ΣΥΝΘΕΣΗ - ΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

ΚΡΙΣΕΙΣ & ΒΙΩΣΙΜΑ ΣΧΕΔΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΣΤΟΝ 21o ΑΙΩΝΑ

Arrows biosima - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

Arrows biosima - Σόλων ΜΚΟΕνώ η πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα ξεκίνησε με τη δυναμική του εφησυχασμού, της καταναλωτικής ραστώνης και των μεγαλεπήβολων υποσχέσεων του ΟΗΕ για την εξάλειψη της φτώχειας, τα γεγονότα που ακολούθησαν διαμόρφωσαν μια νέα κατάσταση κλιμακούμενων παγκόσμιων κρίσεων.

Χαρακτηριστικοί σταθμοί αυτού του νέου διεθνούς τοπίου αποτελούν πολιτικο-οικονομικά:
1.Η κρίση των δίδυμων πύργων, αλλά πολύ περισσότερο η εισβολή στο Ιράκ, όπου  φάνηκε να τροποποιείται το πεδίο των μεταψυχροπολεμικών διεθνών σχέσεων.
2.Η ανάκτηση από μέρους της Ρωσίας του ελέγχου της οικονομικής της κατάστασης και η χειραφέτηση των πολιτικών της εξελίξεων, με την εκδίωξη των «ολιγαρχών» από τις θέσεις ισχύος που κατείχαν, σηματοδότησαν μια τελείως νέα δυναμική.
3.Η αύξηση της παγκόσμιας ζήτησης απελευθέρωσε από χρέη πολλές αναδυόμενες οικονομίες της Λατινικής Αμερικής, ενώ παράλληλα διαμορφώθηκαν στην Λατινική Αμερική συνθήκες αντίρροπης δυναμικής επιρροής σε σχέση με τις ΗΠΑ.
4.Η στρατιωτική ήττα του Ισραήλ στο εγχείρημά του -στο έδαφος του Λιβάνου το 2006- εναντίον της Χεσμπολάχ.
5.Η αποτυχία των χειρισμών της Γεωργίας  να αποδομήσουν την αναδυόμενη ισχύ της Ρωσίας.
6.Η αποτυχία των τακτικών στρατών και στόλων να ελέγξουν -με ανεκτό κόστος- τους ασύμμετρους παράγοντες. Αυτό φάνηκε στην επέμβαση στο Αφγανιστάν, στο Ιράκ, στο Ανατολικό Kέρας της Αφρικής και στην ανάπτυξη πειρατικών στόλων που απειλούν την διεθνή ναυσιπλοΐα.  
7.Η ανάδειξη της Κίνας ως καθοριστικού παράγοντα στο πεδίο της διεθνούς αναπτύξεως με ελάσσονα ρόλο της ιδίας και άλλων χωρών.

Η ανάδειξη του περιβάλλοντος 
Η πρώτη δεκαετία σηματοδοτήθηκε επίσης από μερικά γεγονότα που οριοθέτησαν με έναν διαφορετικό τρόπο τον προηγούμενο τρόπο σκέψης. Αυτά τα γεγονότα ανέδειξαν το περιβάλλον ως μια κυριαρχική δυναμική. Ενδεικτικά είναι τα παρακάτω:
1.Το τσουνάμι που έπληξε την Νοτιοανατολική Ασία τον Δεκέμβριο του 2004. Αν και δεν ήταν συνυφασμένο  αιτιατά με ανθρωπογενείς παράγοντες, ανέδειξε την ανάγκη διεθνούς συνεργασίας και αλληλεγγύης στην αντιμετώπιση μεγάλων φυσικών καταστροφών. Υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες φυσικές καταστροφές της σύγχρονης ιστορίας με 186000 νεκρούς, 42883 αγνοούμενους και πάνω από 1.000.000 άστεγους.

2.Ο τυφώνας Κατρίνα (Αύγουστος 2005),  που έσπασε το γυάλινο πύργο των ΗΠΑ απέναντι στις κλιματικές αλλαγές, έναν γυάλινο πύργο που είναι επί δεκαετίες κτισμένος στην ίδια την κοινή γνώμη από την επικοινωνιακή και την πολιτική ισχύ των εταιρικών συμφερόντων.

3.Το ατύχημα στον Κόλπο του Μεξικούτον Απρίλιο του 2010, μετά την καταστροφή της εξέδρας εξόρυξης πετρελαίου της BP, ανέδειξε πάλι τον ανθρωπολογικό παράγοντα στην καταστροφή του περιβάλλοντος. Οι συνέπειες του ατυχήματος δεν μπορούν να υπολογιστούν -αυτή την στιγμή- αν ληφθούν υπόψη οι τεράστιες συνέπειες της προσάραξης του τάνκερ Exxon Valdez. Δέκα χρόνια μετά από αυτό το ατύχημα μόνον 2 είδη άγριας ζωής θεωρήθηκε ότι είχαν συνέλθει από τις επιπτώσεις της πετρελαιοκηλίδας, ενώ συνολικά υπολογίζεται ότι πέθαναν 300.000 έως 675.000 θαλασσοπούλια από το ατύχημα. [1] Ήταν ένα μήνυμα για τους λαούς να βγουν έξω από την αυταπάτη που μπορεί να τους καλλιεργούν οι κυβερνήσεις και οι  επιχειρήσεις τους. 

4.Οι πρωτοφανείς πυρκαγιές στη Μόσχα το καλοκαίρι του 2010, ως αποτέλεσμα των πρωτοφανών για τη χώρα υψηλών θερμοκρασιών και της ξηρασίας, οι υψηλότερες των τελευταίων 130 ετών. [2]

5.Η Ρωσία -όπως και άλλες χώρες του Αρκτικού κύκλου- είχαν δημιουργήσει μια φαντασίωση γύρω από τις ευμενείς γι’ αυτές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Έτρεφαν την ψευδαίσθηση ότι η αύξηση της θερμοκρασίας θα τις έκανε  περισσότερο ελκυστικές για τους τουρίστες ή για επιχειρηματική αξιοποίηση, παραβλέποντας το γεγονός ότι η διατάραξη του ευρύτερου οικοσυστήματος, θα είχε άγνωστες συνέπειες.

6.Η αύξηση της έντασης γύρω από τα δικαιώματα αξιοποίησης των ορυκτών πόρων του Αρκτικού Κύκλου, που το λιώσιμο των πάγων έχει κάνει δυνατή την εξόρυξή τους.

7.Ο σεισμός των 9 ρίχτερ, το τσουνάμι των 10 μ. και το πυρηνικό ατύχημα που αυτά τα δύο προκάλεσαν στην Ιαπωνία το 2011 είναι ένας επίσης πολύ σημαντικός σταθμός στην ανάδειξη των προβλημάτων: περιβάλλοντος, ασφάλειας, υγείας, λήψης αποφάσεων για εγκατάσταση ή όχι πυρηνικών αντιδραστήρων, εμπιστοσύνης στις κυβερνήσεις και τις επιχειρήσεις, καθώς και στην πληροφόρηση, πράγματα που αποτελούν και κρίση εμπιστοσύνης στην υποτιθέμενη δημοκρατία. [3]

Εκτός του προβλήματος των κλιματικών αλλαγών, κατά διαστήματα αναδεικνύονται οι τεραστίων διαστάσεων συνέπειες για το περιβάλλον από τον πλημμελή ανθρωπογενή σχεδιασμό,που γίνεται με κριτήρια που θέτουν οι επιχειρήσεις που ωφελούνται από αυτόν τον σχεδιασμό εις βάρος του δημοσίου συμφέροντος και του οικοσυστήματος.  Με την ίδια λογική μπορούμε να δούμε βέβαια και τις καταστροφές που έχουν γίνει στην Κίνα, στην Ευρώπη ή οπουδήποτε αλλού.  

Και φυσικά το περιβάλλον αρχίζει να αναδεικνύεται και σε γεωστρατηγικό παράγοντα στον οποίο στρέφονται και η πολιτική και η οικονομία.

Γεωπολιτική και οικονομική κρίση
Παράλληλα σε αυτό το τοπίο κρίσης υπάρχουν δύο νέες αναδιατάξεις στο παγκόσμιο σύστημα, πράγμα που εντείνει το τοπίο της κρίσης:  
Α. Η σταδιακή γεωπολιτική αναδιάταξη με:
1.Ανάπτυξη σχέσεων από το μέρος Ρωσίας και Κίνας προς την Ευρώπη, αλλά και προς τον υπόλοιπο κόσμο
2.Τη διαρκή ρευστότητα της Μέσης Ανατολής, πάνω στην οποία δεν μπορεί να λειτουργήσει κάποιο μέτρο εκτίμησης δεδομένων των πολλών σημείων αστάθειας.
3.Τις ασύμμετρες απειλές και την τρομοκρατία που λειτουργούν παγκόσμια.
4.Την απελευθέρωση των θεσμικών ασκών του Αιόλου [4] από την δημιουργία νέων κρατών όπως με την αναγνώριση του Κοσσόβου.

Δεν θα σταθούμε στα παραδοσιακά πεδία, παρά το γεγονός ότι  είναι λίγοι εκείνοι που έχουν αντλήσει πολύτιμη ανθρωπολογική γνώση από την οδυνηρή ιστορία των Παγκοσμίων Πολέμων και άλλων συγκρούσεων από την παγκόσμια ιστορία.

Αυτό δεν αποτελεί ένα νέο πεδίο εμπειρίας. Το νέο πεδίο εμπειρίας που προστίθεται -και προστίθεται με καταλυτικούς αποδέκτες όπως οι ΗΠΑ και η Ρωσία- είναι η κλιματική κρίση.

Β. Η οικονομική κρίση του 2008.  Η συνεχιζόμενη αυτή κρίση είναι εξαιρετικά καθοριστική των εξελίξεων προς κάθε κατεύθυνση. Λειτούργησαν δημοσιονομικά σχέδια διάσωσης,  ένας ιδιόρρυθμος Κεϋνσιανισμός για το τραπεζικό και το επενδυτικό κεφάλαιο της μεγάλης κλίμακας, των μεγάλων επιχειρήσεων και του βιομηχανικού τομέα.  Η κρίση του ιδιωτικοοικονομικού τομέα έφερε στην επιφάνεια και όξυνε την κρίση του δημόσιου τομέα. Στο βάθος αυτές οι κρίσεις ανατροφοδοτούνται, χωρίς ωστόσο να υπάρχει μια διαδικασία απόδοσης ευθυνών και κατανομής βαρών σε αυτούς που τις προκαλούν. Αντίθετα, αναβαθμίζουν την ισχύ τους με νέες εταιρικές κεφαλαιακές συγκεντρώσεις, με όρους εμπράγματης αναδιάρθρωσης της οικονομίας και μείωσης του εργασιακού κόστους.

Αυτός ο τομέας κρίσης έχει πολύ βαθύτερες επιπτώσεις. Μεταπολεμικά είναι η πρώτη φορά που η νέα γενιά χάνει την αίσθηση αισιοδοξίας για το μέλλον. Ο άνθρωπος στον σύγχρονοτεχνοκαταναλωτικό φουτουρισμό  -που είχε αναπτύξει την εικονικότητα της βίωσης του κόσμου μέσα από την πληροφορική, το διαδίκτυο, τους υπολογιστές και τον τρόπο διασκέδασης- αρχίζει να αναπτύσσει πλέον μια αίσθηση από την μία ισχύος (στην οποία δεν μετέχουν οι κοινωνίες) και από την άλλη ανασφάλειας.  

Είναι χαρακτηριστικό ότι η ανασφάλεια για το μέλλον των συνταξιοδοτικών ταμείων αυξάνεται ακόμη και στις πιο ιδανικές χώρες -από άποψη άσκησης συναινετικής δημοσιονομικής πειθαρχίας και αύξησης της ανταγωνιστικότητας- όπως στη Γερμανία.

Αδιέξοδα και συστημικές αντιφάσεις
Το πρότυπο κρίσης είναι ιδιάζον καθώς απαιτεί οικονομική ευημερία, η οποία όμως απαιτεί ανταγωνισμό και επάρκεια ζήτησης.

Α.-Ο ανταγωνισμός απαιτεί ισχύ και συνθήκες ειρήνης, όμως:
1) Η ισχύς είναι βραχυκυκλωμένη -δημοσιοοικονομικά και ιδιωτικοοικονομικά- τόσο από επικίνδυνες στρατηγικές όσο και πολιτικές που έχουν θέσει τους λαούς σε μια διαδικασία περιορισμού της ζήτησής τους και της οικονομικής τους ασφάλειας.
2) Οι συνθήκες ειρήνης είναι δυναμιτισμένες εκ των πραγμάτων τόσο στο οικονομικο-πολιτικό όσο και στο θρησκευτικό πεδίο.
(α) Αυτή η ειρήνη όμως, για να υπάρξει, απαιτεί ταυτόχρονα μείωση της κατανάλωσης, μείωση της ζήτησης, αποσύνδεση της ευημερίας από τους φυσικούς πόρους και ταχύτατες αλλαγές στο μοντέλο παραγωγής λόγω της κλιματικής αλλαγής και της υποβάθμισης των περιβαλλοντικών πόρων. Αν δεν υπάρξει αυτή η μείωση, τότε η υποβάθμιση αυτών των πόρων και η κλιματική αλλαγή θα επιδεινωθούν και θα επιφέρουν τεράστια προβλήματα σε πολλές περιοχές του πλανήτη, όπως είναι η εξάντληση του νερού, με αποτέλεσμα να αναπτυχθούν συγκρούσεις για την κατοχή και χρήση των εναπομεινάντων πόρων είτε διακρατικές είτε ενδοκρατικές.

Η αποσύνδεση της ευημερίας 
είναι ένας παράγοντας-κλειδί και κατά πολύ ευρύτερος της αποσύνδεσης της παραγωγής. Σημαίνει την αποσύνδεση του προτύπου της ευημερίας από τα υλικά αγαθά, πράγμα που απαιτεί επαναστατικές αλλαγές στον τρόπο ζωής. Αυτή θα είναι αποσύνδεση μέσω της συνείδησης και της ελευθερίας και όχι αποσύνδεση λόγω ανάγκης.
Αλλά σε ελάχιστα σημεία η κάλυψη των αναγκών μπορεί να συγκλίνει.

Όμως η αποσύνδεση της ευημερίας (από το υλικό της μέρος που επιβαρύνει τη φύση) δεν φαίνεται να υπηρετείται ως στόχος σχεδόν από κανέναν -ούτε καν από τις ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στον τομέα του περιβάλλοντος.
Στην αποσύνδεση της παραγωγής -π.χ. στην διαφοροποίηση της παραγωγής της ενέργειας και των προϊόντων- μπορούν να συγκλίνουν οι επενδυτικές, οι τραπεζικές και οι αναπτυξιακές ανάγκες και αυτό να αποτελέσει ένα πεδίο υγιούς ανταγωνιστικότητας.
(β) Ταυτόχρονα επίσης εμφανίζεται ένας ιδιωτικοοικονομικός συγκεντρωτισμός πάνω στα θεμελιώδη αγαθά: στην αειφορική ενέργεια, στο πεδίο των υδάτινων πόρων, στα βασικά είδη διατροφής κλπ. Η ιδιωτικοποίηση των βασικών αγαθών  θα αυξήσει τις συγκρούσεις και θα επιφέρει παράπλευρες κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες.

Β.- Η ζήτησηγια να διευκολύνει την ειρήνη, πρέπει να είναι προσαρμοσμένη στην περιβαλλοντική ανάγκη. Αλλά σε αυτό υπάρχουν τα εξής προβλήματα:
1) Η βραδύτητα προσαρμογής και η ανεπάρκεια προσαρμογής στην αμιγή περιβαλλοντική ανάγκη, εφόσον βέβαια αποφασιστεί η ζήτηση και η παραγωγή να μην εμποδίσουν την ειρήνη και να αποφευχθούν οι πόλεμοι για τους φυσικούς πόρους π.χ. για την ενέργεια.
2) Η οικονομική κρίση προκαλεί ύφεση της ζήτησης, καθώς και δημογραφική ύφεση. Αλλά και η δημογραφική ύφεση προκαλεί με τη σειρά της περαιτέρω ύφεση της ζήτησης.
3) Αν η ζήτηση προσαρμοσθεί στην περιβαλλοντική ανάγκη, τότε θα πρέπει να μειωθεί. Αυτή όμως η μείωση της ζήτησης  θα γενικεύσει την ήδη υπάρχουσα οικονομική κρίσηΓι’ αυτό η αντιμετώπιση της κρίσης απαιτεί δραματικά μέτρα σε κάθε επίπεδο της ζωής, ατομικό και δημόσιο, δεδομένου μάλιστα ότι η περισσότερο θεμελιώδης κρίση είναι η περιβαλλοντική. Αλλά το πρόβλημα είναι ότι τα σημερινά μέτρα για αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης δεν στοχεύουν στην αντιμετώπιση του περιβαλλοντικού προβλήματος. Στοχεύουν στην διευκόλυνση της μετάβασης του κεφαλαίου επενδυτικά στον τομέα του περιβάλλοντος και των υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος μέσω αποκρατικοποιήσεων βασικών αγαθών, όπως της ενέργειας, του νερού κλπ. [5]

Με δεδομένα αυτά τα προβλήματα και εφόσον το βασικό απαιτούμενο που υπόκειται όλων των άλλων, δηλαδή η αποσύνδεση της ευημερίας,[6]  δεν υπηρετείται, επειδή ούτε οι κοινωνίες ούτε οι ισχυροί το ήθελαν, γι’ αυτό το λόγο δεν μπορούν να επιλυθούν τα προβλήματα. Η συνεχώς διατυμπανιζόμενη ανάγκη για «ανάπτυξη» είναι πολύ ατελής σκέψη, γιατί δεν αναλύεται το τι περιεχόμενο πρέπει να έχει αυτή η ανάπτυξη: με περιεχόμενο σύμφωνο με την περιβαλλοντική ανάγκη ή σύμφωνο με την άσκοπη κατανάλωση;
Οι ισχυροί, λόγω της εξάντλησης των φυσικών πόρων και της κλιματικής αλλαγής, έχουν σταδιακά μετατοπίσει το κέντρο του ενδιαφέροντός τους επενδυτικά στα είδη πρώτης ανάγκης, όπως τροφή και νερό. Σε αυτά δεν μπορεί να γίνει αποσύνδεση, παρά μόνον στο βαθμό που τους γίνεται κατάχρηση, και έτσι το υλικό μέρος της ζήτησης θα κατευθύνεται πλέον στα απαραίτητα για την επιβίωση. Αυτό αποτελεί βέβαια και εγγύηση για ξέσπασμα μιας ακόμη βιαιότερης κρίσης και ανταγωνισμό των όπλων και όχι της αγοράς, γιατί δεν θα σημαίνει αποσύνδεση της ευημερίας, για την οποία ήδη μιλήσαμε, αλλά έλεγχο των τιμών βασικών προϊόντων από λίγους ιδιώτες που θα σημαίνει μεγαλύτερη ακρίβεια αυτών των αγαθών, περισσότερη εργασία, λιγότερο ελεύθερο χρόνο και επαναβύθιση βαθύτερα στο βασίλειο της ανάγκης, αντί για ελεύθερη επιλογή άλλου προτύπου ευημερίας που απαιτεί εξασφάλιση των βασικών αγαθών για έξοδο από το βασίλειο της ανάγκης.

Έτσι θα έλεγε κανείς ότι η περιβαλλοντική κρίση -πολλαπλώς, και ενεργειακά και στους υδάτινους πόρους, αλληλένδετα κλιματικά- θα έχει ένα απέραντο ντόμινο πολιτικών, πολιτισμικών και συστημικών επιπτώσεων.

Παράλληλα εξελίσσεται η οικονομική κρίση. Ενώ από την μία ασκείται ένας στρεβλωμένος Κεϋνσιανισμός, την ίδια ώρα απαιτείται μια αποκλιμάκωση της φούσκας που αυτός προκαλεί, σε όλες τις κλίμακες, τόσο σε σχέση με τον ιδιωτικό όσο και με τον δημόσιο τομέα.  Αυτός ασκείται σε ένα περιβάλλον ανταγωνιστικά κορεσμένο, στο οποίο ο καθοριστικός ρυθμιστής θα είναι μεταξύ άλλων και η Κίνα όπως και κάποιες άλλες χώρες κλειδιά -που ο λεγόμενος «πρώτος κόσμος» αρχικά αντιμετώπιζε με πειρατικές και μετέπειτα με αποικιοκρατικές πρακτικές.  

Την ίδια ώρα εξακολουθούν να υιοθετούνται τα γνωστά πεπατημένα και παλαιωμένα σενάρια της «ρεαλιστικής» θεωρίας και πρακτικής των διεθνών σχέσεων, πολιτικοθρησκευτικά εμβαπτισμένης.

Διαισθανόμενοι την καταστάλαξη της γεωπολιτισμικής νέφωσης 
Μερικοί άνθρωποι αισθάνονται την προσδοκία του ξεσπάσματος του μέλλοντος, ακόμη και με έναν καταστροφικό τρόπο -όπως ένα τεκτονικό ρήγμα που ξεδιπλώνει την συσσωρευμένη ενέργειά του. Αυτό εμφανίζεται για πρώτη φορά σε παγκόσμια κλίμακα μετά τον Παγκόσμιο Πόλεμο. Στον μεγάλο πόλεμο (Α και Β παγκόσμιος) το διεκδικούμενο ήταν σαφές, όπως επίσης και το διακύβευμα, ο καταστατικός χάρτης του ΟΗΕ υπήρξε ένα από τα παιδιά αυτής της οδύνης.

 

Τώρα όμως, μέσα σε μια ασάφεια, υπάρχει η αίσθηση της ανάγκης της αποδόμησης, του ξεσπάσματος μιας τυφλής αποκλιμάκωσης αυτής της διαρκούς εναλλασσόμενης φάσης που την χαρακτηρίζει η πολλαπλότητα μετώπων και τομέων κρίσης και όπου το μέλλον δεν μπορεί να είναι ένας καταναλωτικός παράδεισος. 

Παράλληλα ενυπάρχει η αδράνεια της εξατομικευμένης ενσωμάτωσης και ρουτίνας. Αυτό συμβαίνει ακόμη και εκεί που υπάρχει κρίση, αλλά υπάρχει μια αίσθηση κυκλωνικής κυματικής και γεωπολιτισμικής νέφωσης

Σε όλο αυτό το παγκόσμιο τοπίο λειτουργεί η ανθρώπινη μοναχικότητα -με το υπαρξιακό της άγχος και άλγος, αλλά και με την αναζήτηση της λύτρωσης- η οποία για πρώτη φορά μπορεί να συνειδητοποιηθεί τόσο γενικευμένα.  

Χάνοντας την αισιοδοξία για το μέλλον 
Είναι πολύ σημαντικό το να μπορέσουμε να διαισθανθούμε τον αντίκτυπο αυτής της παγκόσμιας διαφοροποίησης στη συνείδηση της ανθρωπότητας. Εκτίμησή μας είναι ότι, για πρώτη φορά μετά από τον Παγκόσμιο Πόλεμο, έσπασε η αίσθηση της συνέχειας προς το μέλλον. Αυτή η αίσθηση συνέχειας έσπασε σε δύο μέτωπα: στο περιβαλλοντικό και στο οικονομικό.

1. Στο οικονομικό απογυμνώνεται η αίσθηση του ιστορικού και του πολιτικού συνεχ%B

Σχετικά άρθρα