ΕΘΝΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ (της Ιωάννας Μουτσοπούλου)

(Μέρος 1ο)

1.-Γενικές σκέψεις και ερωτήματα για το πρόβλημα των εθνών
Αυτό είναι ένα καίριο πρόβλημα της εποχής μας, που θα γίνει οξύτερο στο μέλλον, γιατί την αποδυνάμωση των εθνών τη θέλει προς το παρόν τόσο η παγκοσμιοποιημένη εξουσία (αν και παίζει και με τους εθνικισμούς κατά περίπτωση), όσο και εκείνοι που, αντιθέτως προς την εξουσία, θέλουν να αποτρέψουν τις παρενέργειες των εθνικισμών.

Παράλληλα, από το άλλο μέρος τα έθνη τα θέλουν τόσο οι εθνικιστές περιχαρακωμένοι στη δική τους αποξένωση και ενίοτε αλαζονεία όσο και οι κοινωνίες που θίγονται από την οικονομική παγκοσμιοποίηση που τις αποξενώνει από το ίδιο τους το σπίτι (τη χώρα και τους ανθρώπους της), αφού χάνουν την όποια ελευθερία τους και υποθηκεύονται στην κυριολεξία στους ισχυρούς παράγοντες. Δηλαδή, στον ίδιο στόχο κατευθύνονται διαφορετικής πρόθεσης κοινωνικές ομάδες, πράγμα που δείχνει και τη συνθετότητα του προβλήματος και την ανομοιότητα του περιεχομένου όμοιων στόχων.

Ας διευκρινίσουμε εδώ πως η σημερινή οικονομική παγκοσμιοποίηση δεν είναι αληθινή, γιατί αποτελεί κυρίως παγκοσμιοποίηση της ισχύος και όχι της καθαυτής οικονομίας, εφ’ όσον χρησιμοποιεί μια μη παγκοσμιοποιημένη πραγματική οικονομία (όπως το διαφορετικό βιοτικό επίπεδο και νόμισμα), ακριβώς επειδή δεν είναι παγκοσμιοποιημένη, με σκοπό να διαμορφώσει νέους όρους ανταγωνισμού καθώς και αμοιβές εργασίας προς τα κάτω με στόχο το μεγαλύτερο κέρδος και τον έλεγχο. Υπό όρους εξουσίας η μόνη επιτρεπτή πραγματική οικονομική παγκοσμιοποίηση θα είναι αυτή του κατώτερου επιπέδου, δηλαδή εκείνη όπου ο άνθρωπος οπουδήποτε στη γη θα υφίσταται ως φθηνή αναλώσιμη δύναμη, ίσως σχεδόν ως δούλος.

Πέραν όμως της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, υπάρχει σαν δυνατότητα και πρέπει κάποτε να πραγματοποιηθεί η αληθινή παγκοσμιοποίηση ανθρώπων και εθνών ή λαών, δηλαδή μια ελεύθερη συνάφεια χωρίς επιβολή ή απορρόφηση της μιας κουλτούρας από μια άλληκουλτούρα που θα διαθέτει ισχυρότερα εργαλεία ελέγχου και επιβολής προτύπων και πληροφορίας, όπως π.χ. τα ΜΜΕ. Μιλάμε, λοιπόν, για ενότητα διατηρουμένης της διαφοροποίησης. Δεν μιλάμε για πολιτισμικό και πολιτικό φασισμό, αλλά για σύγκλιση και αλληλοσυμπλήρωση των πολιτισμών, πράγμα που προς το παρόν είναι ολότελα ανέφικτο, είναι μία ουτοπία. Όμως αυτό πρέπει να είναι το όραμα: μία σύνθεση καθ’ όλα χρήσιμη, με ελεύθερα μέρη, χωρίς ανταγωνισμούς, αφού κάθε αληθινός πολιτισμός δεν μπορεί, δεν πρέπει και δεν υπάρχουν λόγοι να περιθωριοποιείται, εφόσον είναι επωφελής στο όλο της ανθρωπότητας και του πλανήτη αλλά και στα μέρη τους ή τουλάχιστον εφ’ όσον δεν είναι επιβλαβής και πορεύεται στον δικό του επιλεγμένο δρόμο. Η ωφέλεια εδώ δεν τίθεται με την έννοια της χρησιμοθηρίας και του χειροπιαστού οφέλους, αλλά με ευρύτερη σημασία, παρότι συμπεριλαμβάνονται και αυτά.

Βέβαια, δεν μπορεί κανείς να θεωρήσει ως αποδεκτή πολιτισμική διαφοροποίηση οποιουδήποτε είδους εγκληματικότητα ή στρέβλωση, π.χ. η ανθρωποθυσία δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί απλώς μια πολιτισμική διαφορά ισότιμη με τις άλλες αλλά αυτό που είναι στην πραγματικότητα, δηλαδή ένα έγκλημα. Για να μπορέσουν, επομένως, τα έθνη να συμβιώσουν σε πραγματική ειρήνη, πρέπει να υπάρχει μία κατ’ ελάχιστον επιτευχθείσα ιεράρχηση των ιδεών ή αξιών από όλη την ανθρωπότητα ή τουλάχιστον από τους διανοητές που αναφύονται σε κάθε έθνος ή και όποια άλλη ανάλογη ομάδα που εκφράζει τις κυρίαρχες τάσεις προόδου, ώστε μέσα στη διαφοροποίηση να μη συγκαταλέγεται ούτε η εγκληματικότητα ούτε η σκόπιμη οπισθοδρόμηση. Συμπεριλαμβάνουμε εδώ και τη σκόπιμη οπισθοδρόμηση, επειδή αυτή αποτελεί πάντοτε πηγή ολοκληρωτισμού.

Επομένως, το ζήτημα των ιδεών θα απασχολήσει αναπόφευκτα την ανθρωπότητα στο μέλλον και θα επιβεβαιωθεί η ορθότητα της πλατωνικής ανάδειξης της σημαντικότητάς τους. Kαι, φυσικά, οι οραματιστές δεν θα πρέπει να έχουν την αφέλεια ότι το το εγχείρημα μιας τέτοιας ιεράρχησης δεν θα χρησιμοποιηθεί στρεβλωτικά – ήδη συμβαίνει με τις ερμηνευτικές καταχρήσεις εννοιών, δικαιωμάτων και αρχών. Συνήθως οι οραματιστές θεωρούν πως το όραμά τους είναι οργανωτικά ορθό όπως ακριβώς το φαντάζονται και παραβλέπουν το ότι χρειάζεται να διανυθεί η αναγκαία συνειδησιακή διαδρομή των κοινωνιών από την τωρινή κατάσταση συνείδησης μέχρι την πραγματική επίτευξή του, η οποία μάλιστα μπορεί να βρίσκεται πολύ μακριά στο μέλλον. Χωρίς αυτή τη συνείδηση κανένα όραμα δεν μπορεί να γίνει πράξη. Αυτή είναι μια εγκληματική αφέλεια – αν και συχνά δεν είναι καν αφέλεια, αλλά αδημονία για προσωπική ανάδειξη μέσω μιας νέας ιδέας ή φανατική προσκόλληση σε μία πεποίθηση που θέλει να τη δει να πραγματοποιείται τώρα άμεσα. Από το άλλο μέρος ο εξουσιαστής χρησιμοποιεί τις μεγάλες ιδέες με έναν στρεβλωτικό τρόπο, για να συγκαλύψει τα επιθετικά κίνητρά του. Βλέπουμε, για παράδειγμα, πόσο κακή χρήση έχει γίνει της έννοιας της ελευθερίας, του κράτους, της παγκοσμιοποίησης και πλήθους άλλων εννοιών.

Στο μέλλον αυτές οι παραπλανητικές χρήσεις των ιδεών θα είναι εντονότερες και γι’ αυτό πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι και ικανοί να εργασθούμε διεξοδικά στο πεδίο των εννοιών, γιατί, όπως και να έχει, η ενασχόληση με τις αρχές και τις ιδέες είναι μια αναγκαιότητα και ως τέτοια δεν μπορεί να αποφευχθεί, παρά τις αναπόδραστες και ήδη λειτουργούσες παρενέργειές της. Επιπλέον, ας μην ξεχνάμε ότι η ίδια η νομοθεσία που αποτελεί τη βάση κάθε κοινωνικής δομής βασίζεται σε ιδέες είτε σε διαστρεβλώσεις μεγάλων ιδεών.

Ποια, λοιπόν, μπορεί να είναι η χρυσή τομή ανάμεσα σε όλες αυτές τις αιτίες επιλογής και πεποιθήσεων; Κάπου πρέπει να υπάρχει μία αλήθεια σχετική με την εποχή μας – και όχι βέβαια απόλυτη, γιατί τα πράγματα μεταβάλλονται στον χρόνο. Η αλήθεια μπορεί να προσεγγιστεί μόνον αν μπορέσουμε να προσεγγίσουμε κάπως τη φύση του έθνους, χωρίς όμως απολυτότητα, αφού ούτε το άτομο μπορούμε να προσδιορίσουμε με σαφήνεια, πόσο μάλλον μια μεγάλη συλλογικότητα.

Τα θέματα που θα πραγματευθούμε σχετικά με το έθνος στο παρόν δοκίμιο θα είναι τα εξής:

1.-Γενικές σκέψεις και ερωτήματα για το πρόβλημα των εθνών

2.-Το Έθνος ως οντότητα ή ως κατασκευή

3. Η αξία του ατόμου, όπως και του έθνους, δεν είναι αυτονόητη

4α.-Υπάρχει ανθρωπότητα ως σύνθεση ανθρώπων και εθνών;
4β.-Η εναρμόνιση ατόμων, εθνών και ανθρωπότητας

5α.-Το έθνος είναι αμετάβλητη μορφικά οντότητα ή εξελισσόμενη;5β.-Εξέλιξη και παράδοση του έθνους

6α.-Η ύπαρξη εθνών σημαίνει αναγκαστικά σύγκρουση;6β.-Έθνη: Εθνική ιδιαιτερότητα, διεθνείς σχέσεις και συγκρούσεις
6γ.-Έθνη: Ελευθερία και ευθύνη, ένα μεγάλο πρόβλημα των Εθνών

7.-Ποια η χρησιμότητα του έθνους;

8.- Ο ρόλος της ισχύος και της δόξας στα έθνη

9.-Το έθνος ως πολιτισμική οντότητα με ή χωρίς πολιτική βούληση;

10.-Η παγκοσμιοποίηση εθνών δεν σημαίνει αφελή αφοπλισμό

11.-Εθνικισμός στην κρίση και εξαφάνιση εθνών στην ειρήνη