Απόσπασμα από το έργο Δίνει η πρόοδος της φυσικής επιστήμης κάποια πλεονεκτήματα στην άποψη περί αναγκαιότητας (ή ντετερμινισμού) ενάντια στο απρόβλεπτο των γεγονότων και της ελευθερίας της θέλησης; Αν και καθένας από εμάς πρέπει να δέχεται για τον εαυτό του κάποιο είδος φιλοσοφίας, καλής ή κακής, και παρά το γεγονός ότι η αρετή της φιλοσοφίας αυτής εξαρτάται από το να καταστεί κτήμα μας, κανείς δεν σκέφτεται αποκλειστικά για τον εαυτό του. |
Πολλά θα μπορούσαν να ειπωθούν υπέρ της εν λόγω συγγενούς κλίσης προς ένα συγκεκριμένο φιλοσοφικό σχήμα. Την ίδια στιγμή πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι μεγάλο μέρος της διανοητικής ιστορίας κάθε ανθρώπου εξαρτάται από γεγονότα που συνέβησαν μετά τη γέννησή του και ότι είναι εν συνόλω πολύ πιθανότερο να ασπαστεί δόγματα τα οποία εναρμονίζονται με τη συγκεκριμένη δέσμη ιδεών στην οποία τον έχουν ωθήσει, μέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας, ώστε να τεθούν όρια στην προσοχή (και τα ενδιαφέροντά) του. Είναι απολύτως προφανές από αυτές και άλλες περιπτώσεις, ότι οποιαδήποτε ανάπτυξη της φυσικής επιστήμης είναι πιθανό να προκαλέσει κάποια τροποποίηση των μεθόδων και των ιδεών των φιλοσόφων, με την προϋπόθεση ότι οι φυσικές ιδέες εκθέτονται και αναπτύσσονται κατά τρόπο τέτοιο, ώστε να γίνονται κατανοητές από τους φιλοσόφους. Όταν η κατάσταση των πραγμάτων είναι τέτοια, ώστε μια απείρως μικρή μεταβολή της, να διαφοροποιείται μόνο από μία απείρως μικρή ποσότητα, η κατάσταση του συστήματος σε κάποια στιγμή στο μέλλον -είτε αυτό βρίσκεται σε ηρεμία, είτε σε κίνηση- θεωρείται ότι είναι σταθερή. Όταν όμως μια απείρως μικρή μεταβολή στην παρούσα κατάσταση μπορεί να επιφέρει μια πεπερασμένη διαφορά στην κατάσταση του συστήματος, σε ένα πεπερασμένο χρονικό διάστημα, η κατάσταση του συστήματος λέγεται ότι είναι ασταθής. Έχει επίσης επισημανθεί από τον καθηγητή Balfour Stewart ότι η φυσική σταθερότητα, είναι το χαρακτηριστικό αυτών των συστημάτων, στην ενατένιση των οποίων οι ντετερμινιστές στηρίζουν τα επιχειρήματά τους, και ότι η φυσική αστάθεια των ζώντων σωμάτων καθώς και η διανοητική αστάθεια των επιδεκτικών προόδου ψυχών, είναι αυτά που υποβάλλουν τη συναίσθηση της καταδίκης της ελεύθερης βούλησης. “Εἰ ἀλλάξεται Αἰθίοψ τὸ δέρμα αὐτοῡ καὶ παρδαλίς τὰ ποικίλματα αὐτῆς” [2] κανένας δεν μπορεί να το επιτύχει απλά με ευχές, ή, όπως λένε μερικοί, με τη θέληση, να εισαγάγει δηλαδή την ασυνέχεια στην υπαρξιακή του πορεία. Στην καλύτερη περίπτωση η ελεύθερη βούληση μοιάζει με τα άτομα του Λουκρήτιου – τα οποία σε μη καθορισμένες χρονικές στιγμές και μη καθορισμένα σημεία εκτρέπονται με έναν άδηλο τρόπο της πορείας τους. Κατά τη διάρκεια της θνητής μας ζωής βρίσκουμε τους εαυτούς μας –περισσότερο ή λιγότερο συχνά- σε μία φυσική ή διανοητική καμπή, στην οποία μια αδιόρατη απόκλιση είναι αρκετή για να αποφασίσουμε ποιον από τους δύο δρόμους θα διαλέξουμε. Το δόγμα της ελεύθερης βούλησης ισχυρίζεται ότι σε κάποιες τέτοιες περιπτώσεις το Εγώ αποτελεί τον αποφασιστικό παράγοντα. Χωρίς εξαίρεση, το αποτέλεσμα καθορίζεται από τις προηγούμενες συνθήκες του υποκειμένου, σωματικές ή διανοητικές, και από το γεγονός ότι το Εγώ διαπράττει το λάθος να θεωρεί εαυτόν σε κάθε περίπτωση ως την αιτία κάθε πρακτικού αποτελέσματος, καθώς αμφότερα η επιθυμία να αποφασίσει όπως και η συνακόλουθη δράση, αποτελούν αντίστοιχα γεγονότα οφειλόμενα στους ίδιους σταθερούς νόμους. Είναι άνθρωπος, ή Θεότητα; Αν αυτός είναι ο άνθρωπος -δηλαδή, ένα πρόσωπο που μπορεί να κάνει παρατηρήσεις με κάποιο πεπερασμένο βαθμό ακρίβειας- σε ορισμένες περιπτώσεις μόνο, μπορεί να προβλέψει τα αποτελέσματα ακόμα και με προσεγγιστική ορθότητα. Αν είναι η θεότητα, είμαι αντίθετος σε κάθε επιχείρημα που στηρίζεται σε μια υποτιθέμενη γνωριμία με τους όρους της Θείας πρόγνωσης. Όλα τα εξαιρετικά αποτελέσματα που παράγονται από τις ανθρώπινες προσπάθειες εξαρτώνται από την απόκτηση πλεονεκτήματος σε συγκεκριμένα συστήματα, τη στιγμή που συμβαίνουν. “Υπάρχει παλίρροια στα πράγματα τα ανθρώπινα. Που αν την πάρεις στην πλήμμη, τα οδηγεί στην επιτυχία [3]. Εάν, λοιπόν, οι καλλιεργητές της φυσικής επιστήμης -από τους οποίους το έξυπνο κοινό εξάγει την αντίληψή του για τους φυσικούς επιστήμονες και είναι αυτοί των οποίων ο τρόπος αναγνωρίζεται καθώς βάζουν την επιστημονική τους σφραγίδα στα δόγματα που διακηρύττουν- οδηγούν στην αναζήτηση των μυστηρίων της επιστήμης, αντί σε αυτή των συνεχειών και των ασταθειών, η προώθηση της φυσικής γνώσης ίσως τείνει να απομακρύνει αυτή την επιφύλαξη για το ντετερμινισμό, ο οποίος μοιάζει να προκύπτει από το συμπέρασμα ότι η φυσική επιστήμη του μέλλοντος είναι απλά μια μεγεθυμένη εικόνα του παρελθόντος.
_____________________ |
(Πηγή: Ιnformation Philosopher) Μετάφραση: Άρης Καπαράκης 5 Αυγούστου 2010 |