ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ, ΣΥΝΘΕΣΗ & ΣΧΕΔΙΟ ΙΔΕΩΝ

ΥΠΑΡΧΕΙ ΛΥΣΗ ΣΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΚΑΙ ΠΟΙΑ; (‘B Mέρος) (του Γιώργου Μαυρουλέα)

crisise - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

crisise - Σόλων ΜΚΟΓιατί δεν χτυπιέται η ρίζα του προβληματος; 
Πέρα από την κριτική και τις διαπιστώσεις (οι οποίες σημειωτέον είναι εύκολες για εκείνους που δε διαχειρίζονται τα πράγματα) χρειάζονται προτάσεις. Τέτοιες είναι αλήθεια ότι εμφανίζονται συχνά από οικονομολόγους κυρίως και μερικούς πολιτικούς δευτερευόντως. Όμως το κύριο χαρακτηριστικό των περισσοτέρων από αυτές τις προτάσεις είναι ότι δεν είναι ριζοσπαστικές. Μένουν σε μια διατήρηση των υπαρχόντων κανόνων και θεσμών και σε επιμέρους αλλαγές οι οποίες δε θα μπορέσουν όμως να χτυπήσουν τη ρίζα του κακού, αφού αυτή δεν εντοπίζεται με σαφήνεια.

Τούτο συμβαίνει για τους εξής λόγους: 
1) Δεν υπάρχει ένα συγκροτημένο όραμα για το μέλλον. Αυτό προκύπτει από ένα τραγικό έλλειμμα ερευνητικής συνείδησης1. Η φιλοσοφική – ερευνητική συνείδηση συνθέτεται από στοχαστικότητα, ευαισθησία-ενδιαφέρον,ελευθερία από δογματισμούς- αυτονομία. Όταν όμως δεν υπάρχει όραμα για το μέλλον στην ουσία δεν είμαστε ελεύθεροι να το διαμορφώσουμε. Οι συνθήκες ορίζουν λίγο ως πολύ την τύχη μας και εμείς απλώς προσπαθούμε να επιβιώσουμε μέσα σε αυτές.

Ο μεγάλος πολιτικός ανοίγει δρόμους, είναι ένας πρωτοπόρος και καινοτόμος άνθρωπος. Εξετάζει τα αυτονόητα που περιορίζουν τη συνείδησή μας και αυξάνει τους ορίζοντες της ελευθερίας της κοινωνίας του. Εμφανίζει μια ιστορική συνείδηση που έχει διαμορφωθεί μέσα από στοχαστικό μόχθο.
Εδώ πρέπει να τονισθεί ότι έλλειμμα οράματος δε χρεώνεται μόνο στους πολιτικούς αλλά και στους διανοούμενους και ασφαλώς στους λαούς που έχουν την ευθύνη της επίδειξης ωριμότητας. («Να μπορούν δηλαδή να σκεφτούν χωρίς να έχουν ανάγκη τη βοήθεια της σκέψης κάποιων άλλων» όπως ορίζει την ωριμότητα ο Καντ2)

2) Δεν υπάρχει νηφαλιότητα στην αντιμετώπιση και απόσπαση από τα γεγονότα. Το γεγονός είναι πάντα ένα αποτέλεσμα και η εκδήλωση μιας αιτίας. Η αιτία συνήθως είναι πολυεπίπεδη, εμφανίζει δηλαδή πολλά επίπεδα που βρίσκονται σε όλο και μεγαλύτερο βάθος. Όμως το γεγονός χαρακτηρίζεται από την εντυπωτικότητα του άμεσου και του επείγοντος της διαχείρισής του. Έχει την τάση να ελέγχει τη συνείδηση και να της μονοπωλεί το ενδιαφέρον αλλοιώνοντας την ιεραρχική της αξιολόγηση. Βέβαια η προηγούμενη πρόταση είναι στην ουσία αναγωγικός λογισμός. Το αντίστροφο ισχύει. Η συνείδηση έχει την τάση να εντυπώνεται και να ελέγχεται από τα γεγονότα και το άμεσο- προφανές αλλοιώνοντας την ιεραρχική αξιολόγηση των δεδομένων. Κι αυτό συμβαίνει από ραθυμία του νου. Η ελευθερία μας είναι η θέλησή μας και όταν οι συνθήκες επιβάλλονται σ’ αυτήν δεν είναι πρόβλημα ακριβώς των συνθηκών αλλά κυρίως στο ό, τι τους επιτρέπουμε να «ασκούν εξουσία» πάνω μας.

Η απόσπαση από τα γεγονότα επιτρέπει τη νηφάλια παρατήρησή τους και κατά συνέπεια επιτρέπει στη θέλησή μας την αυτονομία της έναντί τους. Η χειραγώγησή μας μέσα από το αυτονόητο σταματά ακριβώς εδώ, και η ευθύνη των επιλογών μας είναι η ευθύνη της ελευθερίας μας. Η πραγματική δημοκρατία εδώ βρίσκει και το νόημά της. Στην πραγματική δημοκρατία είναι αλήθεια ότι δεν υπάρχουν αδιέξοδα αλλά στην κατ’ επίφαση δημοκρατία είναι πολλά.

3) Υπάρχει φόβος μπροστά στο άγνωστο που δεν ξέρουμε που θα μας βγάλει. Αυτός ο θεμελιακός φόβος που ο Έριχ Φρομ επεξεργάστηκε εν μέρει στο βιβλίο του «Φόβος μπροστά στην Ελευθερία», βρίσκεται πίσω από κάθε αδιέξοδο αλλά και πίσω από τις περισσότερες πολιτικές αποφάσεις. Δεν είναι η βερμπαλιστική διαμάχη των συντηρητικών πολιτικών με τους προοδευτικούς που εκφράζεται εδώ (κάλλιστα ένας αυτοχαρακτηριζόμενος προοδευτικός μπορεί να είναι ένας βαθιά συντηρητικός και μάλιστα πολύ πιο συντηρητικός απ’ αυτούς που δηλώνονται ως τέτοιοι) αλλά της απώλειας από το άτομο της εμπιστοσύνης του στην κοινωνία3.

4)Υπάρχει έλλειψη σύνθεσης στις αποφάσεις. Η ζωή δεν είναι οικονομία μόνο. Η πολυπλοκότητα των θεμάτων και των αναγκών και οι αντιφάσεις των συμφερόντων και των ατομικών αντιλήψεων είναι τέτοιες που προκαλούν μια τεράστια δυσαρμονία. Η δυσαρμονία αυτή είναι αποτέλεσμα μιας «αρχιτεκτονικής» αποφάσεων πολλών διαφορετικών προσανατολισμών και αντιλήψεων και καταδεικνύει ακριβώς το έλλειμμα οράματος. Οράματος όμως που πρέπει να είναι συνθετικό-ολιστικό. Να μπορεί  δηλαδή να ενώνει και συνθέτει αρμονικά και να διαχέεται σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης λειτουργίας και ζωής. Αυτό απαιτεί μια βαθιά κουλτούρα, βαθιά πίστη στο όραμα και υψηλή παραδειγματικότητα.

5) Δεν υπάρχει το στοιχείο της αλληλεγγύης-αλτρουιστικότητας το οποίο συμπληρώνει τον ορθό Λόγο για να μην πούμε ότι είναι καθαρός Λόγος. Αυτό το στοιχείο από μόνο του θα μπορούσε να αλλάξει τις ανθρώπινες κοινωνίες και την οικονομία (καθώς είναι ο συνεκτικός τους πυρήνας) και από ένα σκηνικό επίγειας «κόλασης» που έχει διαμορφωθεί, να περνάγαμε σε ένα απίστευτα καλύτερο και πιο δίκαιο κόσμο. Αν όλες οι αποφάσεις φιλτράρονταν μέσα από μία αλληλέγγυα διάθεση και κυρίαρχη κοινωνική αξία, η θέσμιση θα ήταν διαφορετική και είναι αλήθεια ότι ένα ισχυρό πολιτικό όραμα που εμπνέεται με σφοδρή επιθυμία από μια τέτοια αξία θα άλλαζε πάρα πολλούς θεσμούς και θα δημιουργούσε νέους που θα διασφάλιζαν την κοινωνική δικαιοσύνη και αρμονία. Τα λόγια κρίνονται από τα έργα και επίκληση ενός οράματος κοινωνικής δικαιοσύνης κρίνεται από τους θεσμούς που προτείνονται, όχι περιστασιακά, αλλά συνθετικά και ολιστικά.

6) Η ψυχολογία της σπανιότητας. Δεν επιτρέπει στη σκέψη και στις (πολιτικές ή μη) αποφάσεις την έξοδο από το άγχος, το φθόνο και τον εγωισμό-ιδιοτέλεια4.

Αναφορές:

[1] Γιούργκεν Χάμπερμας, «Το Πραγματικό και το Ισχύον»:· « Μια διαλογική συνεννόηση εγγυάται μεν την έλλογη αντιμετώπιση των θεμάτων, αιτιολογιών και πληροφοριών, παραμένει όμως εξαρτημένη από τα πλαίσια ενός μαθησιακά πρόθυμου πολιτισμού και ενός μαθησιακά πρόθυμου προσωπικού. Από την άποψη αυτή τα δογματικά κοσμοείδωλα και τα αυστηρά πρότυπα της κοινωνικοποίησης ίσως να αποτελούν τροχοπέδη για έναν διαλογικό τρόπο κοινωνικοποίησης.»
[2] Εμμάνουελ Καντ: «Δοκίμια.Τι είναι Διαφωτισμός»
[3] Έριχ Φρομ: «Φόβος μπροστά στην Ελευθερία» Εκδόσεις Μπουκουμάνη βλ. σελ. 44.
[4] Αξίζει εδώ να σημειώσουμε τόσο τη συμβολή του Έριχ Φρομ πάνω στο ζήτημα αυτό (βλ. «Πειθαρχία και Ελευθερία» του ίδιου) όσο και του Γιάννη Ζήση σε διάφορα δοκίμιά του γύρω από την αίσθηση στενότητας που βιώνει ο άνθρωπος και τις συνέπειές της.

Γιώργος Μαυρουλέας
Πολιτικός Επιστήμονας 

Μέλος της ΜΚΟ Σόλων

Φωτό: wikimedia

Διαβάστε σχετικά:
‘Α Μέρος

‘Γ Μέρος
‘Δ Μέρος

‘Ε Μέρος

Σχετικά άρθρα