ΖΩΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ, ΖΩΗ-ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ-ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ

Ο ΦΟΒΟΣ ΤΗΣ ΑΠΑΛΛΑΓΗΣ ΑΠΟ ΕΝΑΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ (του Γιώργου Μαυρουλέα)

Athens - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

Athens - Σόλων ΜΚΟΣύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, η κατάθλιψη αναμένεται να είναι η υπ’ αριθμόν ένα ασθένεια στον Κόσμο σε λίγα χρόνια. Η αλματώδης αύξηση της ασθένειας οφείλεται καθαρά στο σύγχρονο πολιτισμό και στην κρίση που οδηγεί το σύνολο σχεδόν της ανθρώπινης δραστηριότητας, από τις ανθρώπινες σχέσεις και την οικονομία μέχρι το περιβάλλον και την ποιότητα ζωής. Μπορούμε πλέον να μιλάμε για έναν πολιτισμό της δυστυχίας.

        Το να επιχειρηματολογήσει κανείς για το σημερινό πολιτισμό και τις αντιφάσεις του που οδηγούν σε μια πρωτοφανή -ως προς το εύρος των τομέων που εμφανίζεται-κρίση δεν θα πρόσθετε κάτι ιδιαιτέρως αξιόλογο στον προβληματισμό μας, αν και σχεδόν όλες τις φορές η εμβάθυνση  που επιχειρείται στέκεται στα αποτελέσματα μάλλον παρά στις βαθιές αιτίες.

       Δηλαδή οι αναλύσεις ξεκινούν από ένα ενδιάμεσο σημείο, πχ των οικονομικών συμφερόντων, και όχι από τη ρίζα, δηλαδή το ανθρωπολογικό-ψυχολογικό ή αξιακό-αξιολογικό υπόστρωμα που επιτρέπει σ’ αυτά να ελέγχουν και να διαμορφώνουν τις συνθήκες. Λίγο ως πολύ οι περισσότεροι άνθρωποι, η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού, είναι απογοητευμένη και αισθάνεται ότι όλα βαδίζουν λάθος. Αντιλαμβάνεται ότι «κάτι σάπιο υπάρχει στο Βασίλειο της Δανιμαρκίας».1

         Το γιατί όμως εμφανίζεται όλη αυτή η αδράνεια και η απουσία ενός γενικευμένου επαναστατικού προτάγματος είναι αξιοπερίεργο. Η διανόηση μοιάζει καθηλωμένη σε μια στοχαστική αδυναμία να φθάσει στη ρίζα του προβλήματος και παράλληλα να πυροδοτήσει μέσα της εκείνη την ισχυρή βούληση για αλλαγή. Αυτό οφείλεται στο ότι η αλλαγή αυτή πρέπει να είναι εσωτερική κατ’ αρχήν και άρα αφορά και τους ίδιους. 
        Όταν «όλους τους δρόμους τους περπάτησαν τα πόδια μας» και τίποτα δεν έφερε την πολυπόθητη ειρήνη και ευτυχία, (ούτε η οικονομική ευημερία, ούτε η εξουσία, ούτε η διασκέδαση και η άνεση του καναπέ μας, ούτε η επωνυμία) θα έπρεπε λογικά να ανασκευάσουμε όλη τη φιλοσοφική μας θεώρηση της ζωής. Από την καθημερινότητα και τις ανθρώπινες σχέσεις έως την πολιτική πράξη και την εκπαίδευση. 
         Αλλά αυτό απαιτεί μια αποσύνδεση από το γνωστό και δεδομένο και μια με μόχθο αναστοχαστική διάθεση και, κυρίως , μια βαθιά πρόθεση και δέσμευση για την αλήθεια. Αυτή η παραίτηση από τον συσσωρευμένο «πλούτο μας» για να θυμηθούμε το περιστατικό με τον πλούσιο νέο της Καινής Διαθήκης2, δεν είναι και τόσο εύκολη. «Ο άνθρωπος περισσότερο και από το θάνατο φοβάται το στοχασμό» όπως έλεγε ο Μπέρτραντ Ράσσελ και αυτό το φόβο τον αιτιολογεί παρακάτω στην αναστάτωση και την αλλαγή που αυτός (ο στοχασμός δηλαδή) φέρνει στη ζωή του.

        Μα περισσότερο ο άνθρωπος φοβάται την ελευθερία, για να θυμηθούμε και το σχετικό βιβλίο του Έριχ Φρομ. Και η ελευθερία συνδέεται ακριβώς με την θέληση. Μια θέληση που δεν είναι έρμαιο των παθών ή των επιθυμιών ή των ασταμάτητων εσωτερικών διαλόγων και σεναρίων του μυαλού μας ή ακόμη των εξωτερικών συνθηκών αλλά που ενέχει τον ρόλο του Κυβερνήτη -της αυτονομίας μας- και το διακαή πόθο για έκφραση της ποιότητας του μη αλλοτριωμένου είναι μας.

         Αυτή η αναστοχαστικότητα θα «πρέπει να εξετάσει κατά πόσο εμείς οι ίδιοι συμμετέχουμε στο σχηματισμό του Αδιεξόδου»3. Θα πρέπει συνεπώς να είναι κατά βάση αυτογνωσιακή. Είμαστε διεφθαρμένοι από τον πολιτισμό μας και όχι μόνο γιατί κινούμαστε και δρούμε μέσα στα πλαίσιά του, αλλά κυρίως γιατί ενσωματώνουμε ως αυτονόητα τις περισσότερες παραδοχές του και πράττουμε ως αυτόματα με βάση αυτές. 

        Κλειδί προς την αναστοχαστικότητα είναι ο χρόνος και ο χειρισμός του, πως δηλαδή επιλέγουμε να τον διαθέσουμε. Όπως είναι κλειδί και για την επικοινωνία. Ειδικότερα μάλιστα για τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας όπου ο χρόνος επιταχύνεται4, η επικοινωνία διαρκώς  χάνει την περιεχομενική της ποιότητα και κατά συνέπεια ένα σημαντικό τμήμα της αλήθειας της παίζοντας έναν καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της γνώμης και της πραγματικότητας. 
       Αυτή η απαίτηση για απόδοση (ίδιον της μηχανικής-εργαλειακής σκέψης και κουλτούρας) εντέλει καταστρέφει την εσωτερική ποιότητα και αφαιρεί το νόημα αλλά κυρίως  εκπαιδεύει τον άνθρωπο σε ρηχό και βιαστικό στοχασμό και κατά συνέπεια σε έναν αποφατικό λόγο που διαμορφώνει με τη σειρά του μέσα από τη γενίκευσή του, ιδεώδεις κοινωνικές συνθήκες για ολοκληρωτισμούς.

       Η αναγνώριση της διαφθοράς μας ή της αλλοτρίωσής μας δεν μπορεί να αποτελεί το στόχο οποιασδήποτε αναστοχαστικής-αυτογνωσιακής προσπάθειας. Αυτή πραγματώνεται μόνο στη θέληση για απαλλαγή και αλλαγή (δηλαδή απελευθέρωση) του εαυτού μας και του κόσμου που εκφράζεται με συστηματική προσπάθεια για το καλύτερο.

Αναφορές: 
1Ουίλιαμ Σαίξπηρ: «Άμλετ»,
2Καινή Διαθήκη κατά Λουκά Ευαγγέλιο. Στο περιστατικό του Ευαγγελίου ένας πλούσιος νέος ζητά από τον Ιησού τι πρέπει να κάνει για να κερδίσει τη Βασιλεία των Ουρανών δεδομένου ότι τηρεί με ευλάβεια τις 10 εντολές. Τότε ο Ιησούς τον παροτρύνει να μοιράσει την  περιουσία του στους φτωχούς και να τον ακολουθήσει. Κάτι όμως που ο πλούσιος νέος δεν είχε τη δύναμη της θέλησης για να κάνει. Στο συγκεκριμένο σημείο του κειμένου «ο πλούτος» είναι οι συσσωρευμένες εμπειρίες, γνώσεις και πεποιθήσεις μας που συνθέτουν το πεδίο της ψυχολογικής άνεσής μας.
3Γιάννης Ζήσης: «Πλανητικό και Ανθρώπινο Αδιέξοδο».
4Niklas Luhmann: «Η Πραγματικότητα των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας»

Γιώργος Μαυρουλέας, Πολιτικός Επιστήμονας,
Μέλος της ΜΚΟ Σόλων
gmavrouleas@solon.org.gr 

11 Οκτωβρίου 2010

Σχετικά άρθρα