Το κομβικό σημείο, το πεδίο της δικτύωσης όλων των πολιτισμικών διαστάσεων σε σχέση με το περιβάλλον βρίσκεται στην επικοινωνία και την εκπαίδευση. Μέσα από την εκπαίδευση διαμορφώνονται οι επόμενες γενιές που θα διαχειριστούν τα επόμενα ζητήματα. Οι γενεές των απογόνων και τα παιδιά μπορούν από την αφετηρία τους να αλλάξουν τη συμπεριφορά της κυρίαρχης μεταβατικά γενεάς, δηλαδή της γενεάς των γονέων. |
Ένα μικρό παιδί μπορεί να περάσει τα δικά του μηνύματα και ερεθίσματα, ευαισθητοποιημένο μέσα από την εκπαίδευση, στην οικογένεια και να φτιάξει ένα νέο τρόπο συμπεριφοράς και ζωής. Η ζωή μας βρίσκεται επίσης στην επικοινωνία και τον κόσμο της, καθώς αυτή συντονίζει μαζικά τις κοινωνίες. Η επικοινωνία περνάει μηνύματα και μάλιστα με τις τεχνικές του marketing και τη δυναμική της ειδησιογραφίας, διαμορφώνοντας μοντέλα συμπεριφοράς και τρόπου σκέψης. Είπαμε προηγουμένως ότι ο κόσμος της οθόνης μπορεί να γίνει και ένας νέος κόσμος αποξένωσης του ανθρώπου από τη φύση, από την αμεσότητα της επαφής, ένας κόσμος γκέτο, όμως παράλληλα μπορεί να είναι και ένας κόσμος ευαισθητοποίησης για το περιβάλλον, δικτύωσης για το περιβάλλον και επίσης συντονισμού των δράσεων για την διάσωσή του. Το περιβάλλον, όπως και να ’χει, είναι μέσα στις θεματικές ενότητες των μέσων μαζικής επικοινωνίας. Είναι στο πλαίσιο αυτό στο οποίο οι επιστημονικές ανακαλύψεις και οι τεχνολογικές εφαρμογές χρεώνονται, στη συνείδηση του κοινού, με συγκεκριμένες επιπτώσεις για αυτό και για τη σχέση του πολιτισμού μαζί του. Ο κόσμος της επικοινωνίας είναι και ο κόσμος της διαχείρισης του πολιτικού κόστους για την προσαρμογή μας για το περιβάλλον. Το κόστος το οικονομικό για την αλλαγή της οικονομικής ανάπτυξης, το μοντέλο της βιώσιμης ανάπτυξης και της προστασίας του περιβάλλοντος, απαιτεί μια ειδική προσέγγιση από τους ανθρώπους της επικοινωνίας και τα μέσα της. Τα ελλείμματα της επικοινωνίας έχουν μεγάλες επιπτώσεις στα θέματα της περιβαλλοντικής διαχείρισης. Είμαστε διαρκώς εκτεθειμένοι στον κόσμο της επικοινωνίας και στα μέσα μαζικότητας της και έτσι αυτά λειτουργούν σαν κυρίαρχοι παράγοντες. Αν τα μέσα μαζικής επικοινωνίας ενδιαφέρονται κυρίως για τη τηλεθέαση σημαίνει ότι δεν αναλαμβάνουν ρόλο στη διαχείριση του πολιτικού κόστους αλλά αντίθετα το μεγεθύνουν. Είναι φανερό ότι για να σηκωθεί το βάρος της περιβαλλοντικής προσαρμογής της οικονομίας και της κοινωνίας χρειάζεται να συμμετέχουν όλοι. Αντίθετα όμως, συχνά, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας αφήνονται σε προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες που περιγράφουν τις ευαίσθητες οικολογικές συμπεριφορές σαν γραφικές ή σαν επικίνδυνες. Διαδίδουν σύγχρονους μύθους για απελευθέρωση λύκων ή φιδιών στη φύση. Δείχνουν μια εικόνα που περιγράφει τη φύση σαν επαίτη απέναντι στην πόλη, σαν να μην έχει δικό της πεδίο ύπαρξης, υπονοούν ότι ο άνθρωπος είναι ο απόλυτος κυρίαρχος, έτσι ότι αν υπάρχει κάτι από τη φύση που περιορίζει τον άνθρωπο, αυτό πρέπει να αφανιστεί. Στο πλαίσιο αυτό υιοθετούνε μια νοοτροπία λες και δεν προϋπήρχαν τα είδη της δικής μας ύπαρξης, λες και δεν είναι αναγκαία όλη η αλυσίδα της βιοποικιλότητας για τη συνέχιση της δικής μας ζωής. Το μορφωτικό έλλειμμα που υπάρχει στον χώρο των μέσων μαζικής ενημέρωσης τόσο ως προς τον τρόπο ως και προς το περιεχόμενο παρουσίασης των περιβαλλοντικών ζητημάτων παίζει καταλυτικό ρόλο γιατί δυστυχώς πολλές φορές διευρύνει τις αρνητικές προκαταλήψεις και περιβάλλει αυτά τα ζητήματα με μια ανορθολογική προσέγγιση. Δεν είναι όμως μόνο αρνητικά αυτά που συμβαίνουν στον κόσμο της επικοινωνίας, σε ένα όχι τόσο ικανοποιητικό βαθμό είναι και θετικά.
Οι παραγωγές των ντοκιμαντέρ, οι θεματικές ζώνες για το περιβάλλον, οι συζητήσεις που γίνονται για το περιβάλλον και τα συνέδρια αναδεικνύουν ένα πολύ γόνιμο πεδίο διασταύρωσης απόψεων, συνθετικής προσέγγισης και τελικά διαπαιδαγώγησης της κοινωνίας. Συχνά η τοπική κοινωνία και η κοινωνία των πολιτών βρίσκεται στο κέντρο των εξελίξεων της επικοινωνίας για τα περιβαλλοντικά θέματα. Η δέσμευση πολλών δράσεων, μέσα από προγράμματα ευρωπαϊκά ή εθνικά, για δημοσιότητα εκτιμά ακριβώς αυτή την τεράστια σημασία της επικοινωνίας για το περιβάλλον. Εκτιμά το γεγονός ότι η δημοσιότητα, η μεταφορά των μηνυμάτων παίζει καθοριστικό ρόλο (και όχι μόνο η επιστημονική παρακολούθηση των περιβαλλοντικών δεδομένων που απευθύνεται σε ένα ειδικό κοινό). Οι τεχνικές του marketing που ενσωματώνουν αυτή την ευαισθησία για το περιβάλλον και που την προωθούν, καθώς και το γεγονός ότι σε πολλές διαφημίσεις υπάρχει και μια βοηθητική συνιστώσα περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης, ή το γεγονός ότι σε πολλά προϊόντα υπάρχει περιβαλλοντική πληροφόρηση, όπως στην ίδια την αγορά επιβάλλεται η περιβαλλοντική πληροφόρηση στα προϊόντα, και τέλος το γεγονός ότι το θέμα του περιβάλλοντος είναι στην ημερήσια διάταξη των μέσων μαζικής ενημέρωσης αποτελούν ελπίδες και δημιουργικούς ορίζοντες για τη συμμετοχή του κόσμου της επικοινωνίας στη θεμελίωση ενός οικολογικού πολιτισμού. Ήδη και στον κόσμο της επικοινωνίας διαμορφώνονται οικονομικά συμφέροντα, που συγκλίνουν στην προστασία του περιβάλλοντος. Η ευαισθησία που επιδεικνύεται απέναντι στην πολιτιστική κληρονομιά και στη διαχείριση του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος είναι πολύ μεγάλη. Έμμεσα λειτουργεί θετικά και για τη διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος. Έτσι λοιπόν μπορούμε να πούμε ότι ο κόσμος της επικοινωνίας αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες για τη μετεξέλιξη της σημερινής πραγματικότητας και για την ανάπτυξη μιας άλλης ποιότητας σχέσεων του σύγχρονου πολιτισμού με τη φύση. Εδώ βλέπουμε ότι υπάρχει μια αλληλένδετη δυναμική αλληλεξάρτησης και γι’ αυτό απαιτείται και μια συνθετική αντιμετώπιση των προβλημάτων. Δεν μπορούν τα προβλήματα της επικοινωνίας σε σχέση με την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και ενημέρωση να αντιμετωπιστούν απομονωμένα σαν προβλήματα του κόσμου της επικοινωνίας αλλά μόνο συνδεδεμένα με το σύνολο του πολιτισμού. Τα προβλήματα αυτά παραμένουν. |
Γιάννης Ζήσης, συγγραφέας 23 Ιουνίου 2010 |