Από την αρχή της ανθρωπογένεσης μέχρι σήμερα οι σχέσεις του ανθρώπου με τη φύση και τους συνανθρώπους του, μέσα σ’ αυτή, διαμόρφωναν τις αξίες και τα πρότυπά του.
Τόσο το πρότυπο της ανταγωνιστικότητας όσο και το πρότυπο της συλλογικότητας διαμορφώθηκαν μέσα από αυτή τη σχέση. Εκείνο που δήλωνε την ιδιαιτερότητα του ανθρώπου σε σχέση με τη φύση είναι η πιο λεπτομερής, πολύπλοκη και ποιοτική ανάδειξη των αξιών που γεννήθηκαν μέσα από αυτή τη σχέση.
Έτσι δομήθηκαν οι κοινωνικές αξίες για το περιβάλλον. Δομήθηκαν μέσα από τη σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον και τη φύση και από τις σχέσεις του με τους συνανθρώπους του.
Οι κοινωνικές αξίες έχουν το πραγματικό τους μέτρο στο πλαίσιο της συμπεριφοράς του ανθρώπου. Η συμπεριφορά του ανθρώπου είναι πραγματική απέναντι στη φύση, καθώς, απέναντι σε μια παθητική γι’ αυτόν αξία δεν χρειάζεται να λειτουργεί με αναστολές. Τις αναστολές αυτές τις χρησιμοποιεί απέναντι στην κοινωνία και τους συνανθρώπους του ως προσαρμογή.
Μπορούμε λοιπόν να συμπεράνουμε ότι η συμπεριφορά του ανθρώπου απέναντι στη φύση δείχνει τον βαθμό της πραγματικής κατάκτησης από τον άνθρωπο των κοινωνικών αξιών, και όχι της προσποίησης ή της υποκρισίας και του συμφέροντος.
Αυτές οι αξίες δεν δημιουργούνται μόνο στο εσωτερικό του ανθρώπου αλλά και μέσα από την ίδια την κοινωνία, γι’ αυτό είναι και κοινωνικές αξίες.
Η κοινωνία λειτουργεί διαπαιδαγωγικά απέναντι στον άνθρωπο, λειτουργεί καθοδηγητικά μέσα από την παιδεία και τη δυναμική των προτύπων και της επικοινωνίας. Ο άνθρωπος εκφράζει τελικά αυτά που προσλαμβάνει από τη κοινωνική του μάθηση.
Υπάρχει μια σοβαρή εξέλιξη, σ’ αυτό το πεδίο που ξεκινάει από τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, στη δημιουργία νέων κοινωνικών αξιών για το περιβάλλον.
Οι κοινωνικές αυτές αξίες εκφράζουν της ευαισθητοποίηση του ανθρώπου, εκφράζουν την υπευθυνότητα για την διατήρηση του περιβάλλοντος και της ουσιαστικά πνευματικής πολιτιστικής κληρονομιάς, μέσα από την κατανόηση της κοινής μοίρας του ανθρώπου και της φύσης.
Το περιβάλλον έτσι λειτουργεί σαν πολλαπλασιαστής αξιών μέσα από την κρίση των σχέσεων και την αναζήτηση λύσεων.
Το περιβάλλον λειτουργεί σαν διαμορφωτής αξιών μέσα από την πολυπλοκότητα του σύγχρονου κόσμου σ’ όλους τους τομείς και ανάμεσά τους και στον τομέα της οικονομίας.
Η οικονομική του περιβάλλοντος αναδεικνύει τα περιβαλλοντικά ζητήματα ως ζητήματα σχέσεων και δυναμικής σε σχέση με την εξωτερική οικονομία όπως χαρακτηριστικά περιγράφονται τα ζητήματα που συνδέονται με ελεύθερα, αδιαίρετα και κοινά αγαθά. Μέσα από αυτή τη θεώρηση αναδεικνύεται μια ιδιαιτερότητα του σεβασμού των συλλογικών αγαθών ως θεμελιώδης κοινωνική αξία.
Η εξωτερική οικονομία στο βαθμό που είναι αντικείμενο των δικών μας συμπεριφορών και νοοτροπιών δείχνει πόσο κατακτημένη κοινωνική συνοχή έχουμε.
Συνεπώς, δείχνει πόσο η ίδια η κοινωνία είναι μια διαρκής αξία των συντελεστών της.
Αυτό συμβαίνει επειδή τα ζητήματα της εξωτερικής οικονομίας είναι ζητήματα κοινών αγαθών και η απαξίωση ενός κοινού αγαθού όπως είναι το αγαθό του περιβάλλοντος, μέσα από τη ρύπανση ή την όποια τυχοδιωκτική συμπεριφορά μας, δείχνει αποξένωση και απαξίωση των άλλων χρηστών του κοινού αγαθού και οπωσδήποτε της ίδια της φύσης.
Οι κοινωνικές αξίες είναι αλληλένδετες, εννοιολογικά και λειτουργικά, με τα κοινά αγαθά.
Η ίδια οικονομική συμπεριφορά μας στα πεδία της εξωτερικής οικονομίας, στα ζητήματα του περιβάλλοντος, παράγει, ή όχι, υποδείγματα, πρότυπα & αξίες.
Οι αξίες αυτές είναι αξίες στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, είναι κοινωνικές αξίες.
Οι αξίες της παράδοσης ήταν αξίες που διαμεσολαβούνται μεταξύ ανθρώπου και φύσης, μεταξύ ανθρώπων και ανθρώπου, μεταξύ των κοινωνιών. Στο τοπίο των κοινωνικών αξιών τα πάντα είναι αλληλένδετα.
Η παράδοση εξέφραζε αυτές τις αξίες που δημιουργήθηκαν από τη σχέση του ανθρώπου και της κοινωνίας ως εταίρου της φύσης.
Σήμερα όμως, μετά τον βιομηχανικό πολιτισμό υπάρχει μια δυναμική εκσυγχρονισμού των αξιών αλλά και απαξίωσής τους.
Η αλλαγή των κοινωνικών αξιών μέσα από τον εκσυγχρονισμό που είναι πολύπλευρος, πρωταρχικά οικονομικός και πολιτικός και ύστερα κοινωνικός και πολιτιστικός, συνδέεται με μια νέα δυναμική και με νέες αφετηρίες για κοινωνικές αξίες.
Αναφέραμε προηγουμένως την ευαισθητοποίηση και την εταιρική κοινωνική ευθύνη.
Είναι νέες αξίες και νέοι τρόποι έκφρασης κοινωνικών αξιών.
Οι αξίες αυτές δεν είναι μέσα από την αποδοχή της παράδοσης, είναι μέσα από την προσωπική συνειδητοποίηση και υπευθυνότητα.
Το περιβάλλον είναι ένας πόλος ανάδειξης της αλήθειας και του μέτρου των κοινωνικών αξιών, επειδή είναι ο αδύναμος εταίρος του ανθρώπου, τόσο στις προθέσεις του όσο και στη βιομηχανική δυναμική των σύγχρονων κοινωνιών.
Όλο και πιο πολύ αναδεικνύεται στον σύγχρονο κόσμο η ανάγκη για μια επιστροφή στις αξίες.
Η ανάγκη αυτή πρέπει να ερμηνευτεί με ένα τρόπο προοπτικής για το μέλλον, με ένα τρόπο βιωσιμότητας των ίδιων των αξιών.
Οι κοινωνικές αξίες για να είναι βιώσιμες πρέπει να είναι επαρκείς για την αντιμετώπιση των προβλημάτων και για την αναζήτηση των προοπτικών.
Στον τομέα του περιβάλλοντος αυτό σημαίνει μια νέα περιπέτεια ολοκλήρωσης των κοινωνικών αξιών.
Είναι φανερό ότι πρέπει να αναζητήσουμε και να πραγματώσουμε νέες συμπεριφορές απέναντι στα περιβαλλοντικά αγαθά, τόσο στο ανθρωπογενές όσο και στο φυσικό περιβάλλον.
Είναι φανερό ότι χρειαζόμαστε μια μεγάλη κλίμακα προσωπικών αλλαγών στη στάση μας απέναντι στη φύση και το περιβάλλον, μέσα στο σπίτι μας και παντού.
Αυτές οι νέες συμπεριφορές απαιτούν ένα νέο σώμα κοινωνικών αξιών για το περιβάλλον, απαιτούν νέα πρότυπα.
Η διαχείριση νερού, σκουπιδιών, ενέργειας, χρήματος σε σχέση με τα καταναλωτικά αγαθά είναι απαιτητική σε αξίες.
Οι κοινωνικές αξίες είναι πόροι για την περιβαλλοντική μας αλλαγή, για την ανάδειξη της περιβαλλοντικής μας ευθύνης.
Είναι θέμα ουσιώδους επιλογής το αν θα δοθεί έμφαση σε ένα διαχειριστικό πεδίο ολοκλήρωσης των αξιών ή αν θα δούμε μαζί με αυτό ένα πρόσθετο φιλοσοφικό βάθος στις κοινωνικές μας αξίες για το περιβάλλον όπως θα το έκανε για παράδειγμα ένας Τολστόι, ένας Σβάιτσερ ή ένας Γιάσπερς.
Σίγουρα χρειάζονται και τα δυο και πάνω απ’ όλα χρειάζεται να γίνει αντιληπτό ότι το περιβάλλον ζητάει τον εθελοντισμό μας. Ζητάει τις κοινωνικές αξίες του εθελοντισμού και της αλληλεγγύης. Μια τέτοια προσαρμογή στις περιβαλλοντικές ανάγκες θα επανατροφοδοτήσει την εξέλιξη των ίδιων των κοινωνικών αξιών. Θα βελτιώσει την κοινωνική συμπεριφορά και το αξιακό μας σύστημα.
Μέσα στις κοινωνικές αξίες για το περιβάλλον πρέπει να συμπεριλάβουμε και τις αξίες που συνδέονται με την κατανόηση της ανθρώπινης ανάγκης και τη συνδρομή μας σ’ αυτή, με την ανθρωπιστική και κοινωνική συνοχή.
Είναι φανερό ότι τα ζητήματα της φτώχειας, της ανεργίας, και της υπανάπτυξης, της στέρησης κάποιων ελάχιστων ποιότητας ζωής και της ίδιας της ζωής, είναι ζητήματα που συνδέονται με την περιβαλλοντική διάσταση και την γενικευμένη εταιρική κοινωνική ευθύνη.
Ο σεβασμός στις διαφορετικές κουλτούρες και παραδόσεις και η αλληλοκατανόηση απαιτούνται σαν μέρη του αξιακού συστήματος για το περιβάλλον, του αξιακού συστήματος που σε μεγάλο βαθμό επιλέγει την ειρήνη με όρους πάντα ενός ποιοτικού προσδιορισμού της ειρήνης και του μέλλοντος.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Γιάννη Ζήση “Πράσινη Καμπή – Β’ Τόμος, Πράσινος-Οικολογικός Πολιτισμός, Περιβάλλον και Πολιτισμός”
Διαβάστε επίσης:
Η Διάχυση της Περιβαλλοντικής Ηθικής στον Πολιτισμό
Η Διανόηση για το Περιβάλλον
