Το πρώτο τέταρτο του 21ου αιώνα ξεκίνησε με μία παγκόσμια οικονομική κρίση και τελειώνει με μία παγκόσμια κρίση υγείας, τη στιγμή που ταυτόχρονα εξελίσσεται και η οικονομική.
Βέβαια, μία οικονομική κρίση δεν προκύπτει τη στιγμή της εμφάνισής της, αλλά, αντιθέτως, προετοιμάζεται πολύ χρόνο πριν από αυτήν. Το ίδιο, μάλλον, συμβαίνει και με τις κρίσεις υγείας. Το θέμα είναι τεράστιο, αλλά θα επικεντρωθώ στο τι αποκαλύπτει η σημερινή κρίση υγείας και πώς συνδέεται με την πολιτική κρίση.
Η πολιτική κρίση, δηλαδή εκείνο το σημείο κρίσης στην πολιτική που αρχίζει να αγγίζει καταστροφικά την καθημερινότητα των ανθρώπων, έχει ορισμένα χαρακτηριστικά. Στην πραγματικότητα, η πολιτική κρίση πάντοτε σημαίνει ότι οι ασκούντες την εξουσία δεν έχουν επαφή με τον λαό, δεν τον εκπροσωπούν, δεν ενδιαφέρονται ουσιαστικά για τις ανάγκες του και το μόνο που κάνουν είναι να διαχειρίζονται τις κοινωνικές εντάσεις. Απλώς, η κρίση απαιτεί χρόνο για να εκφραστεί, κυρίως προκύπτει όταν οι συνθήκες έχουν γίνει εξαιρετικά πιεστικές. Μπορεί να πάρει κανείς σαν παράδειγμα τα πολιτικά κόμματα, που, αντί να εγγυώνται τη δημοκρατία, την πλήττουν, γιατί ελέγχονται από κομματικές ελίτ, οι διαδικασίες τους δεν είναι δημοκρατικές και η ίδια η φιλοδοξία των μελών τους δεν επιτρέπει στη δημοκρατία να λειτουργήσει ενδοκομματικά. Ο δημοκρατικός έλεγχος στην πολιτική ζωή δεν υπάρχει, γιατί αυτός απαιτεί αφ’ ενός μεν διαφάνεια που θα επιτρέπει στους πολίτες να διακρίνουν τις πράξεις και την κατεύθυνση μιας κυβέρνησης και αφ’ ετέρου έντονο ενδιαφέρον της κοινωνίας για τα κοινά και όχι κομματισμό. Ο πολιτικός λόγος είναι πάντοτε ελλειμματικός, αναληθής και επικεντρωμένος σε συνθήματα και σύμβολα και προσαρμόζεται στο φτωχότερο σημείο επιθυμιών του πλήθους, με αποτέλεσμα να οδηγεί σκόπιμα σε παρερμηνείες πολιτικών εννοιών, όπως είναι η ελευθερία.
Εν ολίγοις, ο ένας πόλος της δημοκρατίας, η λαϊκή κυριαρχία, δεν λειτουργεί καθόλου. Έχει απομείνει μόνον ο άλλος πόλος της, που είναι τα ατομικά δικαιώματα, αλλά ούτε αυτά μπορούν να λειτουργήσουν πλέον λόγω της υπερβολικής ανισότητας που υφίσταται μέσα στις κοινωνίες αλλά και μεταξύ των κρατών. Και όχι μόνο αυτό. Η υπερέμφαση στα ατομικά δικαιώματα, χωρίς την αντίληψη της δύναμης και της αξίας της συλλογικότητας, μετατρέπονται σε έκφραση του ατομισμού.
Είναι πια φανερό ότι ο, ούτως ή άλλως, αδύναμος δεσμός εμπιστοσύνης που υπήρχε μεταξύ των κυβερνήσεων και της κοινωνίας έχει διαρραγεί τελείως. Πώς όμως πλήττει η διάρρηξη αυτού του δεσμού την κοινωνία στην εποχή της πανδημίας;
Παράδειγμα αποτελεί η ελληνική πολιτική σκηνή και η ελληνική κοινωνία. Οι κυβερνήσεις είναι προσηλωμένες με, θρησκευτική σχεδόν, ευλάβεια στο να αποκομίσουν από την κοινωνία και τη δημόσια περιουσία τα ποσά προς εξόφληση υπέρογκων οφειλών – και αυτό γίνεται παγκόσμια. Εξ αυτού όμως του λόγου, τα συστήματα υγείας, εργασίας και πρόνοιας έχουν καταστραφεί, με συνέπεια να μη μπορούν να χειριστούν μία ασυνήθη κρίση υγείας, γιατί δεν υπάρχουν πλέον ούτε οι υποδομές, ούτε το ανθρώπινο δυναμικό, ούτε τα χρήματα. Σε μια τέτοια κατάσταση, το μόνο μέτρο που μένει είναι οι καθολικές καραντίνες και οι απαγορεύσεις, που όμως με τη σειρά τους καταστρέφουν τα υπολείμματα της ζωντανής οικονομίας και επιδεινώνουν περαιτέρω την κατάσταση, δηλαδή λειτουργεί ένας φαύλος κύκλος. Δεν μπορεί, βέβαια, να αποκλείσει κανείς την πιθανότητα στο μέλλον να προκύψουν καταστάσεις που τέτοιες καραντίνες να είναι όντως αναγκαίες, ακόμη και αν υπάρχουν καλά συστήματα υγείας. Αλλά, σε κάθε περίπτωση, ένα μέτρο είναι ορθό ή μη ανάλογα με το υπόλοιπο πλαίσιο μέτρων που έχουν ληφθεί, δηλαδή κρίνεται από το εάν έχουν ληφθεί προηγουμένως όλα τα άλλα μέτρα που είναι αναγκαία για να αποφύγουν μία τέτοια ακραία επιλογή και τελικά, αν δεν μπορούν, τουλάχιστον να μετριάσουν το πλήγμα που θα επιφέρουν στην κοινωνία. Όμως η προφανής επιλεκτικότητα που δείχνουν οι κυβερνήσεις στο να εξυπηρετήσουν ορισμένους και μόνο τομείς, όπως π.χ. να πληρώσουν τα χρέη, οδηγεί τις χώρες σε καταστροφή και γι’ αυτό τέτοιες κυβερνήσεις εξ ορισμού καθίστανται ακατάλληλες για τον χειρισμό οποιασδήποτε κρίσης. Είναι, τελικά, πρόβλημα ιεράρχησης αξιών στη διακυβέρνηση.
Επομένως, η έλλειψη οικονομικής δυνατότητας είναι εξαιρετικά σημαντική στην αντιμετώπιση μίας τέτοιας κρίσης, αλλά οι κυβερνήσεις το αγνοούν. Τα λάθη αυτά δεν γεννιούνται ξαφνικά μέσα στην κρίση, αλλά υπάρχουν από πριν, όταν οι πολιτικοί υποστηρίζουν (με λόγια ή με έργα) πολιτικές πρακτικές που οδηγούν αναπόφευκτα σε αποστέρηση της ικανότητας μιας χώρας να αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα. Και, φυσικά, η Ελλάδα δεν έχει να αντιμετωπίσει μόνο την κρίση υγείας αλλά και την γεωπολιτική κρίση, ευρισκόμενη συνεχώς υπό την απειλή πολέμου και απώλειας εδαφών.
Στη δε κρίση υγείας εμπλέκονται και διάφοροι άλλοι παράγοντες που πρέπει να διερευνηθούν σοβαρά, όπως η διαχείριση των ζώων για εμπορία κρέατος, δηλαδή ο τρόπος εκτροφής τους, που οδηγεί σε διασπορά ζωοανθρωπονόσων (βλ. https://www.youtube.com/watch?v=YIJLjaZT8uU, με θέμα Πρόβλεψη του 2008 για πανδημία όπως αναπτύσσεται από τον δρα Γκρέγκερ, επικεφαλής του τομέα Δημόσιας Υγείας στο Humane Society των ΗΠΑ [NGO]). Χαρακτηριστικά ανέφερε ότι η εποχή μας είναι εποχή των αναδυόμενων επιδημιών, επειδή άλλαξε ο τρόπος που ζουν τα ζώα π.χ. συνωστίζονται σε κλουβιά σε μεγάλες φάρμες, αυτό ευνοείται από το ότι η ζήτηση ζωικής πρωτεΐνης είναι πολύ αυξημένη και πρέπει τουλάχιστον να περιοριστεί, τα φυτοφάγα διατρέφονται με ζωικές και συχνά μολυσμένες τροφές, τους δίνονται πολλά αντιβιοτικά, γίνεται εμπόριο εξωτικών ειδών, εξαπλώνεται ο αστικός πληθυσμός και καταστρέφονται τα οικοσυστήματα επιφέροντας έτσι ανισορροπία στον ζωικό πληθυσμό και άλλα πολλά, με συνέπεια να εξαπλώνονται αυτές οι νόσοι. Περιμένουν εδώ και χρόνια μια σοβαρή πανδημία γρίππης και φοβόντουσαν ότι θα κατέληγε η κατάσταση σε καραντίνες μέχρι και 3 μηνών σε κάθε πανδημικό κύμα. Μάλιστα, ο διακεκριμένος ιολόγος Ρόμπερτ Γουέμπστερ ανέφερε σε πρόσφατη συνέντευξή του πως ο covid19 δεν είναι ο μεγάλος ιός που περιμένουν (https://www.odt.co.nz/news/dunedin/not-big-one-virologist-says-prepare-worse) 1-4-20 – φαίνεται πως μάλλον αναμένουν χειρότερα. Σημαντικά επίσης άρθρα άλλων επιστημόνων αναφέρονται σε αυτό το ζήτημα όπως στο https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/apr/20/factory-farms-pandemic-risk-covid-animal-human-health, Πρόσβαση στις 22-1-2021, των Jonathan Safran Foer and Aaron S Gross, που έχουν παρόμοια άποψη για την προέλευση των επιδημιών από την κακή εκτροφή των ζώων, και μάλιστα χαρακτηριστικά αναφέρουν ότι είμαστε υπεραπασχολημένοι με την παραγωγή μασκών, αλλά δεν δίνουμε προσοχή στις μεγάλες φάρμες με ζώα που προκαλούν τις πανδημίες και ότι αν προέκυπτε μια πανδημία σαν εκείνην του Η5Ν1 που είχε ποσοστό θνησιμότητας επί των μολυσμένων 60% και επί των μολυσμένων παιδιών 50% τι θα κάναμε; Απλώς, εκείνη η επιδημία για άγνωστους λόγους σταμάτησε. Αναφέρουν ότι η διασύνδεση των επιδημιών με τις βιομηχανοποιημένες φάρμες είναι επιστημονικά αποδεδειγμένη, αλλά ότι μέχρι τώρα δεν υπήρχε η πολιτική βούληση να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα αυτό. Στο ίδιο πνεύμα κινείται και το άρθρο των Espinoza R. et al, Infectious Diseases and Meat Production, Environmental and Resource Economics (2020) 76:1019–1044, Accepted: 13 July 2020 / Published online: 4 August 2020, Springer.
Γίνεται φανερό ότι δεν αρκεί να συζητάμε για τα μέτρα της τελευταίας στιγμής, αλλά πρέπει σαν πολιτικά όντα (πολίτες) να ερευνούμε τα αίτια, πράγμα που στην εποχή της πληροφορίας δεν είναι αδύνατον, δεδομένης της ύπαρξης του διαδικτύου.
Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει η συνέντευξη με τον νομπελίστα γιατρό Μοντανιέ που ανεκάλυψε τον ιό HIV στο https://www.youtube.com/watch?v=afi3LQ1e6HwI με θέμα Το εμβόλιο του Κορωνοϊού – Μια άλλη γνώμη Νομπελίστα ιατρού, όπου πλην άλλων θεωρεί ότι ο ιός αυτός είναι εν μέρει κατασκευασμένος και διέφυγε από εργαστήριο, καθώς και η συνέντευξη του καθηγητή Γενετικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Τσαυτάρη στην εκπομπή https://www.youtube.com/watch?v=-ZjxtBt3DbI, όπου στο 23.55΄αναφέρει ότι δεν πρέπει να παίζουμε με τους ρετροϊούς και στο 24.30΄ότι δεν αποκλείεται να είναι κατασκευασμένος, γιατί οι κινέζοι είχαν όντως δημοσιεύσει τα πειράματά τους σε τέτοιους κορωνοϊούς στο επιστημονικό περιοδικό Nature, πράγμα που προκάλεσε τη διαμαρτυρία πολλών επιστημόνων. Αυτές οι δύο τελευταίες συνεντεύξεις δείχνουν ότι η κοινωνία πρέπει να απαιτεί, πλήν άλλων, και τον έλεγχο των επικίνδυνων αυτών πειραμάτων, τα οποία έρχονται να συμπληρώσουν το παζλ των προηγούμενων κινδύνων.
Ένα επόμενο πρόβλημα σε αυτή την κρίση είναι τα εμβόλια. Οι φαρμακευτικές εταιρείες είναι ιδιωτικά κερδοσκοπικά νομικά πρόσωπα, πράγμα που φυσιολογικά σημαίνει ότι επιδιώκουν πρωτίστως το κέρδος. Αυτό φαίνεται και από το τι είδους επιστημονικές έρευνες χρηματοδοτούν, όχι για τη βέλτιστη υγιεινή ζωή των ανθρώπων ώστε να μειωθούν οι ασθένειες, αλλά για τις ακριβές θεραπείες των ασθενειών. Μια τέτοια κατάσταση θα απαιτούσε τουλάχιστον έναν έλεγχο των προτεινόμενων σκευασμάτων από ανεξάρτητους ελεγκτές, αλλά τέτοιοι δεν υπάρχουν. Για να υπάρξουν, θα ήταν αναγκαίο τα κράτη να είναι δυνατότερα των εταιρειών, ώστε οι ελεγκτές να είναι πραγματικά ανεξάρτητοι. Παράδειγμα αποτελούν ο διευκρινίσεις που έδωσε το μέλος του αμερικανικού FDA η ιολόγος δρ. Οβέτα Φούλερ (https://www.ygeiamasnews.gr/farmaka/37827/ektakto-to-18-tis-epitropis-fda-stis-ipa-psifise-kata-tis-egkrisis-tou-emvoliou-tis-pfizer-epivevaiosan-oti-einai-pithana-epikindyno-vinteo/ με θέμα Το 18% της επιτροπής FDA στις ΗΠΑ ψήφισε κατά της έγκρισης του εμβολίου της Pfizer – Επιβεβαίωσαν ότι είναι πιθανά επικίνδυνο!) για την πρόσφατη έγκριση του εμβολίου mRNA, που κατ’ αυτήν έγινε πρόχειρα και χωρίς συζήτηση σε βάθος, χωρίς να έχουν απαντηθεί σοβαρά ερωτήματα για τη μακροπρόθεσμη ασφάλεια, τη μεταδοτικότητα και άλλα. Δεδομένου μάλιστα ότι συχνά αποσύρονται από την κυκλοφορία φάρμακα λόγω παρενεργειών μετά από χρόνια χρήσης καθιστά την κοινωνία ακόμη περισσότερο επιφυλακτική.
Σε αυτόν τον τομέα, οι επιστήμονες εκφράζουν απόψεις, αλλά κανείς δεν γνωρίζει αν αυτές οι απόψεις είναι τουλάχιστον ειλικρινείς ή αν, αντιθέτως, εξυπηρετούν συμφέροντα. Πέραν αυτού, ακόμη και αν είναι ειλικρινείς, το γεγονός είναι ότι οι ίδιοι οι επιστήμονες διαφωνούν μεταξύ τους, αν για παράδειγμα το rna επηρεάζει το dna ή όχι. Υπάρχει η άποψη ότι θραύσματα του rna μπορούν να εμποδίσουν ορισμένα τμήματα του dna να λειτουργήσουν, πράγμα που είναι εξαιρετικά σημαντικό για το μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο μέλλον της υγείας των εμβολιαζομένων (βλ. Ιω. Καλαμπόκης, επ. Καθηγητής Παιδιατρικής, Ρευματολογίας, Ανοσολογίας της Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου του Ν. Μεξικού, στο 15.30΄ στην εκπομπή https://www.youtube.com/watch?v=8ZXhTy_O9EM&t=975s, Το μεγαλύτερο πείραμα στην ιστορία της ανθρωπότητας/ Covid19 αλλά και άλλα στοιχεία). Και θα πρέπει τελικά ο πολίτης, χαμένος μέσα στην καταιγίδα αντίθετων πληροφοριών, να βρει κάποια άκρη. Το μήκος χρόνου που απαιτείται για την έκφραση των αποτελεσμάτων των εμβολίων μπορεί να χρησιμεύσει στο να κρύψει τη σύνδεση που υπάρχει μεταξύ ιατρικής πράξης και συνέπειας. Αλλά, αν η ιατρική βασίζεται σε αυτό για να κρυφτεί, τότε θα αποτελεί μία μέγιστη αποτυχία. Εξάλλου, το άλλο πρόβλημα είναι ότι οι νέες τεχνολογίες είναι ακόμη αδιερεύνητες και εγκυμονούν πολλούς κινδύνους, γιατί δεν έχουν δοκιμαστεί για ικανό μήκος χρόνου και από ανεξάρτητους ερευνητές, ώστε να διασφαλίζεται η ασφάλειά τους. Μπορεί κανείς να δει και άλλους ειδικούς επιστήμονες όπως στην εκπομπή https://www.youtube.com/watch?v=gMltZleGp6k με θέμα Μαζικοί εμβολιασμοί, νομική διάσταση, τον Αντώνη Γιαννακάκη, επίκουρο καθηγητή υπολογιστικής μοριακής βιολογίας στο ΔΠΘ για το ότι γίνεται πολύ βιαστικά το εμβόλιο, καθώς και πάλι τον καθηγητή κ. Καλαμπόκη https://www.youtube.com/watch?v=V-kfCV80wfE για τα στοιχεία του εμβολίου αυτού όπως τα δημοσίευσε η κατασκευάστρια εταιρεία σε έγκυρο επιστημονικό περιοδικό, από τα οποία προκύπτει ότι δεν υπάρχουν αποδείξεις ούτε για την ασφάλεια ούτε για την αποτελεσματικότητά του.
Όπως καταλαβαίνει κανείς, αυτά τα σοβαρά προβλήματα απαιτούν πολιτική βούληση για να λυθούν, αλλά τέτοια πολιτική βούληση δεν διαθέτουν οι πολιτικοί και, σε κάθε περίπτωση, αυτή πρέπει και μπορεί να προέλθει από ενεργούς και υπεύθυνους πολίτες που θα απαιτήσουν και θα ασκήσουν τον δημοκρατικό έλεγχο – αν και ο όρος δεν φαίνεται να έχει προς το παρόν κανένα νόημα στην αντίληψη των ανθρώπων.
Και μετά την, επιγραμματική σχεδόν, παρουσίαση ορισμένων χαρακτηριστικών της κρίσης, θα πρέπει να διερευνήσει κανείς και τη συμπεριφορά του πλήθους των ανθρώπων, γιατί αυτή η συμπεριφορά ισοδυναμεί και εκφράζει μία πολιτική βούληση έστω και ως αδιαφορία. Η μονομερής απόδοση ευθυνών στις ελίτ δεν πρόκειται να οδηγήσει σε λύση κανενός προβλήματος. Το πλήθος αυτό είναι το μόνο ικανό να αλλάξει την κατάσταση και να δημιουργήσει μία πιο υγιή κοινωνία. Η ευθύνη του δεν είναι νομική αλλά ηθική, αλλά μέχρι τώρα το μόνο που επιθυμεί είναι να διάγει μία ζωή ήσυχη και περίκλειστη στον εαυτό. Έτσι όμως άφησε το πεδίο των κοινών πραγμάτων αφύλακτο, να υφίσταται πλήγματα από την κυριαρχικότητα άλλων ανθρώπων σε όλους τους τομείς.
Η επίπτωση αυτής της κατάστασης οδήγησε την κοινωνία στο να είναι κυριολεκτικά ανέτοιμη στο να αντιμετωπίσει τις ξαφνικές αλλαγές (που δεν είναι και τόσο ξαφνικές, αν το δει κανείς λογικά) και σε ορισμένες αντιδράσεις της τελευταίας στιγμής που είναι αδιέξοδες, γιατί υπάρχει ένα κενό στην κατανόηση της πραγματικότητας μετά από τόσα χρόνια αδιαφορίας. Οι αντιδράσεις της κοινωνίας εστιάζονται στη χρήση μάσκας, την τήρηση αποστάσεων και υγιεινής, την καραντίνα και τα εμβόλια. Έχω την άποψη ότι τα τρία πρώτα (μάσκα, αποστάσεις και υγιεινή) έπρεπε να τηρηθούν, έστω και αν στην αρχή υπήρχαν αμφιβολίες για την επικινδυνότητα του ιού, γιατί είναι τα πιο ανώδυνα και ανέξοδα για όλους. Το να αντιδρά κανείς στα πάντα, λόγω της διάχυτης καχυποψίας και έλλειψης εμπιστοσύνης προς τις κυβερνήσεις και όλο το πλέγμα ισχύος, δεν είναι λογικό. Η ενόχληση που μπορεί να νοιώθουμε με μια αλλαγή δεν είναι επαρκής λόγος για αντίδραση. Στην ιστορία πάντοτε υπήρξαν καταστάσεις επιδημιών και κινδύνων, που επέφεραν ριζική ανατροπή της ζωής των ανθρώπων.
Τα άλλα δύο όμως μέτρα (καραντίνα και εμβόλιο) είναι όντως τόσο σοβαρά και εγκυμονούν τόσους κινδύνους που θα πρέπει να είμαστε όχι μόνον επιφυλακτικοί αλλά και να απαιτήσουμε διαφάνεια, ριζικές πολιτικές αποφάσεις που θα προφυλάξουν την κοινωνία και θα διασφαλίσουν το καλύτερο δυνατό. Μια ιεράρχηση αξιών πρέπει πάντοτε να γίνεται, γιατί οι μαξιμαλισμοί μπορεί να προκαλέσουν τα αντίθετα αποτελέσματα.
Ωστόσο, ακόμη και οι επιστήμονες που υποστήριζαν ότι η καραντίνα δεν είναι ορθό μέτρο και ότι έπρεπε να εγκλειστούν μόνον οι ηλικιωμένοι που κινδυνεύουν περισσότερο, δεν έχουν απαντήσει πώς θα γίνει αυτός ο εγκλεισμός και πώς θα προστατευτούν. Δηλαδή, πώς θα πετύχουμε μια τέτοια απομόνωση ώστε οι ευάλωτες ομάδες να μην έρχονται σε επαφή με τους νέους, εφ’ όσον αυτοί θα είναι ελεύθεροι να κυκλοφορούν και να γίνονται φορείς του ιού; Η αντανακλαστική αντίδραση και ο πόλεμος των πεποιθήσεων δεν λύνουν τα προβλήματα, αντιθέτως απαιτείται μέριμνα και ευθύνη για να βρεθεί λύση. Είναι όμως φανερό ότι απαιτείται τόσο η οικονομική δυνατότητα όσο και ένα αληθινό ενδιαφέρον από μέρους των κυβερνήσεων να επιλύσουν το ζήτημα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Σε κάθε περίπτωση όμως, πρέπει να αναρωτηθεί κανείς: Τι ακριβώς ήθελαν οι άνθρωποι; Τα πράγματα έδειξαν ότι ήθελαν να μην υπάρχει καθολική ή μερική καραντίνα, γιατί καταστρέφεται η οικονομία, να κυκλοφορούν ελεύθερα και χωρίς κανένα περιορισμό σύμφωνα με το ατομικό δικαίωμα της ελευθερίας, να μην έχουν τη μέριμνα της τήρησης των κανόνων υγιεινής και να μη φοράνε μάσκα. Δηλαδή, εν ολίγοις, να μην αλλάξει τίποτε στη ζωή τους. Αλλά αυτό προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει η επιδημία ή ότι, και αν υπήρχε, αυτή ήταν μια απλή γρίπη. Αποδείχθηκε όμως ότι η πραγματικότητα ήταν διαφορετική. Σε κάθε περίπτωση, στο δεύτερο κύμα της επιδημίας η επικινδυνότητα είναι πλέον αναμφίβολη και στη χώρα μας, λόγω των θανάτων που προκάλεσε σε σύντομο χρονικό διάστημα παρά τα μέτρα. Η κοινωνία προσπαθεί με φαντασιώσεις να διαφυλάξει το όνειρο της σταθερότητας και της αμεριμνησίας, τη στιγμή που όλα τα θεμέλια του δυτικού πολιτισμού καταρρέουν.
Ένα άλλο στοιχείο που αναδύθηκε στη διάρκεια της επιδημίας αυτής είναι ένα ηθικό έλλειμμα της κοινωνίας στην προσπάθειά της να αποκρούσει την αυθαιρεσία των ελίτ, το οποίο έλλειμμα εκφράστηκε αφ’ ενός μεν με την αναφορά στατιστικών για το ποσοστό των θανάτων λόγω του κορωνοϊού και αφ’ ετέρου με την αναφορά στο ότι σε κάθε περίπτωση οι θάνατοι συμβαίνουν στις μεγάλες ηλικίες και σε όσους υποφέρουν από υποκείμενα νοσήματα, που σε κάθε περίπτωση βρίσκονται κοντά στο τέλος της ζωής τους. Αυτά τα δύο στοιχεία είναι μεν σημαντικά για την επιστήμη, για να κατανοήσει τις τάσεις μιας ασθένειας, τις δυνατότητες της επιστήμης και τις συνθήκες, αλλά είναι απαράδεκτα σαν προτάγματα για την πολιτική διαχείριση και για την συμπεριφορά των πολιτών. Στην ουσία, η ηλικία και η υγεία σαν μέτρο στον τρόπο σκέψης και στάσης κρύβει ρατσισμό γιατί θέτει κριτήρια σωματικά (νεότητα, υγεία και δύναμη), ενώ ο αριθμός θανάτων σαν κριτήριο ποσοτικοποιεί τους ανθρώπους, τους μετατρέπει σε αριθμούς. Αν διαβάσει κανείς το βιβλίο «Ο Αγών μου» του Χίτλερ θα καταλάβει τι εννοώ, γιατί αναφέρεται στους πιο δυνατούς και πιο υγιείς που είναι αυτοί που πρέπει να επιζούν. Η απόσταση ανάμεσα στα ατομικά δικαιώματα και τον ρατσισμό είναι εξαιρετικά μικρή, θα μπορούσα να πω ότι μοιάζει με μια κόψη ξυραφιού, και μπορεί πολύ εύκολα να διολισθήσει κανείς σε μια τέτοια ατραπό προκειμένου να υποστηρίξει μία άποψη ή ένα συμφέρον, ακόμη και αν αυτή είναι κατά βάση σωστή. Η διολίσθηση έγκειται κυρίως στη νοητική αντίληψη και δευτερευόντως στο προτεινόμενο μέτρο, γιατί η νοητική αντίληψη διαπερνάει όλη τη στάση ζωής, δηλητηριάζει το μέλλον και εισάγει τον διχασμό στην κοινωνία.
Αν μιλάμε για την ανθρώπινη αξία, τότε θα πρέπει να δεχθούμε ότι αυτή η αξία δεν έγκειται στην ηλικία ή σε άλλα εξωτερικά χαρακτηριστικά αλλά στο ότι κάποιος μπορεί να εκφράσει τις ποιότητες του ανθρώπου, έστω σε μήκος χρόνου. Αλλοιώς, πολλά κριτήρια θα μπορούσαν να τεθούν για την ανθρώπινη αξία, εκ των οποίων μερικά θα μπορούσαν να είναι υπό όρους ορθά, όπως π.χ. η καλωσύνη και η εξυπνάδα. Αλλά, αν αρχίσουμε με κριτήρια, τότε το σίγουρο είναι ότι γρήγορα θα τεθούν κριτήρια δυνάμεως, όπως είχε λεχθεί το ότι η ζωή ενός δυτικού είναι πολυτιμότερη από τη ζωή ενός κοινού ανθρώπου σε μία πάμπτωχη χώρα και πολλά άλλα. Η αξία όμως του ανθρώπου είναι πρωτίστως μία αφαίρεση, δηλαδή ένα πρότυπο, μία δυνατότητα και μία ηθική κατάφαση, όχι κάτι χειροπιαστό και μετρήσιμο οικονομικά και σωματικά. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν την ίδια ηθική αξία σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, αλλά ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται με ένα πνεύμα ισότητας. Φυσικά, δεν μπορούν να λείψουν οι περιπτώσεις που κανείς θα πρέπει να επιλέξει ανάμεσα σε ανθρώπους σύμφωνα με τον δικό του κώδικα αξιών, αλλά αυτό το κριτήριο είναι τελείως ακατάλληλο για την πολιτική – και πολιτική δεν ασκούν μόνον οι πολιτικοί όταν παίρνουν αποφάσεις, αλλά και ο μέσος πολίτης όταν αποφασίζει να αντιμετωπίσει την κοινωνία με ορισμένο τρόπο, π.χ. είμαι νέος και δεν θα νοσήσω βαριά από τον κορωνοϊό, επομένως δεν έχω κανέναν λόγο να μπω σε οποιονδήποτε περιορισμό.
Από το άλλο μέρος, ένα ηθικό κριτήριο μπορεί να χρησιμεύσει και για συγκάλυψη. Για παράδειγμα, οι πολιτικές αποφάσεις συνήθως στηρίζονται σε διάφορα ηθικά προτάγματα που όντως ισχύουν, αλλά αποκρύπτεται το ότι τα προτάγματα αυτά εφαρμόζονται επιλεκτικά και όχι σε όλο το φάσμα των πολιτικών αποφάσεων. Δηλαδή, πριν από τη ζωή, την υγεία και την ελευθερία του πολίτη, ο σημερινός πολιτικός θέτει ως προτεραιότητα την πληρωμή των χρεών και την ιδιωτικοποίηση της οικονομίας (π.χ. των νοσοκομείων) σύμφωνα με τις πεποιθήσεις του, καταστρέφοντας όμως έτσι τις δυνατότητες της χώρας. Έτσι, την τελευταία στιγμή στην πανδημία, υπενθυμίζει στον πολίτη ότι είναι υπεύθυνος όχι μόνο για τη δική του υγεία αλλά και για την υγεία του συμπολίτη του και ότι γι’ αυτόν τον λόγο πρέπει να ζήσει με έναν επώδυνο περιορισμό που όμως μπορεί να τον καταστρέψει. Αυτό σημαίνει ότι το ηθικό αυτό πρόταγμα είναι μια αποκλειστική επιβάρυνση του πολίτη και μόνον αυτού, εγκαθιδρύοντας μία ανισότητα και αποσάθρωση της κοινωνίας, ενώ έχει πάψει να είναι ηθικό για τον πολιτικό, όντας πλέον μόνο μία δικαιολογία από μέρους του. Οι πολιτικοί έχουν κάνει, από καιρό πριν, τον δικό τους κατάλογο προτεραιοτήτων και αυτός δεν συνάδει με το κοινό καλό. Και, φυσικά, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι, αν δεν υπήρχαν τα κρατικά νοσοκομεία (έστω και υποβαθμισμένα σήμερα λόγω των περικοπών), πολύ περισσότεροι άνθρωποι θα είχαν πεθάνει από τον κορωνοϊό, γιατί δεν θα είχαν την οικονομική δυνατότητα να λάβουν θεραπεία από τα ιδιωτικά θεραπευτήρια, και η κοινωνία θα είχε διαλυθεί.
Στις μεγάλες κρίσεις δοκιμάζονται οι αντοχές μιας κοινωνίας. Μπροστά σε μια τέτοια καταιγίδα εξελίξεων, που τείνουν να συρρικνώσουν όχι μόνο την ελευθερία του ατόμου αλλά και την αξία της συλλογικότητας, οι πολίτες θα πρέπει να βρουν τη μέση οδό για να κατανοήσουν τα προβλήματα, τις δυνατότητες και την ευθύνη τους και να δουν την κατάσταση σαν μια ευκαιρία για τόνωση των κοινωνικών σχέσεων και όχι για ανόητους διαχωρισμούς μεταξύ τους. Και όταν αναφέρομαι στη μέση οδό, δεν εννοώ λίγο από όλα, αλλά έναν έλεγχο των αντανακλαστικών αντιδράσεων, για να υπάρχει διαύγεια και κατανόηση της πραγματικότητας, και μία επιλογή των προτεραιοτήτων της ζωής αλλά με νέα καλύτερα κριτήρια, που στο μέλλον θα αποτρέπουν τέτοια φαινόμενα.
Ιωάννα Μουτσοπούλου
Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ
