Το παλιό απομακρύνεται ακόμα και όταν οι πικρές αρνήσεις αυτής της πραγματικότητας αυξάνονται. Η αναδυόμενη νέα παγκόσμια οικονομία εμφανίζει ακριβώς τέτοιες αντιφάσεις.
Μετάβαση στον οικονομικό εθνικισμό
Πρώτον, το νεοφιλελεύθερο παράδειγμα παγκοσμιοποίησης είναι πλέον το παλιό. Ο οικονομικός εθνικισμός είναι το νέο.
Είναι μια ακόμη ανατροπή των προηγούμενων θέσεων τους. Καθοδηγούμενος από το περίφημο κίνητρο του κέρδους, ο καπιταλισμός στα παλιά του κέντρα (Δυτική Ευρώπη, Βόρεια Αμερική και Ιαπωνία) επένδυε όλο και περισσότερο αλλού: όπου η εργατική δύναμη ήταν πολύ φθηνότερη. οι αγορές αυξάνονταν ταχύτερα. Οι οικολογικοί περιορισμοί ήταν ασθενείς ή απουσίαζαν και οι κυβερνήσεις διευκόλυναν καλύτερα την ταχεία συσσώρευση κεφαλαίου.
Αυτές οι επενδύσεις επέστρεψαν μεγάλα κέρδη στα παλιά κέντρα του καπιταλισμού, των οποίων τα χρηματιστήρια σημείωσαν άνθηση και έτσι διευρύνθηκαν οι ανισότητες εισοδήματος και πλούτου (αφού οι πλουσιότεροι κατέχουν το μεγαλύτερο μέρος των τίτλων).
Ακόμη πιο γρήγορη ήταν η οικονομική ανάπτυξη που απελευθερώθηκε μετά τη δεκαετία του 1960 σε αυτά που γρήγορα έγιναν τα νέα κέντρα του καπιταλισμού (Κίνα, Ινδία και Βραζιλία). Αυτή η ανάπτυξη ενισχύθηκε περαιτέρω με την άφιξη του κεφαλαίου που μετεγκαταστάθηκε από τα παλιά κέντρα.
Η δυναμική του καπιταλισμού είχε νωρίτερα μεταφέρει το κέντρο παραγωγής του από την Αγγλία στην ευρωπαϊκή ήπειρο και μετά στη Βόρεια Αμερική και την Ιαπωνία. Αυτή η ίδια δυναμική με γνώμονα τα κέρδη την οδήγησε στην ηπειρωτική Ασία και παραπέρα από τα τέλη του 20ού και τις αρχές του 21ου αιώνα.
Η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση τόσο στη θεωρία όσο και στην πράξη ταυτόχρονα αντανακλούσε και δικαιολογούσε αυτή τη μετεγκατάσταση του καπιταλισμού. Πανηγύρισε τα κέρδη και την ανάπτυξη τόσο σε ιδιωτικές όσο και σε κρατικές/διαχειριζόμενες επιχειρήσεις σε όλο τον κόσμο.
Υποβάθμισε ή αγνόησε τις άλλες πλευρές της παγκοσμιοποίησης: (1) αυξανόμενες ανισότητες εισοδήματος και πλούτου στις περισσότερες χώρες. (2) η μετατόπιση της παραγωγής από τα παλιά στα νέα κέντρα του καπιταλισμού. και (3) ταχύτερη ανάπτυξη της παραγωγής και των αγορών σε νέα κέντρα από τα παλιά κέντρα.
Οι εργοδοτικές τάξεις των παλαιών κέντρων χρησιμοποιούσαν τη δύναμη και τον πλούτο τους για να διατηρήσουν τις κοινωνικές τους θέσεις. Πράγματι, έγιναν πλουσιότεροι συγκομίζοντας τα μεγαλύτερα κέρδη από τα νέα κέντρα.
Ωστόσο, η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση αποδείχθηκε καταστροφική για τους περισσότερους εργαζόμενους στα παλιά κέντρα του καπιταλισμού. Στο τελευταίο, η τάξη των εργοδοτών όχι μόνο άρπαξε αυξανόμενα κέρδη, αλλά και εκφόρτωσε το κόστος της παρακμής των παλαιών επικεντρώσεων του καπιταλισμού στους εργαζόμενους.
Οι φορολογικές περικοπές για τις επιχειρήσεις και τους πλούσιους, οι στάσιμοι ή μειούμενοι πραγματικοί μισθοί (που υποκινούνται από τη μετανάστευση), οι μειώσεις «λιτότητας» των δημόσιων υπηρεσιών και η παραμέληση των υποδομών προκάλεσαν διευρυνόμενη ανισότητα.
Οι εργατικές τάξεις σε όλη την καπιταλιστική Δύση συγκλονίστηκαν από την αυταπάτη ότι η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση ήταν η καλύτερη πολιτική και για αυτές. Ο αναδυόμενος εργατικός ακτιβισμός σε όλες τις ΗΠΑ, όπως οι μαζικές εξεγέρσεις στη Γαλλία και την Ελλάδα και οι αριστερές πολιτικές μετατοπίσεις στον Παγκόσμιο Νότο, συνεπάγονται την απόρριψη της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και των πολιτικών και ιδεολογικών ηγετών της.
Διεύρυνση της κρατικής εξουσίας
Δεύτερον, τις τελευταίες δεκαετίες, τα εντεινόμενα προβλήματα της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης ανάγκασαν τον καπιταλισμό να κάνει προσαρμογές. Καθώς η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση έχασε τη μαζική υποστήριξη στα παλιά κέντρα του καπιταλισμού, οι κυβερνήσεις ανέλαβαν εξουσίες και έκαναν περισσότερες οικονομικές παρεμβάσεις για να διατηρήσουν το καπιταλιστικό σύστημα.
Εν ολίγοις, ο οικονομικός εθνικισμός ανήλθε για να αντικαταστήσει τον νεοφιλελευθερισμό. Αντί για την παλιά ιδεολογία και πολιτικές laissez-faire, ο εθνικιστικός καπιταλισμός εξορθολογικοποίησε την επεκτεινόμενη εξουσία του κράτους.
Στα νέα κέντρα του καπιταλισμού, η ενισχυμένη κρατική εξουσία παρήγαγε οικονομική ανάπτυξη που ξεπέρασε σημαντικά τα παλιά κέντρα. Η συνταγή των νέων κέντρων ήταν να δημιουργήσουν ένα σύστημα στο οποίο ένας μεγάλος τομέας ιδιωτικών επιχειρήσεων (που κατείχαν και τις λειτουργούσαν ιδιώτες ) συνυπήρχε με έναν μεγάλο τομέα κρατικών επιχειρήσεων που ανήκαν στο κράτος και λειτουργούσαν από τους υπαλλήλους του.
Αντί για ένα κυρίως ιδιωτικό καπιταλιστικό σύστημα (όπως αυτό των ΗΠΑ ή του Ηνωμένου Βασιλείου) ή ενός κυρίως κρατικού καπιταλιστικού συστήματος (όπως αυτό της ΕΣΣΔ), μέρη όπως η Κίνα και η Ινδία παρήγαγαν υβρίδια. Ισχυρές εθνικές κυβερνήσεις προήδρευσαν σε συνυπάρχοντες μεγάλους ιδιωτικούς και κρατικούς τομείς για να μεγιστοποιήσουν την οικονομική ανάπτυξη.
Άλλωστε, η δουλεία εμφανίζει επίσης συχνά συνυπάρχουσες ιδιωτικές και κρατικές επιχειρήσεις που μοιράζονταν την καθοριστική σχέση αφέντη-σκλάβου. Ομοίως, η φεουδαρχία είχε ιδιωτικές και κρατικές επιχειρήσεις με την ίδια σχέση άρχοντα-δουλοπάροικου.
Ο καπιταλισμός δεν εξαφανίζεται όταν εμφανίζει συνυπάρχουσες ιδιωτικές και κρατικές επιχειρήσεις οργανωμένες γύρω από την ίδια σχέση εργοδότη-εργαζομένου. Έτσι δεν συγχέουμε τον κρατικό καπιταλισμό με τον σοσιαλισμό.
Στο σοσιαλιστικό, ένα διαφορετικό, μη καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα εκτοπίζει την οργάνωση εργοδότη-εργαζομένου των χώρων εργασίας προς όφελος μιας δημοκρατικής κοινοτικής οργάνωσης στο χώρο εργασίας όπως στους εργατικούς συνεταιρισμούς. Η μετάβαση στον σοσιαλισμό με αυτή την έννοια είναι επίσης ένα πιθανό αποτέλεσμα της αναταραχής σήμερα γύρω από τη διαμόρφωση μιας νέας παγκόσμιας οικονομίας.
Το κρατικό-ιδιωτικό υβρίδιο στην Κίνα επιτυγχάνει εξαιρετικά υψηλούς και διαρκείς ρυθμούς αύξησης του ΑΕΠ και των πραγματικών μισθών που συνεχίζονται τώρα για τα τελευταία 30 χρόνια. Αυτή η επιτυχία επηρεάζει βαθιά τους οικονομικούς εθνικισμούς παντού να κινηθούν προς αυτό το υβρίδιο ως μοντέλο.
Το ίδιο ισχύει για εμπορικούς πολέμους που κάνει η κυβέρνηση, στόχευση από την κυβέρνηση συγκεκριμένων εταιρειών για τιμωρία ή απαγορεύσεις, κρατικές επιδοτήσεις σε ολόκληρες βιομηχανίες καθώς και τόσα οικονομικά τεχνάσματα κατά της Κίνας.
Αυτοκρατορική παρακμή
Τρίτον, τις τελευταίες δεκαετίες, η αυτοκρατορία των ΗΠΑ κορυφώθηκε και άρχισε να παρακμάζει. Ακολουθεί έτσι το κλασικό πρότυπο γέννησης, εξέλιξης, παρακμής και θανάτου κάθε άλλης αυτοκρατορίας (ελληνική, ρωμαϊκή, περσική και βρετανική).
Η αυτοκρατορία των ΗΠΑ αναδύθηκε και αντικατέστησε τη Βρετανική Αυτοκρατορία τον περασμένο αιώνα και ιδιαίτερα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Νωρίτερα, το 1776 και ξανά το 1812, η Βρετανική Αυτοκρατορία προσπάθησε και απέτυχε στρατιωτικά να αποτρέψει ή να σταματήσει την ανάπτυξη ενός ανεξάρτητου καπιταλισμού των ΗΠΑ.
Μετά από αυτές τις αποτυχίες, η Βρετανία ακολούθησε διαφορετικό δρόμο στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ. Μετά από πολλούς ακόμη πολέμους στις αποικίες της και με ανταγωνιστικές αποικιοκρατίες κατά τον 19ο και τον 20ο αιώνα, η βρετανική αυτοκρατορία έχει πλέον εξαφανιστεί.
Εξάλλου, οι πόλεμοι των ΗΠΑ στην Κορέα, το Βιετνάμ, το Αφγανιστάν και το Ιράκ χάθηκαν. Η Κίνα έχει πλέον αντικαταστήσει τις ΗΠΑ ως ο μεγαλύτερος ειρηνοποιός στη Μέση Ανατολή. Οι ημέρες του δολαρίου ΗΠΑ ως το ανώτατο παγκόσμιο νόμισμα είναι μετρημένες. Η υπεροχή των ΗΠΑ στις βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας πρέπει ήδη να μοιραστεί με τις βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας της Κίνας.
Ακόμη και μεγάλοι εταιρικοί CEO των ΗΠΑ, όπως ο Tim Cook της Apple και το Εμπορικό Επιμελητήριο των ΗΠΑ, θέλουν τα κέρδη από περισσότερες εμπορικές και επενδυτικές ροές μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας. Βλέπουν με απογοήτευση τις αυξανόμενες πολιτικά κατευθυνόμενες εχθροπραξίες της κυβέρνησης του Τζο Μπάιντεν που στρέφονται κατά της Κίνας.
Τι επιφυλάσσει το μέλλον;
Τέταρτον, η παρακμή της αυτοκρατορίας των ΗΠΑ εγείρει το ερώτημα για το τι ακολουθεί καθώς η παρακμή βαθαίνει.
Είναι η Κίνα ο αναδυόμενος νέος ηγεμόνας; Θα κληρονομήσει τον μανδύα της αυτοκρατορίας από τις ΗΠΑ όπως τον πήραν οι ΗΠΑ από τη Βρετανία; Ή θα αναδυθεί κάποια πολυεθνική νέα παγκόσμια τάξη και θα διαμορφώσει μια νέα παγκόσμια οικονομία;
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει ήδη ενισχύσει τις προοπτικές ενός τέτοιου αποτελέσματος ενισχύοντας τη συμμαχία BRICS. Πολλές άλλες χώρες έχουν υποβάλει αίτηση ή θα υποβάλουν σύντομα αίτηση για ένταξη στο πλαίσιο BRICS.
Μαζί, έχουν τον πληθυσμό, τους πόρους, την παραγωγική ικανότητα, τις συνδέσεις και τη συσσωρευμένη αλληλεγγύη για να αποτελέσουν νέο πόλο για την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη. Αν έπαιζαν αυτόν τον ρόλο, τα υπόλοιπα μέρη του κόσμου από την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία μέχρι την Αφρική, την Ευρώπη και τη Νότια Αμερική θα έπρεπε να επανεξετάσουν τις εξωτερικές οικονομικές και πολιτικές τακτικές τους.
Τα οικονομικά τους μέλλοντα εξαρτώνται εν μέρει από τον τρόπο με τον οποίο πλοηγούνται στον ανταγωνισμό μεταξύ παλαιών και νέων παγκόσμιων οικονομικών οργανισμών. Αυτά τα μέλλοντα εξαρτώνται επίσης από το πώς οι επικριτές και τα θύματα τόσο του νεοφιλελεύθερου/παγκοσμιοποιούμενου καπιταλισμού όσο και του εθνικιστικού καπιταλισμού αλληλεπιδρούν σε όλα τα έθνη.
Αυτό το άρθρο δημιουργήθηκε από το Economy for All , ένα έργο του Independent Media Institute, το οποίο το παρείχε στους Asia Times.
