Τα χτυπήματα είναι απανωτά, εντατικά και πολύπλευρα, με αποτέλεσμα τη σύγχυση της σκέψης, που μέσα στο καταθλιπτικό τοπίο της κοινωνικής αδικίας και ανισότητας, της στέρησης αλλά και του ξέφρενου καταναλωτισμού, οδηγεί συχνά στην απονέκρωση των κοινωνικο-ηθικών αντανακλαστικών, στη σιγή του κριτικού λόγου και στην κοινωνική απομόνωση ή και πλήρη ιδιώτευση.
Η σύγχυση αυτή, σκόπιμη και απροσδιόριστα οργανωμένη, εκφράζεται τόσο σε θεωρητικό, πνευματικό επίπεδο, όσο και στο επίπεδο της κοινωνικο-πολιτικής πραγματικότητας.
Υπάρχει όμως και η σύγχρονη γνωσιολογική σύγχυση, που ταλανίζει τη Φυσική Επιστήμη και τη φιλοσοφία της, λόγω πολλών αινιγματικών και αντιφατικών θεωρήσεων και δεδομένων της φυσικής των στοιχειωδών σωματιδίων.
Η γνωσιολογική και επιστημολογική αυτή σύγχυση, που παλεύει μεταξύ πλήρους αιτιοκρατικής θεώρησης του κόσμου, από τη μια, και πλήρους τυχαιότητας, από την άλλη, αν και είναι ιδιαίτερα εξειδικευμένη, σίγουρα συμβάλλει επίσης, λόγω του ολιστικού της περιεχομένου και της οντολογικής της βαρύτητας, στη σύγχρονη καθολική σύγχυση σε επίπεδο εννοιών και πράξης.
Η ανάδυση και εδραίωση της πραγματιστικής φιλοσοφίας των αποδομιστών, που ο Καστοριάδης τους αποκαλεί «ξεχαρβαλωτές», με τον πλήρη σχετικισμό αλήθειας και αξιών και την απόρριψη των μεγάλων αφηγήσεων και ενός βαθύτερου πραξιακού νοήματος, σίγουρα δεν μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι δρα εποικοδομητικά, πόσω μάλλον που οι υπερτιμημένοι αυτοί «ξεχαρβαλωτές» τίποτε το ουσιαστικά δημιουργικό δεν προτείνουν με το αποδομητικό τους παιχνίδι.
Η σύγχυση αυτή, που δεν αντανακλάται μόνο στο επίπεδο της διανόησης, αλλά και στην πράξη, έρχεται να προστεθεί και να ενδυναμώσει, μέσα από πολύπλοκες και διόλου εύκολα προσδιορίσιμες αλληλεξαρτήσεις, και άλλες εννοιολογικές μας συγχύσεις, όπως αυτές που αφορούν το εθνικό και το διεθνικό, το τοπικό-κοινοτικό και το παγκοσμιοποιημένο, το ιδιωτικό και το δημόσιο, την τεχνοεπιστημονική πρόοδο και τα δεινά που αυτή έχει επιφέρει, την ανάπτυξη και την αποανάπτυξη, τον ορθό λόγο και τον εργαλειακό, τεχνοκρατικό ορθολογισμό, την καταναλωτική ευημερία και την ουσιαστική ευδαιμονία, το ηθικό και το νόμιμο, το αγαθό και το ορθό, τη γνώση και την πίστη.
Είναι μερικά ενδεικτικά μόνο παραδείγματα του δύσκολου έργου που έχει να επιτελέσει ο κριτικός λόγος, που καθένα απ’ αυτά θα μπορούσε να γεμίσει, αναλυτικά και συνθετικά, ολόκληρες βιβλιοθήκες.
Μόνο που η κριτική σκέψη, για να εκδιπλωθεί και να δράσει, δεν χρειάζεται τόσο πληροφοριακό όγκο, όσο πρωτίστως βασικές αρχές, που θα εδράζονται στην ανθρώπινη φρόνηση, τη σωφροσύνη, την ελευθερία και τη δημοκρατία, την αξιοπρέπεια και την κοινωνικο-ηθική και κοινωνικο-πολιτική ευαισθησία και υπευθυνότητα.
Κι εδώ είναι που αναδύονται κάποια βασικά ερωτήματα που αφορούν τους τρόπους με τους οποίους θα προχωρήσουμε στην αναγκαία διαύγαση αυτών των ζητημάτων αλλά και το ποιοι είναι αυτοί που θα πρέπει να επωμιστούν πρωτίστως αυτό το σημαντικό έργο.
Τα ερωτήματα αυτά χρήζουν μιας άμεσης απάντησης, όχι βέβαια γιατί έχουν μόνο θεωρητικό, κοινωνιολογικό ενδιαφέρον, αλλά γιατί παρουσιάζουν, πολύ περισσότερο, μια προτεραιότητα στην αντιμετώπισή τους, που είναι ζωτικής σημασίας για την πορεία της ανθρώπινης κοινωνίας και αυτού του πλανήτη στο σύνολό του.
Και δεν πρόκειται εδώ για απλούς βερμπαλισμούς. Γιατί, βέβαια, τα ερωτήματα αυτά είναι αμείλικτα και αφορούν όλους και όλες μας, μιας που βρίσκουμε καθημερινά τους εαυτούς μας να είναι εγκλωβισμένοι και να βομβαρδίζονται από ανούσια καταναλωτικά πρότυπα, παραπλανητικά και αποπροσανατολιστικά life–style, φρενήρη κυνηγητά Pokemon και δεν ξέρω τι άλλες περίεργες ηλιθιότητες, μέσα σε ένα κλίμα ταχυκουλτούρας, που σίγουρα δεν αφήνει περιθώρια για εύρεση χρόνου που θα μας επιτρέψει να ξεδιαλύνουμε πράγματα και να συναντηθούμε ουσιαστικά με τον εαυτό μας και με τον άλλο.
Σε μια κοινωνία όπου ο χρηματοπιστωτικός οικονομισμός και ο τεχνοκρατικός ολοκληρωτισμός έχουν πλήρως υποσκάψει την πολιτική, ως επιστήμη, τέχνη και βασική συνιστώσα του βίου, και την έχουν αντικαταστήσει με την οικονομία, που τα οικολογικά και κοινωνικο-ηθικά προβλήματα που έχει συσσωρεύσει στον πλανήτη η ανεξέλεγκτη και εξουσιαστική τεχνοεπιστήμη οξύνονται μέρα με τη μέρα και που η ανθρώπινη απληστία και ηλιθιότητα συμβαδίζουν, ως αλληλεξαρτώμενα και αλληλοενισχυόμενα κοινωνικά φαινόμενα, με τις καθολικές συγχύσεις που προαναφέραμε, ποιοι θα σώσουν την κατάσταση;
Η διεθνής διανόηση, που η προσπάθειά της να διαυγάσει έννοιες και καταστάσεις αποδεικνύεται δυστυχώς ατελέσφορη;
Τα επιχειρηματικά πανεπιστήμια της «αριστείας», των ευγενών «επιχρισμάτων», και όχι βέβαια της ουσιαστικής αριστείας, που θα είναι μια αριστεία του κοινωνικού συνόλου, δίχως εκατέρωθεν αποκλεισμούς;
Η ορθόδοξη Αριστερά, που μαξιμαλιστικά απαιτεί και μεσσιανικά περιμένει την επανάσταση ψυχών και σωμάτων (ή σωμάτων, μόνο, κατ’ αυτήν);
Η πολυπληθέστερη Ευρωπαϊκή Αριστερά, που δέχεται να αναλάβει το δύσκολο αλλά και αναγκαίο έργο ενός ολικού κοινωνικού μετασχηματισμού των μικρών συνεχόμενων βημάτων;
Ο,τι και να ’ναι (εγώ πάντως είναι εμφανές ότι παίρνω εδώ θέση), σίγουρα δεν πρέπει να είναι μια μεταλλαγμένη εκδοχή του νεοφιλελευθερισμού, που καπιταλιστικά γνωρίζει, μέσα από το DNA του, να μεταλλάσσεται, να αλώνει ζωές και να επιβιώνει παρασιτικά εις βάρος τους.
Ι. Ν. Μαρκόπουλος, καθηγητής Φιλοσοφίας της Τεχνοεπιστήμης στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών του ΠΤΔΕ του ΑΠΘ
Πηγή/φωτογραφία: Η Εφημερίδα των Συντακτών, efsyn.gr
