ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, ΣΥΝΘΕΣΗ & ΣΧΕΔΙΟ ΙΔΕΩΝ

ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΒΟΥΛΗΣΗ (του Τζέιμς Κλερκ Μάξγουελ)

- Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

- Σόλων ΜΚΟΑπόσπασμα από το έργο 
Essay on Science and Free Will , 1873 [1] του James Clerk Maxwell

         Δίνει η πρόοδος της φυσικής επιστήμης κάποια πλεονεκτήματα στην άποψη περί αναγκαιότητας (ή ντετερμινισμού) ενάντια στο απρόβλεπτο των γεγονότων και της ελευθερίας της θέλησης; 
Ο γενικός χαρακτήρας και η τάση της ανθρώπινης σκέψης είναι ένα πεδίο ενδιαφέροντος το οποίο δεν περιορίζεται στους επαγγελματίες φιλοσόφους.

         Αν και καθένας από εμάς πρέπει να δέχεται για τον εαυτό του κάποιο είδος φιλοσοφίας, καλής ή κακής, και παρά το γεγονός ότι η αρετή της φιλοσοφίας αυτής εξαρτάται από το να καταστεί κτήμα μας, κανείς δεν σκέφτεται αποκλειστικά για τον εαυτό του. 

        Πολλά θα μπορούσαν να ειπωθούν υπέρ της εν λόγω συγγενούς κλίσης προς ένα συγκεκριμένο φιλοσοφικό σχήμα. Την ίδια στιγμή πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι μεγάλο μέρος της διανοητικής ιστορίας κάθε ανθρώπου εξαρτάται από γεγονότα που συνέβησαν μετά τη γέννησή του και ότι είναι εν συνόλω πολύ πιθανότερο να ασπαστεί δόγματα τα οποία εναρμονίζονται με τη συγκεκριμένη δέσμη ιδεών στην οποία τον έχουν ωθήσει, μέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας, ώστε να τεθούν όρια στην προσοχή (και τα ενδιαφέροντά) του.
       Ποιο θα είναι το πιθανό αποτέλεσμα, αν οι ιδέες αυτές συμβαίνει κατά κύριο λόγο να είναι οι ίδιες της σύγχρονης φυσικής επιστήμης;

        Είναι απολύτως προφανές από αυτές και άλλες περιπτώσεις, ότι οποιαδήποτε ανάπτυξη της φυσικής επιστήμης είναι πιθανό να προκαλέσει κάποια τροποποίηση των μεθόδων και των ιδεών των φιλοσόφων, με την προϋπόθεση ότι οι φυσικές ιδέες εκθέτονται και αναπτύσσονται κατά τρόπο τέτοιο, ώστε να γίνονται κατανοητές από τους φιλοσόφους.

       Όταν η κατάσταση των πραγμάτων είναι τέτοια, ώστε μια απείρως μικρή μεταβολή της, να διαφοροποιείται μόνο από μία απείρως μικρή ποσότητα, η κατάσταση του συστήματος σε κάποια στιγμή στο μέλλον -είτε αυτό βρίσκεται σε ηρεμία, είτε σε κίνηση- θεωρείται ότι είναι σταθερή.

       Όταν όμως μια απείρως μικρή μεταβολή στην παρούσα κατάσταση μπορεί να επιφέρει μια πεπερασμένη διαφορά στην κατάσταση του συστήματος, σε ένα πεπερασμένο χρονικό διάστημα, η κατάσταση του συστήματος λέγεται ότι είναι ασταθής. 
Είναι προφανές ότι, η ύπαρξη ασταθών συνθηκών καθιστά αδύνατη την πρόβλεψη των μελλοντικών γεγονότων, αν η γνώση μας για την παρούσα κατάσταση είναι μόνο προσεγγιστική και όχι ακριβής.

     Έχει επίσης επισημανθεί από τον καθηγητή Balfour Stewart ότι η φυσική σταθερότητα, είναι το χαρακτηριστικό αυτών των συστημάτων, στην ενατένιση των οποίων οι ντετερμινιστές στηρίζουν τα επιχειρήματά τους, και ότι η φυσική αστάθεια των ζώντων σωμάτων καθώς και η διανοητική αστάθεια των επιδεκτικών προόδου ψυχών, είναι αυτά που υποβάλλουν τη συναίσθηση της καταδίκης της ελεύθερης βούλησης. 
Έχοντας έτσι επισημάνει ορισμένες από τις σχέσεις των φυσικών επιστημών προς το ερώτημα, είμαστε οι καλύτερα προετοιμασμένοι για να διερευνήσουμε τί εννοείται από την αποφασιστικότητα και τί από την ελεύθερη βούληση. 
Κανείς, υποθέτω, δεν θα προσέδιδε στην ελεύθερη βούληση κάτι περισσότερο από ένα απειροελάχιστο πεδίο. 

       “Εἰ ἀλλάξεται Αἰθίοψ τὸ δέρμα αὐτοῡ καὶ παρδαλίς τὰ ποικίλματα αὐτῆς” [2] κανένας δεν μπορεί να το επιτύχει απλά με ευχές, ή, όπως λένε μερικοί, με τη θέληση, να εισαγάγει δηλαδή την ασυνέχεια στην υπαρξιακή του πορεία.

Στην καλύτερη περίπτωση η ελεύθερη βούληση μοιάζει με τα άτομα του Λουκρήτιου – τα οποία σε μη καθορισμένες χρονικές στιγμές και μη καθορισμένα σημεία εκτρέπονται με έναν άδηλο τρόπο της πορείας τους.

Κατά τη διάρκεια της θνητής μας ζωής βρίσκουμε τους εαυτούς μας –περισσότερο ή λιγότερο συχνά- σε μία φυσική ή διανοητική καμπή, στην οποία μια αδιόρατη απόκλιση είναι αρκετή για να αποφασίσουμε ποιον από τους δύο δρόμους θα διαλέξουμε.

Το δόγμα της ελεύθερης βούλησης ισχυρίζεται ότι σε κάποιες τέτοιες περιπτώσεις το Εγώ αποτελεί τον αποφασιστικό παράγοντα. 
Το δόγμα του Ντετερμινισμού ισχυρίζεται κάτι παρόμοιο για κάθε περίπτωση.

Χωρίς εξαίρεση, το αποτέλεσμα καθορίζεται από τις προηγούμενες συνθήκες του υποκειμένου, σωματικές ή διανοητικές, και από το γεγονός ότι το Εγώ διαπράττει το λάθος να θεωρεί εαυτόν σε κάθε περίπτωση ως την αιτία κάθε πρακτικού αποτελέσματος, καθώς αμφότερα η επιθυμία να αποφασίσει όπως και η συνακόλουθη δράση, αποτελούν αντίστοιχα γεγονότα οφειλόμενα στους ίδιους σταθερούς νόμους.
Τώρα, όταν μιλάμε για τα αίτια και τα αποτελέσματα, εννοούμε πάντα ένα πρόσωπο το οποίο γνωρίζει τις αιτίες και συνάγει τις συνέπειες. Ποιο είναι αυτό το άτομο;

Είναι άνθρωπος, ή Θεότητα;

Αν αυτός είναι ο άνθρωπος -δηλαδή, ένα πρόσωπο που μπορεί να κάνει παρατηρήσεις με κάποιο πεπερασμένο βαθμό ακρίβειας- σε ορισμένες περιπτώσεις μόνο, μπορεί να προβλέψει τα αποτελέσματα ακόμα και με προσεγγιστική ορθότητα.

Αν είναι η θεότητα, είμαι αντίθετος σε κάθε επιχείρημα που στηρίζεται σε μια υποτιθέμενη γνωριμία με τους όρους της Θείας πρόγνωσης. 
Κάθε ύπαρξη πάνω από ένα ορισμένο βαθμό έχει τα ιδιάζοντα σημεία της: όσο υψηλότερα βρίσκεται, τόσο περισσότερα είναι τα σημεία. Σε αυτά, επιρροές των οποίων η φυσική διάσταση είναι πολύ μικρή για να ληφθεί υπόψη από ένα πεπερασμένο ον, είναι ικανές να παράγουν αποτελέσματα υψίστης σημασίας.

Όλα τα εξαιρετικά αποτελέσματα που παράγονται από τις ανθρώπινες προσπάθειες εξαρτώνται από την απόκτηση πλεονεκτήματος σε συγκεκριμένα συστήματα, τη στιγμή που συμβαίνουν. 

“Υπάρχει παλίρροια στα πράγματα τα ανθρώπινα. Που αν την πάρεις στην πλήμμη, τα οδηγεί στην επιτυχία [3].
Ένας άνθρωπος χωρίς τακτ μοιάζει να ρίχνει λάδι στη φωτιά όταν επιμένει να λέει τα τραγούδια του σε καρδιές βαριές. Μία άκαιρη παραίνεση σκληραίνει την ψυχή, όπως και μία σωστή απόφαση που παίρνεται, ενώ είναι σίγουρο ότι μετά θα παραβιαστεί.

Εάν, λοιπόν, οι καλλιεργητές της φυσικής επιστήμης -από τους οποίους το έξυπνο κοινό εξάγει την αντίληψή του για τους φυσικούς επιστήμονες και είναι αυτοί των οποίων ο τρόπος αναγνωρίζεται καθώς βάζουν την επιστημονική τους σφραγίδα στα δόγματα που διακηρύττουν- οδηγούν στην αναζήτηση των μυστηρίων της επιστήμης, αντί σε αυτή των συνεχειών και των ασταθειών, η προώθηση της φυσικής γνώσης ίσως τείνει να απομακρύνει αυτή την επιφύλαξη για το ντετερμινισμό, ο οποίος μοιάζει να προκύπτει από το συμπέρασμα ότι η φυσική επιστήμη του μέλλοντος είναι απλά μια μεγεθυμένη εικόνα του παρελθόντος.

_____________________
[1] ESSAY FOR THE ERANUS CLUB ON SCIENCE AND FREE WILL, 11 Φεβρουαρίου 1873, Κεφάλαιο XIV, σελ. 434-444
[2] Ιερεμίας, Παλαιά Διαθήκη, 13.23
[3] Shakespeare, Julius Caesar, Act IV, Scene 3

(Πηγή: Ιnformation Philosopher)
James Clerk Maxwel 

Μετάφραση: Άρης Καπαράκης

5 Αυγούστου 2010

Σχετικά άρθρα