ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ (της Ιωάννας Μουτσοπούλου)

)

Παρατηρώντας την κατάσταση στην παιδεία, θα έπρεπε να είχαμε καταλήξει σε συμπεράσματα για την καθοδική πορεία του δυτικού πολιτισμού πολύ πιο νωρίς και όχι να περιμένουμε την κρίση για να την δούμε – φυσικό ήταν η διαπίστωση να γίνει εκ των υστέρων, όταν πια τα αποτελέσματα ήταν αναπότρεπτα. Δεν υποστηρίζω ότι η παιδεία των  προπολεμικών δεκαετιών ήταν η αναγκαία και πρέπουσα, αλλά ότι οι όποιες αλλαγές δεν εξυπηρέτησαν τελικά την αληθινή ανάγκη, αλλά χρησιμοποίησαν τα κακώς κείμενα του παρελθόντος για να θεμελιώσουν μία εχθρότητα στο παρελθόν και να τα υποκαταστήσουν με κάτι άλλο, ίσως χειρότερο.

Όσο κι αν αυτό φαίνεται παράδοξο, αυτή η δήθεν ελευθερία που απέκτησε τον εξάρτησε ακόμη περισσότερο από τις συνθήκες και τα πράγματα που κατέχει, αφού αυτά ήταν εκείνα που του παρείχαν την ποθούμενη “ελευθερία”, δηλαδή αυτό που αυτός θεωρούσε ελευθερία. Η σκέψη αντί να γίνει ανεξάρτητη και να ατενίζει τα πράγματα από μία απόσταση αμερόληπτη και διαυγή, ταυτίστηκε με το έχειν και παρέμεινε αντακλαστική και αντιδραστική, δηλαδή ενστικτώδης, χωρίς βάθος και πρωτοβουλία στην επιλογή του πεδίου της. Σε ανατολή και δύση το χρήμα βρέθηκε στο επίκεντρο της ζωής και του ενδιαφέροντος, ασχέτως ιδεολογίας, αν και με διαφορετική οπτική, με συνέπεια σήμερα να προσπαθούμε να ξαναβρούμε ορισμένα σταθερά νοήματα πάνω στα οποία να στηρίξουμε τη ζωή μας. Στο προηγούμενο άρθρο μου «Η μεγάλη ανατροπή», αναφέρθηκα σε ένα παράδειγμα για την παιδεία, αλλά εδώ θα αναφερθώ εκτενέστερα, για να γίνει περισσότερο φανερό το πρόβλημα και η εξέλιξή του.

»Η ανώτερη εκπαίδευση μπορεί να προσφέρει στα άτομα και στις κοινωνίες το βάθος και το εύρος του οράματος που απουσιάζει από το αναπόφευκτα μυωπικό παρόν. Τα ανθρώπινα όντα χρειάζονται νόημα, κατανόηση και προοπτική και όχι μόνο θέσεις εργασίας. Το ερώτημα δεν είναι κατά πόσον έχουμε την πολυτέλεια να υπηρετούμε τέτοιους στόχους στην εποχή που ζούμε, αλλά κατά πόσο έχουμε την πολυτέλεια να μην το κάνουμε».

Η ανισότητα, λοιπόν, της παιδείας μαστίζει ήδη τις δυτικές χώρες σε εποχή υποτιθέμενης δημοκρατίας. Η Δύση λόγω της οικονομικής της ευρωστίας έκανε μεγάλες τεχνολογικές προόδους, αλλά θα έπρεπε να λάβει κανείς υπόψη ότι τα επιστημονικά μυαλά που εργάστηκαν γι’ αυτήν δεν ήταν μόνον δυτικά ούτε καν μόνον από τις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά επιστήμονες από όλον τον κόσμο, που βρήκαν στον δυτικό κόσμο καλύτερες συνθήκες ζωής και εργασίας. Όταν όμως, για παράδειγμα, άρχισε να δυναμώνει η Κίνα στο οικονομικό πεδίο, πολλοί Κινέζοι επιστήμονες άρχισαν να επιστρέφουν στη χώρα τους. Όσο αυτό συμβαίνει με διάφορες χώρες, τόσο η Δύση θα αποδυναμώνεται επιστημονικά. Το πρόβλημα βέβαια παραμένει, ότι οι αδύναμες οικονομικά χώρες (σε ανατολή και δύση) χάνουν τα καλύτερα μέλη τους. Η έλλειψη οικονομικών πόρων προκαλεί αυτή την απώλεια σε ανθρώπινο δυναμικό, όπως παρατηρούμε και στην Ελλάδα.

Θα ρωτήσει κανείς γιατί  θα αποδυναμώνεται επιστημονικά, εφ’ όσον είναι σίγουρο ότι υπάρχουν και δυτικοί που έχουν ικανότητες. Αλλά το πράγμα δεν είναι τόσο απλό. Ναι μεν τέτοιοι άνθρωποι σίγουρα υπάρχουν, αλλά για να καλλιεργήσουν τις δυνατότητές τους θα πρέπει να τους δοθεί η ευκαιρία. Όπως βλέπουμε, στο παραπάνω παράδειγμα, στις ΗΠΑ η κατώτερη και η μέση εκπαίδευση έχει υποβαθμιστεί, επομένως η κοινωνική δεξαμενή από την οποία μπορούν να αντληθούν οι νέοι επιστήμονες δεν είναι πια αποτελεσματική, ενώ σε άλλες χώρες με πιο αποτελεσματική δημόσια μέση παιδεία τα πράγματα ήταν καλύτερα. Αυτούς τους ξένους ικανούς επιστήμονες μπορούσε να πάρει η οικονομική ελίτ της ισχυρής χώρας και να τους ενσωματώσει στο επιστημονικό της πρόγραμμα πληρώνοντας περισσότερο. Αλλά άλλες χώρες θα είχαν πληρώσει για την δημόσια παιδεία τους, ενώ η ισχυρή χώρα θα αποκτούσε ανέξοδα αυτό το ικανό επιστημονικό προσωπικό. Αυτό πρέπει να το προσέξουμε ιδιαίτερα και να αντιληφθούμε ότι σημαντικό  δεν είναι μόνον τα εδάφη και το χρήμα που χάνει μία αδύναμη χώρα, αλλά ίσως περισσότερο είναι το ανθρώπινο δυναμικό που θα μπορούσε να ενισχύσει τον λαό της και τον πολιτισμό της. Τα παραπάνω αποσπάσματα από τον Ted Fishman είναι εξόχως αποκαλυπτικά και δεν αφορούν μόνον την ανθρωπιστική παιδεία, αλλά ακόμη και την τεχνολογική όπου έχει φθάσει στο σημείο να μην μπορεί να παράσχει ούτε καν επαρκή αριθμό αμερικανών μηχανικών.

23/6/2022

Ιωάννα Μουτσοπούλου

Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ