Η αίθουσα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών στην Ν. Υόρκη.
Διαβάζοντας στο άρθρο “Η λαϊκή κυριαρχία σε πλανητικό επίπεδο- Η περίπτωση της προόδου” του Γ. Παρασκευουλάκου στο solon.org.gr/2024/05/17/i-laiki-kyriarchia-se-planitiko-epipedo-i-periptosi-tis-proodou-tou-g-paraskevoulakou, ότι η έννοια της λαϊκής κυριαρχίας πρέπει να εφαρμοστεί τρόπον τινά και σε πλανητικό επίπεδο, έκανα μερικές σκέψεις, γιατί το διεθνές πεδίο θεωρείται άναρχο και αποτελεί πεδίο ωμής σύγκρουσης συμφερόντων. Κι όμως έχουν γίνει προσπάθειες να πάψει να είναι άναρχο, να οριστεί από μεγάλες αρχές που αποτελούν το απαύγασμα του όλου πολιτισμού της σημερινής ανθρωπότητας.
Στην εποχή μας, λοιπόν, μέσα σε αυτό το απέραντο χάος (που δεν είναι όμως πρωτόγνωρο για την ανθρωπότητα) έχουμε φθάσει στο σημείο να απαξιώνουμε τα πάντα, ακόμη και βήματα προς την ενότητα και τη δικαιοσύνη που έκανε η ανθρωπότητα, με δυσκολίες βέβαια και μετά από καταστροφικούς πολέμους που έθεσαν σε κίνδυνο και την ίδια την ύπαρξή της, όπως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ένα από αυτά τα βήματα ήταν και η δημιουργία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), που αντικατέστησε την προγενέστερη Κοινωνία των Εθνών. Και τα δύο αυτά εγχειρήματα φυσικά απέτυχαν. Πώς; Εκεί που η ασθμαίνουσα και δυστυχισμένη ανθρωπότητα φαντασιωνόταν πως επιτέλους ο εφιάλτης τέλειωσε, από δω και πέρα θα έχουμε ειρήνη, έγιναν ορισμένα βήματα που προκαθόρισαν την πορεία των πραγμάτων. Αυτά τα βήματα έγιναν και από τις ελίτ που ρυθμίζουν εν μέρει τις τύχες του πλανήτη, αλλά και από τους λαούς. Η μόνη διαφορά ήταν ότι οι ελίτ ενεργούσαν ενσυνείδητα ενώ οι λαοί ακολουθούσαν παθητικά, όχι όμως επειδή δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτε άλλο, αλλά επειδή αδιαφορούσαν, δηλαδή δεν ήθελαν να κάνουν κάτι άλλο. Θα πει κανείς ότι ήταν η κούραση και ο φόβος εξαιτίας της καταστροφής που είχε μεσολαβήσει. Όμως και χωρίς αυτά πάλι το ίδιο γινόταν ιστορικά. Η ανεμελιά στις εποχές της αφθονίας και η έλλειψη χρόνου και ενέργειας στις εποχές της δυστυχίας και της έλλειψης. Πολύ γλαφυρό είναι ένα απόσπασμα από τα λόγια του σεΐχη Ρασίντ του Ντουμπάι που είπε για τον πολιτισμό: ότι ο παππούς του κι ο πατέρας του ίππευαν καμήλα, αυτός οδηγούσε Μερσεντές, ο γιος και εγγονός του Land Rover, αλλά οι επόμενοι μάλλον θα ιππεύουν πάλι καμήλα. Στην ερώτηση γιατί, απάντησε πως “υπάρχουν κάποιες αέναες αρχές που διέπουν τα πάντα στη ζωή. Οι δύσκολες εποχές πλάθουν δυνατούς άντρες, οι δυνατοί άντρες δημιουργούν καλές εποχές, οι καλές εποχές παράγουν ανίσχυρους άντρες και οι ανίσχυροι άντρες δημιουργούν σκληρές εποχές. Πολλοί δεν θα καταλάβουν, αλλά η ευημερία και η ευμάρεια στη χώρα μας παράγει παράσιτα και όχι μαχητές της ζωής”. Για την φράση που είναι μέσα στα εισαγωγικά τα Ellinika Hoaxes αμφισβητούν ότι την είπε ο ίδιος ο Ρασίντ. Όμως, σε κάθε περίπτωση, είναι λογικό το νόημά της και μπορεί να συνδυαστεί με το πρώτο.
Ο ΟΗΕ είχε σαν σκοπό να δημιουργήσει ένα πλαίσιο συνδιαλλαγής και συνεννόησης των εθνικών κρατών και των λαών, βάσει ορισμένων μεγάλων αρχών, όπως της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και όχι μόνον. Το παράδειγμα δικαιοσύνης θα έπαιζε, φυσικά, σημαντικό ρόλο για την οικοδόμηση αληθινής εμπιστοσύνης. Έμπαινε και ένα στοιχείο ισότητας, γιατί η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ήταν ένας φορέας όπου η ψήφος του καθενός δεν ήταν ανάλογη με τη δύναμή του αλλά ήταν ψήφος μιας ταυτότητας (π.χ. εθνικής) ισότιμης με τις άλλες, όπως αντιστοίχως είναι η ψήφος του προσώπου σε εθνικό επίπεδο, ασχέτως ικανοτήτων, μόρφωσης και πλούτου. Αυτή η ισότητα ήταν και μία θωράκιση για την επιδιωκόμενη ελευθερία όλων. Όμως στο επίπεδο των ελίτ υπήρχαν εξαρχής και άλλα κριτήρια, που σιγά-σιγά διαβρώσανε την αρχική σύλληψη. Δεν ήταν υποτίθεται σωστό να έχουν ισότιμη ψήφο οι μικρές χώρες, που διακινδυνεύουν τα λιγότερα, δεν έχουν πείρα στην παγκόσμια διακυβέρνηση, που δεν έχουν κανένα βάρος στις παγκόσμιες υποθέσεις, που δεν είναι ικανές να αναλάβουν βάρη για τους άλλους, που δεν είναι θεμιτό να αποφασίζουν αυτές για την τύχη των ισχυρών χωρών κ.ο.κ.
Αυτά τα κριτήρια, είτε εκφράστηκαν φωναχτά είτε όχι, ήταν στη βάση της αντίδρασης. Και το κακό είναι ότι φαινόντουσαν λογικά. Ήταν όμως λογικά; Σύμφωνα με την κυρίαρχη (σε όλους, ελίτ, λαούς και άτομα) αντίληψη ότι η ζωή είναι μία ζούγκλα επιβίωσης, ο καθένας κοιτάζει το συμφέρον του και ο θάνατός σου είναι η ζωή μου, ήταν απολύτως λογικά. Συχνά οι άνθρωποι τα αναπαράγουν στην καθημερινότητά τους, έχουν καταντήσει σχεδόν κλισέ, φθηνά και ανέξοδα, που ο καθένας μπορεί να τα περιφέρει και να τα επαναλαμβάνει με τη σιγουριά πως είναι αληθινά, γιατί όλα αυτό δείχνουν. Όμως είναι αληθινά μόνον εν μέρει. Αποτελούν το παρελθόν. Αλλά το παρόν είναι μείγμα παρελθόντος και μέλλοντος, είναι αυτό που ήδη είμαστε και αυτό που θα είμαστε στο μέλλον, δηλαδή οι αναπόφευκτες δυνατότητες που είναι μέσα μας και πιέζουν για έκφραση και θα ολοκληρωθούν αργότερα. Είναι όμως παρούσες και επηρεάζουν τα πράγματα με το να τα οδηγούν σε καταστροφή όταν δεν δίνεται ευκαιρία να εκφραστούν. Θέλουν όλοι να κυριαρχούν; Ναι, αλλά οι πολλοί που υφίστανται την κυριαρχία αντιδρούν και εξεγείρονται και καταστρέφουν ό,τι δομήθηκε σε αυτή τη βάση – παρά το ότι μπορεί και αυτοί να ορέγονται την κυριαρχία για τον εαυτό τους, γιατί η ίδια και η κυριαρχικότητα οδηγεί σε αντίδραση.
Αυτή είναι η δύναμη των προτύπων του μέλλοντος, ότι βρίσκονται και μέσα μας και επιβάλλουν τις συνέπειες της καταπάτησής τους. Γι’ αυτό, το πρώτο ανάχωμα γι’ αυτούς τους κυριαρχικούς τύπους, αυτό που είναι εμφανές και προβάλλεται συνεχώς, είναι ότι ο ανταγωνισμός είναι αιώνιος, είναι στη φύση των πραγμάτων και γι’ αυτό αναπόφευκτος και δικαιολογημένος, πράγμα που φαίνεται από το ότι υπάρχει παντού και πάντοτε. Όμως το δεύτερο ανάχωμα, το πραγματικό αλλά καλά κρυμμένο, που αποτελεί και την πεμπτουσία του ανταγωνισμού και των προθέσεών τους, είναι η δική τους κυριαρχία και η εξαφάνιση των άλλων ως υποκειμένων. Ο ανταγωνισμός ως ανεξάλειπτη φύση είναι η ύπνωση (το κοίμισμα) της συνείδησης του ανθρώπου, ώστε να θεωρεί φυσιολογικό το αφύσικο και το λανθασμένο, γιατί δήθεν όλοι μπορούν να συμμετέχουν στον ανταγωνισμό και άρα υπάρχει ισότητα και ισορροπία. Ενώ η κυριαρχία είναι η ωμή πραγματικότητα, που ενοχλεί με το πρώτο ξεμύτισμά της στο φως και εξανδραποδίζει τους πάντες. Σε αυτό το σημείο βρίσκεται και η μερική αποτυχία του ρεαλισμού ως θεωρίας, που, ενώ με διαύγεια κρίνει την αντικειμενική πραγματικότητα, αφήνει κατά μέρος την εσωτερική πραγματικότητα του ανθρώπου που ζητάει την έκφρασή της, γιατί θεωρεί πως είναι ουτοπία.
Δεδομένων αυτών των δυσμενών στοιχείων, ο ΟΗΕ δεν θα μπορούσε ποτέ να ειρηνεύσει άμεσα και στο διηνεκές τον κόσμο και να λύσει με επιτυχία τα προβλήματα μια για πάντα. Όμως μπορούσε με τη συνεργασία όλων, και μέσα από το παράδειγμα μιας μετριοπαθούς και λογικής ανιδιοτέλειας, να προχωρήσει σταδιακά σε δημιουργία βάσεων για δικαιοσύνη. Σίγουρα χρειαζόταν κατανόηση της αξίας του χρόνου και της συνείδησης όπως αυτή μεταβάλλεται στον χρόνο. Αντ’ αυτού τι έγινε; Θεμελιώθηκε το Συμβούλιο Ασφαλείας με τα πέντε μόνιμα μέλη που είναι πολύ ισχυρές χώρες, πράγμα που μετέτρεψε τον Οργανισμό σε ανώνυμη εταιρεία, όπου ο πιο δυνατός θα την ελέγχει προς όφελός του – γιατί στις ΑΕ ο κατέχων το μεγαλύτερο κεφάλαιο έχει και τον έλεγχο ακόμη κι αν είναι ένας εναντίον χιλιάδων – σε γενικές γραμμές βέβαια και με κάποιους περιορισμούς για την προστασία της μειοψηφίας. Αυτή είναι η ωμή αλήθεια. Γι’ αυτό, όταν απαξιώνουμε μία σύλληψη όπως τον ΟΗΕ, θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί και να διαχωρίζουμε το όραμα, την αρχική πρόθεση ή το ιδανικό από την καρικατούρα της πράξης, αυτό που τελικά εφαρμόστηκε και που μόνο κατ’ όνομα εκπροσωπεί το όραμα. Αλλιώς, θα μείνουμε χωρίς ιδέες, οράματα, ιδανικά, πρότυπα και οτιδήποτε μας συντροφεύει στη ζωή και μας δίνει ελπίδα. Αν απαξιώσουμε και το όραμα, τότε θα πέσουμε στην παγίδα του να θεωρούμε τον ανταγωνισμό και την επί της γης κόλαση σαν κάτι αδιέξοδο και ανίκητο στο οποίο αργά ή γρήγορα θα πρέπει να υποταχθούμε και να πέσουμε στη δίνη του χάους. Δηλαδή, θα συμβεί αυτό που έλεγε μία παροιμία του Σολομώντα ότι «λαός χωρίς όραμα, χάνεται» (29:18, σύμφωνα με τη ερμηνευτική εκδοχή “Βασιλιά Ιακώβου”, γιατί υπάρχουν και άλλες).
Όμως οι λαοί και οι διανοούμενοι δεν εμβάθυναν στις συνέπειες που θα προέκυπταν σε μήκος χρόνου ούτε την αξία και το βάθος τέτοιων κριτηρίων, προτού ακόμη προκύψουν τα αποτελέσματα. Η σκέψη είναι συνήθως αντανακλαστική, δηλαδή αντιδράει σε αποτελέσματα και δεν κινείται στην περιοχή της ποιότητας των αιτίων ώστε να προλαβαίνει τα επερχόμενα αποτελέσματα. Δεν είναι ακόμη αληθινή σκέψη – γενικά μιλώντας, βέβαια.
Φαίνεται πως έχουμε συνηθίσει τόσο πολύ να συσσωρεύουμε τη μία αποτυχία επάνω στην άλλη που αυτό έχει καταντήσει μία αγαπημένη μας “φιλοσοφία” και το γνωστό “τι θα κάνουμε χωρίς βαρβάρους;” είναι μία ανόητη προσπάθειά μας να βρίσκουμε ένα νόημα για να ζούμε. Ποιο είναι αυτό το νόημα; Η άμυνα, η προστασία της εγκόσμιας ύπαρξής μας. Μόνον όταν κινδυνεύουμε βγαίνουμε από το καβούκι μας, για να υπερασπίσουμε τον εαυτό μας. Αλλά η άμυνα πρέπει να είναι συνεχής, πρέπει να βρισκόμαστε συνεχώς σε κίνδυνο για να ενεργοποιείται ο αμυντικός μηχανισμός μας. Αυτά τα λένε και ορισμένες θεωρίες, πως πρέπει να γίνεται πόλεμος για να μη χάνει ένας λαός το σφρίγος του. Για να το πετύχουμε όμως, θα πρέπει η άμυνα να μην είναι και πολύ αποτελεσματική, θα πρέπει να έχει κρυφά κενά, ώστε οι βάρβαροι να επανέρχονται συνεχώς και, έτσι, να παίζεται ακατάπαυστα το ίδιο θέατρο ζωής – βέβαια, θέατρο εν αγνοία μας, γιατί οι σφαίρες και ο θάνατος είναι πραγματικά. Πρόκειται για ένα ζωντανό θέατρο, οδυνηρό, όπου η ελπίδα για σωτηρία είναι το μόνο αληθινό νόημα για εμάς. Φοβόμαστε την αληθινή επίτευξη, το τέλος του προβλήματος, την ελευθερία, γιατί μετά το τέλος δεν βλέπουμε τίποτε παρά μόνον κενό.
Το παραπάνω αποτελεί μία από τις πολλές πλευρές που θα μπορούσε να ανιχνεύσει κανείς στην κατάσταση των ανθρώπων. Μπορεί κάποιες πλευρές να φαίνονται αντιφατικές. Ίσως όντως να είναι, ίσως όμως να αποτελούν απλώς διαφορετικές πτυχές της ψυχολογικής κατάστασης του ανθρώπου που συνυπάρχουν και συγκρούονται μεταξύ τους.
23/5/24
Ιωάννα Μουτσοπούλου
Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ
