Διάλεξη στο Πανεπιστήμιο Βόρειας Καρολίνας, Τσάπελ Χιλ, 30 Σεπτεμβρίου 2010
Θα ξεκινήσω με μία ενδιαφέρουσα συζήτηση η οποία έλαβε χώρα πριν από μερικά χρόνια, ανάμεσα στον γνωστό αστροφυσικό Καρλ Σάγκαν (Carl Sagan) και τον Ερνστ Μάιρ (Ernst Mayr), τον σπουδαίο Αμερικανό βιολόγο. Κεντρικό θέμα της συζήτησης ήταν η πιθανότητα εύρεσης ζωής κάπου στο σύμπαν. Ο Σάγκαν, ως αστροφυσικός, ανέφερε ότι υπάρχουν άπειροι πλανήτες σαν το δικό μας. Δεν υπάρχει λόγος να μην έχει αναπτυχθεί ζωή από νοήμονα όντα. Ο Μέιρ, μιλώντας ως βιολόγος διαπίστωσε ότι είναι πολύ δύσκολο να βρούμε κάποιο τέτοιο είδος ζωής. Και το αιτιολόγησε λέγοντας ότι έχουμε μόνο ένα παράδειγμα: τη Γη. Ας ρίξουμε λοιπόν μια ματιά στη Γη.
Ο Μέιρ ανέφερε ότι η νοημοσύνη αποτελεί ένα είδος θανατηφόρας μετάλλαξης. Είχε ένα καλό επιχείρημα για αυτό. Ανέφερε ότι, αν εξετάσουμε τους οργανισμούς που είναι βιολογικά επιτυχημένοι, θα δούμε ότι αυτοί που τα καταφέρνουν αρκετά καλά, είναι αυτοί που μεταλλάσσονται πολύ γρήγορα, όπως τα βακτήρια, ή αυτοί οι οποίοι προσκολλούνται σε προκαθορισμένα σημεία στη φύση, όπως για παράδειγμα τα σκαθάρια. Αυτοί οι οργανισμοί είναι που ίσως επιζήσουν της περιβαλλοντικής κρίσης.
Αλλά καθώς ανεβαίνουμε την κλίμακα της νοημοσύνης παρατηρούμε ότι οι οργανισμοί (με υψηλή νοημοσύνη) είναι λιγότεροι αριθμητικά και λιγότερο επιτυχημένοι. Όταν εξετάσουμε για παράδειγμα τα θηλαστικά θα δούμε ότι είναι πολύ λιγότερα από ότι π.χ. τα έντομα. Όσον αφορά τον άνθρωπο, πρόκειται για μία εξαιρετικά μικρή ομάδα οργανισμών με ρίζες που ίσως φτάνουν τα 100.000 χρόνια. Μπορεί να μας παραπλανεί το γεγονός ότι ως ανθρώπινος πληθυσμός είμαστε μεγάλος, αλλά ο άνθρωπος έχει ιστορία μερικών χιλιάδων ετών, διάστημα που υπό εξελικτική άποψη είναι ασήμαντο.
Το επιχείρημα του Μέιρ είναι ότι δεν πρόκειται να βρεθεί νοήμων ζωή κάπου αλλού, αλλά δεν θα βρεθεί ούτε και στη Γη, επειδή πρόκειται για ένα είδος θανατηφόρας μετάλλαξης. Πρόσθεσε επίσης, λίγο πιο δυσοίωνα, ότι η μέση διάρκεια ζωής ενός είδους, από τα δισεκατομμύρια που υπάρχουν, είναι περίπου 100.000 έτη, το οποίο είναι περίπου το χρονικό διάστημα που έχουν υπάρξει οι σύγχρονοι άνθρωποι.
Με την περιβαλλοντική κρίση, βρισκόμαστε τώρα σε μία κατάσταση στην οποία μπορούμε να κρίνουμε αν ο Μέιρ είχε δίκιο ή όχι. Αν δεν γίνει κάτι σημαντικό και μάλιστα σύντομα σχετικά με την περιβαλλοντική κρίση, τότε ο Μέιρ θα αποδειχτεί σωστός: η ανθρώπινη νοημοσύνη αποτελεί όντως ένα είδος θανατηφόρας μετάλλαξης.
Ίσως κάποιοι επιζήσουν, αλλά θα είναι λίγοι, διάσπαρτοι, δεν θα είναι μία αξιοπρεπής ύπαρξη, καθώς θα πάρουμε μαζί μας στην εξαφάνιση το μεγαλύτερο μέρος των όντων.
Θα γίνει λοιπόν κάτι για την περιβαλλοντική κρίση; Οι προοπτικές δεν είναι πολύ ευοίωνες. Όπως γνωρίζετε, έγινε μια διεθνής διάσκεψη τον Δεκέμβρη του 2009 (στην Κοπεγχάγη). Επρόκειτο για μία απόλυτη καταστροφή, τίποτα δεν βγήκε από αυτήν. Οι ανερχόμενες οικονομίες, η Κίνα η Ινδία και άλλες υποστήριξαν ότι είναι άδικο να σηκώσουν το βάρος δύο αιώνων περιβαλλοντικής καταστροφής από τις πλούσιες και ανεπτυγμένες κοινωνίες. Πρόκειται για ένα σοβαρό, αξιόπιστο επιχείρημα. Αλλά εδώ έχουμε να κάνουμε με μία από τις περιπτώσεις στις οποίες μπορεί να κερδίσεις τη μάχη, αλλά να χάσεις τον πόλεμο. Το επιχείρημα αυτό δεν πρόκειται να βοηθήσει τις ανερχόμενες αυτές οικονομίες αν η περιβαλλοντική κρίση εντείνεται παράλληλα με τη βιώσιμη κοινωνία. Και είναι βέβαιο ότι οι φτωχές χώρες για τις οποίες μιλούν, θα υποστούν το χειρότερο χτύπημα.
Αυτό θα συνεχιστεί. Ο πλούσιος και ανεπτυγμένος κόσμος είναι διαιρεμένος. Η Ευρώπη κάνει κάτι σχετικά με την περιβαλλοντική κρίση στον τομέα των επιπέδων των εκπομπών ρύπων. Οι Ηνωμένες Πολιτείες όχι.
Στην πραγματικότητα, όπως έγραψε μετά την Διάσκεψη της Κοπεγχάγης ο γνωστός αρθρογράφος επί περιβαλλοντικών θεμάτων Τζορτζ Μόνμπιοτ (George Monbiot) «η αποτυχία της Διάσκεψης μπορεί να συνοψιστεί σε δύο λέξεις: «Μπαράκ Ομπάμα» . Έχει δίκιο. Η παρέμβαση του Ομπάμα ήταν βεβαίως εξαιρετικά σημαντική, δεδομένων και του ρόλου και της δύναμης των Ηνωμένων Πολιτειών σε οποιοδήποτε διεθνές γεγονός. Αλλά ο Ομπάμα «σκότωσε» τη Διάσκεψη. Δεν τέθηκε κανένας περιορισμός, το Πρωτόκολλο του Κιότο πέθανε. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν συμμετείχαν ποτέ βέβαια στο Πρωτόκολλο του Κιότο.
Οι εκπομπές ρύπων έχουν αυξηθεί πάρα πολύ έκτοτε στις Η.Π.Α. χωρίς να έχει γίνει τίποτα προκειμένου να ανακοπούν. Κάποια αποσπασματικά μέτρα και νόμοι, αλλά επί της ουσίας τίποτα. Βεβαίως δεν είναι μόνο ο Μπαράκ Ομπάμα. Είναι ολόκληρη η κοινωνία και η κουλτούρα μας. Οι θεσμοί μας έχουν κατασκευαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιτύχουμε οτιδήποτε.
Η κοινή γνώμη και η απόψεις της είναι κάπως δύσκολο να κριθούν. Υπάρχουν πολλές δημοσκοπήσεις με πολλά διαφοροποιούμενα αποτελέσματα, τα οποία εξαρτώνται από τον τρόπο που ερμηνεύονται οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις. Αλλά ένα πολύ σημαντικό μέρος του πληθυσμού, ίσως μια μεγάλη πλειοψηφία, τείνει να απορρίψει απλώς την περιβαλλοντική κρίση ως ένα είδος φιλελεύθερης φάρσας.
Αυτό που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι ο επιχειρηματικός τομέας, ο οποίος εν πολλοίς διαχειρίζεται την πορεία της χώρας και το πολιτικό σύστημα. Και είναι ξεκάθαρος (στις απόψεις του). Τα μεγάλα επιχειρηματικά λόμπι, το Εμπορικό Επιμελητήριο, το Αμερικανικό Ινστιτούτο Πετρελαίων και άλλοι, είναι σαφείς και ξεκάθαροι. Πριν από δύο χρόνια έλεγαν –και το έκαναν πράξη- ότι θα διεξάγουν μία μεγάλη δημόσια καμπάνια προκειμένου να πείσουν τον κόσμο ότι η περιβαλλοντική κρίση είναι μία φιλελεύθερη φάρσα. Κρίνοντας από τις δημοσκοπήσεις, η καμπάνια τους είχε αποτέλεσμα.
Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον να ρίξουμε μια ματιά στους ανθρώπους που διευθύνουν αυτές τις καμπάνιες, τα διευθυντικά συμβούλια των μεγάλων εταιριών. Ξέρουν καλά, όπως το ξέρετε εσείς και εγώ, ότι η κατάσταση είναι πραγματική και οι κίνδυνοι είναι εξαιρετικά μεγάλοι και απειλούν τις ζωές των παιδιών μας και των εγγονιών μας. Στην ουσία απειλούν ότι τους ανήκει, τον κόσμο, απειλούν την επιβίωσή τους. Το οποίο μοιάζει αφύσικο και από μία άποψη είναι. Όμως από μία άλλη οπτική, μοιάζει απολύτως φυσικό, απολύτως λογικό.
Τα στελέχη των επιχειρήσεων δρουν μέσα στο σύστημα του οποίου αποτελούν μέρος. Λειτουργούν εντός του, ως σύστημα αγοράς – όχι ολικά αλλά ως μέρος της αγοράς. Στο βαθμό που συμμετέχεις στο σύστημα αγοράς αναγκαστικά παραβλέπεις αυτό που οι οικονομολόγοι αποκαλούν «εξωτερικότητες», το αποτέλεσμα της συναλλαγής. Αν για παράδειγμα κάποιος από εσάς μου πωλήσει ένα αυτοκίνητο, θα προσπαθήσουμε πιθανότατα να κάνουμε μία καλή συμφωνία, αλλά δεν θα λάβουμε υπόψη μας σε αυτή τη συναλλαγή το αποτέλεσμα της στους άλλους. Υπάρχει αποτέλεσμα, το οποίο μπορεί να φαίνεται μικρό αλλά πολλαπλασιάζεται και εν τέλει γίνεται τεράστιο: μόλυνση, κυκλοφοριακή συμφόρηση, χάσιμο χρόνο υ στην κίνηση, σε όλα. Σε πράγματα που δεν λαμβάνετε αναγκαστικά υπόψη σας. Αυτό αποτελεί μέρος της αγοράς. Εμείς είμαστε μέσα σε αυτή την αγορά.
Η οικονομική κρίση έχει πολλές ρίζες, αλλά η βασική είναι γνωστή εδώ και πολύ καιρό. Συζητούταν για δεκαετίες πριν την κρίση. Στην πραγματικότητα, βιώνουμε επαναλαμβανόμενες κρίσεις, απλά αυτή είναι η χειρότερη. Η βασική αιτία που τη δημιούργησε είναι η ίδια η αγορά, τα συστήματα των αγορών. Αν η Γκόλντμαν Σακς για παράδειγμα κάνει μια συναλλαγή, κάνει μια δουλειά, οι μάνατζερ που θα την αναλάβουν θα επικεντρωθούν σε αυτή προκειμένου να εξάγουν κάποιο αποτέλεσμα. Το ίδιο θα συμβεί και με τους εμπλεκόμενους της άλλης πλευράς της συναλλαγής, ένα κράτος που δανείζεται για παράδειγμα. Δεν λαμβάνουν υπόψη την αποκαλούμενη συστημική κρίση, την πιθανότητα δηλαδή η συναλλαγή τους να ωθήσει στην κατάρρευση ολόκληρου του συστήματος. Δεν λαμβάνουν υπόψη κάτι τέτοιο. Το συστημικό ρίσκο έγινε τεράστιο, ώστε να διαλύσει το σύστημα, ακόμα και αν αναλογιστούμε ότι οι κλασσικές συναλλαγές είναι τέλεια εναρμονισμένες εντός του συστήματος (το οποίο τώρα διαλύουν).
Αυτό δεν συμβαίνει επειδή είναι κακοί άνθρωποι. Αν δεν το κάνουν –και πουν για παράδειγμα ότι «εντάξει, θα αρχίσω να λαμβάνω υπόψη μου τις εξωτερικότητες»- θα βρεθούν εκτός του συστήματος και κάποιος άλλος, ή κάποιοι άλλοι θα έρθουν να τους αντικαταστήσουν, παίζοντας με τους κανόνες που έχουν δημιουργηθεί. Αυτή είναι η φύση των θεσμών.
Μπορεί στην προσωπική σου ζωή να είσαι ένας εξαιρετικός τύπος. Να είσαι μέλος του Sierra Club (περιβαλλοντική οργάνωση στις Η.Π.Α) και να κάνεις ομιλίες για την περιβαλλοντική κρίση ή παρόμοια πράγματα, αλλά στο ρόλο σου ως μέλος μιας εταιρίας, οι υποχρεώσεις σου είναι συγκεκριμένες και καθορισμένες. Πρέπει να προσπαθείς να μεγιστοποιείς το μικροπρόθεσμο κέρδος και το μερίδιο της εταιρίας στην αγορά –μία νόμιμη διαδικασία σύμφωνα με το αγγλοσαξονικό δίκαιο- γιατί αν δεν το κάνεις, είτε η επιχειρησή σου θα ξεπεραστεί σύντομα από κάποιον ανταγωνιστή, είτε απλά θα βγεις εκτός αγοράς αντικαθιστάμενος από κάποιον άλλο.
Υπάρχει λοιπόν ένας θεσμικός παραλογισμός.
Η συμπεριφορά εντός των θεσμών μπορεί να είναι απόλυτα λογική, αλλά οι θεσμοί οι ίδιοι είναι τόσο παράλογοι ώστε είναι σχεδιασμένοι για να διαλυθούν.
Αν εξετάσετε το χρηματοπιστωτικό σύστημα θα διαπιστώσετε ότι αυτό που συνέβη είναι δραματικό. Υπήρξε κατάρρευση την δεκαετία του ’20 και τεράστια κρίση την δεκαετία του ’30. Τότε εισήχθησαν ρυθμιστικοί μηχανισμοί. Η εισαγωγή τους ήταν αποτέλεσμα της τρομερής λαϊκής πίεσης, αλλά (τουλάχιστον) εισήχθησαν.
Κατά την διάρκεια της μεγάλης οικονομικής ανάπτυξης των δύο δεκαετιών που ακολούθησαν δεν υπήρξαν κρίσεις επειδή οι ρυθμιστικοί μηχανισμοί παρέμβαιναν στην αγορά και εμπόδιζαν τις «αξίες» της αγοράς από το να λειτουργήσουν. Ως εκ τούτου, λαμβάνονταν υπόψη οι εξωτερικότητες. Αυτή ακριβώς ήταν η λειτουργία του ρυθμιστικού συστήματος η οποία συστηματικά αποσυντίθεται από την δεκαετία του ’70.
Εν τω μεταξύ (από τη δεκαετία του ’70 και ύστερα) ο ρόλος του χρηματοπιστωτικού τομέα στην αγορά εκτινάχτηκε. Τα μερίδια των εταιρικών κερδών από τους οικονομικούς οργανισμούς μεγεθύνθηκαν από τη δεκαετία του ’70. Μέρος απόρροιας αυτής της κατάστασης ήταν η υπόσκαψη της βιομηχανικής παραγωγής, η αποστολή της στο εξωτερικό. Όλα αυτά συνέβησαν υπό την επήρεια ενός είδους φανατικής θρησκευτικής ιδεολογίας αποκαλούμενης «οικονομίας» – και , δεν είναι αστείο- ήταν βασισμένη στην υπόθεση ότι δεν έχει θεωρητικά πεδία και εμπειρική υποστήριξη. Αλλά ήταν πολύ ελκυστική επειδή μπορούσες να αποδείξεις θεωρήματα αρκεί να τα …υιοθετούσες: η υπόθεση των επαρκών αγορών, η υπόθεση των ορθολογικών προσδοκιών και ούτω καθεξής. Η εξάπλωση αυτών των ιδεολογιών, πολύ ελκυστική σε περιπτώσεις συγκέντρωσης πλούτου και ευμάρειας, άρα και επιτυχίας, συνοψίστηκε από τον Άλαν Γκρίνσπαν, ο οποίος είχε τουλάχιστον την ευθιξία να πει ότι όλο αυτό ήταν λάθος, μόλις έγινε η κατάρρευση.
Δεν νομίζω να έχει ξαναγίνει τέτοια κατάρρευση σε διανοητικό επίπεδο (όλων αυτών των θεωριών) που να συγκρίνεται με αυτή, ίσως σε όλη την ιστορία, δεν ξέρω, αλλά δεν μπορώ να θυμηθώ κάτι τέτοιο. Και είναι αξιοσημείωτο ότι όλα αυτά δεν είχαν κάποιο αποτέλεσμα, η κατάσταση συνεχίζει όπως έχει, δεδομένο που εξηγεί γιατί όλη αυτή η ιστορία εξυπηρετεί τα συστήματα εξουσίας.
Υπό την επίδραση αυτών των ιδεολογιών οι ρυθμιστικοί κανόνες και μηχανισμοί της αγοράς αποσυντέθηκαν από τον Ρίγκαν, τον Κλίντον και τους Μπους. Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου υπήρξαν επαναλαμβανόμενες οικονομικές κρίσης, όχι όπως στις δεκαετίες του ’50 και του ’60. Κατά την περίοδο Ρίγκαν κάποιες ήταν πραγματικά μεγάλες. Ο Κλίντον τελείωσε την προεδρία του με άλλη μία τεράστια κρίση, το σπάσιμο της τεχνολογικής φούσκας. Μετά ήρθε η κρίση στην οποία είμαστε τώρα. Κάθε φορά και χειρότερα. Το σύστημα αναδομείται, ανασυντάσσεται και ξαναφτιάχνεται αμέσως, οπότε είναι πολύ πιθανό η επόμενη κρίση να είναι ακόμα χειρότερη. Μία από τις αιτίες είναι απλώς το γεγονός ότι στην αγορά δεν λαμβάνονται υπόψη οι εξωτερικότητες, στην περίπτωση μας το συστημικό ρίσκο.
Αυτό δεν είναι μοιραίο στην περίπτωση της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Μια χρηματοπιστωτική κρίση μπορεί να είναι τραγική. Μπορεί να θέσει εκατομμύρια ανθρώπους εκτός εργασίας, να τους καταστρέψει τη ζωή. Όμως υπάρχει έξοδος από αυτήν. Ο φορολογούμενος μπορεί να έρθει και να σε σώσει. Και αυτό ακριβώς συνέβη και συνέβη με τρόπο δραματικό την τελευταία διετία. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα θωρακίστηκε. Η κυβέρνηση, δηλαδή, οι φορολογούμενοι ήρθαν και τους ξέμπλεξαν.
Ας πάμε στην περιβαλλοντική κρίση. Εκεί δεν υπάρχει κανένας να σε ξεμπλέξει. Οι εξωτερικότητες στην περίπτωση του περιβάλλοντος, έχουν να κάνουν με την μοίρα των ειδών. Αν αυτό παραβλεφθεί στη λειτουργία της αγοράς, δεν θα υπάρξει κανένας που θα έρθει να σε σώσει. Αυτή λοιπόν θα είναι μια μοιραία εξωτερικότητα. Το γεγονός ότι η κατάσταση αυτή διαιωνίζεται χωρίς να υπάρχει αξιοσημείωτη δράση εναντίον της δίνει λοιπόν κάποιο δίκιο στον Ερνστ Μάιρ. Φαίνεται ότι υπάρχει κάτι για εμάς, η νοημοσύνη μας, η οποία συνεπάγεται ότι είμαστε ικανοί να δρούμε με τρόπο λογικό σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο. Είναι όμως παράλογος ο τρόπος που αντιδρούμε σε κάποιους άλλους μακροπρόθεσμους στόχους, όπως για παράδειγμα το σε τι κόσμο θα ζήσουν τα εγγόνια μας.
Ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν υπάρχουν σοβαρές προσδοκίες για την αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης τώρα. Είμαστε το ισχυρότερο κράτος στον κόσμος και οι πράξεις μας είναι εξαιρετικής σημασίας. Σε αυτόν τον τομέα έχουμε τις χειρότερες επιδόσεις.
Υπάρχουν πράγματα που μπορούν να γίνουν. Ένα από τα κύρια πράγματα που πρέπει να γίνουν είναι να εφαρμόσουμε απλές τεχνολογίες, όπως για παράδειγμα στο θέμα των μονώσεων των κτιρίων. Υπήρχε μία μεγάλη οικοδομική έκρηξη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Από περιβαλλοντική σκοπιά ήταν εντελώς παράλογη, αλλά από την πλευρά των αγορών ήταν απόλυτα λογική. Υπήρχαν μοντέλα οικοδόμησης, προορισμένα για μαζική κατασκευή οικιών τα οποία χρησιμοποιούταν σε όλη τη χώρα, κάτω από διαφορετικές καταστάσεις. Έτσι, ένα σχέδιο κατασκευής θα μπορούσε να είναι κατάλληλο για την Αριζόνα, αλλά όχι για τη Μασαχουσέτη. Τα σπίτια αυτά υπάρχουν και είναι ενεργειακά μη αποδοτικά. Αλλά υπάρχει δυνατότητα να διορθωθούν, βασικά να διορθωθεί ο τρόπος κατασκευής τους (να διορθωθούν οι ανεπάρκειες που έχουν προκύψει από τον τρόπο κατασκευής τους).
Η διαφορά θα ήταν μεγάλη, ενώ θα έδινε πνοή σε έναν από τους κύριους τομείς της βιομηχανίας που βρίσκονται υπό κατάρρευση, τον κατασκευαστικό τομέα, ενισχύοντας μάλιστα σε μεγάλο ποσοστό την απασχόληση. Θα δημιουργούσε δυναμική. Θα έπαιρνε χρήματα από τον ψηφοφόρο, και εννοούμε την κυβέρνηση αλλά εννοούμε τον ψηφοφόρο. Αλλά θα το έκανε τονώνοντας την οικονομία, αυξάνοντας τις δουλειές με σημαντικά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα (σε αντίθεση με την διάσωση των τραπεζιτών και των επενδυτών) και έχοντας μία σημαντική επίπτωση εναντίον της καταστροφής του περιβάλλοντος. (Αλλά υπάρχει μόλις μια πρόταση για αυτό, σχεδόν τίποτα.)
Θα αναφέρω ένα άλλο παράδειγμα το οποίο αποτελεί σκάνδαλο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αν έχετε ταξιδέψει στο εξωτερικό θα το γνωρίζετε πολύ καλά αυτό που θα σας πω, όταν επιστρέφετε στην χώρα έχετε την εντύπωση ότι γυρνάτε σε τριτοκοσμική χώρα, πραγματικά. Οι υποδομές έχουν καταρρεύσει, οι συγκοινωνίες δεν λειτουργούν. Ας πάρουμε για παράδειγμα τα τραίνα. Όταν πήγα στη Βοστόνη περίπου το 1950 το τραίνο από τη Νέα Υόρκη έκανε τέσσερις ώρες. Τώρα το νέο πολυδιαφημιζόμενο σούπερ τραίνο, το Acela, κάνει τρεις ώρες και 45 λεπτά (αν δεν υπάρξει ζημιά – γιατί διαπίστωσα ότι υπάρχει και τέτοια περίπτωση). Αν βρισκόσασταν στην Ιαπωνία, τη Γερμανία την Κίνα ή σχεδόν οπουδήποτε αλλού αυτή η απόσταση δεν θα σας έπαιρνε πάνω από μιάμιση με δύο ώρες. Και αυτό ισχύει γενικώς.
Είναι κάτι που δεν έγινε από λάθος. Έγινε λόγω ενός συγκεκριμένου σχεδίου ανάπτυξης της κοινωνίας και των υποδομών από την κυβέρνηση και τις εταιρίες, το οποίο ξεκίνησε τη δεκαετία του ’40. Επρόκειτο για μία συστηματική προσπάθεια επανασχεδίασης της κοινωνίας με τρόπο τέτοιο ώστε να μεγιστοποιηθεί η κατανάλωση καυσίμων. Ένα μέρος του σχεδίου προέβλεπε αποτελεσματική μείωση του σιδηροδρομικού δικτύου.
Στην πολιτεία της Νέας Αγγλίας για παράδειγμα, υπήρχε ένα αρκετά επαρκές και αποτελεσματικό σιδηροδρομικό δίκτυο σε όλη την έκταση της πολιτείας. Αν διαβάσετε τη νουβέλα του Ε.Λ. Ντοκτορόου «Ραγκτάιμ», σε όλο το πρώτο κεφάλαιο ο ήρωας του βιβλίου διασχίζει τη Νέα Αγγλία με το τραίνο. Όλο αυτό το δίκτυο διαλύθηκε προς όφελος των αυτοκινήτων και των φορτηγών. Το Λος Άντζελες, το οποίο αποτελεί μια πόλη που μοιάζει με ιστορία τρόμου –δεν ξέρω αν έχετε πάει ποτέ- είχε ένα ικανοποιητικό ηλεκτρικό δημόσιο μεταφορικό δίκτυο. Διαλύθηκε. Το αγόρασε τη δεκαετία του ’40 η General Motors η Firestone Rubber και η Standard Oil of California. Ο σκοπός της αγοράς του ήταν η διάλυσή του προκειμένου όλοι να στραφούν στα αυτοκίνητα, τα φορτηγά και τα λεωφορεία. Και έτσι έγινε. Τεχνικά επρόκειτο για συνομωσία. Καταδικάστηκαν μάλιστα από δικαστήριο για συνομωσία. Η ποινή ήταν πρόστιμο 5.000 δολάρια ή κάτι παρόμοιο, ποσό που τους ήταν αρκετό για να πληρώσουν το δείπνο της νίκης.
Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση έδρασε παρομοίως. Έχουμε το διαπολιτειακό σύστημα αυτοκινητοδρόμων. Όταν φτιάχτηκε την δεκαετία του ’50 αποκαλούταν εθνικό αμυντικό σύστημα αυτοκινητοδρόμων, επειδή ότι και να κάνεις στις Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να το αποκαλείς «αμυντικό». Αποτελεί το μόνο τρόπο για να παραπλανήσεις τον φορολογούμενο να πληρώσει για αυτό. Υπήρξαν καταστάσεις την δεκαετία του ’50 που όσοι είστε αρκετά μεγάλοι μπορείτε να θυμηθείτε, για το πόσο χρειαζόμασταν ένα δίκτυο αυτοκινητοδρόμων προκειμένου να μεταφέρουμε ταχύτατα πυραύλους αν έρχονταν οι Ρώσοι, κτλ. Έτσι, οι φορολογούμενοι εξαπατήθηκαν και πλήρωσαν. Πέραν τούτου, ήταν η καταστροφή σιδηροδρόμων για τους λόγους που μόλις περιέγραψα. Τεράστια κρατικά ποσά και χρήματα από επιχειρήσεις πήγαν στην κατασκευή αυτοκινητόδρομων, αεροδρομίων και οποιασδήποτε υποδομής χρησιμοποιούσε βενζίνη. Αυτό ήταν βασικά το κριτήριο.
Επιπλέον, η χώρα προαστικοποιήθηκε. Συμφέροντα εταιριών ακινήτων, τοπικά συμφέρονται και άλλοι, επανασχεδίασαν τη ζωή προκειμένου αυτή να γίνει εξατομικευμένη, κονιορτοποιημένη και προαστικοποιημένη. Δεν χτυπάω τα προάστια. Ζω σε προάστιο και μου αρέσει. Αλλά η λειτουργία του προαστίου είναι εξαιρετικά αναποτελεσματική. Έχει όλα εκείνα τα είδη κοινωνικών χαρακτηριστικών που είναι πιθανά πολύ επιβλαβή. Αυτό δεν ήταν κάτι που συνέβη τυχαία: σχεδιάστηκε να γίνει έτσι. Καθόλη την διάρκεια αυτής της περιόδου (μεταπολεμικά) έγινε μία τεράστια προσπάθεια προκειμένου να δημιουργήσουν την πιο καταστροφική κοινωνία που γινόταν. Το να προσπαθήσουμε να ξαναφτιάξουμε αυτό το τεράστιο σχέδιο ανάπτυξης της κοινωνίας και των υποδομών δεν θα είναι απλό, εμπεριέχει αρκετά προβλήματα.
Ένα άλλο στοιχείο λογικής προσέγγισης – και ο καθένας συμφωνεί με αυτό επί της αρχής – είναι η ανάπτυξη αειφορικών μορφών ενέργειας, πράσινης τεχνολογίας. Όλοι γνωρίζουμε για αυτά, και καθένας έχει και κάποιο καλό λόγο να πει σχετικά. Αν όμως κοιτάξετε τι συμβαίνει, η πράσινη τεχνολογία αναπτύσσεται στην Ισπανία, τη Γερμανία και κυρίως την Κίνα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες την εισάγουν. Στην πραγματικότητα μεγάλο μέρος της καινοτομίας βρίσκεται εδώ, αλλά εφαρμόζεται εκεί. Επενδυτές από τις Ηνωμένες Πολιτείες επενδύουν πολύ περισσότερα κεφάλαια στην πράσινη τεχνολογία στην Κίνα σε σχέση με αυτά που επενδύουν σε Η.Π.Α. και Ευρώπη μαζί. Υπήρξαν διαμαρτυρίες όταν η πολιτεία του Τέξας παρήγγειλε ηλιακούς συλλέκτες και ανεμογεννήτριες από την Κίνα, στην λογική ότι κάτι τέτοιο υποβίβαζε την αμερικανική βιομηχανία. Στην πραγματικότητα δεν μας υποβίβαζε καθόλου, επειδή είμαστε εκτός παιχνιδιού. Την Ισπανία και τη Γερμανία υποβίβαζε, που βρίσκονται πολύ μπροστά μας.
Για να δείξω πόσο σουρεαλιστικό είναι αυτό, η κυβέρνηση Ομπάμα ανέλαβε τις αυτοκινητοβιομηχανίες, εννοώντας ότι εσεις (οι φορολογούμενοι) τις αναλάβατε. Πληρώσατε για αυτές, τις γλιτώσατε και βασικά σας ανήκει μεγάλο τμήμα τους. Και παρόλα αυτά συνεχίζουν να κάνουν αυτό που ξέρουν πολύ καλά να κάνουν, για παράδειγμα να κλείνουν τα εργοστάσια της General Motors παντού.
Το να κλείνεις μια βιομηχανική μονάδα δεν σημαίνει ότι αφήνεις ανθρώπους εκτός εργασία, είναι επιπλέον καταστροφικό και για την κοινότητα. Δείτε τι συμβαίνει στα λεγόμενα rust belt, τις παλιές μεγάλες βιομηχανικές ζώνες. Οι κοινότητες διαμορφώθηκαν και εξελίχθηκαν γύρω από την εργασία: αναπτύχθηκαν γύρω από τις μονάδες. Τώρα αυτές οι μονάδες είναι κλειστές. Και αυτό έχει τεράστιες επιπτώσεις.
Την ίδια στιγμή που κλείνουν τις βιομηχανικές μονάδες -και επί της ουσίας εγώ και εσείς κλείνουμε τις μονάδες- επειδή εμείς είμαστε η πηγή των χρημάτων, αυτοί υποτίθεται ότι είναι οι αντιπρόσωποί μας –δεν ισχύει βέβαια αυτό-, την ίδια ακριβώς στιγμή ο Ομπάμα έστελνε τον υπουργό Μεταφορών στην Ισπανία για να χρησιμοποιήσει κρατικά χρήματα προκειμένου να υπογράψει συμβόλαια κατασκευής τραίνων υψηλής ταχύτητας, κάτι το οποίο πραγματικά χρειαζόμαστε.
Οι διαλυμένες βιομηχανικές μονάδες εδώ, και η τεχνογνωσία των εργατών που εργάζονταν σε αυτές θα μπορούσαν να παράγουν τραίνα υψηλής ταχύτητας εδώ στην χώρα. Έχουν την τεχνολογία, έχουν τη γνώση, έχουν τις δυνατότητες. Αλλά δεν είναι καλό για να μην χάσει το τραπεζικό σύστημα και έτσι θα τα αγοράσουμε από την Ισπανία. Όπως την πράσινη τεχνολογία, αυτή θα αναπτυχθεί στην Κίνα.
Όλα αυτά είναι επιλογές, δεν είναι νόμοι της φύσης. Δυστυχώς είναι οι επιλογές που έχουν γίνει. Και οι ενδείξεις για μία θετική αλλαγή είναι πολύ μικρές. Υπάρχουν αρκετά σοβαρά προβλήματα. Θα μπορούσαμε εύκολα να συνεχίσουμε παρόμοια παραδείγματα, αλλά δεν θέλω. Αλλά αυτή είναι η κατάσταση, αυτή είναι η γενική εικόνα. Δεν νομίζω ότι είναι άδικη η επιλογή των παραδειγμάτων, είναι βέβαια μια επιλογή, αλλά είναι νομίζω μια δίκαιη επιλογή κάποιων από όλα αυτά που συμβαίνουν. Οι συνέπειες είναι φρικτές.
Τα μέσα ενημέρωσης συνεισφέρουν σε όλα αυτά. Αν διαβάσετε ένα τυπικό άρθρο, ας πούμε από τους Νιου Γιορκ Τάιμς, θα σας λέει ότι υπάρχει αντιπαράθεση σχετικά με την κλιματική αλλαγή. Αν κοιτάξετε την αντιπαράθεση περί κλιματικής αλλαγής, στη μία πλευρά βρίσκεται το 98% των σχετικών με το ζήτημα επιστημόνων και από την άλλη το 2% σοβαρών επιστημόνων που το αμφισβητούν και ίσως κάποιοι γερουσιαστές. Αυτό μας παρουσιάζεται ως διαβούλευση, ως αντιπαράθεση και συζήτηση! Και ο πολίτης θα πρέπει να αποφασίσει να πάρει το μέρος κάποιας από τις δύο πλευρές.
Οι Τάιμς είχαν ένα πραγματικά κωμικό εξώφυλλο περίπου δύο μήνες πριν, σύμφωνα με το οποίο μετεωρολόγοι αμφισβητούσαν την κλιματική αλλαγή. Το άρθρο φιλοξενούσε μια σχετική συζήτηση μετεωρολόγων. Οι μετεωρολόγοι, ξέρετε, είναι εκείνες οι όμορφες παρουσίες που κάποιος τους δίνει ένα χαρτάκι για να βγουν στην τηλεόραση και να μας πουν ότι θα βρέξει αύριο… Οι μετεωρολόγοι λοιπόν βρίσκονταν στην μία πλευρά της αντιπαράθεσης. Στην άλλη πλευρά είναι πρακτικά οποιοσδήποτε επιστήμονας ξέρει οτιδήποτε για το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής. Πάλι όμως, ο πολίτης υποτίθεται πως πρέπει να αποφασίσει. Εμπιστεύομαι εγώ τους μετεωρολόγους; Αυτοί μου λένε αν θα πρέπει να φορέσω αδιάβροχο αύριο. Τι γνωρίζω για τους επιστήμονες; Ότι κάθονται σε εργαστήρια και ερευνούν μπροστά σε υπολογιστικά μοντέλα. Αλλά ναι, είναι κατανοητό το γιατί ο κόσμος έχει μπερδευτεί.
Είναι ενδιαφέρον ότι αυτή η αντιπαράθεση αφήνει τελείως έξω μία τρίτη συγκεκριμένη ομάδα, έναν σημαντικό αριθμό αρμόδιων επιστημόνων οι οποίοι θεωρούν ότι η επιστημονική συναίνεση γύρω από το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής είναι πολύ αισιόδοξη. Μια ομάδα επιστημόνων του πανεπιστημίου του Μ.Ι.Τ. δημοσίευσε μία έρευνα το 2009, στην οποία υπήρχε η πλέον εμπεριστατωμένη παρουσίαση του κλίματος μέσω μοντέλων προσομοίωσης σε υπολογιστές που έχει γίνει ποτέ. Το συμπέρασμά τους, το οποίο από όσο ξέρω δεν ακούστηκε στα μεγάλα Μ.Μ.Ε. ήταν ότι η μεγάλη επιστημονική συναίνεση που υπάρχει στη διεθνή κοινότητα είναι εκτός πραγματικότητας, είναι πολύ αισιόδοξη: αν προσμετρηθούν στο βαθμό που χρειάζεται κάποιοι επιπλέον παράγοντες που έχουν υποτιμηθεί, το συμπέρασμα είναι πολύ χειρότερο. Κατέληξαν στο ότι αν δεν σταματήσουμε σχεδόν άμεσα την χρήση ορυκτών καυσίμων, δεν υπάρχει μέλλον. Δεν θα είμαστε σε θέση να ξεπεράσουμε τις επιπτώσεις. Αυτή η άποψη δεν λαμβάνει μέρος στην αντιπαράθεση.
Θα μπορούσα εύκολα να συνεχίσω. Αρκεί πάντως να πω ότι το μόνο εν δυνάμει αντίβαρο σε όλα αυτά είναι ένα ουσιαστικό λαϊκό κίνημα το οποίο δεν θα καλεί απλώς για τοποθέτηση ηλιακών συλλεκτών στις οροφές των σπιτιών μας – αν και δεν είναι καθόλου κακό κάτι τέτοιο- αλλά θα διαλύσει ολόκληρο αυτό το κοινωνιολογικό, πολιτισμικό, οικονομικό και ιδεολογικό οικοδόμημα το οποίο μας οδηγεί στην καταστροφή.
Μετάφραση: Άρης Καπαράκης
15 Ιουλίου 2011
