το μέτρο της δικαιοσύνης, θα πρέπει να παραδεχτούμε πως ούτε η προηγούμενη άποψη απαντά σε αυτό το ερώτημα. Η βάρβαρη απάντηση είναι πως δεν υπάρχει πατρίδα, άρα δεν χρειάζεται να αναρωτιόμαστε, θα περιοριστούμε στις σχέσεις μεταξύ των ατόμων και όχι των συλλογικοτήτων. Εξ ου και ο άκρατος ατομισμός.

  Η πράξη, λοιπόν, έχει αποδείξει πως αυτό το όραμα για την πατρίδα ήταν όχι μόνον ελλιπές, αλλά και ανέφικτο. Και είμαστε αναγκασμένοι να αναρωτηθούμε το γιατί. Αυτό το γιατί είναι ο κόσμος των αιτίων και είναι ο πιο κρίσιμος. Και δεν μιλάω για τα αίτια που αφορούν ιστορικά γεγονότα, ίντριγκες, εχθρότητες, συνωμοσίες, πολέμους παντός είδους και οτιδήποτε σχετίζεται με εξωτερικά γεγονότα, αλλά για το ένα και θεμελιώδες αίτιο: ότι τα άτομα, τα έθνη και οι κοινωνίες δεν ενδιαφέρονται για τα κοινά, ούτε τα δικά τους ούτε τα ευρύτερα που αφορούν την ίδια την ανθρωπότητα. Το ενδιαφέρον για τα κοινά σε ένα περιορισμένο έθνος μπορεί να είναι θεμιτό, αλλά συχνά κρύβει συμφεροντολογισμό (επειδή η συλλογικότητα είναι μία προστασία για τα άτομα) ή αδιαφορία για τον κόσμο. Θα αναφέρω ένα παράδειγμα που έμαθα από την εκπομπή «Φυσικό αέριο και πετρέλαιο πνίγουν την Ευρώπη – Λάθος το πλαφόν» της 22/10/22 με τον Γιώργο Αδαλή (youtube.com/watch?v=7wPA4dnWBPA). Η Νορβηγία είναι πολύ πλούσια χώρα λόγω των ενεργειακών κοιτασμάτων που διαθέτει. Λόγω αυτού έχει και την αναγκαία τεχνογνωσία για να κάνει γεωτρήσεις για λογαριασμό άλλων χωρών. Τέτοιες, λοιπόν, γεωτρήσεις έχει κάνει περίπου 5.450 στον κόσμο, Νορβηγοί επιστήμονες εργάζονται στα τουρκικά ερευνητικά και τα έσοδά της από αυτή την πηγή ανέρχονται περίπου στο 20% του ΑΕΠ της. Παρ’ όλα αυτά, τώρα νορβηγικές ΜΚΟ απαιτούν να μην κάνει η Ελλάδα δύο μοναδικές γεωτρήσεις στην Κρήτη, υποτίθεται για να διαφυλάξουμε το περιβάλλον! Δεν νομίζω ότι αυτό είναι αγάπη για την πατρίδα ή ότι ωφελεί πραγματικά την Νορβηγία – παρά μόνον παροδικά και μόνον ωφελιμιστικά. Με τέτοιες νοοτροπίες είναι που καταλήξαμε στην παρακμή του δυτικού πολιτισμού. Και, φυσικά, δεν είναι η μόνη, απλώς ήταν το πιο πρόσφατο παράδειγμα που υπέπεσε στην αντίληψή μου.

  Εδώ μπορεί και πρέπει κανείς να κάνει την αναγκαία σύνθεση ανάμεσα στις δύο προηγούμενες απόψεις, αντί να συγκρούονται αέναα μεταξύ τους. Δεν εννοώ συμβιβασμό με την έννοια του “λίγο απ’ όλα”, αλλά σύνθεση. Αυτή σημαίνει ότι πρέπει να διαπεράσουμε το διαχωριστικό ανάμεσά τους και να δούμε την πραγματικότητα, που τέλος πάντων είμαστε σε θέση να δούμε. Άλλοι αμφισβητούν την ύπαρξη των εθνών και άλλοι αμφισβητούν την ίδια την ανθρωπότητα. Αυτό οφείλεται στο ότι οι μεγάλες συλλογικότητες δεν παρουσιάζουν τη συνοχή που έχει ένα άτομο και αυτό δημιουργεί την εντύπωση της ανεξέλεγκτης αλλαγής και ότι είναι συνέπεια των συνθηκών ή μία κατασκευή ανθρώπινη.

  Όμως στον κόσμο μας υπάρχει τόσο το άτομο όσο και η συλλογικότητα (έθνη και ανθρωπότητα). Αυτά όλα συνυπάρχουν. Υπάρχει μεταξύ τους αλληλεπίδραση και αλληλοσυμπλήρωση – έστω, αρνητική. Στη βάση όμως υπάρχει η δυνατότητα συνύπαρξης που δεν μπορεί παρά να σημαίνει αρμονία νοήματος και δράσης. Αυτό με τη σειρά του μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως το ενδιαφέρον για τα κοινά, στον σημερινό πολιτισμό όπου δεν ζούμε πλέον στην άγνοια του παρελθόντος, πρέπει να συμπεριλαμβάνει τόσο τα εθνικά και τοπικά κοινά όσο και τα παγκόσμια. Οι απλοποιήσεις από εδώ και πέρα θα αποτελούν μία βαρβαρότητα, απλώς γιατί δεν δικαιολογούνται και έτσι η ευθύνη μας είναι μεγαλύτερη από όσο ήταν στο παρελθόν.

  Η αγάπη για τον πλανήτη ή την ανθρωπότητα – που και αυτά μπορούν κάποτε να αποτελέσουν μία πατρίδα μέσα στο σύμπαν, δεδομένης της τρομερής επιστημονικής εξέλιξης – δεν αποκλείει την αγάπη για την πατρίδα όπως την ξέρουμε. Θα έλεγα, μάλιστα, ότι κάτι τέτοιο είναι ένα μεγάλο άλμα, που δεν στηρίζεται στην αντίληψη του παγκόσμιου, αλλά στην αντίληψη των οδυνηρών προβλημάτων του τοπικού και τίποτε άλλο. Αυτό φαίνεται από τις ελλείψεις στην κατανόηση των αιτίων. Το παγκόσμιο γίνεται απλώς μία υπεκφυγή, εκείνο το αόριστο και γενικό κάτι που θα απορροφήσει με μαγικό τρόπο κάθε αρνητικό μας. Και το τοπικό γίνεται επίσης μία άλλη υπεκφυγή, που θα μας προστατέψει και θα μας κάνει να ξεχάσουμε το παγκόσμιο.

Στο επόμενο 3ο μέρος του άρθρου θα αναφερθώ στην τρίτη εκδοχή της πατρίδας που είναι με βάση τη “μαρξιστική” θέαση των πραγμάτων.

(Συνεχίζεται)

 

12/12/2022

Ιωάννα Μουτσοπούλου

Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ

 

Σχετικά άρθρα