ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ - ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΣ, ΣΥΝΘΕΣΗ & ΣΧΕΔΙΟ ΙΔΕΩΝ

ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟΝ ΝΕΟ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟ & ΦΟΝΤΑΜΕΝΤΑΛΙΣΤΙΚΟ ΣΩΒΙΝΙΣΜΟ (του Γιάννη Ζήση)

Anthropos astra 2 1 - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

Anthropos astra 2 - Σόλων ΜΚΟΜετά από το τέλος του ψυχρού πολέμου, στην εποχή της ιδεολογικής σύγχυσης και αβεβαιότητας και της αποτυχίας της πολιτικής και οικονομικής ιδεολογίας να μεταφέρει ενθουσιασμό και χρώμα αξιοπιστίας αναδύονται ξεχασμένα ιζήματα του παρελθόντος ως πρόχειρη μαζική «λύση» της ιδεολογικής κρίσης και αναζήτησης.·

Παντού στον κόσμο ζούμε μπροστά σε τρεις συνιστώσες ιδεολογικής και πολιτικής προοπτικής:

H πρώτη αποτελεί την αναβίωση του φονταμενταλισμού που αποτελεί απαύγασμα αποτυχίας της πολιτικής παιδείας των μαζών στο να σταθούν συνειδητά στο παρόν και στα δικά του προβλήματα, να αρθρώσουν δημοκρατικά συνεκτική πρόταση για το μέλλον και να βιώσουν απελευθερωτικές δημιουργικές δυνάμεις. Ο Καρλ Γιάσπερς είχε τονίσει διορατικά προ δεκαετιών πως η μήτρα όλων των ολοκληρωτισμών είναι ο μαζικός πολιτισμός. Ο Τόκβιλλ είχε διαπιστώσει το έλλειμμα αυτεξουσιότητας, συνύπαρξης και αυτοπροσδιορισμού της διαφορετικότητας στην σχέση μεταξύ πλειοψηφίας και μειοψηφίας σε μια δημοκρατία. Θα λέγαμε μάλιστα ότι είχε διαισθανθεί την ύπαρξη μιας δημοκρατικής οργάνωσης της αντιδημοκρατικότητας. Ο Καρλ Πόπερ μεσούντος του β’ παγκόσμιου πολέμου αναδείκνυε τον κίνδυνο των κλειστών συστημάτων θεωρίας και κοινωνίας και την ολοκληρωτική κατάληξή τους μέσα από την ίδια την κλειστότητα τους. Ο Πόπερ ταυτόχρονα έγινε και ο εισηγητής του όρου «ανοικτή κοινωνία». Στην ίδια ακολουθία προβληματισμού ο Μίλοβαν Τζίλας υιοθετεί την αναγκαιότητα να απαλλαγούμε από την τελειομανή οργάνωση της κοινωνίας που εμπνέεται από ολοκληρωτικά ιδεολογήματα και «δονκιχωτικές» χίμαιρες και να υιοθετήσουμε την εξελικτικότητα της ατελούς κοινωνίας.

Δυστυχώς όμως αυτοί οι προβληματισμοί δεν βρήκαν απήχηση στην πολωτική εποχή μεταξύ τεχνοκρατικού καπιταλισμού διαχειριστικής πολιτικής και «υπαρκτού» σοσιαλισμού. Έτσι χάθηκε ιδεολογικός και πολιτιστικός χρόνος στην ανάπτυξη βαθύτερων ιδεολογικών και πολιτιστικών θεμελίων της σύγχρονης δημοκρατίας. Αυτός ο χρόνος τώρα πρέπει να κερδηθεί και αυτό δεν θα γίνει, αν η πολιτική δεν αντιληφθεί την επικινδυνότητα του φονταμενταλισμού και του ιδεολογικού ετεροχρονισμού της μαζικής κοινωνίας.

Η δεύτερη συνιστώσα είναι αυτή που επικράτησε διαχειριστικά με την λήξη του ψυχρού πολέμου. Είναι αυτή του τεχνοκρατικού καπιταλισμού και της παγκοσμιοποίησής του. Οι παρενέργειες αυτής της συνιστώσας για πολλούς λόγους δεν έχουν αντιμετωπισθεί και δεν προβλέπεται να αντιμετωπισθούν άμεσα. Αυτό κάνει ακόμη πιο δύσκολη την αντιμετώπιση της αναβίωσης του ολοκληρωτισμού, του σοβινισμού, του ρατσισμού και του θρησκευτικού φονταμενταλισμού. Η ισχύς των αγορών ενώ έχει αντιφονταμενταλιστική και εκσυγχρονιστική επίδραση εντείνει τον φονταμενταλισμό ως παρενέργεια του κοινωνικού κόστους που επιφέρει και των κοινωνικών αδικιών του.

Η υποτίμηση του πολιτιστικού κινδύνου εσωτερικής εκτροπής προς το μοντέλο των κλειστών κοινωνιών, του αγοραίου τοπικισμού και των αγοραίων ιδεολογημάτων ολοκληρωτισμού δε πρέπει να υποτιμηθεί καθόλου με δεδομένη την τραγική εμπειρία του μεσοπολέμου μεταξύ των δύο παγκόσμιων πολέμων.

Η τρίτη συνιστώσα αποτελεί την αχνή απάντηση που ακόμα είναι εν τη γενέσει απέναντι στις λατρείες της παράδοσης και του ετεροχρονισμού της συνείδησής μας. Ακόμη αυτή η συνιστώσα απαντά και στον οικονομικό ολοκληρωτισμό τόσο του συστήματος των αγορών όσο και της παγκοσμιοποίησής τους, αναδεικνύοντας την οικονομία όχι ως κλειστό σύστημα αλλά ως ανοικτό απέναντι στην ελευθερία του ανθρώπου, τον πολιτισμό, την ανάγκη βιωσιμότητας του περιβάλλοντος και την ανθρωπολογική πρόοδο. Τα θεμέλια αυτής της προοπτικής είναι επίσης πολύ παλαιά και ξεκινούν με την εισαγωγή της λογικής, της ελευθερίας και της ευαισθησίας στην πολιτική και την σχέση μας με τον κόσμο.

Η συνιστώσα αυτή αποτέλεσε τον μοχλό προόδου και εκφράσθηκε από μεγάλα ρεύματα σκέψης και απελευθέρωσης που εισήγαγαν νέες ποιότητες στην ιστορία του ανθρώπου.

Σήμερα όμως βρισκόμαστε μπροστά σε μια αδικαιολόγητη δυσαρέσκεια για το παρόν. Μια δυσαρέσκεια που ξεχνά επικίνδυνα τις διαφορές ανάμεσα στο χθες και το σήμερα και προβάλλει μια ολοκληρωτικά ψευδή αντίληψη και εικόνα για το παρελθόν, ένα παρελθόν το οποίο, αν πραγματικά το ζούσαμε έστω και με απόσταση δεκαετιών, θα μας προκαλούσε σε πολλά σημεία ακόμα και φρίκη. Το μεγάλο πρόβλημα πειθούς της προόδου βρίσκεται στην απουσία πραγματικής ιστορικής συνείδησης και αλήθειας. Αν πραγματικά κάποιοι πρέπει να προσφύγουν στην ιστορία, για να αντλήσουν επιχειρήματα για την πρόοδο και την ομορφιά της, αυτοί είναι οι συντελεστές της προόδου. Το παρελθόν για κάποιους μόνον σε ένα απέτυχε: στο ότι φτάσαμε στο σήμερα.

Η ελευθερία και η λογική είναι μια τεράστια δύναμη προόδου και ευημερίας. Αυτός που δεν υιοθετεί την λογική φοβάται τον κόσμο. Αυτό που αισθάνεται ότι απειλείται από την ελευθερία δεν είναι ο εαυτός του. Η ελευθερία η δική μας και η ελευθερία των άλλων είναι επίσης αδιαίρετα συνάλληλες. Έχουμε μόνον ένα τρόπο για να συνυπάρξουμε όλοι μαζί: την ελευθερία και την διαλογική δημοκρατία της προόδου.

Οι μεταπολεμικές δημοκρατίες αστόχησαν να κατανοήσουν ότι χρειάζεται ένας ενθουσιασμός, ένας ανθρωπολογικός πολιτισμός και μια παιδεία ορθών ανθρώπινων σχέσεων, σχέσεων αδελφοσύνης για να στηρίξει την βιωσιμότητα της δημοκρατίας. Σήμερα οι δημοκρατίες αυτές έχουν βρεθεί μπροστά σε μια πολιτιστική τους απίσχναση που ελπίζουμε ότι θα είναι και το τελευταίο στάδιό τους πριν από την αναγέννησή τους. Για να φτάσουμε όμως στην αναγέννησή τους χρειάζεται να κατανοήσουμε και να θεμελιώσουμε με παιδεία και πολιτισμό αυτό που ο Μερλώ Ποντύ είχε δώσει σαν ορισμό της πολιτείας λέγοντας: «η πολιτεία δεν είναι ναός των αξιών-είδωλα που είναι χαραγμένα στο σύνταγμά της. Αξίζει μόνον όσο αξίζουν σε αυτή οι σχέσεις ανθρώπου με άνθρωπο».

Η κοινωνία ειδώλων και ομοιωμάτων πρέπει να μπει οριστικά σε ένα παρελθόν και να είναι μόνο ένας φολκλορικός πολιτιστικός πλούτος και όχι πεδίο άσκησης πολιτικής. Όσο πιο γρήγορα οι κοινωνίες και οι άνθρωποι απελευθερωθούν από όλες τις βακωνικές κατηγορίες ειδώλων με παιδεία, με ποιότητα ανθρώπινων σχέσεων και με θεσμική ανάπτυξη τόσο πιο αποφασιστικά θα συνυπάρξει ο πολιτισμός της ανοικτής κοινωνίας με την ευημερία και θα θεραπευτεί το έλλειμμα πολιτισμού της δημοκρατίας. Τα συνοριακά είδωλα των κλειστών κοινωνιών και των κλειστών όσο και μαζικών ομάδων και οργανώσεων αποτελούν χρεωκοπία τόσο του πνεύματος όσο και της δημοκρατικής προόδου.

Σήμερα πρέπει να ενισχύσουμε τις τέσσερις ελευθερίες που είχε διατυπώσει ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ σαν κοινό ιδεολογικό παρονομαστή της ανθρωπότητας απέναντι στις δυνάμεις του άξονα. Αυτές είναι: 

– ελευθερία από την φτώχεια, την οποία θα πρέπει να προσδιορίσουμε τόσο με την οικονομική της έννοια όσο και με την πολιτιστική της,

– ελευθερία από τον φόβο που σημαίνει ότι πρέπει να σταματήσουμε όχι μόνον τους εμπόρους του φόβου όπως και τον φονταμενταλισμό, τον σωβινισμό κτλ αλλά και τις αιτίες και τις μορφές του φόβου,

-ελευθερία πίστης και λατρείας που σημαίνει ουσιαστική και πλήρη ελευθερία αυτοπροσδιορισμού θρησκευτικού για κάθε άνθρωπο, χωρίς κυριαρχία και επιβολή έμμεση ή άμεση, χωρίς εκβιαστικές καταστάσεις και 

– ελευθερία σκέψης και έκφρασης την οποία τόσο εύστοχα και ρητορικά υποστήριξε η γνωστή βολταιρική φράση. Αυτό σημαίνει εσωτερική ανάπτυξη του ανθρώπου που κατοχυρώνει την ελευθερία σκέψης και έκφρασης, δηλαδή παιδεία και βίωμα. Σημαίνει επίσης ισηγορία και δημοκρατική, λογική και θεσμική ποιότητα επικοινωνίας.

Ο σκοπός της πολιτικής πλέον πρέπει να προσδιοριστεί στην δημοκρατική κατοχύρωση αυτών των ελευθεριών, στον ειρηνικό πολιτισμό και ανάπτυξη και τις ορθές ανθρώπινες σχέσεις.

Βρισκόμαστε μπροστά στο αυγό του φιδιού ξανά. Ο χρόνος εκκολάπτει αυτό το αυγό συνέχεια, αλλά και την δική μας ελευθερία και παρουσία. Η πολιτική και ο πνευματικός κόσμος είναι υπεύθυνοι για το γεγονός ότι ο ολοκληρωτισμός και το φάντασμά του ετοιμάζονται να απειλήσουν αποφασιστικά το παρόν και το μέλλον. Όσοι το γνωρίζουν αυτό δεν έχουν την πολυτέλεια να είναι μόνοι, δεν έχουν την πολυτέλεια να σκέφτονται μόνο με το πολιτικό συμφέρον της εκλογής τους και μόνο, δεν έχουν την πολυτέλεια να φοβούνται τον απόηχο της ελευθερίας της έκφρασής τους. Έχουν όμως την ευθύνη μα αναπτύξουν την ευρύτερη δυνατή συνεργασία, μεθοδικότητα και δυναμική απέναντι στον κίνδυνο τον πολιτιστικό, την διακύβευση του δημοκρατικού αυτοπροσδιορισμού και της προόδου.

Για αυτό λοιπόν προτείνουμε την θεμελίωση ενός πανελλαδικού και τοπικών επίσης δικτύων συνεργασίας και στήριξης του προοδευτικού πολιτισμού και των τεσσάρων ελευθεριών, και αυτό πρέπει να αρχίσει τώρα. Απέναντι σε αυτό πρέπει να σταθούν υπεύθυνα κυβέρνηση και κόμματα, οι δε επώνυμοι και πνευματικοί παράγοντες πρέπει να αναζητήσουν τον δρόμο της μαζικότητας, της συλλογικότητας και της πλουραλιστικής ισηγορίας προς την κοινωνία.

Γιάννης Ζήσης, συγγραφέας

Ημερομηνία ανάρτησης: 06 Αυγούστου 2008

Σχετικά άρθρα