ΤΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΤΑΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ (του Γιάννη Ζήση)

1. Το πρόταγμα της δημοκρατικής και συμμετοχικής διαβούλευσης
2. Το πρόταγμα της εσωτερίκευσης της περιβαλλοντικής συνείδησης και ευαισθητοποίησης 3. Το πρόταγμα της ευημερίας και της ποιότητας του περιβάλλοντος ως ανατροφοδοτούμενης αξίας
4.Το πρόταγμα της περιβαλλοντικής ανάταξης των ζωνών της υπανάπτυξης και περιθωριοποίησης ή της άρσης του περιβαλλοντικού αποκλεισμού, ή του περιβαλλοντικού απαρχάϊντ.

5. Το πρόταγμα της ανταγωνιστικής παραγωγής και της ποιότητας ή της εσωτερικής και εξωτερικής ολοκλήρωσης των αγορών και της ανάπτυξης
6. Το πρόταγμα της βιωσιμότητας των φυσικών πόρων, των πρώτων υλών και του οικοσυστήματος
7. Το πρόταγμα της προστασίας της βιοποικιλότητας και της πλανητικής ασφάλειας της ζωής για τα έμβια όντα και τη βιόσφαιρα – της πολιτισμικής αναγνώρισης της διαλεκτικής της ζωής και της αξίας στο γονότυπο, το φαινότυπο, τον ψυχότυπο και του περιβάλλοντος
8. Το πρόταγμα της καταναλωτικής προστασίας και της υγείας μέσα από την αμοιβαία παραγωγική και καταναλωτική ευθύνη
9. Το πρόταγμα της βιώσιμης χωροταξικής εναρμόνισης και της βιώσιμης ανάδειξης του συγκριτικού πλεονεκτήματος
10. Το πρόταγμα της βιώσιμης απασχόλησης, του βιώσιμου εισοδήματος και της βιώσιμης επιχειρηματικότητας
11. Το πρόταγμα της διεθνούς ηθικής και αλληλεγγύης
12. Το πρόταγμα της κοινωνικής και προσωπικής ολοκλήρωσης του ανθρώπου

1. Το πρώτο λοιπόν βήμα, πρόταγμα, αυτής της περιβαλλοντικής διακυβέρνησης για τη βιώσιμη ανάπτυξη και την ποιότητα ζωής, το πρώτο πρόταγμα της πράσινης οικονομίας, κοινωνίας και πολιτικής, είναι το πρόταγμα της δημοκρατικής και συμμετοχικής διαβούλευσης. Χωρίς αυτή τη συμμετοχική και δημοκρατική διαβούλευση, το περιβάλλον θα λειτουργήσει πολλές φορές ως παράγοντας ολοκληρωτισμού αλλά και ανισοτήτων. Η διαβούλευση αυτή θα αφορά τις πολιτικές και την κατανομή του κόστους των πολιτικών αυτών.
Το περιβαλλοντικό κόστος είναι ένα ζήτημα το οποίο θα πρέπει να προσεγγιστεί συνολικά από την κοινωνία για να μην λειτουργήσουν οι ανάγκες τις πολιτικής διαχείρισης ως παράγοντες κυριαρχίας μιας νέας τεχνοκρατίας και μιας νέας εταιρικής και καπιταλιστικής βιομηχανοποίησης.
Πρέπει να γίνουμε σαφέστεροι σε αυτό το σημείο. Διαφορετικά θα μετακινήσουμε τη σημερινή στρέβλωση της ανταγωνιστικότητας σε μια μελλοντική μορφή της, ενώ παράλληλα θα υπονομεύσουμε την κοινωνική συνοχή και δικαιοσύνη.
Η περιβαλλοντική βέβαια διαβούλευση πρέπει να είναι αμερόληπτη σε σχέση με στοιχεία που αφορούν ανοικτή και ελεύθερη επιστημονική γνώση και τεκμηρίωση. Να μην υπάγεται δηλαδή σε ένα καθεστώς εταιρικής, απάτης και διαπλοκής ή οικοφοβίας και οικολαϊκισμού και ακόμη να μη συνδέεται με θέματα που αφορούν την αγοραία και διεφθαρμένη πελατειακή διακυβέρνηση.

2. Ούτως ή άλλως για να πραγματωθεί αυτός ο στόχος αλλά και για να υπάρχει αυτή η προσωπική δυνατότητα για πρόσβαση του σύγχρονου ανθρώπου στην ποιότητα ζωής, τίθεται το δεύτερο μεγάλο πρόταγμα. Είναι το πρόταγμα της περιβαλλοντικής συνείδησης και ευαισθητοποίησης.
Η περιβαλλοντική συνείδηση συνδέεται με την ανάγκη να ξαναδούμε τις σχέσεις μας στο πλαίσιο της ζωής. Να οδηγηθούμε σε μια νέα και μεγαλύτερη κλίμακα συμπάθειας με τα έμβια όντα και το περιβάλλον, σε μια πιο θεμελιώδη εσωτερίκευση. Σε μια εσωτερικότητα που φιλοσοφεί θεμελιωδώς με μια κοσμοσοφία και βιοσοφία που δεν αποπλανάται καταναλωτικά και εμπορευματικά, και που στέκεται με γνώση, ενδιαφέρον, διάλογο και ευθύνη.Τα υπόλοιπα δέκα περιβαλλοντικά προτάγματα, συνθέτουν τη βιώσιμη ανάπτυξη και την ποιότητα ζωής, στον αντικειμενικό σχεδιασμό και την αντικειμενική υλοποίησή τους.

3. Το πρώτο από αυτά περιβαλλοντικό πρόταγμα και τρίτο στη συνέχεια των περιβαλλοντικών προταγμάτων, είναι το πρόταγμα της ευημερίας.
Η ευημερία διαμορφώνει μια μετατόπιση του ενδιαφέροντος προς την ποιότητα του περιβάλλοντος. Αναδεικνύει τη ζήτηση του περιβάλλοντος και είναι ένας από τους καθοριστικούς παράγοντες ανάδειξης των περιβαλλοντικών αξιών. Μέσα από την ευημερία δηλαδή, υπό ορισμένους όρους, είναι ανατροφοδοτούμενη αξίωση η περιβαλλοντική ποιότητα και διαχείριση, συνυφασμένη με στοιχεία της βιώσιμης ανάπτυξης, αλλά ακόμη περισσότερο με στοιχεία ποιότητας ζωής.
Εδώ υπάρχει βέβαια και μια κακέκτυπη έκφραση του περιβαλλοντικού αυτού προτάγματος της ευημερίας, καθώς βλέπουμε τους πλούσιους να επιχειρούν να ζήσουν μέσα σε ιδιωτικούς παραδείσους. Παραχαράσσοντας την αδιαιρετότητα της φύσης με αυθαίρετες κατασκευές, μέσα σε δασικές εκτάσεις και σε αιγιαλούς, βλέπουμε ένα εγχείρημα ιδιοποίησης ή ιδιωτικοποίησης της φύσης, που αναδεικνύει βέβαια και το ποια είναι η αξία που αποδίδουμε στη φύση. Οι επιχειρηματίες, (οι άνθρωποι του πλούτου και οι ιδιοκτήτες), αντιλαμβάνονται τη φύση σαν ιδιωτικό τους αγαθό, λειτουργώντας βέβαια αντιφατικά με αυθαίρετες δράσεις, τόσο για την απόλαυση της φύσης, όσο και για την παραγωγή του πλούτου τους.
Σε κάθε περιβαλλοντικό πρόταγμα υπάρχει και μια στρέβλωση. Όπως στην περιβαλλοντική συνείδηση, όπου έχουμε οικοφοβίες, ή μια – πολλές φορές – επικριτική στάση απέναντι στην παραγωγή του προϊόντος από ανθρώπους που συμμετέχουν μόνο στην κατανάλωσή του. Αρνούνται να καταβάλλουν το πλήρες οικονομικό αντίτιμο αυτής της χρήσης του προϊόντος που καταναλώνουν, ενώ το γεγονός είναι ότι η κύρια πηγή εισοδήματός τους συνήθως είναι μέσα από τα επαγγέλματα της πόλης, χωρίς τα ρίσκα των ασχολιών του αγρού ή του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα. Η έννοια του πλήρους οικονομικού αντιτίμου αναφέρεται αφενός στη συμμετοχή τους στο αναδιανεμητικό σύστημα και το κοινωνικό κράτος και αφετέρου στην ενσωμάτωση στις τιμές της αγοράς των προϊόντων του πλήρους περιβαλλοντικού κόστους. Σημειώνουμε επίσης ότι η οικονομική αδυναμία του πρωτογενούς και του δευτερογενούς τομέα μακροχρόνια θα οδηγήσει σε αδυναμία εισοδηματική και τον τριτογενή. Οι εργαζόμενοι και οι επιχειρηματίες αυτού του τομέα είναι κατ’ εξοχήν καταναλωτικοί ρυθμιστές των απαιτήσεων ποιότητας των προϊόντων του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα. Συχνά οι καταναλωτές αγνοούν ότι ο υπέρ-καταναλωτισμός τους έχει αλυσιδωτές επιπτώσεις όπως και η άγνοια σε σχέση με την πραγματική περιβαλλοντική πληροφορία.Αντίστοιχα στη διαβούλευση, η στρέβλωση συνδέεται με τον ολοκληρωτισμό, με το λαϊκισμό ή με την επιστημονική απάτη και αδιαλλαξία. Γενικότερα σε κάθε περίπτωση πρέπει να λειτουργεί το πρόταγμα με μια καλή πρακτική, διαφορετικά αποτελεί έναν παράγοντα εκφυλισμού και εκτροπής από την αναγκαιότητα.

4. Το τέταρτο περιβαλλοντικό πρόταγμα είναι το πρόταγμα της περιβαλλοντικής ανάταξης των ζωνών της υπανάπτυξης, της περιβαλλοντικής υποβάθμισης, που είναι αποτέλεσμα μιας αναπτυξιακής και περιβαλλοντικής ζωνοποίησης.
Τέτοιες περιπτώσεις έχουμε σε γειτονιές που είναι εισοδηματικά χαμηλής κλίμακας. Σε γειτονιές και περιοχές που φιλοξενούν βαριάς περιβαλλοντικής και κοινωνικής όχλησης δραστηριότητες, όπως π.χ. περιοχές που έχουν βιομηχανίες με έντονη ρύπανση και χωρίς περιβαλλοντική διαχείριση, περιοχές που φιλοξενούν φυλακές και παραβατικές περιθωριακές ομάδες, κ.ο.κ.. Είναι ζώνες σκληρού περιβαλλοντικού Απαρχάϊντ ή ρατσιστικού αποκλεισμού. Γενικότερα βλέπουμε ότι σε αυτές τις περιοχές, υπάρχει ένας μειωμένος περιβαλλοντικός αυτοσεβασμός και μια μοιρολατρική στάση σε σχέση με την αισθητική και την ποιότητα ζωής του περιβάλλοντος. Μια δίκαιη πολιτική, πρέπει να ενδιαφερθεί ιδιαίτερα για αυτές τις απαξιωμένες περιβαλλοντικά περιοχές. Να θεραπεύσει τις περιβαλλοντικές ανισότητες. Να δώσει στις τοπικές κοινωνίες τον αυτοσεβασμό τους και να αναδείξει το αισθητικό τους και δημιουργικό δικαίωμα, όπως και να άρει τον περιβαλλοντικό αποκλεισμό τους και τον εν γένει αποκλεισμό τους.

5. Το πέμπτο περιβαλλοντικό πρόταγμα, είναι το πρόταγμα της ανταγωνιστικής παραγωγής και της ποιότητας. Πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος να συνδυάζει την ανταγωνιστική παραγωγή με τρόπο που να μη δημιουργεί και να μη διευρύνει τις ανισότητες ευκαιριών και των επιχειρηματικών και εργασιακών δυνατοτήτων. Αυτό πρέπει να γίνει ταυτόχρονα με τρόπο που να ανταποκρίνεται η ανταγωνιστική παραγωγή στο αίτημα της ποιότητας και στη δημιουργική πρόκληση για την περιβαλλοντική διαχείριση και ποιότητα.
Αυτό είναι ένα ζήτημα που συνδέεται με την εσωτερική ολοκλήρωση των αγορών και της τοπικής ανάπτυξης. Συνδέεται με την ανάγκη για τη δημιουργία οικονομιών κλίμακας σε σχέση με την ποιότητα. Επίσης συνδέεται με την αντιμετώπιση των εξωτερικών επιβαρύνσεων και οικονομιών με θεσμούς και εθελοντικά συστήματα, με πληροφόρηση και συνεργασία βιώσιμης παραγωγής και κατανάλωσης ή με το πέρασμα από τον ανταγωνισμό στην συνεργατικότητα και τον μερισματικό χαρακτήρα των αγορών.

6. Το έκτο περιβαλλοντικό πρόταγμα είναι αυτό της βιωσιμότητας, των φυσικών πόρων και των πρώτων υλών.
Είναι εμφανές ότι οι φυσικοί πόροι και οι πρώτες ύλες πρέπει να είναι διασφαλισμένης βιωσιμότητας, τόσο σε σχέση με τη βιωσιμότητα του οικοσυστήματος όσο και με την ειδική βιωσιμότητα ενός εκάστοτε πόρου και κάθε πρώτης ύλης. Αυτό είναι ένα πρόταγμα, το οποίο στην υλοποίησή του πρέπει να είναι συνυφασμένο με σημαντικές ρυθμίσεις αλλά και με εθελοντικές καλές πρακτικές, ώστε να μην έχει επιπτώσεις άμεσες ή μακροχρόνιες στην οικονομία και στο περιβάλλον η μη εκπλήρωσή του.

7. Το έβδομο περιβαλλοντικό πρόταγμα, είναι το πρόταγμα της προστασίας της βιοποικιλότητας και της πλανητικής ασφάλειας της ζωής.
Σε αυτό το πρόταγμα πρέπει να σταθούμε ιδιαίτερα καθώς, η θεμελιώδης αξία της γενετικής παράδοσης και κληρονομιάς δεν πρέπει να εκτεθεί με μεφιστοφελικό τρόπο από τους μαθητευόμενους μάγους της βιοτεχνολογίας, σε διακινδύνευση. Αφετέρου πρέπει να σταθούμε σε μια πολιτισμική διαλεκτική για κάθε έμβιο ον, για το σύνολο της ζωής και την οικουμενικότητά της, συνειδητοποιώντας ακόμη μια φορά, πως η γη δεν έχει έξοδο κινδύνου, καθώς αποτελεί ένα μακράς πνοής καταφύγιο της ζωής και του πολιτισμού, σχετικά μοναδικό στο εγγύτερο διάστημα.
Η άγνοιά μας σε σχέση με τη γνώση είναι πολύ μεγαλύτερη. Κυρίως όμως δεν γνωρίζουμε τα πραγματικά όρια της άγνοιάς μας, σε σχέση με την πολυπλοκότητα του φαινομένου της ζωής, σε σχέση με την οικολογική και εσωτερική διαλεκτική του γονότυπου, του φαινότυπου και του περιβάλλοντος ή του βιοτοπικού συστήματος.
Η διαψευσιμότητα των τεχνολογικών προφητειών και βεβαιοτήτων είναι ένα ζήτημα που πρέπει να ξαναμπεί στη συζήτηση. Παράλληλα πρέπει να ξαναμπεί στη συζήτησή μας και το δικαίωμά μας ιδιαίτερα απέναντι σε πιο ανεπτυγμένες μορφές του ζωικού βασιλείου, αλλά και απέναντι στους δομικούς λίθους και τις ανεπτυγμένες μορφές του φυτικού βασιλείου.

8. Το όγδοο περιβαλλοντικό πρόταγμα είναι το πρόταγμα της καταναλωτικής προστασίας και της υγείας.
Το περιβαλλοντικό αυτό πρόταγμα έρχεται στο προσκήνιο μέσα και από υπερβολές των ΜΜΕ, αλλά και μέσα από την αδυναμία των ελεγκτικών αρχών και την αδυναμία του εμπορικού και παραγωγικού συμφέροντος, σε σχέση με την ποιότητα των προϊόντων και την γνωστοποίησή της στον καταναλωτή.
Πολλές φορές οι υπηρεσίες αμελούν, αδυνατούν, ή βρίσκονται σε ένα καθεστώς διαφθοράς και διαπλοκής και με μηχανισμούς γραφειοκρατίας λειτουργούν παρελκυστικά στην ευθύνη που έχουν απέναντι στο καταναλωτικό κοινό και στον κάθε άνθρωπο. Στις πλείστες των περιπτώσεων τα μέσα ενημέρωσης, όταν αποκαλύπτουν σκάνδαλα και δεν συνωμοτούν σε σιωπή ή παραπλάνηση επιτελούν μείζον δημοκρατικό έργο. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι μεταξύ των άλλων χρειάζεται και ένας καταναλωτικός διαφωτισμός. Μία αμοιβαία προσέγγιση της παραγωγικής και της καταναλωτικής ευθύνης, που θα διαμεσολαβείται από τα ΜΜΕ και από τις υπηρεσίες, με τρόπο ειλικρινή και αποτελεσματικό.

9. Το ένατο περιβαλλοντικό πρόταγμα είναι το πρόταγμα της βιώσιμης χωροταξικής εναρμόνισης και της ανάδειξης των ζωνών συγκριτικού πλεονεκτήματος.
Αυτό το πρόταγμα της χωροταξικής εναρμόνισης συνδέεται και με δράσεις που είναι συναφείς με τη βιώσιμη παραγωγή και τη διαχείριση της παραγωγικής διαδικασίας. Παράδειγμα είναι η εγκατάσταση αιολικών πάρκων και των Χ.Υ.Τ.Α. στο παρελθόν, Χ.Υ.Τ.Υ σήμερα που αποτελούν ένα σημείο έντονων προστριβών με τις τοπικές κοινωνίες και παράλληλα συνδέεται και με τη ζωνοποίηση συγκριτικού και περιβαλλοντικού οφέλους, αλλά και οικονομικά αποδοτικού για ορισμένες όψεις επιχειρηματικότητας. Έτσι θα σταματήσει αυτή η χαώδης και απαξιωτική ένταξη οικονομικών δραστηριοτήτων σε περιοχές. Θα σταματήσουν επίσης οι αναχρονιστικές, πολλές φορές, νοοτροπίες τοπικών κοινωνιών. Αυτές σε κάποιες περιπτώσεις εύκολα θα υιοθετούσαν ουσιαστικής όχλησης μονάδες, αρκεί να είχαν ένα ισχυρό αποτέλεσμα σε απασχόληση και σε πλούτο αν και μακροχρόνια θα οδηγούσαν σε πτώχευση την περιοχή. Δυστυχώς συνήθως αρνούνται δράσεις που συνδέονται με αληθινή προστασία του περιβάλλοντος και με ανάληψη μιας συμμετοχικής υπεύθυνης στάσης.

10. Το δέκατο περιβαλλοντικό πρόταγμα, είναι το πρόταγμα της βιώσιμης απασχόλησης και του βιώσιμου εισοδήματος, ώστε μέσα από την πράσινη απασχόληση να αντιμετωπιστεί η ανεργία, ο κοινωνικός αποκλεισμός και η απαξίωση του ανθρώπινου δυναμικού και να δοθούν νέες ευκαιρίες για βιώσιμη ανάπτυξη και ποιότητα ζωής.

11. Η οικονομική και πολιτική ανισότητα κυρίως Βορρά- Νότου αλλά και Ανατολής – Δύσης απαξιώνει το αίτημα για προστασία του περιβάλλοντος στις αναπτυσσόμενες και υποανάπτυκτες χώρες του τρίτου Κόσμου, καθώς τείνει να διευρύνει τον αναπτυξιακό αποκλεισμό τους.
Η προστασία του περιβάλλοντος πρέπει να έχει το χαρακτήρα της αναλογικότητας στην κατανομή του κόστους και προφανώς του μερισμού και της αλληλεγγύης, ώστε να μην είναι όργανο αναπτυξιακού αποκλεισμού. Για να διαμορφωθούν αυτές οι κατευθύνσεις στις διεθνείς σχέσεις, απαιτείται μια κινηματική αλληλεγγύη μεταξύ των λαών, μ’ ένα πνεύμα καλής θέλησης, ειρήνης αλλά και περιβαλλοντικής ηθικής. Αυτή η πολιτική για να αποκτήσει πειστικότητα δεν μπορεί παρά να βασιστεί σε μια κοινωνικά δίκαιη λιτότητα και αποσύνδεση της οικονομικής ανάπτυξης στο εσωτερικό των αναπτυγμένων χωρών. Η αντιμετώπιση των προβλημάτων της ενέργειας, του νερού, των φυσικών πόρων, της ιθαγενούς βιοποικιλότητας, του φαινομένου του θερμοκηπίου κτλ., υποδηλώνουν μια αποτυχία της ανθρωπότητας αλλά και των μεγάλων κρατών και των τοπικών κυβερνήσεων να αξιολογήσουν το σημαντικό με όρους πρόληψης και βιωσιμότητας. Στο πρόταγμα αυτό πρέπει να λειτουργήσει και μια νέα οικουμενική και περιφερειακή δημογραφική πολιτική.

12. Στο προηγούμενο πρόταγμα, που αφορά τη διαχείριση των προβλημάτων του περιβάλλοντος στην πολύ μεγάλη κλίμακα, την οικουμενική, αναδεικνύεται ως θεμελιώδης η διάσταση της διαχείρισης του προβλήματος στο προσωπικό επίπεδο, όπου διαμορφώνεται αξιακά και λειτουργικά ο ανθρώπινος παράγων.Ο άνθρωπος μπορεί και πρέπει να εγκαταλείψει την καταναλωτική ματαιοδοξία του, που τον οδηγεί σε μια παραγωγική και παρασιτική μανία, και να αντικαταστήσει με παιδεία, πολιτισμό και κοινωνικούς θεσμούς τα ναρκισσιστικά του ελλείμματα. Με άλλα λόγια πρέπει να αποσυνδέσει το πρότυπο της ζωής του – την εσωτερική του συνείδηση και κατάσταση – από υλικές ροές, και από την καταναλωτική κοινωνία του θεάματος. Πρέπει να ενδυναμώσει την κοινωνικότητά του, τη φιλοσοφική κοσμοθεώρησή του, την ψυχοσωματική του αρμονία, την περιβαλλοντική συμβιωτικότητα, καθώς και το ενδιαφέρον του για τις άλλες μορφές ζωής. Είναι σαφές ότι μόνο με υπεύθυνο άνθρωπο στην οικονομία, τον πολιτισμό και την πολιτική, και ότι με νέα πρότυπα ποιότητας ζωής και ευτυχίας – που να συμβιβάζουν σκοπό και μέσα, το εγώ και τον κόσμο – μπορούμε να ελπίζουμε στην ανάκτηση της βιωσιμότητας της ανθρωπότητας τοπικά και οικουμενικά.
Στο πλαίσιο όλων αυτών των περιβαλλοντικών προταγμάτων, πρέπει να ενταχθούν και οι πολιτικές υποδομών και τεχνικών έργων, καθώς δεν μπορεί να διαχωριστεί σίγουρα η σύγχρονη ζωή αλλά ακόμη και η διαχείριση του περιβάλλοντος από υποδομές και τεχνικά έργα.
Προϋπόθεση για αυτή την αρμονική συμβίωση της οικονομικής ανάπτυξης και της περιβαλλοντικής και πολιτισμικής διαχείρισης είναι η ανάπτυξη ολοκληρωμένης οικονομικής και πολιτιστικής συνέργειας σε κάθε τι. Μέσα σ’ αυτήν πρέπει να συνεκτιμώνται οι εκροές στην ανάδειξη του κύκλου ζωής, του περιβαλλοντικού, του οικονομικού και του πολιτισμικού για οτιδήποτε.
Πάνω σε αυτή την προτεινόμενη θεώρηση πρέπει να επεκταθούμε στο μέλλον διεξοδικά. Τη θεωρούμε ως το κλειδί για το μετασχηματισμό της οικονομίας, και για τη θεμελιώδη συμφιλίωση της φιλελεύθερης ανταγωνιστικότητας με τη συμβιωτική συνεργατικότητα, για τη σύζευξη ιδιωτικοποίησης και κοινωνικοποίησης και για την ανάδειξη της δυναμικής της οικείωσης στο σύγχρονο άνθρωπο και στα δίκτυα βιωσιμότητας.
Στα περιβαλλοντικά προτάγματα που προαναφέραμε υπάρχουν και κάποια ζητήματα συναφή με τη διεθνή ηθική των κοινωνιών. Πολύ εύκολα μέσα από την εύκολη αναζήτηση περιβαλλοντικών λύσεων, οι κοινωνίες του ανεπτυγμένου κόσμου (και στο εσωτερικό των χωρών παρατηρείται αυτό εκτεταμένα), μπορούν να υιοθετήσουν χρησιμοθηρικά το απαξιωμένο περιθώριο, τις απαξιωμένες περιοχές ως σκουπιδ%