ΣΥΝΘΕΣΗ & ΣΧΕΔΙΟ ΙΔΕΩΝ, ΠΑΙΔΕΙΑ & ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ (της Ιωάννας Μουτσοπούλου)

lecture g763a88b08 1920 - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

lecture g763a88b08 1920 - Σόλων ΜΚΟ1ο Μέρος: Η υποβάθμιση της ανθρωπιστικής παιδείας (Διαβάστε το 2ο μέρος : “Η οικονομική ανάπτυξη δεν ευνοεί την δημοκρατία” )

Παρατηρώντας την κατάσταση στην παιδεία, θα έπρεπε να είχαμε καταλήξει σε συμπεράσματα για την καθοδική πορεία του δυτικού πολιτισμού πολύ πιο νωρίς και όχι να περιμένουμε την κρίση για να την δούμε – φυσικό ήταν η διαπίστωση να γίνει εκ των υστέρων, όταν πια τα αποτελέσματα ήταν αναπότρεπτα. Δεν υποστηρίζω ότι η παιδεία των  προπολεμικών δεκαετιών ήταν η αναγκαία και πρέπουσα, αλλά ότι οι όποιες αλλαγές δεν εξυπηρέτησαν τελικά την αληθινή ανάγκη, αλλά χρησιμοποίησαν τα κακώς κείμενα του παρελθόντος για να θεμελιώσουν μία εχθρότητα στο παρελθόν και να τα υποκαταστήσουν με κάτι άλλο, ίσως χειρότερο.

Αρχικά, φαινόταν σωστό να συνδεθεί η παιδεία με τον κόσμο της εργασίας, πράγμα που θα ικανοποιούσε τις πρακτικές ανάγκες των ανθρώπων και θα τους έβγαζε από τα άμεσα αδιέξοδα της εποχής. Αυτό φαινόταν πρακτικό και το πρακτικό ασκεί πάντοτε μεγαλύτερη έλξη στον κόσμο, γιατί όλοι θέλουν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους ενώ οι ιδέες είναι πολύ βραδυφλεγείς και γιατί στον άνθρωπο αρέσει το άμεσο. Θέλοντας να πολεμήσουν την επιφανειακή υπόσχεση ενός παραδείσου σε έναν άλλον κόσμο που έκανε την παρούσα ζωή να φαίνεται άχρηστη και παθητικοποιούσε τους ανθρώπους με την υπόσχεση μιας Εδέμ σε μια άλλη ζωή, αποκήρυξαν κάθε τι αφηρημένο και άρπαξαν ό,τι προσφερόταν. Όμως αυτό ήταν και ένα δηλητήριο στο νόημα της ζωής, γιατί έφθασε σε τέτοιο υπερβολικό σημείο, ώστε απαξιώθηκαν σχεδόν πλήρως οι ηθικές αξίες και οι αρχές που είχαν γίνει δεκτές μέσα από τόσες οδύνες στην πορεία της ιστορίας. Η ισορροπία δεν επιτεύχθηκε ποτέ. Έτσι, απέμεινε ο άνθρωπος με ό,τι ήταν χειροπιαστό και μετρήσιμο σαν περιεχόμενο της ζωής του. Η οικονομική ανάπτυξη στη Δύση ήταν τόσο μεγάλη που άσκησε παγκόσμια επιρροή και η πίεση του προτύπου που επέβαλε η οικονομία της τόσο αποφασιστική, που ο άνθρωπος θεώρησε πως όλα του τα προβλήματα λύθηκαν ή θα λυνόντουσαν με τον χρόνο μέσω της οικονομίας. Ορισμένοι φανταζόντουσαν ότι είχε έλθει πια η εποχή της αφθονίας, της ειρήνης και της ελευθερίας. Τι χρειαζόταν ο άνθρωπος τις ιδέες, τις αρχές, εφ’ όσον είχαν παίξει τον ρόλο τους και ο στόχος του για βελτίωση των υλικών όρων της ζωής του είχε πια επιτευχθεί; Αυτό το πρότυπο ταίριαζε απόλυτα στον εφησυχασμό, που ήταν πάντοτε η αχίλλειος πτέρνα των ανθρώπων και σκέπαζε τα πάντα με ένα γκρίζο νέφος αδράνειας και παθητικότητας. Το δέλεαρ ήταν πράγματι μεγάλο και ακατανίκητο.

Όσο κι αν αυτό φαίνεται παράδοξο, αυτή η δήθεν ελευθερία που απέκτησε τον εξάρτησε ακόμη περισσότερο από τις συνθήκες και τα πράγματα που κατέχει, αφού αυτά ήταν εκείνα που του παρείχαν την ποθούμενη “ελευθερία”, δηλαδή αυτό που αυτός θεωρούσε ελευθερία. Η σκέψη αντί να γίνει ανεξάρτητη και να ατενίζει τα πράγματα από μία απόσταση αμερόληπτη και διαυγή, ταυτίστηκε με το έχειν και παρέμεινε αντακλαστική και αντιδραστική, δηλαδή ενστικτώδης, χωρίς βάθος και πρωτοβουλία στην επιλογή του πεδίου της. Σε ανατολή και δύση το χρήμα βρέθηκε στο επίκεντρο της ζωής και του ενδιαφέροντος, ασχέτως ιδεολογίας, αν και με διαφορετική οπτική, με συνέπεια σήμερα να προσπαθούμε να ξαναβρούμε ορισμένα σταθερά νοήματα πάνω στα οποία να στηρίξουμε τη ζωή μας. Στο προηγούμενο άρθρο μου «Η μεγάλη ανατροπή», αναφέρθηκα σε ένα παράδειγμα για την παιδεία, αλλά εδώ θα αναφερθώ εκτενέστερα, για να γίνει περισσότερο φανερό το πρόβλημα και η εξέλιξή του.

Η επόμενη αναφορά θα είναι όπως και στο προηγούμενο άρθρο μου πάλι από το βιβλίο “Όχι για το κέρδος” της Μάρθας Νουσμπάουμ, εκδ. Κριτική, 2013, σελ. 49. «Κανένα εκπαιδευτικό σύστημα δεν μπορεί να θεωρηθεί επιτυχημένο, εάν τα οφέλη του τα δρέπουν μόνο τα μέλη των πλούσιων ελίτ. Η ανισότητα της πρόσβασης σε υψηλού επιπέδου εκπαίδευση είναι ένα ζήτημα επείγουσας σημασίας για όλες τις σύγχρονες δημοκρατίες… Ανέκαθεν αποτελούσε επονείδιστο χαρακτηριστικό των ΗΠΑ, μιας πλούσιας χώρας, το γεγονός ότι η πρόσβαση σε υψηλής ποιότητας πανεπιστημιακή/τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι τόσο άνιση». Ωστόσο,  ίδια αναφέρει στη σελίδα 59 επ. ότι η μία πτυχή της αμερικανικής παράδοσης  που «πεισματικά αρνείται την αφομοίωση στο μοντέλο το προσανατολισμένο στην οικονομική μεγέθυνση είναι η χαρακτηριστική έμφασή της στην ενεργό συμμετοχή του παιδιού, στη διερεύνηση και στη στοχαστική εξέταση».

Φυσικά, σε άλλες χώρες, όπως είναι η Ινδία και άλλες, οι ανισότητες είναι ίσως χειρότερες, αλλά η Δύση είναι ένα καλύτερο παράδειγμα, γιατί δέσποσε πολιτισμικά και οικονομικά τους προηγούμενους αιώνες και κυρίως τον προηγούμενο και γι’ αυτό οι συνέπειες της οικονομικοποίησης της ζωής φαίνονται πολύ πιο καθαρά στην περίπτωσή της. Ένα πολύ ενδιαφέρον εδάφιο από το παραπάνω βιβλίο βρίσκεται στη σελίδα 222: «… η πρόεδος του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ Drew Faust, οικτίρει τη ραγδαία μείωση του ποσοστού των φοιτητών που ακολουθούν ως κύρια κατεύθυνση τις θεωρητικές και κλασικές επιστήμες και μια αντίστοιχη αύξηση στις προ-επαγγελματικές σπουδές. Μήπως τα πανεπιστήμια, αναρωτιέται η Faust, έχουν αιχμαλωτιστεί υπερβολικά στους άμεσους και εγκόσμιους στόχους που υπηρετούν; Μήπως το μοντέλο της αγοράς έχει εξελιχθεί σε θεμελιώδη και κύρια ταυτότητα της ανώτερης εκπαίδευσης; Η Faust καταλήγει σε μια ηχηρή υπεράσπιση του μοντέλου των Ελεύθερων Τεχνών και του ρόλου του στη χώρα μας.

»Η ανώτερη εκπαίδευση μπορεί να προσφέρει στα άτομα και στις κοινωνίες το βάθος και το εύρος του οράματος που απουσιάζει από το αναπόφευκτα μυωπικό παρόν. Τα ανθρώπινα όντα χρειάζονται νόημα, κατανόηση και προοπτική και όχι μόνο θέσεις εργασίας. Το ερώτημα δεν είναι κατά πόσον έχουμε την πολυτέλεια να υπηρετούμε τέτοιους στόχους στην εποχή που ζούμε, αλλά κατά πόσο έχουμε την πολυτέλεια να μην το κάνουμε».

Όμως το ποια είναι τα αποτελέσματα της υπερβολικής έμφασης στους οικονομικούς στόχους της παιδείας φαίνεται και από κάτι άλλο. Θα παραθέσω ένα εδάφιο από το βιβλίο του Ted Fishman “Κίνα ΑΕ”, εκδ. Κλειδάριθμος, 2006, σελ. 298: «Το γεγονός είναι ότι πολλά δημόσια σχολεία των ΗΠΑ έχουν τα χάλια τους, παρά τις ειλικρινείς προσπάθειες ολόκληρων δεκαετιών για τη βελτίωσή τους… Η ελευθερία των Αμερικανών να ξοδεύουν υπέρογκα ποσά για κατανάλωση σε βάρος της εκπαίδευσης αφήνει τα σχολεία δίχως επαρκή χρηματοδότηση… Η περιφέρεια του Κόλπου του Σαν Φρανσίσκο στην Καλιφόρνια, η πατρίδα των εκατομμυριούχων της τεχνολογίας και των εργατών της γνώσης, δεν μπορεί να καλύψει ούτε τις συνήθεις εργασίες συντήρησης των σχολείων της και υποχρεώθηκε να ζητήσει από τους δασκάλους να δεχθούν μειώσεις αποδοχών. Και σαν μην έφτανε αυτό, οι υψηλοί μισθοί που προσφέρει ο ιδιωτικός τομέας ακόμα και σε ανθρώπους με μέτριες ικανότητες στα μαθηματικά και τις επιστήμες ή σε ανθρώπους με εμπορεύσιμη δημιουργικότητα, οι οποία θα μπορούσαν σε άλλη περίπτωση να γίνουν δάσκαλοι, κρατούν σπουδαία ταλέντα μακριά από την αίθουσα διδασκαλίας. Οι καθηγητές φυσικής ή μαθηματικών των αμερικανικών γυμνασίων σπανίως διαθέτουν πανεπιστημιακά πτυχία στη φυσική ή στα μαθηματικά.

»… Μόνο απελπισία μπορούν να νοιώθουν οι Αμερικανοί για το εκπαιδευτικό τους σύστημα…

»…μήπως άραγε η ανώτατη παιδεία εξακολουθεί να είναι πολύ καλύτερη από κάθε άλλη χώρα: Ναι – προς το παρόν. Όμως τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που στηρίζουν τη δυνατότητα των αμερικανικών πανεπιστημίων να παράγουν τους πιο ικανούς εργαζομένους στον κόσμο αρχίζουν να ξεθωριάζουν. Ήδη αναφέραμε πόσο δυσκολεύονται τα προγράμματα σπουδών μηχανικού να παράγουν αμερικανούς μηχανικούς. Εξίσου απειλητική ωστόσο είναι η φθίνουσα ικανότητα των αμερικανικών πανεπιστημίων να προσελκύουν τους καλύτερους και λαμπρότερους φοιτητές…

»… άλλες χώρες έμαθαν πώς να προσελκύουν τους καλύτερους φοιτητές στον κόσμο και οι ΗΠΑ είναι απλώς ένας από τους πολλούς προορισμούς από τους οποίους μπορούν να διαλέξουν οι πιο διακεκριμένοι».

Η ανισότητα, λοιπόν, της παιδείας μαστίζει ήδη τις δυτικές χώρες σε εποχή υποτιθέμενης δημοκρατίας. Η Δύση λόγω της οικονομικής της ευρωστίας έκανε μεγάλες τεχνολογικές προόδους, αλλά θα έπρεπε να λάβει κανείς υπόψη ότι τα επιστημονικά μυαλά που εργάστηκαν γι’ αυτήν δεν ήταν μόνον δυτικά ούτε καν μόνον από τις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά επιστήμονες από όλον τον κόσμο, που βρήκαν στον δυτικό κόσμο καλύτερες συνθήκες ζωής και εργασίας. Όταν όμως, για παράδειγμα, άρχισε να δυναμώνει η Κίνα στο οικονομικό πεδίο, πολλοί Κινέζοι επιστήμονες άρχισαν να επιστρέφουν στη χώρα τους. Όσο αυτό συμβαίνει με διάφορες χώρες, τόσο η Δύση θα αποδυναμώνεται επιστημονικά. Το πρόβλημα βέβαια παραμένει, ότι οι αδύναμες οικονομικά χώρες (σε ανατολή και δύση) χάνουν τα καλύτερα μέλη τους. Η έλλειψη οικονομικών πόρων προκαλεί αυτή την απώλεια σε ανθρώπινο δυναμικό, όπως παρατηρούμε και στην Ελλάδα.

Θα ρωτήσει κανείς γιατί  θα αποδυναμώνεται επιστημονικά, εφ’ όσον είναι σίγουρο ότι υπάρχουν και δυτικοί που έχουν ικανότητες. Αλλά το πράγμα δεν είναι τόσο απλό. Ναι μεν τέτοιοι άνθρωποι σίγουρα υπάρχουν, αλλά για να καλλιεργήσουν τις δυνατότητές τους θα πρέπει να τους δοθεί η ευκαιρία. Όπως βλέπουμε, στο παραπάνω παράδειγμα, στις ΗΠΑ η κατώτερη και η μέση εκπαίδευση έχει υποβαθμιστεί, επομένως η κοινωνική δεξαμενή από την οποία μπορούν να αντληθούν οι νέοι επιστήμονες δεν είναι πια αποτελεσματική, ενώ σε άλλες χώρες με πιο αποτελεσματική δημόσια μέση παιδεία τα πράγματα ήταν καλύτερα. Αυτούς τους ξένους ικανούς επιστήμονες μπορούσε να πάρει η οικονομική ελίτ της ισχυρής χώρας και να τους ενσωματώσει στο επιστημονικό της πρόγραμμα πληρώνοντας περισσότερο. Αλλά άλλες χώρες θα είχαν πληρώσει για την δημόσια παιδεία τους, ενώ η ισχυρή χώρα θα αποκτούσε ανέξοδα αυτό το ικανό επιστημονικό προσωπικό. Αυτό πρέπει να το προσέξουμε ιδιαίτερα και να αντιληφθούμε ότι σημαντικό  δεν είναι μόνον τα εδάφη και το χρήμα που χάνει μία αδύναμη χώρα, αλλά ίσως περισσότερο είναι το ανθρώπινο δυναμικό που θα μπορούσε να ενισχύσει τον λαό της και τον πολιτισμό της. Τα παραπάνω αποσπάσματα από τον Ted Fishman είναι εξόχως αποκαλυπτικά και δεν αφορούν μόνον την ανθρωπιστική παιδεία, αλλά ακόμη και την τεχνολογική όπου έχει φθάσει στο σημείο να μην μπορεί να παράσχει ούτε καν επαρκή αριθμό αμερικανών μηχανικών.

23/6/2022

Ιωάννα Μουτσοπούλου

Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ

Σχετικά άρθρα