ΠΟΣΟ ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΗ ΕΙΝΑΙ Η ΕΙΡΗΝΗ; (του Αλέξανδρου Μπέλεση)

Ως ανθρωπότητα δεν φημιζόμαστε για την προνοητικότητα και την σοφία μας. Η «μορφωμένη» Ευρώπη εξαπέλυσε τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο πέραν από κάθε πρόβλεψη παρότι «πολλοί λαοί της Ευρώπης επιθυμούσαν τον πόλεμο ή πιθανώς ήλπιζαν σε κάποια βελτίωση της κατάστασή τους μέσα από τον πόλεμο». [1]
         Όσον αφορά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, μόνο σε ελάχιστους ήταν έγκαιρα ορατός παρότι μια ολόκληρη χώρα γινόταν εκτροφείο εθνικιστικού και φυλετικού μίσους. Μια πλάνη που γινόταν βαθμιαία αισθητή όταν άρχισαν οι βίαιες προσαρτήσεις εδαφών.

          Είναι ίσως χρήσιμο να ειπωθεί ότι το ναζιστικό καθεστώς εισέβαλε τελικά στην Πολωνία – κάτι που οδήγησε στην κήρυξη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου – πιστεύοντας πως η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία είτε μπλοφάρουν είτε στην πράξη δεν είναι διατεθειμένες να κάνουν τίποτα στα δυτικά σύνορα της Γερμανίας, ενώ στην πραγματικότητα αυτές μόλις είχαν αφυπνιστεί από τον λήθαργό τους που τους είχε μετατρέψει σε θεατές ναζιστικών επεκτατικών επιχειρήσεων.[2] Με αυτά θέλω να πω πως η προνοητικότητα δεν είναι το δυνατό χαρτί μας και οι συνέπειες από την συσσώρευση των σύννεφων της οικονομικής και εθνικιστικής βαρβαρότητας – σε Ευρωπαϊκό και σε διεθνές επίπεδο – δεν πρέπει να υποτιμώνται. 

         Έχοντας κάνει σημαντικές προόδους στην πρόληψη των επιδημιών δεν έχουμε κάνει σπουδαία πράγματα στην πρόληψη των πολέμων εκτός της Ευρώπης. Η αρχή της πρόληψης δεν εφαρμόζεται ούτε στις κλιματικές αλλαγές ούτε καν στη χρήση μεταλλαγμένων ποσώς στην ψυχική υγιεινή και την πρόληψη των πολέμων και των ολοκληρωτισμών. Η υπόθαλψη του φαινομένου των ταλιμπάν που δηλητηριάζει συν τοις άλλοις σήμερα τα δικαιώματα των πολιτών στη Δύση είναι ένα έργο των ΗΠΑ που στόχο είχε την ήττα των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν.

        Αν και ο πόλεμος αποτελεί μια τρομακτική και βάρβαρη εξέλιξη δεν αποτελεί παρά μια εκτόνωση του συσσωρευμένου δυναμικού επιθυμιών και αντιλήψεων περιχαράκωσης, χωριστικότητας, σκληρότητας και μίσους, που βρίσκει διέξοδο σε πολιτικές και στρατιωτικές πράξεις απελευθερωμένες και «νομιμοποιημένες» από την γενικότερη ψυχολογική ανώριμη στάση που υποδεικνύει ότι «για όλα φταίνε οι άλλοι». 
        Με αυτήν την έννοια οι άνθρωποι δρέπουν τους καρπούς της σκέψης,  των συναισθημάτων τους και της παράδοσής τους στο φόβο και στους διαχειριστές του! Η ένταση του πολέμου είναι ανάλογη της φύσης της σκέψης των ανθρώπων που τον προκαλούν. Αυτό δεν σημαίνει με κανένα τρόπο ότι είναι άτιμος ένας πόλεμος για την υπεράσπιση της ελευθερίας από κακόβουλη επιβολή.

          Έχοντας απομακρυνθεί όμως αρκετά από τους δύο αυτούς παγκόσμιους πολέμους αρχίζουμε να ξεχνάμε ότι οφείλουμε να δίνουμε μεγάλη προσοχή σε αυτό που σκεπτόμαστε, λέμε, γράφουμε, διαβάζουμε και ακούμε και στο πως αντιδρούμε σε αυτά. 

Eπικαιροποίηση του αιτήματος για ειρήνη
         Η Ε.E έχει κάνει μεγάλα βήματα για την εμπέδωση της Ειρήνης στην Ευρώπη. Πολλές χώρες οδηγήθηκαν σε πιο γρήγορο εκδημοκρατισμό λόγω της επιθυμίας τους να γίνουν μέλη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και να δεχθούν τους πόρους της.

         Η παρατηρούμενη – στην Ευρώπη και στον κόσμο – όμως συσσώρευση χωριστικών ερμηνειών και στάσεων ζωής που βρίσκουν έκφραση κυρίως στην οικονομία, αποτελούν αδιάψευστο μάρτυρα συγκέντρωσης αιτιών για την πρόκληση ενός πιθανού πολέμου που δεν γνωρίζουμε με ποια μορφή θα κατασταλάξει. 
        Οι χωριστικές ερμηνείες που αναδεικνύονται τελευταία, θεωρούν την αλληλεγγύη περιττό βάρος, την φτώχεια τις συρράξεις και τους πολιτικούς, οικονομικούς, περιβαλλοντικούς πρόσφυγες των γειτόνων πρόβλημα των άλλων  δικαιολογώντας πολιτικές δύο μέτρων και δύο σταθμών. Τέτοιες στάσεις αποτελούν επίσης η καταφυγή σε πολιτικές που ρέπουν στην ξενοφοβία, η αναθεώρηση των συνόρων με τρόπο που να βολεύει τους ημέτερους και η αύξηση του θρησκευτικού φονταμενταλισμού. Η συνειδητοποίηση της διαμόρφωσης  αυτού του τοπίου  στην διεθνή σκηνή είναι επαρκής λόγος για :

1.      Να αναρωτηθούμε μήπως έχουμε ενεργοποιήσει τα αίτια που θα κατασταλάξουν σε ένα καινούργιο παγκόσμιο πόλεμο και που για μια ακόμη φορά έχουμε υποτιμήσει.

2.      Να επιστρέψουμε στα θεμέλια, κινητοποιούμενοι στην κατεύθυνση της επικαιροποίησης των μαθημάτων του Α και Β παγκόσμιου πολέμου. Να επικαιροποιήσουμε την διαπίστωση ότι «εφόσον οι πόλεμοι γεννιούνται από την σκέψη τότε εκεί πρέπει να δοθεί η έμφαση για την ειρήνη». Να θυμηθούμε τα αίτια και τα συμπεράσματα αυτής της πανανθρώπινης εμπειρίας όπως και της σημασίας της χάρτας δικαιωμάτων του ΟΗΕ.

3.      Να εντείνουμε την κινητοποίηση  των ανθρώπων που διαπνέονται από ένα πνεύμα καλής θέλησης και των διανοουμένων που πρεσβεύουν την ειρήνη, το μερισμό, το δίκαιο και τις ορθές ανθρώπινες σχέσεις – χωρίς ανθρωπολογικές αφέλειες και τυφλότητα απέναντι στην έρπουσα σκληρότητα του ανθρώπου που θα υπονομεύσουν το όποιο εγχείρημά τους.

         Το ζητούμενο είναι να προσεγγιστεί ένα σημείο ισορροπίας με τις αναδυόμενες νοοτροπίες της περιχαράκωσης, του απομονωτισμού, του φόβου και των διαχειριστών του, της οικονομικής απληστίας και  της υπερσυγκέντρωσης του κεφαλαίου της εξουσίας και των ΜΜΕ.

         Αυτό που διαφοροποιεί την κατάσταση σε σχέση με το παρελθόν είναι ο αυξημένος αριθμός  χωρών που κατέχουν πυρηνικά όπλα γεγονός που κάνει τρομακτικά επικίνδυνες τις συρράξεις αλλά και τα φαινόμενα των ασύμμετρων απειλών. 

Διανόηση, κοινωνία πολιτών και βιώσιμη Ευρώπη
        Για όσους στην Ευρώπη εξακολουθούν να πιστεύουν ότι η ειρήνη είναι εξασφαλισμένη θα ήταν χρήσιμο να κάνουν δεύτερες σκέψεις. Η τελευταία παγκόσμια οικονομική κρίση που δημιουργήθηκε από μια κλίκα ανθρώπων του χρήματος – με την δημιουργία μιας «οικονομίας της φούσκας»  της οποίας το ρίσκο «φρόντισε» έγκαιρα να σκορπίσει σε «ενδιαφερόμενους» σε όλο τον κόσμο – πυροδότησε τα φοβικά αντανακλαστικά της ανθρωπότητας. Τα δημοσιονομικά προβλήματα που δημιουργήθηκαν από τα κρατικά σχέδια διάσωσης των «ενδιαφερόμενων» αγοραστών ρίσκου, έχουν οδηγήσει την Γερμανία, την Ολλανδία και μερικές άλλες Ευρωπαϊκές χώρες  να κλείνονται όλο και περισσότερο στον εαυτό τους.

         Ασφαλώς η ανθρωπότητα είναι υπεύθυνη για την στάση που θα κρατήσει απέναντι στον φόβο αλλά καλώς η κακώς περισσότερο υπεύθυνοι είναι οι σκεπτόμενοι άνθρωποι που διαμορφώνουν  σε μεγάλο βαθμό την κοινή γνώμη. Φυσικά και το «σκεπτόμενοι άνθρωποι» δεν είναι συνώνυμο του δίκαιοι και έντιμοι δεν συνεπάγεται κατ’ ανάγκην τον σεβασμό της αρχής της αγάπης, η του γεγονότος της ανθρώπινης ενότητας, και της αξίας της καλής θέλησης και των ορθών ανθρώπινων σχέσεων ως τους ορθούς παράγοντες για την επίλυση των οποιωνδήποτε είδους συγκρούσεων αλλά συνεπάγεται οπωσδήποτε μεγάλη ευθύνη για αυτά που πρεσβεύει η κοινή γνώμη.

         Σχετικά με τις ευθύνες της διανόησης η οποία δημιουργεί σε κάθε εποχή μια νοητική ατμόσφαιρα μέσα στην οποία περιβάλλονται και αποφασίζουν οι άνθρωποι θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τα λόγια του καθηγητή ιστορίας των ιδεών στο City University της Νέας Υόρκης Richard Wolin: «δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις αδυναμίες μιας «υπαρκτής δημοκρατίας» καταφεύγοντας στις αντιδημοκρατικές μεθόδους που προτείνουν ο Χάιντεγκερ και ο Νίτσε».[3 ]

          Για όσους απαντήσουν ότι δεν κινδυνεύει σήμερα η Ευρώπη από ένα πολιτικό ολοκληρωτισμό θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι ο οικονομικός ολοκληρωτισμός – από τον οποίο κινδυνεύει άμεσα – όχι μόνο δεν διαφέρει στο ψυχολογικό και χωριστικό υπόβαθρό του από τον πολιτικό ολοκληρωτισμό αλλά αποτελεί και τον δούρειο ίππο του. Και οι δύο αποτελούν απολήξεις της ίδιας βάρβαρης θεώρησης της ζωής. Η ανθρωπότητα έχει δικαίωμα να αποφασίζει για την τύχη της την οικονομική και την πολιτική και να αναλαμβάνει και την ευθύνη για τις επιλογές της και κανένα επιμέρους συμφέρον ή άποψη δεν δικαιούται να της επιβληθεί. Σε αυτό καλείται να συμβάλει η διανόηση. 

Στην εποχή του διαδικτύου η ευθύνη για την ενημέρωση βαραίνει τον πολίτη καθώς δεν μπορεί να δικαιολογηθεί η άγνοια λόγω κατευθυνόμενων ΜΜΕ. Εάν οι δυνάμεις της προόδου σταθούν με ίση δύναμη απέναντι σε αυτές του ολοκληρωτισμού τότε τι θα μπορούσε να αποκλείσει μια πολιτιστική επανάσταση ορθών ανθρώπινων σχέσεων;  Δεν γίνεται λόγος για μια ουτοπική ξαφνική μετάβαση στον ανιδιοτελή άνθρωπο αλλά για την «νομιμοποίηση» της καλής θέλησης ως βασικής αξίας που να διέπει όλες τις προσωπικές, οικογενειακές, επαγγελματικές και διεθνείς σχέσεις. Μια φωτισμένη κοινή γνώμη ελεύθερη – όχι αφελή – από τον φόβο, και διαπνεόμενη από ένα πνεύμα κατανόησης – χωρίς ανθρωπολογική τυφλότητα απέναντι στην πανταχού υποβόσκουσα βαρβαρότητα – και καλής θέλησης θα μεταθέσει το πολιτικό κόστος για τους πολιτικούς στην άρνηση από μέρους τους να εφαρμόσουν το αυτονόητο. 

_______________________
[1] Τζον Λούκατς, 2008, “Ο Τελευταίος Ευρωπαϊκός Πόλεμος”, εκδόσεις ΕΝΑΛΙΟΣ, σελ 63 
[2] το ίδιο σελ 59-61
[3] Ρίτσαρντ Γουόλιν , “Η Γοητεία του Ανορθολογισμού”, σελ 58, εκδόσεις ΠΟΛΙΣ, 2007

6 Απριλίου 2010

Αλέξανδρος Μπέλεσης
Μέλος της ΜΚΟ Σόλων
info@solon.org.gr