ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ, ΣΥΝΘΕΣΗ & ΣΧΕΔΙΟ ΙΔΕΩΝ

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ (της Ιωάννας Μουτσοπούλου)

Greek Parliament Chamber of Senate - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

Greek Parliament Chamber of Senate - Σόλων ΜΚΟ  Τα πολιτικά κόμματα, φυσικά, πρέπει να απηχούν είτε συμφέροντα είτε διαφορετικές αντιλήψεις για τη ζωή. Μέχρι σήμερα, απηχούν ως επί το πλείστον συμφέροντα, από το ένα μέρος του λαού,  της κοινωνίας και των εθνών και από το άλλο μέρος των ελίτ. Αποτελούν ένα πεδίο όπου όλα αυτά τα συμφέρονται αποκαλύπτονται και συγκρούονται με συνέπεια να καταλήγουν σε κάποιο σημείο καταστάλαξης της σύγκρουσής τους. Οι αντιλήψεις για τη ζωή θίγονται ελάχιστα στην ουσία τους, εκτός από ορισμένες κομβικές εποχές, και συνήθως ακόμη και αυτές συνδέονται με το τίνος το συμφέρον θα υπερισχύσει.

   Θα μπορούσε, βέβαια, να ισχυριστεί κανείς πως, αν απηχούν τα συμφέροντα των πολλών, τότε αυτό είναι η αληθινή δημοκρατία και η σωστή αντίληψη για τη ζωή. Όμως δεν είναι ακριβώς έτσι, αυτό αποτελεί μόνον μέρος της αλήθειας και μόνον για την εποχή μας. Όσο τα κόμματα απηχούν συμφέροντα, έστω και του λαού, τόσο θα λειτουργούν στο πεδίο του σκληρού ανταγωνισμού των συμφερόντων. Από τη στιγμή όμως που ο σκοπός της πολιτικής  λειτουργεί σε αυτό το πεδίο, ακόμη κι αυτό θα υπόκειται στις αλλαγές και η επιτυχία του θα είναι παροδική. Επομένως, ακόμη και το νόημα του συμφέροντος του λαού θα πρέπει να προσδιοριστεί βαθύτερα, για να καταλάβουμε τις στρεβλώσεις της εποχής μας.

   Για να βγούμε από το πεδίο της ανάγκης, θα πρέπει να προσδιορίσουμε διαφορετικά το περιεχόμενο αυτής της εξόδου και να το κάνουμε σκοπό ζωής. Όμως εμείς αντ’ αυτού θεωρούμε ως έξοδο από την ανάγκη απλώς την ικανοποίηση αυτής της ανάγκης, ενώ στην πραγματικότητα παραμένουμε μέσα σε αυτό το πεδίο. Το ίδιο κάναμε και για την ελευθερία: Θεωρήσαμε ως ελευθερία την απελευθέρωση από τα βάρη και τις ευθύνες.  Η παραπάνω κριτική καθόλου δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να αγνοήσουμε τις ανάγκες, αλλά ότι ο τελικός στόχος μας πρέπει να βρίσκεται πέραν αυτών. Αυτό θα συμβεί πολύ απλά, γιατί το κίνητρο θα χρωματίσει τη δράση μας και τις συνέπειές της.

   Κάθε αναβάθμιση των σκοπών της ζωής μας, κάθε καλύτερη ποιότητα αντίληψης είναι μία έξοδος διαφυγής από το πεδίο της ανάγκης προς μία μεγαλύτερη ελευθερία.

Θα δώσω δύο παραδείγματα:

   α)Σήμερα, ζούμε σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον λόγω του ίντερνετ, των συναλλαγών και των ταξιδιών. Το συμφέρον ενός λαού μπορεί να πλήξει τα συμφέροντα ενός άλλου λαού. Αυτό είναι προφανές στο πεδίο της οικονομίας, αλλά όχι μόνον. Θα πει βέβαια κανείς πως είναι οι ελίτ που πλήττουν τους άλλους λαούς, αλλά δεν είναι έτσι. Και οι λαοί το κάνουν με διάφορους τρόπους: είτε ακολουθώντας τις εξουσιαστικές αυτές ελίτ όπως οι Γερμανοί επί ναζισμού, είτε αφήνοντάς τες ελεύθερες να το κάνουν λόγω της δικής τους αδιαφορίας για τα κοινά, επειδή κοιτάζουν μόνον τις δικές τους ανάγκες, είτε γιατί οι ίδιοι έχουν κάποιο όφελος. Η έξοδος του ενός από την ανάγκη, σημαίνει για τον άλλον μεγαλύτερη βύθιση σε αυτήν.

   β)Μέσα στην ίδια, επίσης, κοινωνία, αν η επιδίωξη ενός λαού βρίσκεται μόνον στο να εκπληρώσει τις ανάγκες του, τότε το αναπόφευκτο αποτέλεσμα θα είναι μετά από αυτή την εκπλήρωση ο λαός να επεκταθεί σε περιττή καταναλωτικότητα, αποχαύνωση και έλλειψη νοήματος της ζωής, γιατί δεν θα έχει κανέναν άλλον σκοπό ζωής. Έτσι, η κατάσταση θα κάνει τον κύκλο της και θα ξαναβρεθεί στο πεδίο της ενεργού ανάγκης (από το οποίο βέβαια δεν έφυγε ποτέ). Αυτό είναι αναπόφευκτο, γιατί το πεδίο της ανάγκης έχει στη βαθιά φύση του τον ανταγωνισμό. Όταν, λοιπόν, στην αντίληψη της ζωής κυριαρχεί η ανάγκη, τότε κυριαρχεί έστω και εν υπνώσει ο ανταγωνισμός. Αυτό το είδαμε να συμβαίνει σταδιακά στις σημερινές δυτικές δημοκρατίες (κατ’ όνομα, βέβαια, δημοκρατίες). Αντιθέτως, αυτό που μπορεί να συντηρήσει τα πράγματα που έχουν κατακτηθεί βρίσκεται πάντοτε στις μεγαλύτερες ποιότητες που βρίσκονται στο μέλλον, γιατί όταν εξαντλείται ένας επί μέρους σκοπός χωρίς να υπάρχει κι άλλος ζωτικότερος σκοπός, τότε αρχίζουν να καταστρέφονται και τα ήδη κεκτημένα. Εκτός κι αν το μέλλον (ή ο χρόνος) γίνεται αντιληπτό σαν κάτι νεκρό, μία μηχανή, και όχι σαν φορέας ποιοτήτων και δυνατοτήτων. Ένα παράδειγμα εξ αντιστρόφου αποτελεί η απαίτηση για απεριόριστη οικονομική ανάπτυξη σε έναν κόσμο περιορισμένο, γιατί το κίνητρο της εξόδου από την ανάγκη έχει μετασχηματιστεί σε κυριαρχία, η οποία εξ ορισμού είναι άπληστη και στηρίζεται στο πεδίο της ανάγκης – όσο κι αν αυτό φαίνεται παράδοξο. Αυτό συμβαίνει γιατί η κυριαρχία αποτελεί πάντοτε ένα δίπολο, όποιου κάποιος εξουσιάζει μέσω της ανάγκης των άλλων. Γι’ αυτό η έξοδος από την ανάγκη θα έπρεπε να συνδυάζεται με άλλους νέους σκοπούς.

   Εδώ ακριβώς, όταν βγαίνουμε από τον κόσμο της ανάγκης, αρχίζουν οι μύθοι περί δήθεν ουτοπίας, ότι αυτά είναι ουτοπίες, άχρηστες, ανέφικτες και που μόνο σκοπό έχουν να αποχαυνώσουν τον άνθρωπο.

Σε αυτό το σημείο είναι χρήσιμο να αναφερθώ για διευκρίνιση του νοήματος:

   α)Σε μία παράγραφο του Λιούις Μάμφορντ στο βιβλίο του «Η ιστορία των ουτοπιών», εκδ. Νησίδες, 1998, σελ. 20: «…Μια από τις λειτουργίες αυτές είναι η φυγή ή αντιστάθμιση· επιδιώκει μιαν άμεση απαλλαγή από τις δυσκολίες ή τις φρουδεύσεις της μοίρας μας. Η άλλη επιχειρεί να προσφέρει τις προϋποθέσεις για την μελλοντική μας απαλλαγή από αυτές. Τις ουτοπίες που αντιστοιχούν στις δύο αυτές λειτουργίες, θα τις ονομάσω ουτοπίες φυγής και ουτοπίες ανασυγκρότησης. Οι πρώτες αφήνουν τον εξωτερικό κόσμο ως έχει· οι δεύτερες επιδιώκουν να τον αλλάξουν, έτσι ώστε οι άνθρωποι να έχουν επαφές μαζί του με τους δικούς τους όρους».

   β)Σε μία παράγραφο του βιβλίου μου «Έθνη και ανθρωπότητα στον κόσμο της έννοιας» όπου αναφέρομαι στο ουτοπικό με κριτήριο το ανέφικτο: «…πρέπει να είμαστε αυστηροί στα κριτήριά μας για το τι είναι ουτοπία, αλλιώς θα φθάσουμε να θεωρούμε ουτοπία ακόμη και το πιο ασήμαντο πράγμα. Ουτοπικό είναι αυτό που κάποιος δεν μπορεί να επιλέξει ή να δεχθεί λόγω αληθινής ανικανότητας για κατανόηση ή λόγω ανυπέρβλητων συνθηκών. Αν όμως το πρόβλημα είναι απλώς ότι δεν θέλει να κάνει αυτή την επιλογή, τότε μπορούμε να μιλάμε για ηθελημένη επιλογή του και για αποτυχία».

[Σημ. Φυσικά, μπορεί κάποιος κάποιος θα θεωρήσει την ουτοπία με άλλα κριτήρια, όπως ο Μάμφορντ που την κατέταξε σε δύο κατηγορίες].

   Όπως καταλαβαίνει κανείς, έχουμε ανάγκη από την ουτοπία ανασυγκρότησης ή αυτό που  εγώ θα αποκαλούσα ευθύνη για το μέλλον, που απαιτεί από τον άνθρωπο να αναλάβει τα του κόσμου του. Μου φαίνεται πως η λέξη «ευθύνη» είναι η λέξη-κλειδί, γιατί είναι το άλλο μισό της ελευθερίας, έχει την αμεσότητα και το βάρος που χρειάζεται η εποχή μας και βρίσκεται ακριβώς στην καρδιά του προβλήματός μας.

            Επομένως, αναγκαστικά πρέπει να καταλήξουμε στο ότι είναι αναγκαίο το όραμα, το αληθινό όραμα, αυτό που αποτελεί μία αφαίρεση από το πεδίο της ανάγκης. Αλλά ακόμη και αυτό μπορεί να γελοιοποιηθεί στα χέρια ανόητων φαντασιοκόπων, που θα νομίζουν πως το όραμα είναι ακριβώς αυτό που οραματίζονται ή πως μπορεί να εφαρμοστεί άμεσα. Τέτοια «οράματα» είναι ενδεικτικά η κατάργηση των συνόρων και η ανάμειξη των πληθυσμών για να επιτευχθεί η ενότητα, το να μην κατέχει κανείς τίποτε για να είναι ελεύθερος όπως ισχυρίζεται ο Κλάους Σβαμπ στην Μεγάλη Επανεκκίνηση και πολλά άλλα. Ειδικά για το τελευταίο να αναφέρω πως δικαίως ο Ζ. Ζ. Ρουσσώ ήθελε να υπάρχει η μικρή ιδιοκτησία ώστε ο καθένας να μπορεί να αυτοσυντηρείται και να είναι ανεξάρτητος από τους ισχυρούς – και οι ισχυροί να μην έχουν πολύ μεγάλη δύναμη, γιατί τότε προφανώς αυτή η ανεξαρτησία δεν θα είναι δυνατή. Γι’ αυτό η διατύπωση των οραμάτων απαιτεί μεγάλη περίσκεψη και μετριοπάθεια.

   Ο ρόλος της διανόησης, είτε αυτή βρίσκεται μέσα στα κόμματα είτε έξω από αυτά, είναι εξαιρετικά σημαντικός, γιατί είναι αυτή που θα διατυπώσει αυτά τα οράματα του μέλλοντος με τρόπο κατάλληλο για τις κοινωνίες. Δεν λέω πως είναι οπωσδήποτε αυτή που θα συλλάβει τα αρχικά νοήματα, μια και αυτά αναδύονται αργά και με διάφορες μορφές στον κόσμο ως αντιλήψεις για τη φύση της ζωής, αλλά σίγουρα θα τα προσαρμόσει στην κοινωνία και θα τα διατυπώσει. Αλλιώς, τα κόμματα δεν πρόκειται να γίνουν ποτέ πεδίο επεξεργασίας και ερμηνείας των ιδεών που είναι και το καθεαυτό πολιτικό πεδίο. Αυτό το πεδίο είναι που καθορίζει και την πράξη.

   Τι σημαίνει όμως το ότι τα κόμματα «απηχούν» συμφέροντα ή αντιλήψεις ζωής; Ότι είναι παθητικοί δέκτες των μηνυμάτων της κοινωνίας; Όχι, γιατί στην προσπάθεια για κατανόηση των προβλημάτων και προβολή σκοπών υπάρχει πάντοτε ένα είδος καθοδήγησης. Αυτή η προσπάθεια γίνεται μέσα από τις διαφορετικές αντιλήψεις μέσα στο ίδιο κόμμα και από την επαφή τους με την ίδια την κοινωνία. Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντικό να υπάρχει δημοκρατία στο εσωτερικό των κομμάτων, αλλιώς αυτό που θεμελιώθηκε ως μέσον για δημοκρατία καταντάει τελικά να είναι μέσον ολοκληρωτισμού.

29/5/23

Ιωάννα Μουτσοπούλου

Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ

 

 

Σχετικά άρθρα