ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ & ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ (του Γιάννη Ζήση)

sunoran - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

sunoran - Σόλων ΜΚΟΕσωτερικότητα και Επικοινωνία.
        Το μεγάλο μυστήριο της ανθρώπινης ύπαρξης βρίσκεται στο γεγονός ότι αυτή αποτυπώνεται στη συνείδηση και στο ότι η συνείδηση την κάνει να είναι επικοινωνιακή και συνάμα εσωτερική. Αυτός ο συνδυασμός της επικοινωνιακής και της εσωτερικής πραγμάτωσης είναι το πεδίο που διαμορφώνει τη δυναμική του ανθρώπου. Η εσωτερική και η επικοινωνιακή πραγμάτωση και έκφραση της ανθρώπινης ύπαρξης ανάγεται στην ανθρώπινη συνείδηση. Αυτή, θέτει σε δύσκολα διλήμματα τόσο τις επιλογές, στο βαθμό που αυτές είναι ευσυνείδητες και έλλογες, όσο και τις παρορμήσεις.

Παρορμητικά, είμαστε εξωστρεφείς προς την επικοινωνιακή και κοινωνική πραγμάτωση, είμαστε η εκδήλωσή μας. Ταυτόχρονα, είναι πρόδηλο ότι χωρίς την εσωτερικότητά μας δεν υπάρχουμε. Το πρόκριμα βρίσκεται στο κατά πόσο μπορούμε να συνδυάσουμε την εσωτερικότητα και την επικοινωνία.

        Η εσωτερικότητα και η επικοινωνία φαντάζουν σαν να αλληλοαναιρούνται. Η επικοινωνία κυριαρχεί μέχρι σήμερα της εσωτερικότητας, γιατί συνδέεται με την ύπαρξη μέσω των άλλων, βλέποντας τους «άλλους» και το περιβάλλον ως μέσα. Επίσης, αυτό που εμείς αντιλαμβανόμαστε ως εσωτερικότητα, λογικά έχει περιορισμένη αξία και αναλογία, λόγω του ότι υπάρχει ένα μεγάλο πλήθος από εσωτερικότητες τις οποίες πρέπει να εκφράσουμε, να επιβεβαιώσουμε και να κυριαρχήσουμε για να υπάρχουμε πλήρως εμείς. Αυτή η εξωστρέφεια και η εξωτερικότητα της ύπαρξής μας, τελικά την καθιστά ανόητη και ψυχολογικά και ψυχικά κενή.

        Το δίλημμα, «τι μπορεί κανείς να ωφεληθεί αν κερδίσει όλο τον κόσμο και χάσει την ψυχή του», είναι διαρκές. Το μεγάλο στοίχημα, το πεδίο της μυσταγωγίας και της μύησης του ανθρώπου προς το μέλλον, βρίσκεται στο κατά πόσο ο άνθρωπος θα μπορέσει να αναδείξει την εσωτερικότητά του επικοινωνιακά, χωρίς να την βλάψει. Αυτό είναι δυνατό, διατηρώντας τόσο την δική του ελευθερία όσο των άλλων, αλλά και την ποιότητα της εσωτερικότητάς του πέρα από τα παιχνίδια κυριαρχίας. Το πιο δύσκολο σημείο. Αναπτύσσοντας την εσωτερικότητα, θα εξορθολογούμε την επικοινωνία κάνοντάς την πιο συντροφική, πιο ισηγορική, πιο ποιοτική, πιο δημιουργική, πιο υπερβατική και πιο κοινωνική. Εκεί βρίσκεται η μεγάλη πρόκληση.

        Θα λέγαμε ότι, η Ανατολή ανέπτυξε την ιδέα και τον κόσμο της εσωτερικότητας. Εκεί κυρίως βρισκόταν η μεγάλη της ιστορική, πολιτισμική και υπερβατολογική συνεισφορά. Η Δύση ανέπτυξε τον κόσμο των επικοινωνιών θεωρώντας, ότι όπως η τέχνη και ο αισθητισμός έτσι και η λογική διαμεσολαβεί ανάμεσα στην εσωτερικότητα και τον κόσμο της επικοινωνίας. Έτσι το μεγάλο μας πολιτισμικό, ψυχολογικό, κοινωνικό και τελικά πολιτικό και οικονομικό ζητούμενο είναι το πώς και σε ποια κατεύθυνση θα λειτουργήσουν και θα κινηθούν οι όποιες αγορές. Η προσφορά και η ζήτηση, η αγορά βρίσκεται στον συνδυασμό της επικοινωνιακής εξέλιξης υπό τη δυναμική της εσωτερικής εξέλιξης. Ο νόμος είναι ένα στοιχείο που εναρμονίζει την εσωτερικότητά μας με την αναγνώριση της κοινωνικής μας διάστασης και του κοινωνικού χαρακτήρα της ύπαρξής μας.

        Το μεγάλο πρόβλημα της σημερινής εποχής είναι ότι ενώ υπάρχει μια απελευθέρωση προοπτικών προς την εσωτερικότητα, μέσα από το γεγονός ότι ο άνθρωπος απελευθερώνεται και χειραφετείται από την αυθεντία της παράδοσης και από την καθήλωσή του σε είδωλα και δόγματα,  παράλληλα υπάρχει και ισχυρή τάση ανάπτυξης της εσωτερικότητας με τρόπο αγοραίο. Επίσης υπάρχει μια υπερβολική εξωστρέφεια μέσα από έναν επικοινωνιακό πληθωρισμό και μια εξάρτηση από την υπερκατανάλωση και την υπερψυχαγωγία που προκαλεί έναν εξαντλητικό καταμερισμό της ανθρώπινης συνείδησης και των ανθρώπινων σχέσεων. Αυτή η υπερβολή της κατανάλωσης της ψυχαγωγίας είναι μια υπερβολή που διαμορφώνει συνθήκες θορύβου και θανάτου για την επικοινωνία. Η πράξη της επικοινωνίας είναι πραγματική και έχουμε μια κοινωνική οργάνωσή της, όταν έχουμε μια εσωτερική αρτιότητα η οποία πραγματώνεται επικοινωνιακά. Αντίθετα στην κατάσταση αυτή που χαρακτηρίζει το σήμερα, έχουμε ένα συνειδησιακό και υπαρξιακό άδειασμα σε συνθήκες ελευθερίας. Το άδειασμα αυτό είναι κάτω από την πίεση των προκλήσεων της αγοράς, μέσα από τις καταναλωτικές μας σχέσεις και εξαρτήσεις. Έτσι στην ουσία αναπτύσσονται γενιές που εκδηλώνουν την ανθρώπινη ανεπάρκεια σε διευρυμένες κλίμακες και διαστάσεις παρά το γεγονός ότι υπάρχει μια βελτίωση των δυνατοτήτων ή των προοπτικών. Δεν μπορούμε να πούμε ότι έχουμε μια οπισθοδρόμηση. Μπορούμε να πούμε ότι εδώ ερχόμαστε αντιμέτωποι με κάτι ιδιότυπο, λες και η εξέλιξη διέπεται από τις αρχές της α) επιδείνωσης, β) της συμπληρωματικής προοδευτικότητας και γ) της προοδευτικής δυναμικής που συμπληρώνει και εξελίσσει αυτό που υφίσταται.  Το ζήτημά μας είναι να ελέγξουμε και να απελευθερωθούμε από την επιδείνωση.

        Θα επαναλάβουμε το μεγάλο ζητούμενο της βιώσιμης εσωτερικότητας και επικοινωνίας για την βιωσιμότητα του ανθρώπου, της κοινωνίας και του πολιτισμού του. Πρέπει να δούμε με πιο τρόπο θα διαμορφώσουμε ένα πεδίο σωστών ανθρώπινων σχέσεων, ενισχύοντας θετικά και εποικοδομητικά τόσο την εσωτερικότητα όσο και την επικοινωνία.

        Την εσωτερικότητα θα την ενισχύσουμε με την ενόραση της υφιστάμενης ταυτότητας και ταύτισης που υπάρχει πίσω από την ψυχαναγκαστικότητα της ψυχικής μας έκφρασης και πίσω από την τάση μας να αναγνωρίζουμε ότι υπάρχουμε προς τους άλλους, από τους άλλους και διαμέσου αυτών και μέσα από την ικανότητά μας να δούμε πίσω από αυτό κάτι άλλο που υπάρχει σαν εσωτερικότητα και σαν απόσπαση, σαν παρατηρητής.

        Την εσωτερικότητα θα την ενισχύσουμε διακρίνοντας τα όρια της αντίληψης και κερδίζοντας συμπερασματικά, βιωματικά και διαχειριστικά από την κρίση της επικοινωνίας και των σχέσεων. Η υφιστάμενη κρίση της επικοινωνίας και των σχέσεων μπορεί να αναδειχθεί παθολογικά, συστημικά και βιωματικά σε ένα παράγοντα μάθησης, εξέλιξης και ανάπτυξης της εσωτερικότητας. Τα εσωτερικά και τα κοινωνικά όρια της αντίληψής μας μπορούμε να τα αλλάξουμε ακολουθώντας τον δρόμο της αυτοσυνειδησίας και της γνώσης, μεθοδεύοντας και ασκώντας τη συνείδησή μας στην επίγνωση και το βίωμα, στην ενατένιση και στην επαφή με το περιβάλλον.

        Υπάρχει μια κρίση αντίληψης στον σύγχρονο άνθρωπο παράλληλα με την κρίση πληροφόρησης που συνδέεται με τον αποπροσανατολισμό, με την εκμηδενιστικότητα του πληροφοριακού πληθωρισμού και του θεάματος και κυριαρχεί και αποδομώντας  τη συνείδησή μας μέσα από τον εντυπωσιασμό της.

        Το πέρασμα από την αντίληψη στην επικοινωνία και στη σχέση θα μπορούσε να διασφαλίσει και να εκφράσει την εσωτερικότητα στον κόσμο της επικοινωνίας και της ανθρώπινης επαφής. Είναι ένα δύσκολο πέρασμα και προϋποθέτει την ικανότητά μας να αντιληφθούμε την επικοινωνία και τη σχέση και έτσι τη διαχείριση της κρίσης των σχέσεων και της επικοινωνίας.

        Η εποχή μας δεν περιέχει ακριβώς τόσες νέες διαστάσεις προβλημάτων όσες τείνουμε να πιστεύουμε. Το ανθρωπολογικό πεδίο της κρίσης δεν αλλάζει τόσο εύκολα με τη τεχνολογία, έτσι αυτό που γίνεται στην πραγματικότητα είναι η αλλαγή των κλιμάκων της.  Έχουμε κρίση κλίμακας για να χρησιμοποιήσουμε έναν αναλογικό όρο, με τον όρο της οικονομικής επιστήμης για τις οικονομίες κλίμακας.

        Η δυναμική και η κρίση της επικοινωνίας στο ατομικό και το συλλογικό επίπεδο είναι καθοριστική και για τα θέματα ουσίας στην επικοινωνία αλλά και για τα θέματα της διαδικασίας και της διαχείρισης. Ο ρόλος και το μέλλον των τεχνολογιών στην επικοινωνία εξελίσσεται ανεξέλεγκτα σε μεγάλο βαθμό από την ανθρώπινη συνείδηση μέσα από την παραγωγή των ίδιων των μέσων και την είσοδό τους στην αγορά με ένα τρόπο που εισάγει τον ανθρώπινο εγκέφαλο και τις ανθρώπινες αισθήσεις σε συνθήκες κορεσμού και υπερπροσφοράς μέσων έναντι των αναγκών ή των δυναμικών της βιωματικής ανθρώπινης επικοινωνίας.

        Η εξέλιξη της επικοινωνίας και των μέσων της έχει να κάνει περισσότερο με την τεχνολογία και λιγότερο με τις τεχνοτροπίες και τις νοοτροπίες. Θα πρέπει να συνοδεύσουμε την εξέλιξη αυτή και με τεχνοτροπίες και με την εξέλιξη των νοοτροπιών αναβαθμίζοντας τελικά την εσωτερικότητά μας με τρόπο που αυτή να αποτελέσει ένα εξισορροπητικό παράγοντα απέναντι στην γιγάντωση των επικοινωνιών κλίμακας που κυριαρχούν στον σύγχρονο κόσμο και γιγαντώνουν τη μαζικότητα, την αποπροσωποίηση των βαθμίδων και την περιθωριοποίηση των ανθρώπων απέναντι στην πλανητική διάσταση.

        Η πλανητική διάσταση δυνητικά ως διαδικασία και ετοιμότητα επικοινωνίας είναι πολύ πιο ανοιχτή απ’ ότι στο παρελθόν. Δεν υπάρχει μια αντίστοιχη εξέλιξη, ένας βιωματικός τρόπος και μια ανάλογη συλλογικότητα που να αντισταθμίσει τα κενά της μεγάλης τεχνολογικής κλίμακας της επικοινωνίας. Η διόγκωση των μέσων και ο πληθωρισμός τους, με την τεράστια ισχύ της κίνησης της εικόνας και του ήχου της, (γιατί δεν είναι μόνο ο ήχος του ανθρώπου αλλά και ο ήχος της εικόνας, του λόγου, του ύφους και του τρόπου της) είναι ένας πληθωρισμός που εξελίσσεται σε έναν νέο ανθρωπολογικό παρονομαστή για την επικοινωνία και την εσωτερικότητα.

        Υπάρχει μια βιομηχανοποίηση και εκμηχάνιση της επικοινωνίας την οποία δεν τη συνοδεύει μια ανάλογη επάρκεια της παιδείας. Η παιδεία μόλις και μετά βίας αγωνίζεται να καλύψει τις νέες εργασιακές προσεγγίσεις και τις νέες ανάγκες για την αγορά εργασίας. Έτσι εμφανίζεται μια νέα μαζικοποίηση της επικοινωνίας και η  υποκατάσταση της κοινωνικής συνοχής από τη μαζικότητα, από την ιδιότητα και από  την υστερικότητα ψυχαγωγίας και κατανάλωσης στο θέαμα.

        Από την άλλη μεριά, οι ισορροπίες λόγου και εικόνας είναι ισορροπίες που δεν προσέχθηκαν, που τιθασεύτηκαν και διαμορφώθηκαν κατά τρόπο φρικτά ανισόρροπο καθώς λειτουργούν σαν παράγοντες και συμφέροντα αγοράς στις επιχειρήσεις επικοινωνίας και στις δράσεις επικοινωνίας. Τέτοιες θεωρούνται οι παραγωγές των μέσων ενημέρωσης, οι παραγωγές της πολιτικής και του πολιτισμού.

        Ο νέες κλίμακες θεάματος και ακροάματος, παρά το γεγονός ότι περνάμε σε μια πιο ατομικοποιημένη ή πιο ατομικιστική διαδικτυακή καταναλωτικότητα, λειτουργούν σαν διαμορφωτές μιας κοινής συνιστώσας, που μαζικοποιεί και ομογενοποιεί, στον ιδιωτικό χώρο με την άνεση της ιδιώτευσης, ακόμα περισσότερο τους ανθρώπους, εκκενώνοντάς τους από τον ελεύθερο χρόνο του, αποξενώνοντάς τους στην ουσία από τη δική τους δημιουργική στοχαστική. Η διαμεσολάβηση του ξένου, (και το ξένο μπορεί να είναι το ίδιο το διαδίκτυο, η TV), αναδεικνύει την ιδιωτεύουσα μαζικότητα και την επικαλύπτει με αυταπάτες του αμφίδρομου. Η αμφιδρομία που εμφανίζεται με τις ψηφοφορίες των ζωντανών σίριαλ της τηλεόρασης ή με τις επικοινωνίες του διαδικτύου δεν συνδέεται με ένα βάθος και μια ουσία επικοινωνίας. Συγκυριακά μπορεί να συμβεί και αυτό αλλά είναι δυνητικό όσο δυνητικό είναι ένας άνθρωπος που είναι σε μια μεγαλούπολη και έχει πολύ περισσότερες θεωρητικά ευκαιρίες για να συμμετάσχει σε μια πολιτισμική δραστηριότητα, να γνωρίσει ανθρώπους κτλ.

        Η κυριαρχία του δυνητικού πάνω στην πραγματικότητα των ευκαιριών είναι μια κυριαρχία καθαρά υποσχετική. Έχει την γοητεία μιας υπόσχεσης που συνεχώς αναβάλλει την πραγμάτωσή της και η αναβολή της αυτή αναζωπυρώνει συνέχεια την επιθυμία να ζούμε σε αυτό το καθεστώς της υπόσχεσης στο οποίο αυτή σιγά σιγά υποκαθιστά την πραγματικότητα και τη ζωή.

        Δημιουργούνται νέες μορφές επικοινωνιακής εξάρτησης. Αυτές οι νέες μορφές επικοινωνιακής εξάρτησης έχουν να κάνουν με την ισχύ της εικόνας και του ήχου, με τη δυναμική της συσχέτισής τους και με κατακλυσμό της συνείδησης από αυτήν. Η κατανάλωση της εικόνας και του ήχου έχει οδηγηθεί σε μια προοπτική αποδόμησης της εγκεφαλικής ακεραιότητας και της οποιασδήποτε προοπτικής εσωτερικότητας. Είναι θέμα μιας ιδιαιτερότητας λίγων και μιας ελίτ εσωτερικότητας να διασώσει την εσωτερικότητά της και αυτό μας θυμίζει λίγο και το κεφάλαιο 17 στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο, που μας παραπέμπει σε αυτούς που είναι «στον κόσμο αλλά όχι εκ του κόσμου τούτου». Σε αυτή τη διαπίστωση δεν υπάρχει ένας ελιτισμός αλλά μια τραγικότητα γιατί αυτή η ελίτ πάντα ενδιαφέρεται κυρίως για την ενότητα του ανθρώπου, της κοινωνίας και για την κοινωνική συνοχή. Δεν χρησιμοποιεί αυτή την διαφορετικότητα, η οποία την θλίβει και συνθλίβει σαν στοιχείο της ουσίας αλλά υποφέρει πάνω σε αυτήν, σχεδόν σταυρώνεται. Δεν την ενδιαφέρει η θεωρητική της καταξίωση και δεν έχει ένα «θεωρητικό» ναρκισσισμό. Ενδιαφέρεται για την βιωματική απελευθέρωση του καθενός, για την ισηγορία, για τη θραύση, για το γκρέμισμα του μεγάλου τείχους επωνυμίας και ανωνυμίας, του «σιδηρού παραπετάσματος» της επικοινωνίας, για την πράξη κατάργησης της πνευματικής δουλείας και του πνευματικού φεουδαρχισμού, για την αναδιανομή της επικοινωνιακής και της πνευματικής υπεραξίας, για το μερισμό και την ελευθερία.

         Το πρόβλημα που έχει να αντιμετωπίσει αυτή η διάχυτη ομάδα ανθρώπων στο εξωτερικό πεδίο είναι να ανακτήσει την ομαδικότητά της, να επικοινωνήσει, να επανασυλλογικοποιηθεί στο φυσικό πεδίο, στην εξωτερίκευσή της και να μπορέσει να περάσει την εσωτερικότητα στον κόσμο της επικοινωνίας αναπτύσσοντας τη δημοκρατικότητα της επικοινωνίας. 

        Παράλληλα όμως έρχεται και μια πίεση που πρέπει να αντιμετωπιστεί από την κρίση και τη διακινδύνευση της κοινωνικής συνείδησης, την υποχώρηση και την απομαζικοποίηση του ανθρώπου. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι υπάρχει μια διάσταση της μαζικότητας που συνδέεται με συνοχή. 

        Υπάρχει μια διακινδύνευση στην κοινωνική συνείδηση ως προς το ύφος της, ως προς την πιθανότητα μιας φασιστικής εκτροπής της ή μιας εκκεντρικότητας, και υπάρχει και μια κρίση στην κοινωνική συνείδηση που μπορεί να συνδεθεί με νεοπλασματικές και τερατογεννητικές εξελίξεις και μεταλλάξεις.

        Είναι θέμα αγώνα και εναρμονιστικής ενάργειας από όλους για να προλάβουμε τάσεις ολοκληρωτισμού κάτω από τα αδιέξοδα της εσωτερικότητας και της επικοινωνίας.

Ιωάννης Ζήσης, 
Δημοσιογράφος & Συγγραφέας, 
Μέλος της γραμματείας της Μ.Κ.Ο. ΣΟΛΩΝ

Σχετικά άρθρα