Στόχος μας στο άρθρο αυτό είναι να εντοπίσουμε, με αμεσότητα, τις ρίζες που θεμελίωσαν το αλλοτριωτικό καθεστώς της εκπαίδευσης. Η ιστορία της εκπαίδευσης ξεκινά από την πρωτόγονη οικογένεια, όπου το παιδί γίνεται μιμητής των γονέων του – μη συνειδητός μιμητής. Η μίμηση αυτή το μαγνητίζει στις εμπειρίες των γονέων του. Είναι δύσκολο να αντλήσουμε περισσότερες πληροφορίες από τις σκοτεινές αρχές της παιδαγωγικής, που είναι θαμμένες στη σκουριά του υποσυνείδητου της ανθρωπότητας. Αν θεωρήσουμε τον άνθρωπο σαν μιμητή, πρέπει, πρώτα, να τον θεωρήσουμε σαν παρατηρητή και μετά σαν μιμητή και δημιουργό.Αρχικά, το θέμα της Εκπαίδευσης είναι πώς θα μεγιστοποιηθεί η ωφέλεια και η εξέλιξη από το γεγονός της ύπαρξης του Παρατηρητή, με τη διαμόρφωση τελειότερου μηχανισμού αντίληψης, με διεισδυτικότερες αισθήσεις, καλύτερη οργάνωση του ενδιάμεσου της γνώσης (αυτό είναι και το κύριο θέμα της πειραματικής μεθόδου στην επιστημονική έρευνα) και, τελικά, με την απόκτηση γνώσης ως μια πράξη σύνθεσης ανάμεσα στον παρατηρητή, το πεδίο παρατήρησης και την πράξη γνώσης∙ μια εξελισσόμενη, δηλαδή, σύνθεση ανάμεσα σε αυτά που αρκετά ανεύθυνα νοηματοδοτούμε ως υποκειμενικό και αντικειμενικό, ως παρατηρητή και αντικείμενο γνώσης, και που έρχονται σε μια διαλεκτική αποκαλυπτική μέθεξη.
Σκοπός της Εκπαίδευσης, ωστόσο, είναι να μας διδάξει την ελευθερία, τρόπους για την απελευθέρωση της εσωτερικής ενέργειας και των δυνάμεων του ανθρώπου, μεθόδους, συνάμα, ψυχολογικής, κοινωνικής και οικολογικής οργάνωσης και, εν τέλει, την αξιοποίηση της ίδιας της οργανωμένης υλικής υπόστασης.
Μέσα από τα αισθητήρια όργανα, το αντικειμενικό μεταφέρεται στο υποκειμενικό, όπως σωστά σημειώνει ο Ουλιάνωφ στα «Φιλοσοφικά Τετράδια», αντικρούοντας, αναπάντεχα, αυτό που θα περίμεναν να ακούσουν πολλοί σημερινοί δογματικοί Λενινιστές. Λέει, λοιπόν, «ελευθερία = υποκειμενικότητα, («ή») σκοπός, συνείδηση, τάση» ή, αλλού, «η υποκειμενικότητα είναι η τάση στο να εξαφανίσει τον χωρισμό της ιδέας με το αντικείμενο (του παρατηρητή με το παρατηρούμενο)».
Εδώ έχουμε μια βασική δήλωση για τον σκοπό της Εκπαίδευσης: την ελευθερία ως μη-χωριστικότητα ή ως ενότητα και ζωντανή σύνθεση διαμέσου της υποκειμενικότητας, σε όλες τις διαστάσεις του υπαρκτού.
Πρακτικά, αυτός ο σκοπός σημαίνει αυτό που ο Χέγκελ αναφέρει στην Επιστήμη της Λογικής σαν «προσήλωση σε μια διαλεκτική αφαιρετική στόχαση όπου τα συμφέροντα και τα πάθη και κάθε λογής ανταγωνισμός, που κινούσαν μέχρι τότε τους λαούς και τους ανθρώπους, σιγούν και παύουν να υπάρχουν» κι έτσι η εξέλιξη μεταφέρεται σε νέα διάσταση, ανθρώπινη και οντολογική.
Σε μαζική κλίμακα, αυτό σημαίνει πως, αντί της αγοραίας θρησκείας και ιδεολογίας, πρέπει να λαμβάνουμε όλα τα είδη των αφηρημένων αληθειών∙ σε αυτό συμφωνούν και ο Χέγκελ και ο Ουλιάνωφ.
Αναφερθήκαμε σε αυτούς τους στόχους με ευθύ και άμεσο τρόπο για να δείξουμε πόσο η Εκπαίδευση έχει απομακρυνθεί από αυτούς και, τώρα, έχει γίνει το μαγικό ραβδί της Κίρκης η παχύδερμη αλλοτριωτική ενσωμάτωσή μας, από την Κίνα ως το Ιράν, τη Χιλή και τις ΗΠΑ – όπου υπάρχουν άνθρωποι, όπου υπάρχουν μιμητές που ζητιανεύουν τον Εαυτό τους στο περιβάλλον, νάρκισσοι ριζοσπαστικής ή άλλης αποχαύνωσης, κομφορμιστές ή «ρεαλιστικοί» πολιτικοί.
Έτσι, γίνεται φανερό πως η αληθινή Εκπαίδευση οφείλει να αντιστρατεύεται όλους εκείνους που μας ξεμακραίνουν από την Ιθάκη, την απειροσύνη της εξέλιξής μας, όλους όσοι, σαν τον Χίτλερ, θέλουν να μας κάνουν πολεμοχαρείς τερμίτες με τυφλωμένη και υποδουλωμένη τη θέλησή μας στη δύναμη του κατεστημένου και τη βία των αρχηγών, ή, σαν τον Μουσολίνι, τον Χιντέκι Τόγιο και όλους αυτούς που επιδιώκουν να μας καταστήσουν δουλικά μεγάφωνά τους. Καθετί που μας κάνει τυφλούς απέναντι στην αλήθεια και το ψέμα σε σχέση με την ελευθερία και τη δουλεία, τη γνώση και την προκατάληψη, τη διαλεκτική και το δόγμα, την εξέλιξη και την ενέλιξη, δεν είναι ταιριαστό στην ανάγκη μας. Εκείνους που θέλουν να είμαστε τυφλά ενεργούμενα δικά τους και της αλλοτρίωσής μας, κάθε τι που επιδιώκει να μας κάνει τυφλούς ως προς την υποκειμενική διάσταση της ελευθερίας και της εξέλιξης, την αποκαλυπτική παρουσία του ανθρώπου -παρατηρητή, που δεν ζητιανεύει τον Εαυτό του στην τάξη του περιβάλλοντος αλλά στη φύση της ελευθερίας και της ενότητας του Είναι που ανακλάται στη δύναμη του ζωντανού γίγνεσθαι, θα πρέπει να τους απαξιώσουμε.
Χρειάζεται, με άλλα λόγια, μια νέα Εκπαίδευση που να μη στηρίζεται στον μιμητή, αλλά στον ελεύθερο παρατηρητή κι, έτσι, να αναπτύσσει μια νέα εξελικτική συμμετοχή σε όλες τις διαστάσεις της ευεργετικής οργάνωσης του ανθρώπινου, κοινωνικού και οικολογικού δυναμικού. Ιστορικά, αντίθετα με αυτούς τους στόχους, ο μόνος επιδιωκόμενος σκοπός –όπως θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε– ήταν «η αυστηρή προσαρμογή του ατόμου στην κοινωνία» , όπως σημειώνει ο Ρότζερ Γκαλ.
Λαμβάνοντας υπόψη πως ένας άνθρωπος εκπαιδευόμενος είναι σε κατάσταση τυφλής ενσωμάτωσης, είτε μιλώντας για την πρωτόγονη κοινωνία είτε για τη σημερινή, μπορούμε να πούμε πως ο Γκαλ είχε δίκιο όταν έγραφε πως: «κατά την διάρκεια της παιδικής του ηλικίας το άτομο είναι πιο ελεύθερο».
Έχουμε, λοιπόν να κάνουμε με την αγριότητα του πολιτισμού και της Εκπαίδευσης, που στιγμάτισαν ο Καρλάϋλ και ο Ρουσσώ, ως ικανή να κατασπαράξει εμάς και την ελευθερία μας. Είναι ακριβώς «τόσο δύσκολο να πούμε, ακόμα και στην αρχή, τι οφείλεται πραγματικά στην ανθρώπινη φύση και τι υπαγορεύεται απ’ την κοινωνική τάξη», όσο δύσκολο είναι να νικήσουμε τον Εκπαιδευτικό Ολοκληρωτισμό και αυταρχισμό ή, σύμφωνα με τον Πωλ Γκούντμαν, την υποχρεωτική δυσεκπαίδευση.
Στην πρωτόγονη κοινωνία, η Εκπαίδευση είναι μόνο τελετουργική στον στόχο της και δοσμένη μέσα από τελετουργία, όπως συνέβαινε με τις τελετές μυήσεων – που επηρεάζουν, εξάλλου, λίγο τη ληθαργική συγκινησιακότητα του ανθρώπου.
Σήμερα, το έθιμο της «μύησης έχει ως κυριότερο κατάλοιπό του τη στρατιωτική οργάνωση και απαντά στη στρατιωτική εκπαίδευση και στις μιλιταριστικές κοινωνίες, όπως τη ναζιστική, τη φασιστική και τη σταυροφορική – είτε αφορά θρησκευτική εξουσία, είτε μισθοφόρους συμφερόντων και εξουσιών.
Η τελετουργική διάσταση μύησης είναι θεμελιωδώς βασισμένη στην επίδειξη φυσικής δύναμης, δοσμένης με οργανωμένη –συλλογικά– αυθεντία. Αυτή η όψη είναι το συμπληρωματικό της ταξικής δομής της κοινωνίας, είτε μιλούμε για τάξεις, όπως στην καπιταλιστική κοινωνία, είτε για οποιαδήποτε νομενκλατούρα του παρελθόντος, σοβιετιστικού τύπου, και του όποιου μέλλοντος προβάλλεται με παρελάσεις, πρωτόκολλα, βραβεία και μαυσωλεία. Η αυθεντία είναι τελετουργική με ιδεολογικό επίχρισμα.
«Το άτομο συμμορφώνεται αυστηρά στον τύπο ζωής και κοινωνικής συμπεριφοράς και οργάνωσης που γεννήθηκε: η διαφυγή είναι αδιανόητη. Η παιδεία αποτελεί, τότε, ένα είδος τέλειας ευθυγράμμισης, με ποικίλες –χωρίς αμφιβολία– μορφές αλλά πάντα κατάλληλες να υποδουλώσουν το παιδί-άνθρωπο στο περιβάλλον που ζει».
Στο στάδιο αυτό, μέχρι και σήμερα, το νέφος του κοινωνιο-μορφισμού βασιλεύει στην εκπαίδευση. Η Εκπαίδευση, στη σημερινή εποχή, είναι μια πρωτόγονη κοινωνιολογική –και όχι ανθρωπολογική– μύηση.
Διαβάστε επίσης:
–Βασικά ιστορικά σημεία της εκπαίδευσης
–Προσπάθειες απελευθέρωσης της εκπαίδευσης
Γιάννης Ζήσης, συγγραφέας
Φωτογραφία: en.wikipedia
Πρώτη δημοσίευση: 16-09-08
