ΣΥΝΘΕΣΗ & ΣΧΕΔΙΟ ΙΔΕΩΝ, ΕΘΝΟΣ & ΚΡΑΤΟΣ

ΝΟΜΟΣ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ – Ο ΠΕΙΡΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΥ (του Γιάννη Ζήση)

in memorium - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

in memorium - Σόλων ΜΚΟΜέρος Α΄: Ακόμα και σε αυτό που θεωρείται προφανές κι εύλογο, όπως, για παράδειγμα, η συγκίνηση ή η αυτόματη, εξ ενστίκτου, αντίδραση της κοινής γνώμης απέναντι σε μεγάλα γεγονότα, μπορούμε να διακρίνουμε πως αυτή η στάση που αναπτύσσεται είναι μάλλον μια επιφανειακή προοδευτική στάση των ανθρώπων, διότι, στο βάθος της, αναδεικνύεται μια θεμελιώδης ιδιοτέλεια και μονομέρεια.

Μία τέτοιου είδους στάση, για παράδειγμα, ήταν η στάση ουδετερότητας ή και πασιφισμού που κράτησαν αρκετές χώρες στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ενός πολέμου που ήταν καθοριστικός για τη μετέπειτα εξέλιξη της ανθρωπότητας.

Είναι φανερό πως για να είναι κάποιος πραγματικά αμερόληπτος σε οριακά γεγονότα, όπως ήταν, παραδείγματος χάριν, ο Αμερικανικός Εμφύλιος, πρέπει συχνά να πάρει θέση μερισμού με τη μία ή την άλλη πλευρά, ακόμα και αν αυτή η θέση είναι επαχθής και όχι θέση ιδιοτελούς ουδετερότητας.

Παρομοίως, σε ό,τι αφορά την προστασία του περιβάλλοντος, αν προσπαθήσουμε να επιβάλουμε απόλυτους περιβαλλοντικούς όρους στην αγροτική παραγωγή, ενδεχομένως να προκαλέσουμε μια ένδεια εισοδήματος και αγροτικού προϊόντος.  Σιγά-σιγά και σταθερά, όμως, πρέπει να αναζητήσουμε ένα σύστημα κοινωνικού μερισμού του περιβαλλοντικού κόστους με όρους αμοιβαιότητας αλλά και με όρους που λαμβάνουν υπόψη τους και ρυθμίζουν τις εξωτερικές επιδράσεις (τη γενικότερη-έμμεση, δηλαδή, περιβαλλοντική, και όχι μόνο, επίδραση των επιμέρους δραστηριοτήτων).  Θεωρούμε ότι απαιτείται γενικότερα μια ρύθμιση των κοινωνικών και περιβαλλοντικών ζητημάτων στη βάση ενός κοινωνικού μερισμού σύμφωνη με τους νόμους της εξέλιξης.

Ως εκ τούτου, μπορούμε να πούμε ότι τα βασικά πεδία ολοκλήρωσης της νομιμότητας και της δικαιοσύνης αναπτύσσονται μέσα από την παιδεία, τον διάλογο και τους θεσμούς προκειμένου να λειτουργεί  και στο πεδίο της συνείδησης και στο πεδίο της οργάνωσης και της εφαρμογής ή πράξης η αμεροληψία.   Έτσι μόνο μπορεί να ξεπεραστεί η μεροληψία της ιδιοτέλειας, που , κατά τ’ άλλα, αναμφισβήτητα, είναι ένας από τους συντελεστές διαμόρφωσης του νόμου ως εκφραζόμενη πολιτική ζήτηση.  Υπάρχει, βέβαια, κι ένας πολυ-μερισμός, μια ιδιοτέλεια ατομική και συλλογική πολλαπλών μορφών, στα ίδια τα πρόσωπα αλλά και μεταξύ των προσώπων, που πρέπει να συνεκτιμηθεί και, μάλιστα, αμερόληπτα.  Υπάρχει –θα λέγαμε– μια αντιφατικότητα σε αυτή την ατέλεια, σε αντίθεση με την ανιδιοτέλεια, που λειτουργεί με όρους εσωτερικής ηθικής ολοκλήρωσης.

Για  να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι:  είναι ιδιοτέλεια το να ζει  κανείς δουλεύοντας στον τριτογενή τομέα, να τοποθετείται εκ του ασφαλούς με όρους περιβαλλοντικά καθαρούς, ενώ, ως καταναλωτής, να απαιτεί φθηνά και ταυτόχρονα «καθαρά» από περιβαλλοντικής άποψης προϊόντα, αφού στον ίδιο δεν κοστίζει τίποτα μια τέτοια τοποθέτηση και απαίτηση.  Αντίστοιχα, η ιδιοτέλεια μπορεί να κορυφωθεί στην περίπτωση ενός απόλυτου υγιεινισμού, που μπορεί να πάρει τη μορφή ενός ολοκληρωτισμού.  Τέτοια κινήματα, για παράδειγμα, υπήρχαν και στη διάρκεια του Μεσοπολέμου και συνεργούσαν με την ολοκληρωτική νοοτροπία και κουλτούρα.

Θα πρέπει να προχωρήσουμε σε μια ολοκλήρωση της δημοκρατικής και οικονομικής ηθικής και να την αναδείξουμε.  Το πεδίο της  περιβαλλοντικής ηθικής πρέπει να είναι ένα πεδίο ολοκλήρωσης και θεμελίωσης της ηθικής, και η ηθική  μας θα πρέπει να είναι ολοκληρωμένη στη στάση μας προς τη βιοποικιλότητα και αλλά και όταν πρόκειται για τη διατροφή μας.  Δεν πρέπει, για παράδειγμα, να θεωρούμε διατροφικό αντικείμενο το περιβάλλον.  Αλλά πόσοι είναι, αλήθεια, αυτοί που δεν το θεωρούν ως τέτοιο;  Όπως κάποτε θεωρούσαν εργατικό αντικείμενο τον άνθρωπο  την εποχή της δουλείας, κάτι που –εμμέσως– φαίνεται να συμβαίνει και τώρα.

Γι’ αυτό, ακριβώς, απαιτούνται πραγματικές διαλεκτικές προσεγγίσεις, πεδία, διάλογος, για να φθάσουμε, τελικά, στον νόμο και στο δίκαιο και να περάσουμε από την πολυμορφική και υβριδική ιδιοτέλεια στην ανιδιοτέλεια.

Μέρος Β΄: Στο πρώτο μέρος, αντιμετωπίσαμε, στην ουσία, ένα πεδίο υποκειμενικού φράγματος και φάσματος που εμποδίζει τη δικαιϊκή ανάδυση του Λόγου στη συνείδηση και στους θεσμούς.  Το πρόβλημα, όμως, στην ολότητα του, συνδέεται με πιο οξυμένες θεσμικές μορφές ατομισμού και ολοκληρωτισμού που θα εξετάσουμε παρακάτω.

Ο διάχυτος ατομισμός, ως καθεστώς ιδιωτικής πρωτοβουλίας, ιδιωτικοποίησης, ιδιοποίησης, χωριστικότητας κ.λπ., οδηγείται σε μια κρίση σε μεγάλη κλίμακα, γιατί αναδεικνύεται σαν ένα παιγνιακό πεδίο ισχύος, όπου, στο τέλος, επικρατούν οι ισχυροί.  Ο ατομισμός λειτουργεί, από τη μία, σαν ένα άλλοθι ενός ολοκληρωτισμού (όταν έχουμε χαώδεις κατακερματιστικές συνθήκες στο κοινωνικό δυναμικό, στο πεδίο της κοινωνικής οργάνωσης και έκφρασης των ανθρώπων) και, από την άλλη, ο ίδιος ο ατομισμός, ως θεσπισμένος, λειτουργεί ως το νομικό, λειτουργικό και συστημικό υπόβαθρο για την ανεύθυνη ισχύ της μεγάλης κλίμακας, για τον ανταγωνισμό ισχύος,.για την παιγνιοποίηση, τελικά, της ελευθερίας και των θεσμών.   Γι’ αυτόν τον λόγο, λοιπόν, πρέπει να αντιμετωπίσουμε αυτή την παιγνιοποίηση της ελευθερίας και των θεσμών και, για να το πετύχουμε αυτό, χρειαζόμαστε τον νόμο και τον πολιτισμό: τον νόμο όχι ως υποστηρικτή του ατομισμού ή του ολοκληρωτισμού, αλλά  ως μέση οδό, ως ρύθμιση.   Χρειαζόμαστε, δε, τον πολιτισμό ως πρότυπο που θα λειτουργεί σαν αλχημιστής του εποικοδομήματος, διότι ο ατομισμός αναδεικνύεται ως κυρίαρχος ανταγωνιστικά, ακολουθώντας τα νιτσεϊκά και μακιαβελικά πρότυπα   Αναδεικνύεται ως όπλο του κυρίαρχου, σε όλες τις κλίμακες, μέσα από την αλλοτρίωση της ελευθερίας ή την εκτροπή της σε καθεστώς επιθυμίας και σε πρότυπα καταναλωτισμού ή, ακόμα, και σε πρότυπα βολονταρισμού με εσωτερικό, νοηματικό και κοινωνικό, ωστόσο, έλλειμμα της βούλησης.

Τα θέματα της ελευθερίας και της δικαιοσύνης είναι βασικά θέματα κλίμακας και εξωτερικοτήτων ή συνεργειών.  Δεν άπτονται μόνο θεσμικών ζητημάτων και απαιτούν μια διευκρίνιση, μια εννοιολόγηση, μια σημασιολογική διαλεκτική προσέγγιση.  

Υπάρχουν νόμοι που αφορούν την ελευθερία και την υποστηρίζουν και νόμοι που την περιορίζουν / τη ρυθμίζουν.  Προφανώς, εδώ, πρέπει να υπάρξει ένα πνεύμα αρχών, και αυτό πρέπει να είναι ευδιάκριτο στο πεδίο της εκπαίδευσης, της επικοινωνίας, στο πεδίο της συστημικής διαλεκτικής των εννοιών και των αρχών.  Χρειάζεται η οργανικότητα της αντίληψης και της διαλεκτικής για να μπορέσουμε να φθάσουμε σε ένα νέο νομικό, θεσμικό και πολιτισμικό σύστημα που θα μας απελευθερώνει από αυτούς τους  ατομικούς, αλλά και τους συλλογικούς πειρασμούς, και που θα μας ανοίγει τον δρόμο της ανιδιοτέλειας, χωρίς ολοκληρωτισμό, χωρίς ηθικισμό, με όρους συμπόνιας –όπως θα έλεγε ένας Μάρτι Χοσέ ή ένας Σοπενχάουερ–  κι ενός υπεράνθρωπου, αντί του Λεβιάθαν, που θα είναι ήρωας με τη Βαγκνερική έννοια του όρου ή –καλύτερα– με τη Σοπενχαουερική, τελικά, έννοια της αλληλέγγυας συμπάθειας.  Γι’ αυτό, χρειάζεται πρόοδος των κινήτρων, της νόησης, της επικοινωνίας και των θεσμών.

Υπ’ αυτή την έννοια, συνάγεται και η ανάγκη μιας αξιακής τριαδικής ομαδικότητας ιδεών, αρχών και όψεων, μιας σύνθεσης που συμπεριλαμβάνει την Ελευθερία, την Ισότητα και την Αδελφοσύνη δικαιϊκά και πολιτισμικά.

Γιάννης Ζήσης, συγγραφέας


Φωτό: Wikimedia 

Δημοσίευση κειμένου: 5/11/10  

Σχετικά άρθρα