Immanuel Kant (1724-1804)

  Ο κόσμος δείχνει σαν να πλανάται ακόμη μέσα σε ένα σκοτάδι άγνοιας, άγνοιας της αλήθειας, της πραγματικότητας και, πάντως, μιας άγνοιας που αθωώνει κάθε επιλογή του. Είναι όμως αυτή η αλήθεια; Ο φιλόσοφος Εμμ. Καντ είχε αναφερθεί στην άγνοια (Δοκίμια, εκδ. Δωδώνη, Τι είναι διαφωτισμός) και θεωρούσε πως ο άνθρωπος είναι ανώριμος και δεν θέλει να βγει από την άγνοια, ενώ μπορεί να το κάνει, γιατί προτιμάει να αποφασίζουν άλλοι γι’ αυτόν και ο ίδιος να μην μπει στον κόπο να μάθει ούτε να αναλάβει την ευθύνη να αποφασίζει για την ζωή του.

   Θα χωρίσω τον κόσμο σε δύο μέρη: Σε εκείνους που ζουν σε τέτοια φτώχεια και περιορισμό που έχουν στερηθεί αυτά τα αναγκαία της ζωής, και σε εκείνους που έχουν τα μέσα για να επιβιώσουν και τη δυνατότητα να μορφωθούν και να προσλάβουν τις αναγκαίες για τη ζωή πληροφορίες. 

   Στο πρώτο μέρος ανήκουν εκείνοι οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν συνεχώς ανάγκες επιβίωσης και η μόρφωση οποιουδήποτε είδους δεν μπορεί να είναι προτεραιότητα αποτελώντας πολυτέλεια και συχνά είναι αδύνατη ακόμη κι αν κανείς την θέλει. Όχι ότι δεν υπάρχει ευθύνη για τις επιλογές, αλλά σίγουρα είναι διαφορετικού επιπέδου από ό,τι για τον υπόλοιπο κόσμο.

   Στο δεύτερο μέρος ανήκει το πλήθος των ανθρώπων της Δύσης, αλλά όχι μόνον της Δύσης. Αυτό όμως μέρος της ανθρωπότητας και, κυρίως, εκείνο της Δύσης είναι το πιο σημαντικό για να διαμορφώσουμε την κρίση μας, γιατί αυτή η πλανητική περιοχή ήταν στην ηγεσία του κόσμου για αιώνες τώρα, ήταν, δηλαδή, ο κυρίαρχος πολιτισμός, αυτός που επέβαλε ή προσπάθησε να επιβάλει παγκόσμια πρότυπα σε όλους τους τομείς, πολιτική, οικονομία, τέχνη, τρόπο σκέψης κ.ά. Πολλοί βέβαια πολιτισμοί ήταν στο παρελθόν κυρίαρχοι και όλοι εφθάρησαν και παρήκμασαν, γιατί δεν έκαναν το επόμενο αναγκαίο βήμα. Ο Μέγας Αλέξανδρος, για παράδειγμα, όταν κατέκτησε χώρες της Ανατολής, κατάργησε έθιμα σε κάποιες περιοχές σαν εκείνο του να σκοτώνουν τους γέρους γονείς τους, που έδειχνε και μια διατήρηση της βαρβαρότητας με τη μορφή εθίμου (Βλέπε J. Dreysen (Ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τ. 2, Ελευθεροτυπία 1993): «…και βέβαια πέτυχε ανάλογα με τη φύση κάθε λαού και την κατάσταση που βρισκόταν. Ούξιοι και Μάρδοι έπρεπε πρώτα να μάθουν να καλλιεργούν, να κάνουν γάμους οι Υρκανοί, και να γηροκομάν αντί να σκοτώνουν τους γέρους τους γονιούς οι Σογδιανοί, ν’ αρχίσουν οι Αιγύπτιοι να μην απεχθάνωνται πια τους ξένους γιατί δεν ανήκουν σε κάποια κοινωνική τάξη και να σταματήσουν οι Φοίνικες τις φρικαλέες εκείνες θυσίες τους στο Μολώχ…» (σελ. 660). Οι Καρχηδόνιοι, που ήταν εξαιρετικοί έμποροι, θυσίαζαν παιδιά στον θεό τους και ταυτόχρονα ήταν παραδομένοι στη χλιδή και τον ηδονισμό αδιαφορώντας για την πατρίδα τους – κι όμως είχαν προηγμένη για την εποχή τους τεχνολογία, ψηλά κτίρια και ένα πολύ μεγάλο και σύγχρονο για την εποχή τους εμπορικό λιμάνι. Στο τέλος, ανίκανοι να υπερασπιστούν την πόλη τους, έπεσαν ολοκληρωτικά από το σπαθί των Ρωμαίων και η Καρχηδόνα σβήστηκε τελείως από τον χάρτη.

   Σε κάθε περίπτωση, όλοι οι πολιτισμοί είχαν περιθώρια εξόδου από την άγνοια, αλλά απέτυχαν να το κάνουν, γιατί στην ακμή τους περίσσευε η αλαζονεία. Στην εποχή μας, ο κυρίαρχος πολιτισμός ήταν ο δυτικός, και τελευταία ιδιαίτερα ο αγγλοσαξωνικός. Υπήρξαν ορισμένα σημαντικά στοιχεία σαν συμβολή του στον παγκόσμιο πολιτισμό, όπως οι θεσμοί που έφερναν κάπως στο προσκήνιο τους λαούς και περιόριζαν την αυθαιρεσία των αρχόντων, τα δικαιώματα, η πρακτικότητα, η δημόσια εκπαίδευση, η σκέψη και άλλα. Όμως, παράλληλα, είχαν και την κατάκτηση, την αλαζονεία, την επιβολή των δικών τους προτύπων στους άλλους, την εκμετάλλευση – όχι βέβαια πως αυτό είναι κάτι πρωτότυπο και πρωτοφανές στην ανθρώπινη ιστορία. Θα έλεγα πως είναι συνηθισμένο. Η παράδοση όμως των ανθρώπων στην αποχαύνωση της καλής ζωής και την κατανάλωση σαν να ήταν το τελικά ζητούμενο και η έλλειψη οράματος για τη ζωή, ατομική και συλλογική, οδήγησαν σε αποσάθρωση την κοινωνία και σε υπερβολική συγκέντρωση δυνάμεως σε λίγους ανθρώπους.  Με λίγα λόγια, οι λαοί απέτυχαν να ανταποκριθούν στη δημοκρατία, γιατί είναι δύσκολο πολίτευμα. Τα λόγια ήταν πολλά, αλλά η πράξη πολύ φτωχή.

   Θα ρωτήσει κανείς ποιος φταίει. Οι περισσότεροι θα λέγανε πως φταίνε οι κυβερνήσεις και οι ισχυροί. Σίγουρα φταίνε και δεν γινόταν διαφορετικά, γιατί μέσα από μία αδιάφορη και ιδιοτελή κοινωνία δεν μπορούν να ξεπηδήσουν στην εξουσία τα καλύτερα και εντιμότερα μέλη της. Μια τέτοια απαίτηση ή προσδοκία θα ήταν και ανόητη και ανέφικτη. Όμως ακριβώς αυτή η αδιαφορία και ο ατομισμός όπως ξετυλίγονται στο γίγνεσθαι δείχνουν πως η άγνοια δεν αποτελεί πραγματικό εμπόδιο, αλλά επιλογή. Δεν μαθαίνω, για να μην μου χαλάσει κανείς την ησυχία και τον τρόπο ζωής μου. Δεν είναι πως ο άνθρωπος δεν ξέρει, αλλά ότι δεν θέλει να ξέρει την πραγματικότητα και, επομένως, και την ευθύνη του στα πράγματα. Δεν θέλει να ταράξει την ηρεμία του και την επιδίωξη των μικρών στόχων του.

   Στα παλιότερα χρόνια, που η μόρφωση και η γνώση ήταν για λίγους, θα μπορούσε κανείς να πει πως ο άνθρωπος δεν είχε τη δυνατότητα να γνωρίζει. Σήμερα όμως με τόση πληροφορία, γνώσεις, δυνατότητες πρόσβασης σε αυτές, δεν είναι δυνατόν να υποστηριχθεί πλέον κάτι τέτοιο. Το μεγάλο πλήθος των ανθρώπων δεν θέλει να αντικρίσει την πραγματικότητα και εσφαλμένα νομίζει πως αυτή η άγνοια είναι αθωότητα. Εφ’ όσον όμως είναι ηθελημένη άγνοια, δεν μπορεί να αποτελέσει στοιχείο αθωότητας. Είναι μία παράλειψη και τίποτε άλλο.

    Στο προηγούμενο άρθρο μου “Υπάρχει διέξοδος στο σημερινό χάος;” αναφέρθηκα σε αυτό: «…όμως ανεξαιρέτως όλοι γνωρίζουν ορισμένα θεμελιώδη ηθικά αξιώματα και τα αναζητούν όταν βρίσκονται σε ανάγκη, όπως τη δικαιοσύνη ή την αλληλεγγύη. Επομένως, το ότι τα παραβλέπουν οφείλεται σε επιλογή τους και όχι σε άγνοια. Η εθελοτύφλωση δεν είναι αθωότητα. Δείχνει όμως και ότι υπάρχει δυνατότητα για αλλαγή – κι αυτό είναι η ελπίδα».                                                                                                                                                         Δηλαδή, το ότι τα προβάλλουν όταν βρίσκονται σε δύσκολη θέση δείχνει πως τα γνωρίζουν, πως αποτελούν στοιχείο της παγκόσμιας κληρονομιάς της ανθρωπότητας σαν αξίες και οράματα, αλλά επιλέγουν να τα ξεχνάνε όταν πρόκειται να εκπληρώσουν τις ατομικές τους επιθυμίες.

   Συμπεραίνω, λοιπόν, πως η έξοδος από την άγνοια εναπόκειται σήμερα στα χέρια των ανθρώπων, είναι ζήτημα πρόθεσης και όχι γνώσης. Τα στοιχεία υπάρχουν, αρκεί να ενδιαφερθεί κανείς και να αναλάβει την ευθύνη να επιλέξει.

19/5/24

Ιωάννα Μουτσοπούλου

Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ

5^ο μέρος του άρθρου: Στοχαζόμενοι για την έννοια της προόδου και της οπισθοδρόμησης

(Διαβάστε το 2ο μέρος : ΑΠΑΝΤΩΝΤΑΣ ΣΕ ΚΑΠΟΙΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΟΔΟΥ   το 3ο μέρος :   Η ΠΡΟΟΔΟΣ ΩΣ ΑΥΤΟΣΚΟΠΟΣ; και το 4ο μέρος  ΠΡΟΟΔΟΣ: ΚΡΙΝΟΝΤΑΣ ΜΕ ΠΟΙΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ; )

Στο επόμενο (το 6^ο) ερώτημα θα μας απασχολήσει μία διευρυμένη όψη της λαϊκής κυριαρχίας. Με την λέξη «διευρυμένη» εννοώ ότι αναφέρεται σε μια διαφορετική διάσταση ή επίπεδο από αυτό που συνήθως καταλαβαίνουμε όταν χρησιμοποιούμε τον όρο. Μέχρι τώρα όταν αναφερόμασταν στην λαϊκή κυριαρχία εννοούσαμε ότι εντός ενός κράτους – έθνους όλες οι εξουσίες πηγάζουν από τον λαό και ασκούνται σύμφωνα με το Σύνταγμα υπέρ των (καλώς εννοούμενων) συμφερόντων του έστω και έμμεσα με αντιπροσώπους (1). Τα παραπάνω βέβαια είναι απλά λέξεις. Από την απλή σύλληψη και λεκτική διατύπωση μέχρι την εφαρμογή μπορεί να μεσολαβεί, και συχνά όντως μεσολαβεί, άβυσσος. Αλλά αυτό δεν είναι το θέμα μας. Το θέμα μας στο σημείο αυτό του άρθρου έχει να κάνει με σοβαρά ζητήματα της παγκοσμιότητας, που αφορούν όλους τους λαούς αφού η παγκοσμιότητα δεν αφήνει τίποτα που να μην επηρεάσει και συχνά το κάνει με δραματικές επιπτώσεις. Σε αυτό το παγκόσμιο επίπεδο δεν διανοούμεθα καν να κάνουμε λόγο για λαϊκή κυριαρχία, αφού δεν είναι αυτό που έχουμε συνηθίσει: ένα κράτος, με οργανωμένες εξουσίες και Σύνταγμα, και μια θεωρία τουλάχιστον που λέει όσα ανέφερα πιο πάνω. Οι λαοί που βλέπουν την ζωή τους να μεταβάλλεται δραματικά μέσα σε διάστημα μιας και μόνο ζωής εκεί που επί εκατοντάδες χρόνια παρέμενε αμετάβλητη, έχουν μιαν αμηχανία και συχνά απελπισία. Από ποιον να ζητήσουν τον λόγο; Σε ποιον να κάνουν τα παράπονά τους; Ποιος θα ακούσει τις αντιρρήσεις τους και τις προτάσεις τους; Οι κυβερνήσεις τους; Εκτός του ότι συνηθέστατα δεν ενδιαφέρονται, ακόμα και να ήθελαν, ακόμα και να στέρξουν να «τείνουν ευήκοον ους» στον πόνο και την εναντίωση των πολιτών τους σε αποτελέσματα που δρομολογήθηκαν χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά τους και οπωσδήποτε ερήμην τους, έχουν μηδαμινή ισχύ επιρροής επί πανίσχυρων δυνάμεων που τους αντιμετωπίζουν στην καλύτερη περίπτωση σαν αμαθείς οπισθοδρομικούς αυτόχθονες στην δε χειρότερη σαν ένα ενδιάμεσο είδος μεταξύ ανθρώπου και ζώου. Μήπως στις ίδιες τις ελίτ; Μα είναι δεδομένη η ποιότητα των σύγχρονων ελίτ μας. Αυτές περισσότερο και από τον παραδοσιακό ανταγωνισμό των μεγάλων εθνοκρατικών δυνάμεων, είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνες για τα σημερινά αδιέξοδα. Είναι αυτές, κατά την γνώμη μου πάντα, όχι ελίτ οποιουδήποτε ηθικού βάθους και ποιότητας αλλά ελίτ διαφόρων τύπων καπατσοσύνης. Με άλλα λόγια ελίτ χρήματος, ελίτ εξυπνάδας, ελίτ δύναμης (μια αόριστη έννοια που χωράει τα πάντα), εξουσιαστικές ελίτ, πολιτιστικές ελίτ, πολιτικές ελίτ κοκ. Και αυτές οι ελίτ είναι τυφλωμένες αφ ενός από την φιλοδοξία τους αφ ετέρου από το άγχος του ανταγωνισμού μεταξύ τους το οποίο, και να ήθελαν, δεν θα επέτρεπε παρεκκλίσεις.

Σε κάθε περίπτωση προβάλλεται το επιχείρημα ότι η ζωή προχωράει μπροστά και δεν μπορεί να μείνει στάσιμη, αν και τέτοιου είδους επιχειρήματα συνιστούν, όπως ανέφερα πιο πάνω, ταυτολογίες – κάτι είναι καλό επειδή είναι καλό, ενώ το κύριο πρόβλημα είναι να κρίνουμε σε συνθήκες ελευθερίας και ωριμότητας τι συνιστά στ’ αλήθεια πρόοδο και γιατί. Έπειτα ακολουθεί άλλο επιχείρημα δηλαδή πώς δεν είναι δυνατόν να έχουν λόγο οι άνθρωποι για εξελίξεις που δρομολογούνται σε άλλα κράτη. Σου λένε: τι δουλειά έχει ο νιγηριανός ή ο έλληνας ή ο αργεντινός στην χάραξη της πολιτικής για την Τεχνητή Νοημοσύνη της Κίνας και των ΗΠΑ; Αλλά εδώ ως προοίμιο των επιχειρημάτων που θα αναπτύξω στο επόμενο μέρος του άρθρου θα πω μόνο τι έλεγε ο Αβραάμ Λίνκολν σε σχέση με την δουλεία: «δεν μπορείς να ισχυρίζεσαι ότι δεν με αφορά ένα ζήτημα που με κάνει δυστυχισμένο».

Έτσι πολλά κράτη βρήκαν πιο πρακτικό και αποτελεσματικό αντί να διαμαρτύρονται για την αποικιοκρατία, για την οικονομική και πολιτισμική εισβολή των «δυτικών», για την θρασεία αλαζονεία τους, για την απομύζηση των πόρων τους και τα συναφή, να ακολουθήσουν κατά γράμμα το παράδειγμά τους δηλαδή τον τρόπο οικονομικής οργάνωσης των κοινωνιών τους, την πολιτισμική «συμμόρφωση», τον νέο ρυθμιστικό παράγοντα της ζωής που λέγεται «πρώτα το κέρδος» και να τους ξεπεράσουν χρησιμοποιώντας τα ίδια τα όπλα τους και δημιουργώντας τις δικές τους ελίτ. Ως συνέπεια είδαμε την εκρηκτική ανάπτυξη της Ιαπωνίας εδώ και 1,5 αιώνα, πιο πρόσφατα της Κίνας, των «Ασιατικών Τίγρεων», τώρα της Ινδίας και άλλων που προηγήθηκαν ή έπονται, «ων ουκ έστι αριθμός». Και ναι μεν θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Δύση «τάθελε και τάπαθε». Το πρόβλημα όμως είναι ότι όλα αυτά απλώς αυξάνουν τις ισχυρές ανταγωνιστικές δυνάμεις που ούτως ή άλλως ενυπάρχουν στην ανθρωπότητα, αφανίζουν το κάθετο ή ηθικό στοιχείο που ούτως ή άλλως είναι μετά βίας μια ασθενική φωνή, και δημιουργούν και αυξάνουν οριζόντια αντιτιθέμενες δυνάμεις, όπως είπα νωρίτερα σε προηγούμενο μέρος του άρθρου μου. Και οι δυνάμεις που συγκρούονται οριζόντια είναι της αυτής φύσης και δεν μπορούν να συνθεθούν. Οι δυνάμεις που είναι όμοιας φύσης μάχονται με λύσσα μέχρις ότου κάποια να υπερισχύσει των άλλων ή να αλληλοκαταστραφούν όλες. Είναι ακριβώς το παράδειγμα των δύο Παγκοσμίων Πολέμων που ρήμαξαν πρωταρχικά την Ευρώπη, την ώρα ακριβώς που οι αποικιοκράτες κοκορευόντουσαν στους «υπηκόους» τους ότι δεν είναι μόνο η τεχνολογική τους υπεροχή που τους κάνει ανώτερους αλλά κυρίως ο ορθολογισμός τους!! (2). Γι αυτό εμείς οι ευρωπαίοι θα έπρεπε να ξέρουμε καλύτερα – κι όμως όχι. Δείτε τι γίνεται γύρω μας και θα καταλάβετε ότι τα βήματα που έχουμε κάνει είναι πολύ μικρά ή και αμελητέα. Επομένως το αν η δύση είχε δώσει υπερβολική έμφαση στην οικονομική πρόοδο, την τεχνολογία και την επιστήμη και οι πρώην «υπήκοοί» της την μιμήθηκαν και την ξεπέρασαν, κι αν όλο αυτό είναι καλό ή όχι, δεν θα πρέπει να κριθεί και να αξιολογηθεί μέσα σε αυτό το κλειστό σύστημα όπου κάποιος θέτει τους κανόνες και κάποιος άλλος τους ακολουθεί και τον ξεπερνάει, αλλά εξερχόμενοι από το σύστημα με αποσπασμένη παρατήρηση, όπως είπα πιο πάνω στο άρθρο μου, ώστε να κρίνουμε με σοφία: αυτό το παιγνίδι δυνάμεως είναι προς το συμφέρον της ανθρωπότητας και των επί μέρους εθνών ή προς βλάβη τους; Αυτή η αέναη εναλλαγή κυρίων και ηγεμόνων της γης ποιον ωφελεί; Και τον λογαριασμό των πολέμων που γίνονται πάντα κατά τις μεγάλες εναλλαγές κυρίων ποιος θα τον πληρώσει; Και πότε επιτέλους ο λεγόμενος «απλός» άνθρωπος θα σηκωθεί από τον καναπέ για να εκφράσει άποψη για την ίδια του την ζωή; Ρητορικά ερωτήματα θα μου πείτε.   

Με όσα ανέφερα πιο πάνω θέτω το σοβαρό ζήτημα, την απαίτηση, για διεύρυνση της έννοιας της λαϊκής κυριαρχίας πέρα από το κράτος – έθνος σε παγκόσμια διάσταση. Δηλαδή με απλά λόγια οι λαοί και η ανθρωπότητα συνολικά επιβάλλεται να έχουν άποψη και η άποψη αυτή να ακούγεται για όλα τα ζητήματα που έχουν παγκόσμια διάσταση, που επηρεάζουν καταλυτικά ή και καταστροφικά τις ζωές τους, ασχέτως εάν αυτά γεννιούνται και δρομολογούνται τοπικά ή διεθνώς αλλά από πανίσχυρες ολιγομελείς ελίτ.  

Έρχεται έτσι με  φυσικό τρόπο στο προσκήνιο η ανάγκη για αυτή την νέα όψη της λαϊκής κυριαρχίας, η οποία δεν μπορεί να συνδεθεί με εκλογές και δικαίωμα ψήφου, κόμματα και αντιπροσώπευση, αλλά θα πρέπει να λειτουργεί ανεξάρτητα από αυτά και εν τούτοις με αξιόπιστη έκφραση της συλλογικής βούλησης. Πρόκειται για μια λαϊκή κυριαρχία που διαπερνάει τα σύνορα των εθνών – κρατών και ανάγεται σε πλανητικό επίπεδο όπως ακριβώς πλανητικά είναι τα προβλήματα που μας απασχολούν. Όπως και στο εσωτερικό ενός έθνους – κράτους έτσι στην παγκοσμιότητα όταν κάτι μας αφορά και επηρεάζει ή και καταστρέφει τις ζωές μας είναι αδήριτη ανάγκη να έχουμε άποψη και να επιτυγχάνουμε η άποψή μας αυτή να ακουστεί. Θα απαιτηθεί μεγάλο ηθικό σφρίγος και μεγάλη επινοητικότητα. Απ’ ότι φαίνεται θα χρειαστούμε πολλούς Σόλωνες και Νουμάδες Πομπίλιους.

Αυτό είναι το καίριο θέμα που πρέπει να μας απασχολήσει τα αμέσως επόμενα χρόνια και όχι τα επικίνδυνα φληναφήματα περί παγκοσμίου κράτους ή παγκόσμιας διακυβέρνησης, που είναι το τελείως αντίθετο αυτής της ανάγκης για διεύρυνση της έννοιας της λαϊκής κυριαρχίας εδώ και τώρα.

Όσον αφορά το αν η έννοια της προόδου είναι ένα ζήτημα τέτοιας σημασίας για το οποίο πρέπει τα έθνη και η ανθρωπότητα να διαμορφώσουν άποψη και να απαιτήσουν αυτή η άποψη να ακουστεί δεν νομίζω πως θα αμφιβάλλει κανείς. Ειδικά με την μονόπλευρη αντίληψη που έχουμε για αυτήν ως δυτικός κόσμος, δίνοντας την πρωτοκαθεδρία στην τεχνολογική και οικονομική ανάπτυξη ως αποκλειστικές συνιστώσες της προόδου, παραβλέποντας οποιοδήποτε στοιχείο σύμμετρης ηθικής-ψυχολογικής ανάπτυξης, παραβλέποντας οποιαδήποτε άλλα ηθικά και αξιολογικά στοιχεία που μας συντρόφεψαν ως ανθρωπότητα, που φώτισαν τον δρόμο μας, θεωρώ πως είναι από τα πλέον φλέγοντα παγκόσμια ζητήματα που απαιτούν την προσοχή μας.

Τα ερωτήματα 6 και 7 είναι λογικά αλληλένδετα – δεν μπορείς να αξιώσεις και να επιτύχεις να ακουστείς χωρίς να διαλεχθείς με την αντίθετη άποψη ακόμα και με την μη – άποψη εννοώντας με αυτό την συζήτηση με εκείνους που εμφανίζονται να μην ενδιαφέρονται για καμμία πλευρά αγόμενοι και φερόμενοι από την κυρίαρχη τάση του καιρού. Γιατί (σε σχέση με το τελευταίο) το ζήτημα δεν είναι να «κλέψεις την νίκη», όπως θα έλεγε ο Μ. Αλέξανδρος, αλλά να επιτύχεις την ζωογόνηση του φυσικού ενδιαφέροντος για τα κοινά που είναι δικαίωμα και υποχρέωση όλων ή μάλλον κάτι περισσότερο από δικαίωμα και υποχρέωση, μάλλον μια κατάσταση σύμφυτη με την ζωή μας την ίδια ως κοινωνικών όντων. Ούτε μπορούμε να είμαστε ευχαριστημένοι απλώς παίρνοντας με το μέρος μας κάποιους ώστε να σχηματίσουμε μια πλειοψηφία και να κάνουμε πράξη την προτίμησή μας, αλλά εξαντλώντας με καλή θέληση όλα τα δυνατά σενάρια μπροστά σε μια κρίσιμη επιλογή. Εάν απλά είμαστε επικεντρωμένοι στον εαυτό μας και θέλουμε να κάνουμε το δικό μας, το αποτέλεσμα δεν θα είναι άλλο από την καταστροφή. Καλή θέληση σημαίνει αυτό ακριβώς, την ικανότητα να αυτοϋπερβαίνεσαι ώστε να μπορείς να δεις και να ακούσεις την άποψη του άλλου με ίση ευεξία και διαύγεια με εκείνη που βλέπεις την δική σου. Διαφορετικά θα κάνουμε έναν κύκλο για να επιστρέψουμε στο σημείο που βρισκόμαστε τώρα και με χειρότερους όρους.

Είπαμε άλλωστε πιο πάνω ότι η μοναδικότητά μας δεν έγκειται σε έναν, ας τον πω, υπερενισχυμένο ή αχαλίνωτο ατομισμό αλλά σε μια μοναδικότητα που είναι σύμφυτη και αξεδιάλυτη με ένα διαρκές γίγνεσθαι σχέσεων με τους συνανθρώπους μας και με το περιβάλλον. Δεν είμαστε μόνον άτομα αλλά και σχέσεις. Και όταν μιλάμε για σχέσεις προφανώς δεν εννοούμε μόνο κάτι που έγινε κάποτε στο παρελθόν, άπαξ δια παντός, τελείωσε και πλέον  είναι ανενεργό, δεν συμβαίνει αυτή την στιγμή ούτε έχει κάποιο νόημα. Όπως είναι ο εαυτός ζωντανός και εξελίσσεται έτσι είναι και οι σχέσεις ζωντανές και εξελίσσονται και αυτά τα δύο δεν μπορούν να αποσυναρμολογηθούν. Η σχέση είναι αέναα παρούσα και λειτουργική. Εννοώ πρέπει να είναι παρούσα και λειτουργική. Γιατί δεν μπορούμε να αναιρέσουμε το γεγονός ότι πολλές φορές στις ζωές μας υπάρχουν διαστήματα σκλήρυνσης και ανεπικοινωνιακότητας. Πρόκειται για έναν πρόωρο ψυχικό ακρωτηριασμό ή και θάνατο όταν ο ζωντανός διάλογος αρχίζει να εκλείπει. Ακριβώς αυτό είναι ο διάλογος που μας απασχολεί εδώ. Δεν είναι ζήτημα ευγένειας. Δεν είναι ζήτημα δημοκρατικής τάξης. Δεν είναι ζήτημα διεύρυνσης των οριζόντων μας μη τυχόν και μάς ξεφύγει καμμία χρήσιμη άποψη – χωρίς να περιφρονούμε και τα παραπάνω. Είναι ζήτημα αναγκαίο από την ζωή και την φύση μας την ίδια. Πρόκειται για την βαθιά βεβαιότητα ότι ο πλανήτης στην ολότητά του ανήκει σε όλους μας και όχι σε κάποιους εκλεκτούς. Πρόκειται ακόμα για την ευθύνη που γεννάει αυτή η βεβαιότητα για υπεύθυνη ανάμειξη στην φροντίδα αυτού του πλανήτη. Όταν δεν υπάρχει όραμα και ο αναγκαίος διάλογος για να μορφοποιηθούν τα θεμελιώδη αιτήματα – υποδοχείς του οράματος βρισκόμαστε σε συνθήκες βαθιάς κρίσης. Αλλά στο θέμα του οράματος θα επανέλθω σε επόμενο άρθρο.

ΑΝΑΦΟΡΕΣ

1. Σύνταγμα, Άρθρο 1 παρ. 2. «Θεμέλιo τoυ πoλιτεύματoς είναι η λαϊκή κυριαρχία. Παρ. 3. Όλες oι εξoυσίες πηγάζoυν από τo Λαό, υπάρχoυν υπέρ αυτoύ και τoυ Έθνoυς και ασκoύνται όπως oρίζει τo Σύνταγμα». Στο διαδίκτυο το κείμενο του Συντάγματος: https://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/f3c70a23-7696-49db-9148-f24dce6a27c8/SYNTAGMA1_1.pdf
2. Δείτε Michael Adas, Ανδρών μέτρον μηχανή – επιστήμη, τεχνολογία και ιδεολογίες δυτικής κυριαρχίας, μετ. Γ. Σκαρπέλος, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 2003. Ιδίως το 6^ο κεφάλαιο, κυρίως σελ. 382 επ.

16-5-2024

Γιάννης Παρασκευουλάκος

Μέλος του Σόλωνα

     Όλοι αναρωτιούνται αν υπάρχει διέξοδος από την σημερινή κατάσταση χάους που έχει εξαπλωθεί παγκόσμια. Λίγοι όμως, παράλληλα με την αναρώτηση, είναι διατεθειμένοι να ψάξουν για τα αίτια που οδήγησαν ώς εδώ και ακόμη πιο λίγοι είναι διατεθειμένοι να προσαρμόσουν την ζωή τους και τη στάση τους σε αυτό που απαιτεί η ανάγκη για αλλαγή των αιτίων. Αυτό φαίνεται πεσιμιστικό, αλλά είναι η πραγματικότητα. Δεν πρέπει να καταλήξουμε να μοιράζουμε μεταξύ μας ευχές και ελπίδες που δεν αντέχουν στην παραμικρή πίεση και λογική κρίση, ίσα για να κρατήσει για λίγο ακόμη η αυταπάτη και η ησυχία μας. Τα πράγματα χρειάζονται επείγοντα χειρισμό και μάλιστα εκ μέρους λαών, κοινωνιών, εθνών ή όπως αλλιώς θέλει να ονομάσει κανείς τα μεγάλα πλήθη των ανθρώπων που θα είναι οι τελικοί αποδέκτες του προβλήματος.

    Θα ρωτήσει κανείς γιατί είναι αναγκαίο το ενδιαφέρον και η απόφαση εκ μέρους μεγάλου πλήθους ανθρώπων και όχι μόνο λίγων όπως έχει συμβεί μέχρι τώρα στην ιστορία. Ο λόγος είναι απλός και προφανής.

    Πρώτον, ο πληθυσμός του πλανήτη είναι εξαιρετικά μεγάλος σε σύγκριση με το παρελθόν και αυτό το αχανές πλήθος κατά το μεγαλύτερο μέρος είναι αδρανές και αδιάφορο. Και μάλιστα είναι τόσο εύκολα χειραγωγούμενο που τελικά στρέφεται εναντίον όλων αλλά και του εαυτού του. Γι’ αυτό απαιτείται πολύ μεγαλύτερη δύναμη για να επιτευχθεί η αλλαγή.

   Δεύτερον, η πολυπλοκότητα των σχέσεων μεταξύ ατόμων, συλλογικοτήτων και ελίτ είναι πολύ μεγαλύτερη πλέον και απαιτεί και αυτή μεγαλύτερη αντίρροπη δύναμη που να σταθεί απέναντι στα κακώς κείμενα.

   Τρίτον, η διαθέσιμη δύναμη ελέγχου όπως η πολιτική, πολιτισμική, στρατιωτική, επιστημονική και τεχνολογική ισχύς, κατέχεται από λίγους ανθρώπους, από τις ελίτ, και αναμενόμενο είναι να μην είναι διατεθειμένοι να την αφήσουν. Αυτή η δύναμη είναι σήμερα δραματικά μεγαλύτερη, κυρίως λόγω της τεχνολογίας και των μέσων ελέγχου που αυτή προσφέρει.

   Τέταρτον, τα κακώς κείμενα δεν αποτελούνται μόνον από κοινωνικά γεγονότα αλλά κυρίως από τάσεις και προθέσεις. Αυτές δεν εκφράζονται μόνον από τις ελίτ αλλά και από το πλήθος των ανθρώπων, αν και με διαφορετικούς τρόπους και ένταση, και το ένα τροφοδοτεί το άλλο με ένταση. Ένα απλό παράδειγμα είναι η τάση για υπεροχή και εφησυχασμό, ασχέτως του ότι λίγοι τα εκφράζουν με επιθετικό τρόπο, ενώ οι πολλοί με παθητικότητα και αδιαφορία για τα κοινά.

  Πέμπτον, η αυξημένη νοητική ανάπτυξη των ανθρώπων χωρίς παράλληλη ηθική ανάπτυξη βαθαίνει το ρήγμα ανάμεσα σε αυτό που υπάρχει και σε αυτό που είναι αναγκαίο, γιατί απλώς η ηθική έλλειψη καλλιεργείται πλέον σαν νοητική στάση και έτσι αποκτά μεγαλύτερο βάθος.

  Αξίζει να αναφερθώ στην ηθική και την έλλειψή της με λίγα λόγια. Φυσικά, δεν αναφέρομαι στην συμβατική ηθική που έχει καταλήξει μία απλή υπακοή σε συμπεριφορικούς κανόνες, αγνοώντας την πραγματικότητα και τις ανθρώπινες ανάγκες. Η ηθική, κατ’ εμένα πάντα, είναι η δύναμη συνοχής του κόσμου και των ανθρώπων, αυτό που προάγει την ενότητα και την ελευθερία των πάντων, δηλαδή είναι απόρροια των μεγάλων ιδεών που διαπερνούν τον κόσμο μας και λειτουργούν σαν οργανική ενότητα. Υπάρχει είτε το θέλουμε είτε όχι, γιατί είναι μία θεμελιώδης ανάγκη για την ύπαρξή μας και δεν εξαρτάται από εμάς. Με λίγα λόγια, είναι νόμος για τον κόσμο μας. Η παραβίαση αυτού του ηθικού νόμου εναπόκειται μεν στην επιλογή μας, αλλά τα αποτελέσματα που επιφέρει δεν εναπόκεινται σε αυτήν, είναι αναπόφευκτα.

   Επειδή αυτός ο νόμος είναι η ηθική, γι’ αυτό σχετίζεται με τη συνείδησή μας και δεν μας είναι εύκολο να τον τηρήσουμε εκούσια. Αυτός είναι και ο λόγος που είναι τόσο δύσκολο να βρεθούν πολλοί άνθρωποι να ανταποκριθούν στην σημερινή ανάγκη με τρόπο κατάλληλο. Ο κατάλληλος τρόπος είναι μια στοιχειώδης κατανόηση των αληθινών αιτίων του προβλήματος (που είναι αίτια συνείδησης) και διάσπαση του κλοιού του ατομισμού και της αδράνειας. Η διάσπαση της αδράνειας μπορεί να γίνει, αλλά δεν μπορεί να έχει αληθινά αποτελέσματα χωρίς ταυτόχρονη διάσπαση του ατομισμού, γιατί τότε θα είναι μόνο μία συγκέντρωση διαμαρτυρόμενων ατομισμών. Όμως η κατεύθυνση του ατομισμού είναι πάντοτε διασπαστική της αναγκαίας ενότητας και σε μήκος χρόνου αποτυγχάνει.

Μπορεί κάποιος να πει ότι αυτά είναι λόγια. Αλλά το να προχωράς σε πράξη χωρίς να γνωρίζεις τα αίτια των προβλημάτων είναι μια απλή αντανακλαστική αντίδραση που οδηγεί πάντοτε σε αδιέξοδα.

  Θα ήθελα να προσθέσω και κάτι τελευταίο, για να διευκρινίσω τη σκέψη μου. Δεν μπορούμε να υποθέσουμε ότι όλοι θα έχουν έναν όμοιο βαθμό διαύγειας στην αντίληψη των αιτίων, όμως ανεξαιρέτως όλοι γνωρίζουν ορισμένα θεμελιώδη ηθικά αξιώματα και τα αναζητούν όταν βρίσκονται σε ανάγκη, όπως τη δικαιοσύνη ή την αλληλεγγύη.  Επομένως, το ότι τα παραβλέπουν οφείλεται σε επιλογή τους και όχι σε άγνοια. Η εθελοτύφλωση δεν είναι αθωότητα. Δείχνει όμως και ότι υπάρχει δυνατότητα για αλλαγή – κι αυτό είναι η ελπίδα.

12/5/24

Ιωάννα Μουτσοπούλου

Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ

Abstract Painting #98, Lawren Harris – 1938

4^ο μέρος του άρθρου: Στοχαζόμενοι για την έννοια της προόδου και της οπισθοδρόμησης  ( Διαβάστε το 2ο μέρος : ΑΠΑΝΤΩΝΤΑΣ ΣΕ ΚΑΠΟΙΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΟΔΟΥ   και το 3ο μέρος :   Η ΠΡΟΟΔΟΣ ΩΣ ΑΥΤΟΣΚΟΠΟΣ; )

Το 4^ο ερώτημα έθετε το ζήτημα των κριτηρίων που λογικά πρέπει να διαθέτουμε, όπως και για κάθε ζήτημα βέβαια, για να κρίνουμε εάν μια κατάσταση στην οποία ζούμε ή που είναι περασμένη μεν αλλά για κάποιον λόγο θέλουμε να σταθμίσουμε, αποτελεί πρόοδο, στασιμότητα ή οπισθοδρόμηση, ενώ το 5^ο έθετε το ζήτημα του εάν, εφόσον βέβαια διαθέτουμε κριτήρια, προβαίνουμε και στην αναγκαία κρίση με όπλο ή εργαλείο αυτά τα διαθέσιμα κριτήρια.

Τι μπορούμε να παρατηρήσουμε σε γενικές γραμμές; Συνήθως, και μιλάω για την πλειοψηφία μας, δεν έχουμε κριτήρια. Εννοώ κριτήρια στ‘ αλήθεια δικά μας. Και λέγοντας δικά μας δεν εννοώ βέβαια τέτοια που να μην διαθέτει κανείς άλλος, περισπούδαστα ή εντελώς πρωτότυπα και τα συναφή. Εννοώ κριτήρια που να έχουν υποστεί την βάσανο του στοχασμού και της επιλογής, όπως μνημόνευσα ότι μάς είπε ο Καρτέσιος στο 1^ο μέρος του άρθρου μου. Και τούτο συμβαίνει κυρίως γιατί απλώς «δανειζόμαστε» τα κριτήρια από το περιβάλλον μας όποιο κι αν είναι αυτό. Δεν υπάρχει κάποια μομφή σε αυτό. Πειθαρχούμε και υποτασσόμαστε από την παιδική ηλικία σε αξίες και παραδοχές, τις οποίες στη συνέχεια μεταβιβάζουμε μέσω της οικογένειας και της εν ευρεία εννοία εκπαιδευτικής διαδικασίας στα παιδιά μας κι εκείνα στα δικά τους σε μιαν ατέρμονη διαδικασία. Πρόκειται για την όψη της διατήρησης ή της συντηρητικότητας στην ζωή που έχει και καλές πλευρές. Εξασφαλίζει την συνέχεια, την σταθερότητα, την αίσθηση ασφάλειας, την ομογενοποίηση της οικείας συλλογικότητας σε σχέση με τις «άλλες» συλλογικότητες, την αίσθηση οικειότητας και του να ανήκεις σε ένα σύνολο κοκ. Έχει όμως κατά την γνώμη μου και ένα σημαντικό μειονέκτημα: δεν προωθεί και πολύ περισσότερο δεν εξασφαλίζει την ελευθερία. Αυτήν, προς το παρόν και υπό την σημερινή διαμόρφωση του κόσμου μας, εναπόκειται σε κάθε άτομο να την επιδιώξει και να την κατακτήσει.

Ανοίγω μια παρένθεση εδώ για ένα κεντρικό θέμα που θα μας απασχολήσει συστηματικά σε επόμενα άρθρα. Η ελευθερία έτσι όπως είναι δομημένος και λειτουργεί ο κόσμος μας είναι ζήτημα ατομικό ως έφεση, προσπάθεια και επίτευξη (εκτός από εκείνες τις εκφάνσεις ή όψεις της ελευθερίας που λαμβάνουν την μορφή των εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων). Δεν είναι όμως ατομικό σαν σκοπός επιδίωξης της ελευθερίας και κάρπωσή της. Δεν είναι γόνιμο ή τελεσφόρο (και γι αυτό αποτυγχάνουμε τόσο συχνά) να επιδιώκουμε να ελευθερωθούμε «από τους άλλους» ή από κάποια ελίτ ή από τις συνθήκες ή από την ανάγκη ή από τα πάθη και ό,τι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς βάζοντας μπροστά την μικρή λέξη «από». Δεν υφίσταται ξεχωριστή, μικρή-ατομική «ελευθερία», παρά μόνο ως καρικατούρα της μεγάλης ελευθερίας, κάτι που όσο κι αν φαντάζει τρελό κι αλλόκοτο, έχει πετύχει (εννοώ την μικρή-ατομική ελευθερία) ο σύγχρονος πολιτισμός της κατανάλωσης και του ατομισμού. Όταν επιδιώκουμε να ελευθερωθούμε επιδιώκουμε να συμμετάσχουμε στην ελευθερία και όχι να αρπάξουμε κάτι και να το κρατήσουμε ως καταδικό μας. Είναι η ελευθερία, που είναι η ελευθερία των πάντων, μια «Καθολική Ελευθερία» όπως την ονομάζει η Ιωάννα Μουτσοπούλου, που μας καλεί, επομένως είναι για την ελευθερία των πάντων που εργαζόμαστε κι αυτή η ευρύτατη επιδίωξη ελευθερίας προχωράει από ικανοποίηση σε ικανοποίηση όσο διευρύνουμε την αντίληψή μας για αυτήν και όσο εργαζόμαστε για την ελευθερία όλων. Η ελευθερία δεν είναι πράγμα και δεν υπόκειται σε κατάτμηση. Πρόκειται για συμ-μετοχή και όχι απόκτηση. Νομίζω ότι η παραβολή του «Σπηλαίου» που μας παρουσίασε ο Πλάτωνας στην Πολιτεία του (1) εκφράζει σε έναν βαθμό αυτή την ιδέα. Αυτός που απέκτησε την ελευθερία «του» επιστρέφει για να καταστήσει και τους άλλους ελεύθερους. Και για όσους έχουν μιαν αντιπάθεια για την φιλοσοφία έχουμε κάτι από την λογοτεχνία. Οι παλιότεροι θα θυμούνται ίσως το θαυμάσιο παραμύθι για μεγάλους και  μικρούς «Γλάρος Ιωνάθαν» (2) που εκφράζει την ίδια ακριβώς ιδέα. Αυτός που ελευθερώθηκε, αν και καταδιώχθηκε και λοιδορήθηκε από τους ομοίους του και κόντεψε να χάσει την ζωή του, επιστρέφει για να μεριστεί μαζί τους όψεις της ελευθερίας.

Επανέρχομαι στο ζήτημα των κριτηρίων. Για να κρίνουμε για οποιοδήποτε ζήτημα χρειαζόμαστε κριτήρια. Χωρίς τέτοια αγόμαστε και φερόμαστε από διάφορους εξωτερικούς παράγοντες και από συνθήκες. Τώρα το ερώτημα είναι: τι είδους κριτήρια; Για παράδειγμα αν μας έχουν μάθει και εξακολουθούμε να αποδεχόμαστε ότι η πρόοδος συνίσταται αποκλειστικά στην αύξηση του εισοδήματος, τότε όταν αυξάνεται το εισόδημά μας προοδεύουμε και όταν μειώνεται οπισθοχωρούμε  – αλλά αυτό δεν είναι κριτήριο είναι συμμόρφωση. Τα κριτήρια τα θέλουμε για συμβούλους διαύγασης για την κρίση μας. Όταν όμως χρησιμοποιούμε ως δήθεν κριτήρια κάτι που απλά μας έμαθαν, χωρίς δικό μας ζύγισμα, χωρίς αξιολόγηση, τότε αυτά τα δήθεν κριτήρια δεν είναι σύμβουλοι κρίσης αλλά σύμβουλοι και οδηγοί συμμόρφωσης και ομοιομορφίας με το περιβάλλον.  Δεν λέω πως είναι κάτι τερατώδες, κάτι «κακό», κάτι ντροπιαστικό, απλά συμβαίνει και συμβαίνει απ‘ όσο γνωρίζουμε επί χιλιετίες. Δεν οδηγεί όμως στην ελευθερία.

Κριτήριό μας επομένως για κάθε σημαντικό θέμα δεν μπορεί να είναι τα γούστα μας, ο τρόπος ζωής μας, η «εποχή» μας, η κρατούσα άποψη, ακόμα και όσα μας μετέδωσαν οι σεβαστοί μας δάσκαλοι (και δεν το λέω ειρωνικά), και σε γενικές γραμμές οτιδήποτε δεν έχουμε στοχαστεί, επεξεργαστεί, χωνέψει και αφομοιώσει οι ίδιοι μέσα μας πολύ καλά. Ένα γνήσιο κριτήριο θα μας χρησιμεύσει ως το Αρχιμήδειο σημείο  («δώσε μου τόπο να σταθώ και την Γη θα μετακινήσω» – δῶς μοι πᾶ στῶ καὶ τὰν γᾶν κινάσω) που θα μας βοηθήσει να πάρουμε αποστάσεις από τα κρατούντα και να επιτύχουμε αυτό που ανέφερα προηγούμενα ως «αποσπασμένη αξιολόγηση». Να προσπαθήσουμε να κρίνουμε ελεύθερα και όχι απλώς να συμμορφωνόμαστε. Χωρίς αυτήν την διεργασία η κρίση μας θα είναι μια διαρκής ταυτολογία: αυτό που ζούμε (εν προκειμένω ό,τι αποκαλούμε πρόοδο) είναι καλό γιατί είναι καλό! Ή απλά θα διαλέγουμε τα δυνατά σημεία, που όλες οι καταστάσεις διαθέτουν, για να γενικεύσουμε και να επικροτήσουμε. Τώρα κάτω από αυτές τις σκέψεις τι θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε πιο ασφαλές κριτήριο για το θέμα της προόδου;

Κάτι που θεωρώ γενική αρχή όταν θέλουμε να κρίνουμε έναν πολιτισμό, ένα ρεύμα σκέψης, ένα κίνημα ή οτιδήποτε σχετικό, είναι εάν δίνει πρωταρχική έμφαση στον Εαυτό του ανθρώπου ή στα πράγματα. Είναι αυτό που ωραία ο Έριχ Φρομ είχε αναλύσει στο βιβλίο του «Να έχεις ή να Είσαι» (3).  Συναφές και αναγκαίο επόμενο είναι εάν δημιουργεί μηχανισμούς αυτογνωσίας ή μηχανισμούς λησμονιάς και αποξένωσης από τον Εαυτό. Γιατί είναι προφανές ότι δεν αρκεί στα λόγια να ισχυριζόμαστε ότι ρίχνουμε το βάρος μας στο εσωτερικό του ανθρώπου, στην αυτοπραγμάτωση, στην ατομικότητά μας κοκ, στοιχεία στα οποία τυπικά δίνει έμφαση η σημερινή μας πολιτισμική κατάσταση, εννοώ της δύσης, χωρίς όμως να αγγίζει και να εκκινεί από τον Εαυτό. Στην πραγματικότητα πρόκειται για την δημιουργία μιας «εξάρτησης», ενός αθύρματος, που είναι σαφώς έξω από εμάς, αλλά την οποία βαφτίζουμε εαυτό. Αλλά εδώ δεν μιλάμε για βαφτίσια και τεχνητές κατασκευές αλλά για οντολογία δηλαδή για προσέγγιση του ζωντανού και εξελισσόμενου Εαυτού. Επίσης συναφές και άρρηκτα συνδεδεμένο με το πρώτο κριτήριο είναι το εάν δίνει έμφαση στην καλλιέργεια και ανάδειξη των ανθρώπινων σχέσεων ως αυταξία, εξ ίσου σημαντική με την έμφαση στον Εαυτό, καθώς ο Εαυτός δεν είναι ατομισμός και χωριστικότητα (4 και 5) αλλά μια μοναδική ταυτότητα (το «Πρόσωπο» του Χριστιανισμού) και σχέσεις ταυτόχρονα. Ο Εαυτός είναι στην κυριολεξία διαπροσωπικός και ένας πολιτισμός που μάχεται ή θέτει στο περιθώριο τις ανθρώπινες σχέσεις ή υπερτονίζει τον ατομισμό, κινείται στην εντελώς λάθος (κατά την γνώμη μου πάντα) κατεύθυνση. Τέλος μια έμφαση στον Εαυτό, την αυτογνωσία και τις ανθρώπινες σχέσεις θα πρέπει να ολοκληρώνεται από μια συνειδητή, εμπρόθετη, στοχευμένη ζωογόνηση της ανθρώπινης δημιουργικότητας, από τον πολιτισμό, το ρεύμα σκέψης, το κίνημα, τους ανθρώπους, που επιχειρούμε να σταθμίσουμε. Η δημιουργικότητα είναι η έκφραση του Εαυτού δια μέσου ποικίλων σχέσεων και συνθηκών, ευνοϊκών και αντίξοων, στον κόσμο. Εννοείται πώς σήμερα αντί για ώθηση στην δημιουργικότητα έχουμε συνειδητή έμφαση στους εχθρούς της δημιουργικότητας και σαν τέτοιους θεωρώ την ομοιομορφία και την κατανάλωση.

Σύμφωνα με τα παραπάνω, κι εδώ περνάμε στο 5^ο ερώτημα, είναι φανερό πως εν τη απουσία κριτηρίων είναι αδύνατο να προβαίνουμε και σε κρίσεις (άρα ούτε και επιλογές και νομίζω πως είναι αυταπόδεικτο γιατί αυτά τα δύο συνδέονται) ακόμα και για τα σοβαρότατα ζητήματα που μας απασχολούν ή που θα έπρεπε να μας απασχολούν. Απλώς παρασυρόμαστε σαν από ένα ορμητικό ποτάμι σε τρόπο ζωής, καθημερινότητα, απόψεις, θεμελιώδεις ιδέες σχετικά με την ζωή. Δεν εννοώ ότι δεν αντιδράμε ποτέ στις κυρίαρχες αντιλήψεις και αξίες ζωής. Όμως αυτή η αντίδραση είναι συνήθως αποσπασματική και «προκάτ» δηλαδή πρόκειται για ένα άλλο «πακέτο» αξιών και αντιλήψεων που για διάφορους λόγους έχουμε ενστερνιστεί, συνήθως στην παιδική ή εφηβική μας ηλικία (άρα και πάλι πρόκειται για υπαγωγή και όχι ελευθερία), και αισθανόμαστε ότι έρχεται σε αντίθεση με τον κυρίαρχο λόγο της εποχής, κάποιων ελίτ, του έθνους μας και της ανθρωπότητας, κι αυτό μας κάνει να εξεγειρόμαστε ή να διαφωνούμε ή τέλος πάντων να μην αισθανόμαστε ευχάριστα με όσα συμβαίνουν γύρω μας και μέσα μας. Το πρόβλημα είναι πως η αρνητική όψη μας, όψη ημών των ανθρώπων και των ανθρώπινων πραγμάτων, της ζωής μας ή όπως αλλιώς θέλει να το δει κανείς, μπορεί άνετα να ενσωματώσει με ελάχιστες δαπάνες και απώλειες τέτοιες αποσπασματικές προσπάθειες που δεν έχουν γνήσια αυταναφορικότητα αλλά απλά ετεροκαθορίζονται – αντιδρούν, συμμορφώνονται, επαναστατούν, πειθαρχούν, πάντα κάποιος ή κάτι άλλο μιλάει μέσα από τέτοιες προσπάθειες και ανθρώπους. Όταν λέω «αυτοαναφορικότητα» (επειδή υπάρχει και αρνητική εκδοχή της λέξης) εννοώ άποψη που να πηγάζει από τον Εαυτό (ο οποίος δεν πρέπει να λησμονούμε είναι και μοναδική ταυτότητα αλλά και σχέσεις), άρα άποψη που είναι επαρκώς αποσπασμένη από τα ειωθότα, τα γούστα και την εποχή αλλά ταυτόχρονα γνωρίζει βιωματικά όλα αυτά τα στοιχεία του κόσμου έχοντας ζήσει μαζί τους. Δεν υποτιμώ την αξιόλογη συνεισφορά και των επαναστάσεων και των αντιδράσεων και των διαφωνιών καθώς και την πρόοδο που έχουν επιφέρει στην ζωή μας. Αλλά εδώ μιλάμε για κάτι πιο ριζικό, μιαν «αξονική εποχή», όπως θα έλεγε και ο Καρλ Γιάσπερς (6), πιο θεμελιώδες, πιο οριστικό, μιαν αποφασιστική άνοδο και μεταμόρφωση της ανθρωπότητας, μετά από την οποία τίποτε δεν θα είναι ίδιο. Και τούτο γιατί μιλάμε για μιαν εποχή τεράστιας κρίσης την οποία μόνο ήρωες μπορούν να μεταμορφώσουν σε ευκαιρία – διαφορετικά ελλοχεύει η καταστροφή λόγω του εκρηκτικού μείγματος δυνάμεων που συνυπάρχουν ταυτόχρονα και που είναι αδύνατο να συνθεθούν οριζόντια. Αφήνω τα περί ηρώων για επόμενο άρθρο διευκρινίζοντας μόνο πως με την λέξη ήρωες δεν εννοώ κάποιους λίγους και ξεχωριστούς, κάτι γνωστό από την ιστορία μας ως είδους, υπέροχο αλλά ανεπαρκές αν αναλογιστούμε το μέγεθος του διακυβεύματος, αλλά νέους ήρωες που μπορούν και πρέπει να αναδυθούν σε μεγάλους αριθμούς μέσα από το πλήθος των λεγόμενων «απλών ανθρώπων».

Είπα ήδη το αυτονόητο ότι δηλαδή για να κρίνει ο νουνεχής άνθρωπος αν «πάμε καλά» ή όχι, αν επιτελούμε πρόοδο ή όχι, πρέπει να διαθέτει κριτήρια και να είναι διατεθειμένος να κρίνει. Δύο στοιχεία θεωρώ απαραίτητα για μια σφριγηλή κρίση: Το θάρρος και την αγάπη για αλήθεια, αγάπη που οπωσδήποτε συνοδεύεται από ευεξία στην αναζήτηση της γνώσης και της αλήθειας. Διαφορετικά θα πρόκειται για καταναγκασμό και φαρισαϊσμό που δεν οδηγούν πουθενά. Κρίση επίσης σημαίνει την ικανότητα να κρίνουμε εκ των προτέρων ή εν τω γίγνεσθαι τα δεδομένα και κυρίως τις δυνάμεις που ενυπάρχουν και τις τάσεις που αναπτύσσονται σε μια κοινωνία. Διαφορετικά, αν δηλαδή μιλάμε για εκ των υστέρων κρίση, μιλάμε για ιστορία ή κάποιου είδους απολογισμό, κάτι εντελώς άσχετο με την έννοια της κρίσης. Και τούτο γιατί η λέξη «κρίση» εννοεί ότι κρίνω κάτι για να ακολουθήσει μετά αυτό που ανέφερα στο 6^ο ερώτημα δηλαδή το ζήτημα της συμμετοχής στις αποφάσεις, την απαίτηση να «ακούγεσαι». Πρόκειται για μια διευρυμένη έννοια της λαϊκής κυριαρχίας που αφορά το πλανητικό επίπεδο εφ όσον ένα θέμα είναι αληθινά παγκοσμίων διαστάσεων όπως χωρίς αμφιβολία είναι το ζήτημα της προόδου.  

ΑΝΑΦΟΡΕΣ

1. Πλάτων, Πολιτεία, νεοελληνική απόδοση Ν. Σκουτερόπουλος, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2002, Κεφ. Ζ΄ σελ. 503 επ.
2. Ρίτσαρντ Μπαχ, Γλάρος Ιωνάθαν, μετ. Π.Α. Ζαννά, εκδ. Δ.Κ. Ζάρβανος, Αθήνα 1974. Το βρήκα και στο διαδίκτυο σε αγγλική και ελληνική γλώσσα εδώ:

http://users.uoa.gr/~nektar/arts/prose/richard_bach_jonathan_livingston_seagull_offline.htm 

3. Έριχ Φρομ, Να έχεις ή να Είσαι, μετ. Ε. Τζελέπογλου, εκδ. Μπουκουμάνης, Αθήνα 1978.
4. Και πάλι θα επικαλεστώ απόσπασμα από το βιβλίο της Ιωάννας Μουτσοπούλου, «Έθνη και Ανθρωπότητα στον Κόσμο της Έννοιας», εκδ. Αειφορία, 2021, ιδίως κεφ. 2^ο «Η φύση της συλλογικότητας» σελ. 86 επ. καθώς επίσης:
5. Π. Φιλόθεος Φάρος, συνέντευξη στον Γ. Πανταζόπουλο και το podcast του Lifo, στο διαδίκτυο: https://www.lifo.gr/podcasts/originals/filotheos-faros-ayto-poy-apokaloyme-thriskeia-einai-ena-soro-apokroystika Λέει χαρακτηριστικά ο π. Φιλόθεος: «Χωρίς σχέση δεν ζει ο άνθρωπος … Με τον άλλο ολοκληρώνομαι …. Ο άνθρωπος γίνεται άνθρωπος σε κοινωνία, σε ένωση με τον άλλον. Χωρίς τον άλλον είμαι από μισός μέχρι ανύπαρκτος».
6. Καρλ Γιάσπερς, Εισαγωγή στην φιλοσοφία, μετ. Χρ. Μαλεβίτση, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα χ.χ. κεφ. 9^ο Η ιστορία της ανθρωπότητας, παρ. 2^η Η αξονική εποχή σελ. 186 επ. Λέει ο Γιάσπερς: «Αυτός ο άξονας της παγκόσμιας ιστορίας φαίνεται λοιπόν να βρίσκεται μέσα στις πνευματικές διαφοροποιήσεις που συνέβησαν μεταξύ του 800 και 200 προ Χριστού. Τότε γεννήθηκε ο άνθρωπος, με τον οποίο ζούμε μέχρι σήμερα. Αυτή την εποχή θα την ονομάζομε μονολεκτικά «αξονική»». Το βιβλίο υπάρχει και στο διαδίκτυο εδώ:

https://www.stratilio.gr/wp-content/uploads/2020/04/Jaspers-%CE%95%CE%B9%CF%83%CE%B1%CE%B3%CF%89%CE%B3%CE%AE-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CE%A6%CE%B9%CE%BB%CE%BF%CF%83%CE%BF%CF%86%CE%AF%CE%B1-1.pdf

8-5-2024

Γιάννης Παρασκευουλάκος

Μέλος του Σόλωνα

      Μέχρι τώρα, αυτό που απασχολεί την κοινή αντίληψη είναι η απώλεια οικονομικών πόρων, τα στενά οικονομικά μεγέθη, αυτό που αντιστοιχεί άμεσα σε χρήμα. Επίσης, αντιμετωπίζουν τις μεγάλες δυνάμεις και την επιτυχία τους με έναν θαυμαστικό αλλά, ταυτόχρονα, επιπόλαιο και επιφανειακό τρόπο. Όμως πρέπει να αναρωτηθούμε: Γιατί οι μεγάλες δυνάμεις έχουν τέτοια επιτυχία στις καινοτομίες; Είναι επειδή ο πλούτος τους μπορεί να χρηματοδοτεί τα καλύτερα μυαλά από όλον τον κόσμο, για να κάνουν στοχευμένες επιστημονικές έρευνες, τα αποτελέσματα των οποίων κατόπιν ενσωματώνουν στην εθνική τους εμβέλεια δυνατοτήτων ή ακόμη και στις προσωπικές δυνατότητες εκείνων που τις χρηματοδοτούν. Η γνώση είναι πάντοτε δύναμη, γι’ αυτό κρατιέται μακριά από το ευρύ κοινό. Οι ελίτ πάντοτε επιδιώκουν να έχουν περισσότερες πληροφορίες από τους λαούς. Θα πρέπει όμως να δούμε καθαρά ότι αντίστοιχα πράγματα συμβαίνουν και μεταξύ των απλών ανθρώπων π.χ. στον εργασιακό χώρο. Αυτό συμβαίνει γιατί η γνώση είναι μέσον ανταγωνισμού, δηλαδή ωμή δύναμη.

   Στο βιβλίο “Κίνα Α.Ε.” (Κλειδάριθμος 2006, σελ. 298) ο αμερικανός δημοσιογράφος Τεντ Φίσμαν αναφέρει πως η πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση στις ΗΠΑ είναι κατώτερη των προσδοκιών, αν και η πανεπιστημιακή διατηρεί μία κορυφαία θέση. “Όμως τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που στηρίζουν την δυνατότητα των αμερικανικών πανεπιστημίων να παράγουν τους πιο ικανούς εργαζομένους στον κόσμο αρχίζουν να ξεθωριάζουν… Εξίσου απειλητική, ωστόσο, είναι η φθίνουσα ικανότητα των αμερικανικών πανεπιστημίων να προσελκύουν τους καλύτερους και λαμπρότερους ξένους φοιτητές… Στο σύντομο όμως διάστημα που μεσολάβησε από την 11η Σεπτεμβρίου και μετά, άλλες χώρες έμαθαν πώς να προσελκύουν τους καλύτερους φοιτητές στον κόσμο και οι ΗΠΑ είναι απλώς ένας από τους πολλούς προορισμούς από τους οποίους μπορούν να διαλέξουν οι πιο διακεκριμένοι”.  Εξάλλου γνωρίζουμε πως και η Κίνα αρχίζει και αυτή να απορροφά ξένους φοιτητές στα μεγάλα της πανεπιστήμια. Και όσο οι άνθρωποι και τα κράτη εξακολουθούν να έχουν οικονομικά κριτήρια για την επιτυχία και τη ζωή, αυτή η απώλεια ανθρώπινου δυναμικού θα είναι αναπόφευκτη.

Ποιες είναι οι παρενέργειες αυτού του γεγονότος; Είναι πολλές και ποικίλες.

    Πρώτον, τα έθνη είναι μία αναγκαία ποικιλία ανθρώπινων τύπων συνείδησης και εμπλουτίζουν το όλο της ανθρωπότητας, όπως π.χ. επιστήμονες, καλλιτέχνες, νέοι εργαζόμενοι κ.ά. Όμως έχουν ανάγκη από εκείνους που έχουν μεγαλύτερη γνώση και κυρίως κατανόηση των πραγμάτων και οι οποίοι μπορούν έμμεσα να δώσουν διέξοδο στο μεγάλο πλήθος των ανθρώπων μέσω της επιρροής τους. Αλλά, όταν αυτοί ακριβώς οι άνθρωποι φεύγουν από την κοινωνία όπου ανήκουν, αυτή μένει τρόπον τινά ακέφαλη και “πέφτουν” επάνω της ανεπεξέργαστα επιρροές από άλλους πολιτισμούς που δεν υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι για να τις μετασχηματίσουν με νοήμονα τρόπο ώστε να είναι κατάλληλες για την κοινωνία αυτή. Η κοινωνία οπισθοδρομεί και παθητικοποιείται.

    Από το άλλο μέρος, αυτοί οι “γνωρίζοντες” άνθρωποι εντάσσονται σε μια άλλη ξένη κοινωνία και χρηματοδοτούνται αλλά προσαρμοσμένοι στις επιδιώξεις αυτής της ξένης κοινωνίας που ταιριάζουν στην ιδιοσυχνότητά της, π.χ. μία τεχνοκρατική κοινωνία. Και όχι μόνον της κοινωνίας, αλλά κυρίως των χρηματοδοτών τους.

    Αυτή η κατάσταση αυξάνει τη δύναμη μίας χώρας αλλά σε βάρος άλλων και με τον καιρό αυξάνεται το χάσμα ανάπτυξης με τον υπόλοιπο κόσμο ακόμη περισσότερο. Αυτό είναι μία δυσαρμονία με απρόβλεπτα αποτελέσματα, ένα από τα οποία είναι το μονοδιάστατο της πολιτισμικής ανάπτυξης.

    Θα ρωτούσε ίσως κάποιος, μήπως πρέπει να υπάρχει συνεργασία μεταξύ των κοινωνιών. Φυσικά πρέπει να οι κοινωνίες να συνεργάζονται, αλλά εδώ δεν πρόκειται για συνεργασία, μα για απορρόφηση δυναμικού ώστε να αυξηθεί μονομερώς η δύναμη του ενός και μόνο μέρους και η δύναμή του να μπορεί να κατευθύνει τα πράγματα περιφερειακά ή παγκόσμια. Η συνεργασία θα ήταν επωφελής, γιατί θα λειτουργούσαν ταυτόχρονα διάφορες οπτικές όχι μόνον στην επίτευξη ενός στόχου αλλά και στην θέσπιση των κριτηρίων για επιλογή του στόχου. Όμως δεν γίνεται αυτό, αντίθετα επιδιώκεται να επιτευχθούν συγκεκριμένοι και μηδαμινοί στόχοι μερικών ανθρώπων που με τη δύναμή τους υποτάσσουν τα πάντα στις δικές τους επιθυμίες. Επομένως, η αληθινή συνεργασία πρέπει να γίνεται αλλά με ισόρροπη ανάπτυξη και των συλλογικοτήτων, ώστε η αξία της διαφορετικότητας και του πλουραλισμού να μην χάνονται.

    Βέβαια, συνήθως, κατανοούμε τις έννοιες (π.χ. τη συνεργασία) με τελείως επιφανειακό τρόπο και σχεδόν πάντοτε άμεσα πραξιακό, μας ενδιαφέρει περισσότερο το τυπικό μέρος της συνεργασίας και όχι η συνεργασία καθεαυτήν, δηλαδή συνεργασία σε επίπεδο κινήτρων και στόχων. Έτσι, η συνήθης συνεργασία γίνεται μέρος του ανταγωνιστικού παιχνιδιού.

    Δεύτερον, ένα άλλο θέμα που είναι κάπως συναφές – αν και όχι απόλυτα – είναι το ζήτημα των πατεντών. Δεν εννοώ συνολικά, αλλά κάποιες όψεις του σίγουρα άπτονται του προβλήματος που πραγματεύεται αυτό το άρθρο. Δηλαδή, όλες οι επιστημονικές ανακαλύψεις στηρίζονται πάνω σε προηγούμενες σκέψεις και ανακαλύψεις που έγιναν σε διάφορους πολιτισμούς από την αρχαιότητα έως σήμερα. Αυτός που έχει σήμερα την πατέντα ίσως θα έπρεπε να πληρώνει μέρος των κερδών του στις χώρες ή στις συλλογικότητες από όπου προήλθαν αυτές οι θεμελιώδεις γνώσεις που στήριξαν τα επόμενα βήματα πολιτισμού, ή σε κάποιο ιδιαίτερο ταμείο ή κάπου αλλού για χάρη του κοινού καλού. Αλλά μήπως αυτές θεωρούνται παγκόσμια κληρονομιά αν και είναι το θεμέλιο, ενώ οι πατέντες (που δεν είναι το θεμέλιο) όχι; Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια διαχρονική “συνεργασία” μεταξύ των ανθρώπινων γενεών και δεν μπορεί κανείς να την εκμεταλλεύεται για τον εαυτό του και μόνον. Όταν κάποιος εκμεταλλεύεται (και όχι μόνον οικονομικά) αυτό το νοητικό δυναμικό σε μια μεταγενέστερη εποχή, φαίνεται σαν οι χώρες που προσέφεραν το θεμέλιο να έχουν χάσει ένα σημαντικό ανθρώπινο δυναμικό και αυτό μάλιστα να χρησιμοποιείται εις βάρος τους όπως συμβαίνει σήμερα με την φυγή ανθρώπινου δυναμικού από τις πιο αδύναμες χώρες. Βέβαια, δεν εννοώ ότι δεν πρέπει να προστατεύονται οι διάφορες ανακαλύψεις, αντιθέτως μάλιστα. Όμως πρέπει να υπάρξει και ένα πλαίσιο εύρους και ποιότητας κριτηρίων, ώστε να επιτευχθεί κάποια δικαιοσύνη και ισορροπία σε διεθνές επίπεδο.

    Τρίτον, πρέπει να δούμε και την περίπτωση της απώλειας ανθρώπινου δυναμικού μέσα στην ίδια την χώρα, όταν αυτή παρακμάζει, αλλοιώνεται και υποβαθμίζεται ο πολιτισμός της και, κυρίως, όταν ένας λαός χάνει το πνεύμα του. Αυτό, βέβαια, ισχύει και για ολόκληρες περιοχές όπως την Δύση, που εκφράζουν κάποιον ιδιαίτερο πολιτισμό. Ακόμη χειρότερα μπορεί να ισχύει για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Η πνευματική παρακμή των ανθρώπων – που μπορεί να οφείλεται σε πολλούς λόγους – είναι το χειρότερο από τα δεινά, δεν διώχνει απλώς τα άτομα, αλλά τα αδρανοποιεί και τα οδηγεί σε σάπισμα εκεί όπου βρίσκονται. Τότε οι δυνατότητες δεν μπορούν πια να εκφραστούν, ακόμη και αυτές που εκφράζονται χάνουν τη δύναμή τους με τον χρόνο γιατί δεν υπάρχουν άνθρωποι να τις δεχτούν και οι νέες γενιές εξαχνώνονται και αυτές μέχρι του οριστικού τέλους. Δηλαδή, η αχρησία του δυναμικού το οδηγεί σε εξάντληση – και όχι μόνο, γιατί μια τέτοια πνευματική παρακμή δεν είναι απλώς κάτι στατικό, που αφήνει τον καθένα στην αρχική του κατάσταση, αλλά οδηγεί σε διαστρεβλώσεις ηθικές και νοητικές. Για παράδειγμα, με την έκρηξη των μηχανών και της τεχνολογίας σε συνδυασμό με την έλλειψη νοήματος ζωής ο άνθρωπος απαξιώνεται, γιατί δεν χρησιμοποιεί τις δυνατότητές του και έχει επιλεγεί ένα μονομερές κριτήριο σαν κριτήριο ανάπτυξης (π.χ. η συσσώρευση γνώσεων και ο υπολογισμός) που τον έχει εγκλωβίσει και έχει στραγγαλίσει τις αληθινές ανθρώπινες ιδιότητές του. Στην εποχή μας μπορεί κανείς να βρει πολλά παραδείγματα σε όλους τους τομείς της ζωής, μόνο που η παρακμή αυτή είχε αρχίσει κάποιες δεκαετίες πριν και γι’ αυτό η αλλαγή κατεύθυνσης είναι πλέον πολύ δύσκολη. Επίσης, η φτώχεια (μεγάλη ή μικρή) εμποδίζει το ξεδίπλωμα αυτών των ανθρώπινων δυνατοτήτων και εγκλωβίζει τον άνθρωπο στην συνεχή επιδίωξη της απόκτησης των μέσων για επιβίωση. Αν μάλιστα σκεφθούμε τις πολύ φτωχές χώρες, τότε θα δούμε ότι εκεί οι άνθρωποι μάχονται για τα ελάχιστα της ζωής, όπως το φαγητό και το νερό, για όσο αντέξουν.

    Αυτά τα τρία στοιχεία είναι αλληλένδετα και αλληλεπιδρούν, αλλά θα έλεγα πως το σημαντικότερο που προκαλεί μακροπρόθεσμα και τα υπόλοιπα είναι το τελευταίο, δηλαδή η πνευματική παρακμή.

    Τελικά, η έλλειψη κατανόησης και ενδιαφέροντος για όλα αυτά τα προβλήματα αποτελεί και αυτή ακέραιο μέρος της παρακμής του ανθρώπου, γιατί σήμερα αυτός έχει τις δυνατότητες να ενδιαφερθεί και να δράσει. Όμως ακόμη και η τυχόν δράση είναι αποσπασματική και τυχαία κατά περίπτωση, χωρίς εμβάθυνση στα αίτια και τη φύση του ανθρώπου.

6/5/2024

Ιωάννα Μουτσοπούλου

Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ

La mort de Socrate-Francois Boucher-1762

3^ο  μέρος του άρθρου: Στοχαζόμενοι για την έννοια της προόδου και της οπισθοδρόμησης  (Το 2ο μέρος : “Απαντώντας σε κάποια ερωτήματα για την έννοια της προόδου “)

Για ο,τιδήποτε είναι προϊόν ανθρώπινης δραστηριότητας δεν μπορούμε να ισχυριζόμαστε ότι αποτελεί αυτοσκοπό. Κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα πηγάζει από σκοπούς περισσότερο ή λιγότερο συνειδητούς, είναι δηλαδή ένα αποτέλεσμα. Ακόμα κι αν ολόκληρη η ανθρωπότητα υιοθετήσει κάποιον σκοπό και πάλι θα αποτελεί αποτέλεσμα των διαθέσεων και προθέσεων ανθρώπων. Πιθανόν να υπάρχουν άνθρωποι που δεν ξέρουν γιατί υιοθετούν κάποιον σκοπό άλλου ή άλλων ανθρώπων ή και ολόκληρων εθνών. Αυτό απλώς σημαίνει ότι κάποιοι πιο δραστήριοι ή επιδέξιοι ή πρωτοβουλιακοί χαρακτήρες θα έχουν επιβάλλει τα «θέλω» τους, τις προτεραιότητές τους και τις αξίες τους ή αλλιώς την «ατζέντα» τους όπως έχει επικρατήσει να λέγεται. Ως προϊόν επομένως ανθρώπινης δραστηριότητας πρέπει πάντα να υπόκειται σε αξιολόγηση και μάλιστα αξιολόγηση διαρκή και όσο το δυνατόν πιο αποσπασμένη. Με την λέξη «αποσπασμένη» εννοώ ότι πρέπει, όσο αυτό μας είναι δυνατό, να παίρνουμε αποστάσεις από την εποχή μας και τα κριτήρια που αυτή αναγκαστικά κομίζει. Διαφορετικά η οποιαδήποτε εξέταση σε βάθος και ενδεχόμενη αναθεώρηση μιας πεποίθησης, ενός θεσμού, ενός πολιτισμικού χαρακτηριστικού θα είναι αδύνατη – αυτό που ισχύει θα θεωρείται αλάνθαστο και μη αναθεωρητέο. Αυτή είναι η κακή όψη της συντήρησης. Συχνά η τάση να θεωρήσουμε μιαν άποψη ή μια πεποίθηση αυτοσκοπό, δεδομένο, αναλλοίωτο κοκ (το ανάλογο δηλαδή της θεοκρατικής άποψης για την οργάνωση της κοινωνίας αλλά με σύγχρονους όρους), δεν είναι παρά η επιτυχία μιας ελίτ που θεσπίζει ή επωφελείται από την πεποίθηση, τον θεσμό, την άποψη, την τάση, αλλά δεν θέλει να εκτεθεί στο κοινό διεγείροντας τα ανταγωνιστικά και στοχαστικά του αντανακλαστικά, κάνοντας αόρατο, αφαιρώντας το συμφεροντολογικό κριτήριο που ωθεί τις εξελίξεις, από το προσκήνιο και την κοινή θέα, και προβάλλοντας τα οφέλη, που συχνά υπάρχουν, και το «αυτονόητο», το μη επιδεχόμενο αμφισβήτηση.

Με τα παραπάνω εννοείται πως δεν υπαινίχθηκα ότι η πρόοδος, που είναι και αυτή αποτέλεσμα κυρίως ανθρώπινων δράσεων άρα ένα αποτέλεσμα, είναι πάντα προϊόν ανθρωπίνων συμφερόντων. Όλα τα είδη της προόδου (στα οποία θα αναφερθώ σε επόμενο άρθρο, προτεραιοποιώντας τα – κατά την γνώμη μου πάντα) έχουν συχνότατα στα θεμέλιά τους ανθρώπους ή κινήματα ή ρεύματα σκέψης καθόλα ανιδιοτελείς. Εξ άλλου οι κοινωνίες, χωρίς συνειδητή τουλάχιστον ιδιοτέλεια, θεωρούν σχεδόν πάντα τα δικά τους χαρακτηριστικά ως άριστα και πρότυπα για μίμηση από τις άλλες κοινωνίες. Συχνά βέβαια εθελοτυφλούν ως προς την ποιότητά τους και άλλοτε δεν εννοούν καν αυτά που αποτελούν διακηρυγμένες αξίες τους. Πάρτε για παράδειγμα την Διακήρυξη Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ της 4^ης Ιουλίου 1776 (1). Στην δεύτερη παράγραφό της λέει: «Δεχόμαστε τις εξής αλήθειες ως αυταπόδεικτες, πως όλοι οι άνθρωποι δημιουργούνται ίσοι, και προικίζονται από τον Δημιουργό τους με συγκεκριμένα απαραβίαστα Δικαιώματα, μεταξύ των οποίων είναι το δικαίωμα στη Ζωή, το δικαίωμα στην Ελευθερία, και το δικαίωμα στην επιδίωξη της Ευτυχίας». Πώς τώρα αυτή η διατύπωση («όλοι οι άνθρωποι» κλπ) συναρμόζεται με την δουλεία αυτό μόνο οι συγγραφείς και οι υπογράφοντες της Διακήρυξης μπορούσαν να μας το εξηγήσουν. Πάντως η 13^η, η 14^η και η 15^η Τροπολογία του Συντάγματος (2), που κατήργησαν την δουλεία και απαγόρευσαν τις φυλετικές διακρίσεις (έστω στο γράμμα κατ’ αρχή), ψηφίστηκαν το 1865, το 1868 και το 1870 αντίστοιχα, δηλαδή σχεδόν 100 χρόνια αργότερα.

Πολλές φορές τα θεμελιώδη κριτήρια, οι βασικές αρχές και πεποιθήσεις που ρυθμίζουν και χαρακτηρίζουν μια κοινωνία δεν είναι προϊόν επιδιώξεων κάποιων ισχυρών ελίτ, αλλά αυτές οι ελίτ μάλλον είναι αποτελέσματα αυτών των χαρακτηριστικών, την πηγή και έναρξη των οποίων συχνά είναι δύσκολο να εντοπίσουμε, και οι οποίες (ελίτ) απλά επωφελούνται ανεβαίνοντας στο τραίνο των εξελίξεων γρηγορότερα από άλλους. Για παράδειγμα, σε καμμία περίπτωση δεν θεωρώ ότι οι θρησκείες δημιουργήθηκαν από τα ιερατεία. Αντιθέτως θεωρώ ότι είναι δημιούργημα αφ ενός μεγάλων ανθρώπων με σαφέστατα αγαθές προθέσεις και σκοπούς και αφ ετέρου της ενδιάθετης τάσης και δίψας του ανθρώπου για μετοχή στο όλο και το θαυμαστό. Όταν λέω μεγάλων «ανθρώπων» έχω επίγνωση ότι στην δική μας χριστιανική θρησκεία δεχόμαστε ως ιδρυτή «τον Χριστό τον υιό του Θεού του ζώντος» όπως είπε ο Πέτρος. Δεχόμενος όμως ότι πολλοί άνθρωποι δεν πιστεύουν σε κάποιον Θεό και δεχόμενος ότι η απουσία αυτή πίστης δεν εμποδίζει καθόλου τις δυνατότητές μας επικοινωνίας και συμφωνίας, έκανα λόγο για «μεγάλους ανθρώπους», αφού τουλάχιστον την μεγαλωσύνη νομίζω ότι δεν θα αμφισβητήσει κανείς καλόπιστος συζητητής. Επανερχόμενος στα ιερατεία θεωρώ ότι αυτά (βέβαια δεν εννοώ στο σύνολό τους) διαχρονικά επιδίωξαν να χρησιμοποιήσουν την θρησκεία για να υποτάξουν και να «συμμορφώσουν» τους ανθρώπους στις δικές τους επιδιώξεις και αντιλήψεις και τελικά, αντί για την ελευθερία και την «περισσή ζωή» που υποσχέθηκε ο Χριστός (παίρνοντας ως πρώτο παράδειγμα την δική μας θρησκεία), να τους καταστήσουν ανελεύθερους και «κατσιασμένους». Πρακτικά συμμετείχαν σε αυτό που ο παπά Φιλόθεος Φάρος αποκαλεί «γενοκτονία των ανθρωπίνων δυνατοτήτων» (3). Πρόκειται για «γενοκτονία» που διαπράττουμε συλλογικά σαν κοινωνία και με κάθε δυνατό τρόπο, και όχι μόνο τα ιερατεία.

Η γνώμη μου επομένως για όλα αυτά που θεωρούμε σήμερα ως αυτοσκοπούς, μεταξύ των οποίων και την πρόοδο, είναι πώς πρόκειται για μια φενάκη. Στην πραγματικότητα πρόκειται για σκοπούς κάποιων, ανθρώπων, συλλογικοτήτων, εθνών ολόκληρων, που έχουν ειδικά συμφέροντα ή προσκόληση στην επίτευξή τους και τους παρουσιάζουν ως αυτοσκοπούς για να καταπαύσουν κάθε αντίρρηση ή επιφύλαξη αλλά και γιατί είναι ταυτισμένοι μέχρι θανάτου με αυτούς.

Υπάρχουν γνήσιοι αυτοσκοποί στην ζωή μας; Δύσκολο να το πούμε. Πάντως, και εδώ αντιλαμβάνομαι πως διακινδυνεύω την πρόκληση αγανάκτησης εκ μέρους του αναγνώστη, ακόμα και η ανθρώπινη ζωή, επάνω στην οποία τόσο έχουμε στηρίξει το σύγχρονο νομικό μας και αξιακό σύστημα (μια αξία βέβαια διάτρητη από άπειρες παραβάσεις όπως μας μαρτυράει τόσο η ιστορία όσο και η επικαιρότητα), δεν μπορεί να θεωρηθεί ένας αυτοσκοπός. Θα με ρωτήσει κάποιος: «μα στις μέρες μας, όπου όπως ο ίδιος επισήμανες, η ανθρώπινη ζωή φαντάζει ήδη σχεδόν ασήμαντη έχουμε τα περιθώρια να ροκανίσουμε ακόμα λίγο από την αξία της»; Η ιστορία μας έχει διασώσει πολλές μαρτυρίες για αξίες υπέρτερες της ζωής καθεαυτής. Για παράδειγμα ο Σωκράτης μας είπε ότι ζωή χωρίς αυτοεξέταση είναι μια ζωή άχρηστη, που δεν αντέχεται. Ο Σπάρτακος μας είπε ότι η ζωή δεν πρέπει να γίνεται θυσία στο θέαμα αλλά θυσία στην ελευθερία. Οι Έλληνες πρόγονοί μας ξεσηκώθηκαν με σύνθημα «Ελευθερία ή Θάνατος» το 1821. Και ένας αξιολογότατος στοχαστής του 20^ου αιώνα, ο Λιούις Μάμφορντ, σε διάλογο (διάλογο που μάς  διασώζει ο Κρίστοφερ Λας) που είχε με έναν φιλελεύθερο το 1940, όταν δηλαδή ήδη μαίνεται ο πόλεμος στην Ευρώπη αλλά οι ΗΠΑ είναι ακόμα εκτός, υπεραμύνεται του «σωστού ξοδέματος» της ζωής. Ο συνομιλητής του Μάμφορντ έλεγε ότι δεν θα μπορούσε να υποστηρίξει μία πολιτική απόφαση που θα οδηγούσε πιθανώς σε πόλεμο και συνεπώς θα έφερνε τον θάνατο άλλων ανθρώπων. «Όταν αντέτεινα (διηγείται ο Μάμφορντ) ότι η αποτυχία να λάβουμε μια τέτοια απόφαση στην κρατούσα διεθνή κατάσταση θα οδηγούσε αναπόφευκτα σε έναν λιγότερο γόνιμο θάνατο των ίδιων ανθρώπων ύστερα από έξι μήνες ή έξι χρόνια ομολόγησε ότι για κείνον οσοσδήποτε επί πλέον χρόνος θα ξοδευόταν για την ιδιωτική απόλαυση της ζωής φαινόταν έτσι κερδισμένος». Ο άνθρωπος αυτός είχε «πάψει να ζει σε έναν κόσμο μεστό νοήματος», κατέληξε ο Μάμφορντ. «Γιατί ένας κόσμος μεστός νοήματος είναι ένας κόσμος που κρατάει ένα μέλλον το οποίο εκτείνεται πέρα από την ατελή προσωπική ζωή του ατόμου· έτσι ώστε μια ζωή που θυσιάζεται τη σωστή στιγμή είναι μια ζωή που έχει ξοδευτεί καλά, ενώ μια ζωή που την φυλάγουμε υπερβολικά προσεκτικά, την διατηρούμε υπερβολικά ντροπιαστικά, είναι μια ζωή τελείως υποταγμένη» (4).

Αν με ρωτάτε λοιπόν αν θεωρώ κάτι από την ζωή μας ως αυτοσκοπό, θα κατέληγα και εγώ στην ελευθερία – και ειδικά στην εποχή μας ακόμα πιο πολύ. Αλλά σε αυτό, δηλαδή τι εννοώ λέγοντας ότι στην εποχή μας η ελευθερία γίνεται όλο και σημαντικότερη, θα επεκταθώ σε κατοπινό σημείο του άρθρου.

ΑΝΑΦΟΡΕΣ

 (1) Στο διαδίκτυο σε ελληνική μετάφραση:                                                                           

https://el.wikisource.org/wiki/%CE%94%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE%CF%81%CF%85%CE%BE%CE%B7_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%91%CE%BD%CE%B5%CE%BE%CE%B1%CF%81%CF%84%CE%B7%CF%83%CE%AF%CE%B1%CF%82_%CF%84%CF%89%CE%BD_%CE%97%CE%A0%CE%91           

(2) Στο διαδίκτυο σε ελληνική μετάφραση:

https://el.wikisource.org/wiki/%CE%A3%CF%8D%CE%BD%CF%84%CE%B1%CE%B3%CE%BC%CE%B1_%CF%84%CF%89%CE%BD_%CE%97%CE%BD%CF%89%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CF%89%CE%BD_%CE%A0%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B5%CE%B9%CF%8E%CE%BD    

(3) π. Φιλόθεος Φάρος, συζήτηση με τον Γιάννη Πανταζόπουλο στο podcast του Lifo, στο διαδίκτυο: https://www.lifo.gr/podcasts/originals/filotheos-faros-ayto-poy-apokaloyme-thriskeia-einai-ena-soro-apokroystika. Η σχετική αναφορά βρίσκεται στην αρχή της συζήτησης όμως νομίζω ότι πρόκειται για μια πολύ φρέσκια παρουσίαση διαφόρων παθογενειών της θρησκείας αλλά και του ύψους που αυτή εμπεριέχει.

(4) Το απόσπασμα το βρήκα εδώ: Μουτσοπούλου Ιωάννα, Έθνη και Ανθρωπότητα στον Κόσμο της Έννοιας, εκδ. Αειφορία, 2021, σελ. 317.

1-5-2024

Γιάννης Παρασκευουλάκος

Μέλος του ΣΟΛΩΝΑ

   2ο   μέρος του άρθρου: Στοχαζόμενοι για την έννοια της προόδου και της οπισθοδρόμησης

Το πρώτο και το δεύτερο ερώτημα του πρώτου μέρους του άρθρου αφορούσαν μια ενδεχόμενη μηχανιστική σχέση της έννοιας της προόδου με το μέλλον, με την «επόμενη ημέρα». Δηλαδή σε γενικές γραμμές την άποψη ότι σήμερα είμαστε καλύτερα από χθες και το αύριο θα είναι ακόμα καλύτερο, και ότι ενδεχομένως είναι μέσα στην φύση των πραγμάτων να οδεύουμε από πρόοδο σε πρόοδο σχεδόν νομοτελειακά. Αυτό έχει στενή σχέση και με μια αντίληψη οπτιμισμού που εκφράζεται λ.χ. από τον σουηδό γιατρό (μακαρίτη πια) Χανς Ρόσλινγκ (1) η οποία ισχυρίζεται ότι συνολικά ως ανθρωπότητα και σε γενικές γραμμές «πάμε καλά» ίσως και «πολύ καλά». Δεν είναι τυχαίο ότι το βιβλίο αυτού του συγγραφέα εκδόθηκε το 2018 όταν βρισκόμασταν ακόμα υπό την επιρροή της φαντασίωσης της αέναης ευμάρειας και τεχνολογικής προόδου μέσα σε συνθήκες δυτικής δημοκρατίας, αυτό που σχηματικά ο Φουκουγιάμα ονόμασε «Τέλος της Ιστορίας». Το πρόβλημα, κατά τη γνώμη μου, είναι πως ο Ρόσλινγκ δεν κάνει κανένα λόγο στο βιβλίο του για τον ψυχολογικό μηχανισμό και την ηθική διεργασία που παρήγαγε αυτό που περιγράφει ως πρόοδο. Γιατί λογικά η πρόοδος, όπως κι αν την ορίσουμε, πρέπει να είναι ένα αποτέλεσμα και όχι μία αιτία, εφ όσον αποτελεί προϊόν δράσης των ανθρώπων.  

Έτσι, θα δούμε μέσα στο βιβλίο του αυτά που θεωρούσε σημαντικά σημεία προόδου, για τα οποία εδώ που τα λέμε κανείς έλλογος άνθρωπος δεν νομίζω πως θα διαφωνούσε ότι είναι όντως σημαντικά, όπως: την μείωση της παιδικής θνησιμότητας, την αύξηση του εισοδήματος, την πρόσβαση σε κάποιο σύστημα υγείας, την συμμετοχή όλο και περισσότερων παιδιών σε μια βαθμίδα εκπαίδευσης κοκ και όλα αυτά σε παγκόσμιο επίπεδο. Απουσιάζουν όμως εντελώς οποιοιδήποτε δείκτες που να έχουν να κάνουν με ψυχολογικούς και ηθικούς παράγοντες: με ποιες ψυχολογικές και ηθικές διεργασίες πετύχαμε όλα τα παραπάνω; Είναι ένα μόνιμο επίτευγμα ή διατρέχουμε τον κίνδυνο πισωγυρίσματος; Ως άνθρωποι και ανθρωπότητα ποιο είναι το ηθικό μας στάτους και πώς έχουμε προοδεύσει – αν έχουμε προοδεύσει; Από πού ερχόμαστε και που πάμε; Όλα αυτά αποφεύγει επίμονα ο Ρόσλινγκ (μαζί με τους συνσυγγραφείς του βιβλίου που ήταν ο γιός και η νύφη του) να πραγματευθεί. Είναι λες και η πρόοδος είναι ένα φυσικό φαινόμενο – απλά συμβαίνει.

Το  ενδιαφέρον είναι ότι και οι επικριτές του Ρόσλινγκ (λ.χ. Berggren Christian – 2) επικρίνουν επί παρόμοιας βάσης όπως λ.χ. της σαφούς επιδείνωσης των περιβαλλοντικών και πληθυσμιακών δεικτών, της φτώχειας και άλλων παραπλήσιων στοιχείων. Πάλι δεν κάνουν λόγο για ό,τι λογικά θα έπρεπε να αποτελεί τον πυρήνα των αντιλήψεών μας, του προβληματισμού και της στόχευσής μας, αν θέλουμε να μιλάμε για πρόοδο: ποια είναι τα βαθύτερά μας κίνητρα ως ανθρώπων και ανθρωπότητας; Πώς μπορούμε να εντείνουμε τα θετικά και να ελαχιστοποιήσουμε τα αρνητικά, όχι όμως με έναν κανονιστικό ή προσωρινό τρόπο, που θα μπορούσε να εγκυμονεί ακόμα περισσότερους κινδύνους για το μέλλον; Ποιες είναι οι δυνάμεις που αντιπαρατίθενται; Πώς οργανώνουμε τις προσπάθειές μας, ώστε να έχουν ποιοτική διάρκεια και να μην ξεθυμάνουν στις πρώτες αντιξοότητες ή λόγω κόπωσης και συκοφάντησης; Τέτοια είναι τα ερωτήματα που έπρεπε κατά την γνώμη μου να απασχολούν κάθε έναν που πάσχει για την πρόοδο του ανθρώπινου είδους και μεριμνά για την αποφυγή ενός νέου πολέμου ή άλλων ανθρωπογενών καταστροφών.

Βλέπουμε λοιπόν ότι παραμένει υπό εξέταση το ζήτημα: τι αποτελεί πρόοδο και τι όχι. Δεν έχουμε συζητήσει διεξοδικά ποια θεωρούμε θεμελιωδέστερα στοιχεία για την πρόοδο και ποια δευτερεύοντα. Γιατί όσα αναφέρει ο Ρόσλινγκ είναι όντως σπουδαία αλλά είναι αυτά που καθορίζουν το μέλλον του ανθρώπου επάνω στον πλανήτη;

   Στις περιπτώσεις των οπτιμιστών, και πέραν των τρεχουσών οικονομικών, γεωπολιτικών και πολιτισμικών (στις οποίες περιλαμβάνω και τις θρησκευτικές) αναταράξεων που ολοένα και οξύνονται, μπορούμε να παρατηρήσουμε το εξής: εάν κάποιος είναι αποσπασμένος και ψυχρός παρατηρητής, εάν παραβλέψει για παράδειγμα τον πόνο αναρίθμητων ανθρώπων που υπέφεραν ή πέθαναν λόγω λανθασμένων επιλογών των ιδίων, των ηγεσιών τους, οικονομικών παραγόντων ή διαφόρων ελίτ, ίσως μπορεί να πει πως παρ’ όλες τις καταστροφές και τον πόνο, τελικά «πήγαμε καλά». Πάρτε για παράδειγμα τον 2^ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην διάρκειά του τουλάχιστον 50 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν την ζωή τους, αναρίθμητα άλλα εκατομμύρια βασανίστηκαν, πείνασαν, δυστύχησαν, χώρες και οικονομίες καταστράφηκαν, αλλά τελικά «πήγαμε καλά». Φτιάξαμε τον ΟΗΕ, την ΕΟΚ, οι οικονομίες αναπτύχθηκαν ξανά, η τεχνολογία και η ιατρική προόδευσαν κοκ. Στέκει μια τέτοια δήλωση; Δεν αποτελεί μια βάναυση παράβλεψη, μια χονδροειδή αδιαφορία απέναντι στον πόνο και την καταστροφή που προηγήθηκε; Και μήπως αυτή η μόνιμη τάση μας ως ανθρώπων να βλέπουμε δήθεν την καλή πλευρά των πραγμάτων (και έπειτα να ξαναπερνάμε τα ίδια και τα ίδια) χωρίς να αντλούμε τα απαραίτητα συμπεράσματα και να αναπροσαρμόζουμε ριζικά τις αξίες μας και την ζωή μας, δεν θυμίζει την στρουθοκάμηλο που απλώς κρύβει το κεφάλι της στην άμμο για να μην αντικρύσει το πρόβλημα; Ο Ρόσλινγκ στο βιβλίο του κάνει λόγο για ένα «ένστικτο αρνητικότητας» (κεφ. 2, σελ. 63 επ.) ως τάση που έχουμε να «προσέχουμε το κακό περισσότερο από το καλό» (σελ. 64). Το να βλέπεις τα πράγματα χειρότερα απ’ ότι είναι μού φαίνεται μικρότερο κακό από το να ωραιοποιείς τα πράγματα και να ελαχιστοποιείς τους παράγοντες κινδύνου και καταστροφής. Μήπως ταυτόχρονα με τους παραπάνω θεσμούς και εξελίξεις δεν αναπτύσσαμε ολοένα και περισσότερα όπλα μαζικής καταστροφής και δεν σοβούσε ο Ψυχρός Πόλεμος ανατολής – δύσης που απείλησε τον πλανήτη με πυρηνικό ολοκαύτωμα περισσότερες από μια φορές; Επάνω σε αυτό άκουσα πρόσφατα μια πολύ ενδιαφέρουσα παρουσίαση – ανάλυση του Κώστα Γρίβα (3) που εστίασε στην πλάνη που μας διακατέχει, ότι δηλαδή επειδή τελικά δεν ξέσπασε πυρηνικός πόλεμος, ποτέ δεν επρόκειτο να γίνει και σχεδόν δεν κινδυνέψαμε από κάτι τέτοιο!

Αλλά ας πάρουμε ένα άλλο παράδειγμα: τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο του 431-404 π.Χ., τον λεγόμενο Πελοποννησιακό πόλεμο, προϊόν της άφρονος προσπάθειας της Αθήνας και της ηγεσίας της να εγκαθιδρύσει μιαν αυτοκρατορία εις βάρος όλων των άλλων Ελλήνων. Ο πόλεμος αυτός κατέστρεψε την Ελλάδα ηθικά, οικονομικά, θεσμικά και όπως αλλιώς μπορεί να φανταστεί κανείς. Η πατρίδα μας δεν συνήλθε ποτέ από αυτόν. Ας πάρουμε άλλους, πιο πρόσφατους, εμφυλίους μας: αυτόν των πρώτων ετών της Επανάστασης του 1821 και άλλον ένα μετά την απελευθέρωσή μας από τους γερμανούς το 1944. Μπορεί στ’ αλήθεια κάποιος να ισχυριστεί ότι μεγάλο μέρος και της σημερινής κακοδαιμονίας μας δεν οφείλεται σε αυτούς τους δύο τελευταίους εμφυλίους;

Οι θιασώτες της σταθερής προόδου της ανθρωπότητας κρατάνε μερικά ατού για λογαριασμό τους. Πρώτον το γεγονός ότι υποτίθεται κρίνουν γενικά για όλη την ανθρωπότητα, οπότε μέσα σε αυτό το σύνολο εύκολα μπορούν να «παραγραφούν» οι επί μέρους κακουργίες και ο παράλογος πόνος και θάνατος (αφού, σου λένε, δεν πονάει η ανθρωπότητα αλλά μόνο έθνη ή μεμονωμένοι άνθρωποι). Δεύτερον χρησιμοποιούν μια δήθεν επιστημονική μέθοδο που προτιμώ να χαρακτηρίζω αναλγησία ή καλύτερα ψυχρότητα, χαρακτηριστική μιας υπερέμφασης στον νου. Είναι σαφώς πιο εύκολο να μετρήσεις εισοδήματα, εμβολιασμούς, παιδιά στα σχολεία, προσδόκιμο ζωής, πληθυσμούς και τα συναφή, παρά ανθρώπινες προθέσεις και ψυχολογικές ποιότητες. Τρίτον χρησιμοποιούν την λατρεμένη υπέρτατη αξία της δύσης που είναι η οικονομική μεγέθυνση και η τεχνολογική ανάπτυξη ως θεμελιώδες κριτήριό τους, ή αλλιώς το αν «ζούμε καλύτερα» τώρα, όπου τα γεγονότα και οι αριθμοί, αφού όπως είπαμε «παραγράψουμε» πρώτα τον πόνο, τους θανάτους, την καταστροφή και την αδικία, φαίνεται ότι τους δικαίωναν, τουλάχιστον μέχρι πρότινος. Ας μην ξεχνάμε ότι με την αποικιοκρατία οι ευρωπαίοι θανάτωσαν και πόνεσαν εκατομμύρια αθώους ανθρώπους με μόνο δήθεν ηθικό επιχείρημα αυτού του είδους την πρόοδο. Άλλο ατού: δεν απαντούν στις καταφανείς αδυναμίες της ανθρώπινης φύσης μας, ατομικής και συλλογικής, ούτε τις σχολιάζουν. Η φύση μας όμως με μια πρόχειρη ματιά ζει και βασιλεύει. Για παράδειγμα δεν βλέπω κατά πόσον η κτηνώδης δήλωση των Αθηναίων προς τους Μήλιους το 416 π.Χ. «κατά την συζήτησιν των ανθρωπίνων πραγμάτων το επιχείρημα του δικαίου αξίαν έχει, όπου ίση υπάρχει δύναμις προς επιβολήν αυτού, ότι όμως ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμίς του και ο ασθενής παραχωρεί ό,τι του επιβάλλει η αδυναμία του» και παρακάτω «…η έχθρα σας μας βλάπτει πολύ ολιγώτερον από την φιλίαν σας. Καθόσον εις τα όμματα των υπηκόων μας αυτή μεν είναι τεκμήριον αδυναμίας, ενώ το μίσος σας είναι τεκμήριον δυνάμεως» (4) έχει μετριαστεί από οποιαδήποτε στοιχεία νόμου ή ηθικών κανόνων. Αντιθέτως νομίζω ότι κατά την τελευταία δεκαετία γίναμε μάρτυρες μιας ολοένα και πιο ανερυθρίαστης επιβεβαίωσης του κανόνα αυτού. Ένα τελευταίο ατού των οπτιμιστών είναι ότι αποφεύγουν να εστιαστούν στο πεδίο των αιτίων και των προθέσεων, λες και οι κοινωνικές, οικονομικές, τεχνοεπιστημονικές, πολιτισμικές και πολιτικές εξελίξεις συμβαίνουν δίκην φυσικών φαινομένων. Πέφτουν από τον ουρανό!! Λες και δεν υπάρχουν δυνάμεις και προθέσεις που ευθέως και συνειδητά επιδιώκουν να τις επιφέρουν και να επωφεληθούν από αυτές. Με αυτόν τον τρόπο αποφεύγουν τις κακοτοπιές, τις αντιπαραθέσεις και τις πιθανές ρήξεις. Αναρωτιέμαι όμως: αν μπορούσαμε να συναντήσουμε λαούς από αιώνες ολοσχερώς εξαφανισμένους από το προσκήνιο της ιστορίας όπως τους Χετταίους, τους Φοίνικες, τους Χάζαρους, και τόσους άλλους (5), εξαφανίσεις που έγιναν με φωτιά και με σπαθί, και να συνομιλήσουμε μαζί τους, θα αποδεχόντουσαν άραγε μια τόσο ευκαιριακή όψη της προόδου; Γιατί φαντάζομαι πως η πρόοδος προϋποθέτει τουλάχιστον την διατήρηση της φυσικής ύπαρξης και χωρίς αυτήν είναι παραλογισμός να μιλάμε για πρόοδο. Αλλά όπως είπαμε: αν δεν έχουμε την παραμικρή ευαισθησία και μέριμνα για ο,τιδήποτε έγινε στο παρελθόν, γιατί αυτό έγινε και πέρασε και δεν έχουμε τίποτα πια να κάνουμε μαζί του, τότε είναι εύκολο να αποφανθούμε: τελικά όλα πάνε καλά. Εδώ υπάρχει μόνο ένα μικρό πρόβλημα. Ότι δηλαδή αφήνοντας εντελώς στην άκρη το παρελθόν, μη χρησιμοποιώντας το παρά ως αριθμούς χρήσιμους για την στατιστική μας, χάνουμε οποιαδήποτε πιθανότητα να ασχοληθούμε και με τα αίτια των πραγμάτων. Γιατί όπως και να το κάνουμε, από τις τρεις όψεις του χρόνου, παρελθόν, παρόν και μέλλον, το παρελθόν είναι εκείνο που μας δίνει την δυνατότητα να προσπαθήσουμε τουλάχιστον να εξετάσουμε γιατί έγιναν έτσι και όχι αλλιώς τα γεγονότα, γιατί οι άνθρωποι φέρθηκαν όπως φέρθηκαν, τι καλύτερο μπορούσε να γίνει και δεν έγινε, ποιες είναι οι δυνάμεις που μας βοηθάνε στο καλύτερο και ποιες στο χειρότερο κοκ. Υπενθυμίζω εδώ την φράση του George Santayana: Όποιος δεν θυμάται το παρελθόν του, είναι καταδικασμένος να το ξαναζήσει.

Βέβαια ο Ρόσλινγκ έλεγε ότι ήταν ποσιμπιλιστής («possibilist», ας πούμε «κάποιος που διαπιστώνει τις δυνατότητες») και όχι αφελής οπτιμιστής. Τον ανησυχούσαν 5 παράγοντες (6) δηλαδή μια παγκόσμια πανδημία, η χρηματοπιστωτική/οικονομική κατάρρευση, ο παγκόσμιος πόλεμος, η κλιματική αλλαγή και η ακραία φτώχεια (σελ.283 επ. του βιβλίου). Στο 2024 που βρισκόμαστε σας θυμίζουν τίποτα όλα αυτά;!

Αρνητική επίσης θεωρώ πως είναι η απάντηση στο δεύτερο ερώτημα, εάν είναι δηλαδή η πρόοδος κάτι σαν μονόδρομος και υποχρεωτική. Και τούτο γιατί αφ ενός έχουμε πλήρη άγνοια τού τι είδους διαχείριση έχουμε κάνει σε εκείνες τις εποχές του παρελθόντος μας που καλύπτονται από απροσπέλαστο πέπλο. Δεν μπορούμε να ξέρουμε, όσο κι αν για ορισμένους (μάλλον για την πλειοψηφία του δυτικού κόσμου εδώ που τα λέμε) το παρόν είναι ασύγκριτα καλύτερο από το παρελθόν, τι συνθήκες επικρατούσαν πριν λίγες χιλιάδες χρόνια και ποιες επιλογές κάναμε ως είδος. Με άλλα λόγια αν αποτύχαμε σε ηθικές κρίσεις και επιλογές. Το να λέμε, την στιγμή που έχουμε πλήρη άγνοια για το παρελθόν μας εκτός από λίγες χιλιάδες χρόνια πριν, ότι ο τωρινός κόσμος είναι ο καλύτερος που θα μπορούσε να υπάρξει και τα δεδομένα μας ότι καλύτερο θα μπορούσαμε να έχουμε, όπως ισχυριζότανε ο δόκτωρ Πανγκλός της σάτιρας του Βολταίρου «Ο αγαθούλης» (7), είναι μια επικίνδυνη απλούστευση που δεν κάνει άλλο από το να αποδεικνύει ότι ο Μπέρτραντ Ράσελ είχε δίκιο όταν έλεγε ότι εμείς οι άνθρωποι δεν αγαπάμε την γνώση αλλά την βεβαιότητα. Αφ ετέρου, μέχρις ότου καταλήξουμε μετά από εντατικό διάλογο στο ποια είδη προόδου υπάρχουν και ποιο είδος θεωρούμε ότι πρέπει να έχει προτεραιότητα στις επιλογές μας, καθώς και ποια είναι τα αίτια της προόδου, δηλαδή τι είναι αυτό που μάς κάνει να προοδεύουμε (ή να οπισθοχωρούμε),  δεν μπορούμε, δεν μας επιτρέπεται με περισσή ευκολία να απαξιώνουμε συλλήβδην όλους τους περασμένους πολιτισμούς και όλα τα στοιχεία του παρελθόντος.

ΑΝΑΦΟΡΕΣ

1. Ρόσλινγκ Χανς, Ρόσλινγκ Όλα, Ρόσλινγκ – Ρόνλουντ Άννα, Factfulness – Εγκυρογνωμοσύνη, Δέκα λόγοι που κάνουμε λάθος για τον κόσμο μας και γιατί η κατάσταση είναι καλύτερη απ ό, τι νομίζετε, μτφρ. Κώστας Σίμος, εκδ. Κάτοπτρο, Αθήνα 2018.
2. Berggren Christian, 2018, Good Things on the Rise: The One-Sided Worldview of Hans Rosling. Translation of an essay published in Kvartal, Sept. 20, 2018. Στο διαδίκτυο: https://www.researchgate.net/publication/328759928_Good_Things_on_the_Rise_The_One-Sided_Worldview_of_Hans_Rosling_Translation_of_an_essay_published_in_Kvartal_Sept_20_2018_httpskvartalseartiklarbra-saker-pa-uppgang-roslings-varldsbild-ar-ensidigt-pos
3. Γρίβας Κώστας, 2023, Ραδιόφωνο Παραπολιτικά, εκπομπή «Ο Εξαρχείων», 8-6-23, https://www.youtube.com/watch?v=PXpFiP7HQpQ (κυρίως μετά το 25^ο λεπτό).
4. Θουκυδίδη, Πελοποννησιακός Πόλεμος, Βιβλίο Ε΄ παρ. 89 και 95, μετάφραση Ελ. Βενιζέλου, στο διαδίκτυο: https://www.mikrosapoplous.gr/thucy/vivlia/contents.htm  
5. Ρίξτε μια ματιά στην Wikipedia στο λήμμα «εξαφανισμένοι λαοί»:

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CF%84%CE%B7%CE%B3%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1:%CE%95%CE%BE%CE%B1%CF%86%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CF%83%CE%B8%CE%AD%CE%BD%CF%84%CE%B5%CF%82_%CE%BB%CE%B1%CE%BF%CE%AF  

6. Δείτε μια περίληψη για τον Ρόσλινγκ εδώ: https://en.wikipedia.org/wiki/Hans_Rosling
7. Στο διαδίκτυο: https://www.gutenberg.org/ebooks/19942 σελ. 5. Το όνομα Πανγκλός το είχε επινοήσει ο Βολταίρος από τις ελληνικές λέξεις «παν» και «γλώσσες» δηλαδή αυτός που μιλάει όλες τις γλώσσες. Λέει χαρακτηριστικά ο «καθηγητής μεταφυσικο – θεολογικο –κοσμολο – νικολογίας» (!!): «είναι καταφανές ότι τα πράγματα δεν θα μπορούσαν να είναι διαφορετικά από ότι είναι…. παρατήρησε ότι η μύτη έχει σχηματιστεί για να φοράει γυαλιά – έτσι έχουμε γυαλιά (!)….. Επομένως αυτοί που βεβαιώνουν ότι όλα έχουν καλώς έχουν πει κάτι το ανόητο – θα έπρεπε να πουν ότι τα πάντα είναι άριστα».

27-4-2024

Γιάννης Παρασκευουλάκος

Μέλος του «Σόλωνα»

Οι πολλές μορφές του κράτους

     Το θέμα του κράτους έχει απασχολήσει την νομική και πολιτική επιστήμη για πολλές δεκαετίες τώρα. Πολλοί λατρέψανε το κράτος λόγω της δύναμής του να ασκεί εξουσία και να επιβάλλει την τάξη ή την ομοιομορφία – είτε πρόκειται για το κράτος του Μουσολίνι είτε για το ναζιστικό κράτος ή για οποιοδήποτε είδος κράτους. Από το άλλο μέρος, υπάρχει και το όραμα για έναν κόσμο χωρίς κράτος, όπου κανενός είδους εξουσία δεν θα επιβάλλεται στο άτομο και στην κοινωνία. Ή ακόμη για την ύπαρξη ενός και μόνον κράτους, του παγκόσμιου κράτους.

    Το κράτος έχει οριστεί με διάφορους τρόπους, ανάλογα με τις προθέσεις και τον τρόπο αντίληψης αυτών που το όριζαν. Άλλοτε δινόταν έμφαση στο στοιχείο της οργάνωσης, που είναι αναπόφευκτο χαρακτηριστικό του κράτους, και άλλοτε στο στοιχείο του λαού που είναι το σύνολο των ατόμων που ζουν στην επικράτεια του κράτους και υπόκεινται στην οργανωμένη εξουσία του. Δηλαδή, έχουμε στην μία άκρη κάτι σχεδόν απόλυτα μηχανιστικό, την κρατική οργάνωση, που είναι «απρόσωπη» και αδυσώπητη, γιατί διαθέτει την απόλυτη ισχύ, και στην άλλη άκρη έναν λαό που καθορίζει τους σκοπούς του και οργανώνει τη συλλογική του ζωή μέσω ενός κράτους. Ανάμεσα στα δύο αυτά άκρα υπάρχει πολύ μεγάλη απόσταση, ένα χάος διαφοροποιήσεων ανάλογα με τις αντικειμενικές συνθήκες και τις συλλογικές ιδιοσυγκρασίες. 

     Το βασικό στοιχείο του κράτους είναι η οργάνωση και ο λαός, και αυτά τα δύο έχουν μία κυμαινόμενη σχέση μεταξύ τους. Όσο ο λαός ελέγχει και είναι κυρίαρχος της οργάνωσης, τόσο θα είναι εξανθρωπισμένο το κράτος και θα υπηρετεί αναλόγως το κοινό καλό. Όσο ο λαός είναι αδύναμος και υφίσταται παθητικά και αδιάκριτα την κρατική εξουσία, τόσο μακριά από το κοινό καλό θα είναι το κράτος και θα αποτελεί απλώς έκφραση συμφερόντων ατόμων, ομάδων και διαφόρων εξουσιαστικών ελίτ. Επομένως, το κράτος είναι αυτό που οι λαοί επιτρέπουν να γίνει. Ακόμη και το ίδιο κράτος μπορεί να αλλάξει τη φύση του με τον χρόνο, δηλαδή, ένα κράτος δεν είναι σταθερό στον χρόνο ασχέτως του τι λένε το σύνταγμα και οι νόμοι του. Αυτοί μπορεί να παρακάμπτονται από την εξουσία και την διαφθορά. Μπορεί από κάποιου βαθμού δημοκρατία να αρχίσει να εκφράζει με αυξανόμενη ένταση έναν αυταρχισμό. Γι’ αυτό απαιτείται τα άτομα και η κοινωνία να έχουν παρουσία στον πολιτικό στίβο, δηλαδή να ενδιαφέρονται για τα κοινά, ώστε να μπορέσει να πραγματοποιηθεί ο δημοκρατικός έλεγχος. Ο δημοκρατικός έλεγχος, δηλαδή ο έλεγχος της εξουσίας, δεν είναι άλλο παρά μία έκφραση της λαϊκής κυριαρχίας. Βέβαια, το τι είναι η λαϊκή κυριαρχία θα πρέπει να γίνει θέμα ευρείας συζήτησης αλλά και επαναλαμβανόμενης ανανέωσης των αντιλήψεών μας γι’ αυτήν, ανάλογα με τις διαφαινόμενες ανάγκες και δυνατότητες των ανθρώπων.

    Τώρα θα πρέπει να αναρωτηθούμε τι μπορεί να σημαίνει η απουσία κράτους. Υποθέτω ότι σημαίνει ότι οι ιδιώτες έχουν τα πάντα στα χέρια τους. Όμως ποιοι ιδιώτες; Μιλάμε για όλους, οπότε θα έχουμε πετύχει την ιδανική κοινωνία, στην οποία θα λειτουργεί ισονομία, ισοπολιτεία, δικαιοσύνη και θα έχουν εκπληρωθεί όλα τα ανθρώπινα οράματα; Αν ήταν τόσο εύκολο, θα είχε ήδη γίνει. Αλλά ακόμη και ο Μπακούνιν, που φανταζόταν μία τέτοια κοινωνία χωρίς εξουσία, ήθελε να δημιουργηθεί μία ομάδα ελέγχου, για να ελέγχει αν πραγματικά εφαρμόζονται οι αρχές της ελευθερίας. Δηλαδή, πάλι θα έπρεπε να φτιαχτεί μία ελίτ εξουσιαστική για να ασκεί έλεγχο, πράγμα που αποτελεί εγγύηση για σταδιακή επιβολή κάποιας μορφής εξουσίας. Ή μήπως μιλάμε για την ανάληψη του κενού που θα αφήσει το κράτος από μερικούς, λίγους και μόνον, ιδιώτες που θα είναι πολύ ισχυροί ώστε να επιβάλουν την άποψή τους στην κοινωνία, οπότε θα έχουμε δικτατορία, φεουδαρχία, απολυταρχισμό ή οποιαδήποτε επιβολή; Θα πρέπει να καταλάβουμε ότι για να ασκηθεί εξουσία κάθε τύπου και βαθμού, θα χρειαστεί οπωσδήποτε μία οργάνωση δυνάμεως, αντίστοιχης με αυτήν ενός κράτους. Δηλαδή, δεν μπορούμε να αποφύγουμε την δημιουργία μίας οργανωμένης δύναμης σε οποιαδήποτε περίπτωση. Συμπληρωματικά να προσθέσω ότι σε μια τέτοια περίπτωση η επιβολή θα γίνεται με χειρότερους όρους, γιατί ο ισχυρός ιδιώτης δεν θα περιορίζεται από γενικές αρχές αλλά μόνον από το συμφέρον του. Ενώ στο κράτος δικαίου όπως το ξέραμε στον 20ό αιώνα υπήρχαν τουλάχιστον ορισμένες αρχές και σκοποί που υπηρετούσαν το κοινό καλό και, προτού αυτές αποσαθρωθούν σταδιακά, μπορούσε κάποιος να τις επικαλεστεί, ενώ στην αντίθετη περίπτωση δεν θα έχει πια καμμία ευχέρεια να το κάνει.

    Αυτό συμβαίνει, γιατί η κοινωνία και οι κοινωνικές σχέσεις εκφράζονται αναπόφευκτα με κάποια οργάνωση, δηλαδή θεσμούς, μέσα εφαρμογής, δύναμη επιβολής του νόμου και ό,τι είναι σχετικό με την υποτιθέμενη κοινωνική βούληση. Η οργάνωση αυτής της δύναμης είναι σε κάποιον αναγκαίο βαθμό αναπότρεπτη, αλλά πρέπει να ελεγχθεί ο τρόπος διαχείρισης και λειτουργίας της. Πέραν ορισμένων ορίων που επιβάλλει η ανάγκη, σίγουρα θα είναι εκτός του πλαισίου της δικαιοσύνης και της ελευθερίας.

    Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι πρέπει εμείς οι ίδιοι να αποφασίσουμε τι είδους κράτος θέλουμε και να προσπαθήσουμε να συλλάβουμε τις αρχές που θα πρέπει να υπερασπίζει αυτό το κράτος. Μετά από αυτό θα πρέπει, βέβαια, να προστατέψουμε αυτές τις αρχές και όχι να βυθιστούμε στην αποχαύνωση του ατομισμού και της αδράνειας.

    Υπάρχει, βέβαια, και το παγκόσμιο κράτος που θέλουν σήμερα ορισμένοι ή ένα μεγάλο περιφερειακό κράτος που θα εξαλείψει τις εθνικές διαφορές και συνήθειες, καθώς και τα εθνικά κράτη, αλλά αυτό πρέπει να είναι θέμα ενός άλλου άρθρου.

25/4/24

Ιωάννα Μουτσοπούλου

Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ

1^ο μέρος του άρθρου: Στοχαζόμενοι για την έννοια της προόδου και της οπισθοδρόμησης

Εισαγωγικά

Στο κανάλι του Σόλωνα στο YouTube συζητήσαμε με την Ιωάννα Μουτσοπούλου πριν λίγες ημέρες σχετικά με «Το νόημα της προόδου» (1). Το θέμα είναι αχανές και δεν μπορεί να εξαντληθεί μέσα στα 30-40 περίπου λεπτά που διαρκεί μια εκπομπή. Ταυτόχρονα δημιουργούνται κάποτε  παρεξηγήσεις ή απορίες σχετικά με το περιεχόμενο μιας προφορικής παρουσίασης απόψεων. Για τον λόγο αυτό νομίζω πως είναι χρήσιμο να επανέλθω διευκρινίζοντας ορισμένα σημεία και επεκτείνοντας κάποια άλλα.

Η πρώτη παρατήρηση έχει να κάνει με το γεγονός ότι συχνά συζητάμε με άλλους ή πραγματευόμαστε και προσεγγίζουμε μόνοι μας ζητήματα χωρίς να έχουμε αποσαφηνίσει ποιες διαστάσεις και ποιο περιεχόμενο δίνουμε στο υπό εξέταση ζήτημα. Συχνά έχουμε μια σχεδόν ενστικτώδη γενική «αίσθηση» για τα πράγματα, προϊόν μιας επικρατούσας τάσης του καιρού μας, του έθνους μας, της οικογένειάς μας ή των δασκάλων μας, την οποία υιοθετούμε άκριτα. Στην συνέχεια βέβαια με αυτόν τον τρόπο είναι αδύνατο να σταθούμε με διαύγεια, θα μπορούσα να πω, και με ελευθερία, απέναντι σε οτιδήποτε. Γιατί όταν δεν έχουμε διαυγείς απόψεις, που έχουμε κρίνει και αποδεχτεί οι ίδιοι μετά από εσωτερική βάσανο, στερούμαστε ενός στέρεου εδάφους κριτηρίων και κρίσης για να ζυγίσουμε οτιδήποτε.

Με τα όσα είπα πιο πάνω δεν εννοώ ούτε κάτι υπεράνθρωπο ούτε πως χρειαζόμαστε διδακτορικό στην φιλοσοφία για να πάρουμε θέση επάνω σε οποιοδήποτε ζήτημα. Εννοώ πως αρκεί να σκεφτούμε για λογαριασμό μας ανεξάρτητα από όσα ακούσαμε κάποτε ή μας είπαν ή αόριστα «μας φαίνεται» πως είναι έτσι.

Θεωρώ πως η έννοια της προόδου είναι ένα τέτοιο παράδειγμα.

Θα αναρωτηθεί κανείς: μα είναι δυνατόν να έχουμε απόψεις επί παντός επιστητού; Η απάντηση είναι πως υποχρεωτικά «έχουμε άποψη» επί παντός επιστητού και ειδικά για όλα τα καίρια ζητήματα που μας αφορούν όλους. Απλώς οι απόψεις αυτές είναι «δανεικές». Με την λέξη αυτή εννοώ κάθε τι που αποδεχόμαστε, συνειδητά ή ασυνείδητα, χωρίς να προηγηθεί προσωπική κρίση. Στο σημεία αυτό αναφερόταν ο εκ των θεμελιωτών του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού Ρενέ Ντεκάρτ (Καρτέσιος) στο διάσημο έργο του «Λόγος περί της μεθόδου» και ειδικότερα στην πρώτη Αρχή του:

«To πρώτο ήταν να μην παραδέχομαι ποτέ τίποτα για αληθινό, αν δεν το ξέρω ολοφάνερα αληθινό δηλαδή ν’ αποφεύγω προσεκτικά τη βιασύνη και την προκατάληψη, και να μην περιλαμβάνω στις κρίσεις μου τίποτα παραπάνω απ’ ό,τι θα παρουσιάζεται στον νου μου τόσο καθαρά και τόσο ευδιάκριτα ώστε να μη μου δίνεται καμιά ευκαιρία να αμφιβάλλω γι’ αυτό». (2)

Ορισμένα ερωτήματα

Θα αρχίσω το πρώτο μέρος του άρθρου μου με μια σειρά ερωτημάτων που νομίζω θα δείξουν ότι το ερώτημα «τι είναι πρόοδος» (και αναπόφευκτα και το συναφές ερώτημα: τι συνιστά «οπισθοδρόμηση»;) δεν έχει καθόλου εύκολη ή άμεση απάντηση.

1. Είναι ότι κάνουμε ή συμβαίνει σε μια «επόμενη ημέρα» του χρόνου, πρόοδος; Και βέβαια κάθε τι το χθεσινό οπισθοδρομικό; Δηλαδή περιέχει πάντα το μέλλον ή το αύριο πρόοδο; Μπορεί αυτό που έρχεται σε μια «επόμενη ημέρα» να συνιστά στασιμότητα ή και οπισθοδρόμηση;
2. Υπάρχει κάποιου είδους αυτοματισμός ή νομοτέλεια, στον άνθρωπο και στις κοινωνίες του, που παράγει πρόοδο; Είναι με άλλα λόγια η πρόοδος υποχρεωτική και μονόδρομος;
3. Ποιος είναι ο σκοπός της προόδου, αν βέβαια υπάρχει κάποιος σκοπός; Υπάρχει ο κίνδυνος να τίθεται η πρόοδος σαν αυτοσκοπός ή, ακόμα και εάν τίθεται ως αυτοσκοπός, αυτό δεν συνιστά κίνδυνο;
4. Ποια είναι τα κριτήριά μας προκειμένου να κρίνουμε εάν κάτι συνιστά πρόοδο; Ή δεν έχουμε καθόλου κριτήρια, εκτός του πολύ ανασφαλούς κριτηρίου που προανέφερα δηλαδή του μέλλοντος, του επόμενου, αυτού που ακολουθεί; Ή, άλλο σοβαρό ζήτημα αυτό, τα κριτήρια τα διαθέτουν κάποιοι άλλοι σοφότεροι, ειδικότεροι, αξιότεροι, εξυπνότεροι, ή δεν ξέρω τι άλλο, οι οποίοι μας βγάζουν και από τον κόπο; Και αν υπάρχουν κάποιοι τέτοιοι άνθρωποι, πώς αναδείχτηκαν ή πώς τοποθετήθηκαν σε μια τέτοια θέση; Ή πώς μπορούν να εκπέσουν από αυτή την θέση;
5. Η έννοια και η αποδοχή της έννοιας της προόδου καθιστά ή όχι αναγκαία μια διαδικασία κρίσης από μέρους μας, στάθμισης διαφόρων παραγόντων, λογικής συνεπαγωγής, ώστε να αποφανθούμε: ναι, το τάδε σύστημα, σχολή ή ρεύμα σκέψης, πολιτισμικό χαρακτηριστικό, τεχνολογία κλπ συνιστά πρόοδο, στασιμότητα ή οπισθοδρόμηση;
6. Επίσης, αν διαθέτουμε τα κριτήρια και προχωρήσουμε στην αναγκαία και λογική κρίση αυτό αρκεί; Με άλλα λόγια, από τον εαυτό μας, την ιστορία, τον θεό ή δεν ξέρω ποιον άλλο παράγοντα, μας ζητιέται απλά να κρίνουμε τι συνιστά και τι δεν συνιστά πρόοδο, σε ποιο στάδιο βρίσκεται η χώρα μας, η ανθρωπότητα, το άτομό μας, ή μας ζητιέται να συμμετάσχουμε αποφασιστικά στην πρόοδο από την μια ή να απαγορεύσουμε επίσης αποφασιστικά ό,τι κρίνουμε ότι συνιστά οπισθοδρόμηση; Δηλαδή να είμαστε παθητικοί παρατηρητές ή ενεργοί δρώντες που αξιώνουν να ληφθούν οι απόψεις τους σοβαρά υπ όψη; Άλλωστε ο πλανήτης ανήκει σε όλους μας – ή μήπως όχι; Μήπως λ.χ. ο πλανήτης ανήκει σε μεγαλύτερο ποσοστό (ή μήπως και κατ’ αποκλειστικότητα;) στους ικανότερους, εξυπνότερους, δυναμικότερους σε σχέση με τους λιγότερο προικισμένους;
7. Τι θα κάνουμε με τις ποικίλες απόψεις περί προόδου που συναντάμε μέσα στην ανθρωπότητα; Ποια είναι εν προκειμένω η έννοια ή η χρησιμότητα του διαλόγου; Πότε είναι λογικό και θεμιτό να πειθαρχήσουμε σε μια κρίση που δεν μας εκφράζει, που διαφωνούμε ρητά, αλλά την επιλέγουν οι περισσότεροι (υπό την προϋπόθεση ότι την επιλέγουν όντως – και όχι απλά άγονται και φέρονται – κάτι ιδιαίτερα κρίσιμο).
8. Αν υποθέσουμε ότι όντως χρειαζόμαστε κριτήρια και αποκτήσουμε τέτοια κριτήρια, θα έχουμε άραγε όλοι τα ίδια κριτήρια (λ.χ. οι ΗΠΑ και η Τανζανία, ένας πλούσιος και ένας πάμπτωχος, ένας στωικός και ένας καλοζωιστής); Δηλαδή φανταζόμαστε ότι όλοι οι λαοί, όλα τα έθνη, όλοι οι επί μέρους άνθρωποι, ομάδες κλπ χρειάζονται άραγε τα ίδια πράγματα για να θεωρήσουμε ότι «προοδεύουν», ή φανταζόμαστε ότι ένας λαός μπορεί να έχει και να παραέχει έναν παράγοντα προόδου, και άρα ως προς αυτόν πρέπει να κάνει «κράτει» ενώ ένας άλλος υπολείπεται και πρέπει να κάνει «πρόσω ολοταχώς»;
9. Και τελευταίο, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, υπάρχουν κίνδυνοι στην πρόοδο αυτή καθεαυτήν; Και αν ναι ποιοι μπορεί να είναι αυτοί; Πως κάνουμε διάγνωσή τους; Ποια πρέπει να είναι η στάση μας ως προς αυτούς; Για να μην είναι εντελώς υποθετικό το ερώτημα θα χρησιμοποιήσω αργότερα την τεχνολογική πρόοδο, που αποτελεί και το σήμα κατατεθέν της εποχής μας, και θα προσπαθήσω να εξετάσω ποιοι μπορεί να είναι αυτοί οι κίνδυνοι και ποια μπορεί να είναι η θέση μας απέναντί τους.

Αναφορές

1. https://www.youtube.com/watch?v=zlBPwZDG6Rc
2. Ντεκάρτ Ρενέ, Λόγος περί της μεθόδου, μετ. Χρ. Χρηστίδη, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1976, σελ. 19.

1-4-2024

Γιάννης Παρασκευουλάκος

Μέλος του «Σόλωνα»

   Η μοναξιά στη δυτική κοινωνία είναι ένα φαινόμενο που αυξάνεται με ραγδαίους ρυθμούς. Αξίζει τον κόπο να συλλογιστούμε για τα αίτια και τις επιπτώσεις της. Τα αίτιά της είναι εσωτερικά και εξωτερικά.

    Τα σημερινά πρότυπα είναι ατομιστικά και, μάλιστα, τόσο πολύ ώστε οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν στα αστικά κέντρα με τον μεγάλο πληθυσμό, αλλά απομονωμένοι και άγνωστοι μεταξύ αγνώστων. Φυσικά, υπάρχουν διαφορετικοί βαθμοί έντασης της μοναξιάς ανά χώρα. Ένα κορυφαίο παράδειγμα είναι η Σουηδία, όπου σχεδόν το 60% των νοικοκυριών είναι μονοπρόσωπα, δηλαδή ενός ατόμου, γιατί οι νέοι από τα 18 τους περίπου φεύγουν από την οικογένεια και ζουν μόνοι τους (https://www.newsbeast.gr/weekend/arthro/6055009/to-soyidiko-montelo-tis-zois-ton-neon-kai-i-skoteini-pleyra-toy Το σουηδικό μοντέλο της ζωής των νέων και η σκοτεινή πλευρά του). Και, ενώ προηγουμένως η μοναξιά ήταν πρόβλημα κυρίως των μεγάλων ηλικιών, τώρα πλήττει και τους νέους.

    Η ίδια η οικονομία, που αποτελεί και αυτή πρότυπο συναφές, απαιτεί τόση προσοχή και χρόνο από τα άτομο και είναι τόσο ανταγωνιστική και κυρίαρχη κοινωνικά που έχει προκαλέσει διάσπαση της κοινωνικής συνοχής (και όχι μόνον της οικογένειας), ακόμη και από τους καιρούς της σχετικής ευμάρειας. Η αποχαύνωση της ευμάρειας, η έλλειψη σκοπού, η τυχαιότητα των επιθυμιών ήταν οι πρώτες ενδείξεις αυτής της διάσπασης – αλλά και η εγγύηση ότι αυτή ήταν αναπόφευκτη.

    Ακόμη και η παρερμηνεία της ελευθερίας  ως ασυδοσίας, ως απαλλαγής από ευθύνες και βάρη, οδήγησε σε αυτή την αποξένωση, γιατί ο άνθρωπος νόμισε πως είναι ασφαλής και πως η σχετική ευμάρεια ήταν πια εξασφαλισμένη και ότι οι δημοκρατικοί θεσμοί θα άντεχαν κάθε κτύπημα και θα ήταν άτρωτοι από την μαζική αδιαφορία. Μα δεν ήταν έτσι. Οι θεσμοί δεν άντεξαν και στο τέλος τέθηκαν στην υπηρεσία της δυνάμεως. Αυτό σημαίνει αύξηση της αυθαιρεσίας και του φόβου του θανάτου λόγω της ανασφάλειας. Όμως κάθε διάσπαση κοινωνική προκαλεί μοναξιά, είτε βρίσκεται κανείς μέσα σε πλήθος ανθρώπων είτε είναι μόνος του.

    Στην πραγματικότητα, η αρχική πηγή της μοναξιάς είναι η αποκοπή από το Νόημα, το ίδιο το νόημα της ζωής και της Ύπαρξης. Το Νόημα αυτό δεν δημιουργείται, δεν “κατασκευάζεται” από τον άνθρωπο, δηλαδή ο άνθρωπος δεν είναι δημιουργός σε αυτό το επίπεδο. Η ασφάλεια του ανθρώπου βρίσκεται πάντοτε σε αυτό που τον υπερβαίνει και τον συνδέει με την Ολότητα και, φυσικά, την συλλογικότητα. Η αποκοπή από το Νόημα σημαίνει αποκοπή από την Ύπαρξη καθεαυτήν (όχι την εγκόσμια), πράγμα που οδηγεί σε μοναξιά σε όλες τις εκφράσεις της.

    Η πιο κρυφή μοναξιά είναι εκείνη που έχει εσωτερικά χαρακτηριστικά και δεν έχει σχέση με την σωματική παρουσία ή απουσία ανθρώπων. Τέτοια μοναξιά βιώνουν πολλοί άνθρωποι. Η έλλειψη σωματικής παρουσίας σχετίζεται κυρίως με την σωματική ασφάλεια και την φυσική επιβίωση. Όμως ειδικά η άλλη μορφή μοναξιάς αφορά την επιβίωση του ανθρώπου ως ψυχολογικού όντος. Βέβαια, καλό είναι η σωματική παρουσία να συμπίπτει με την  ψυχολογική.

   Γι’ αυτό υπήρξαν ασκητές με απόλυτη μοναχικότητα που όμως δεν βίωναν μοναξιά, γιατί ήταν προσηλωμένοι σε ένα μεγάλο νόημα, όπως εκείνο του Θεού, που καταργούσε αυτή την διάσπαση. Και υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που εν μέσω άλλων ανθρώπων βιώνουν ψυχολογική μοναξιά.

    Ο ατομισμός, μαζί με μια σχετική απελευθέρωση από την υπερβολική πίεση που ασκεί η κοινωνία στο άτομο, έφερε πολλά δεινά και, τελικά, αμφισβήτηση και αναίρεση του ίδιου του ατόμου. Το άτομο έχασε από το ένα μέρος τη δύναμη της συλλογικότητας και από το άλλο χωρίς το νόημα θεωρήθηκε μία μηχανή, ένα τυχαίο συμβάν που μπορεί και να καταστεί άχρηστο μια μέρα και καθιστά την αξία του ανθρώπου μία φενάκη.

    Στην πραγματικότητα, δεν έχει βρεθεί ακόμη η ισορροπία ανάμεσα στην κοινωνικότητα και την ατομικότητα. Η κοινωνία καταπιέζει το άτομο, δηλαδή, από το ένα μέρος, το άτομο πληρώνει την παρουσία και την βοήθεια των άλλων με την υποταγή του, συχνά μάλιστα σε παράλογες κοινωνικές απαιτήσεις, και η απελευθέρωση από την κοινωνία απογυμνώνει το άτομο από την αναγκαία για την υγεία και την ολοκλήρωσή του σχέση με τους άλλους ανθρώπους. Το λάθος δεν βρίσκεται μόνον στις συνθήκες, αλλά περισσότερο στο πώς αντιλαμβανόμαστε την ατομικότητα και τη συλλογικότητα. Αυτό είναι ένα λάθος που αφορά τον κόσμο των εννοιών. Πάνω σε τέτοια λάθη δομήθηκαν όλες οι ανθρώπινες κοινωνίες και τώρα διανύουμε την κρίσιμη εποχή, στην οποία όλα τα λάθη συσσωρεύουν τους καρπούς τους.

(Βλέπετε:

1) Εκπομπή στο κανάλι του Σόλωνα Ecosolon με τίτλο “Μοναξιά μια σύγχρονη μάστιγα”  https://www.youtube.com/watch?v=c2DfaRSgf1o&t=216s ).

2)https://www.ertnews.gr/eidiseis/epistimi/i–monaksia–kai–i–koinoniki–apomonosi–epireazoun–sovara–tin–ygeia–symfona–me–megali–meta–analysi/

Η μοναξιά και η κοινωνική απομόνωση επηρεάζουν σοβαρά την υγεία, σύμφωνα με μεγάλη μετα-ανάλυση

3)https://www.metrosport.gr/einai-noris-gia-ti-soyidia-tha-fanoyn-se-2-evdomades-ta-apotelesmata-242663 για την Σουηδία

4)      https://www.tanea.gr/2023/11/21/world/i–souidia–katapolema–ti–monaksia–ton–anthropon–tis–me–tin–kampania–tou–geia/  για μια σουηδική πόλη και πώς προσπαθεί να καταπολεμήσει την μοναξιά                                                  

5)https://www.amna.gr/health/article/373372/Enas-stous-deka-Ellines-niothei-megali-monaxia

Ένας στους δέκα Έλληνες νιώθει μεγάλη μοναξιά

6)http://www.encephalos.gr/full/47-1-05g.htm

Ψυχοκοινωνικές συνιστώσες της μοναξιάς

Α. ΠΑΡΑΣΧΑΚΗΣ*

*Ψυχίατρος, Επιμελητής Β΄ ΕΣΥ Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, Δαφνί, Αθήνα

             15/2/24

Ιωάννα Μουτσοπούλου

Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ 

φωτογραφία : PIXABAY

   Σε αυτόν τον ταραγμένο κόσμο που ζούμε, εγείρεται αναγκαστικά το ερώτημα αν ένας γενικευμένος πόλεμος μπορεί να αποφευχθεί. Το ότι μέχρι σήμερα δεν έχει λάβει χώρα οφείλεται στο ότι όλες οι πλευρές διαθέτουν όπλα μαζικής καταστροφής που είναι πολύ καταστροφικά και γι’ αυτό κανείς δεν θέλει να είναι θύμα τους. Βέβαια, όλοι περιμένουν την ευκαιρία να υπερισχύσουν.

   Η γεωπολιτική και η χάραξη στρατηγικής μέχρι στιγμής είναι έξω από την κατανόηση και τα ενδιαφέροντα των ανθρώπων, γιατί δεν σχετίζεται άμεσα με την προσωπική ζωή του ατόμου. Επομένως, ο πολίτης δεν έχει λόγο στη διαμόρφωση των διεθνών σχέσεων, αν και υφίσταται τις συνέπειές του. Όμως τις βιώνει σαν μια τυχαιότητα, σαν ένα αναπόφευκτο φυσικό φαινόμενο. Παλιότερα, αυτό αποδιδόταν στο ότι ο πολίτης δεν είχε τις αναγκαίες πληροφορίες, σήμερα όμως οι πληροφορίες υπάρχουν, αλλά δεν ενδιαφέρεται να τις αποκτήσει και να τις χρησιμοποιήσει. Πίσω, λοιπόν, από αυτή την άγνοια βρίσκεται η απουσία ενδιαφέροντος για τα κοινά πράγματα. Όμως αυτή η έλλειψη είναι το γνωστό και γενικευμένο πρόβλημα του εφησυχασμού, που διαστρεβλώνει και ακυρώνει τη λειτουργία του πολίτη.

   Η διεθνής στρατηγική δεν είναι όμως κάτι που δεν αφορά τον άνθρωπο, ή κάτι που προέρχεται από άγνωστες μη ανθρώπινες πηγές, ή κάτι που αυτός δεν μπορεί να χειριστεί και να ελέγξει. Αυτές οι πεποιθήσεις είναι αβάσιμες. Η στρατηγική αυτή χαράσσεται και ασκείται πάλι από ανθρώπους, που απλώς πιστεύουν πως μπορούν ή πως, ίσως, έχουν το δικαίωμα να το κάνουν κατά τη δική τους βούληση. Και, γι’ αυτό, ως άνθρωποι είναι ψυχολογικά όντα. Ακόμη και η κυνικότητα (που συνήθως χαρακτηρίζει τις διεθνείς σχέσεις και επιδιώξεις) είναι ένα ψυχολογικό στοιχείο, όπως π.χ. η μονομανής επιδίωξη της δύναμης, της επικράτησης. Βέβαια, δεν είναι μόνον αυτή. Το τοπίο γίνεται ακόμη πιο πολύπλοκο, αν σκεφθούμε πως σε αυτή την διαδικασία εμπλέκονται πολλοί παράγοντες, όπως η προσωπική φιλοδοξία, η εθνική ασφάλεια ή επέκταση, διάφορα συμφέροντα ατομικά ή ομαδικά, αναπόφευκτες ανάγκες λαών, σχολές σκέψης και κοσμοθεωρήσεις. Αυτό καθιστά το τοπίο εξαιρετικά πολύπλοκο και ασταθές.

   Εξαιτίας αυτής της αστάθειας, δεν μπορούμε να βασιζόμαστε για πάντα στην ισορροπία των δυνάμεων, που είναι ισορροπία του τρόμου, για να μην γίνει παγκόσμια ανάφλεξη ή έστω μία γενικευμένη ανάφλεξη που θα θέσει την ίδια την ανθρωπότητα σε κίνδυνο ύπαρξης. Εξάλλου, παράλληλα με αυτήν την παροδική ισορροπία που δημιουργούν τα όπλα μαζικής καταστροφής, μπορεί κάποιος να ανακαλύψει ένα νέο όπλο που να καθιστά όλα τα άλλα ξεπερασμένα και άχρηστα. Οι μεγάλες δυνάμεις προσπαθούν συνεχώς να ανακαλύψουν τρόπους για να μπορούν να δράσουν πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά. Μπορεί αυτό να φαίνεται απίθανο, αλλά δεν μπορούμε να το αποκλείσουμε. Μια τέτοια εικαζόμενη υπερίσχυση ενός πόλου θα σήμαινε, αφ’ ενός μεν, ότι η ανθρωπότητα θα πλήρωνε βαρύ φόρο αίματος και υποβάθμισης της ανθρώπινης αξίας και, αφ’ ετέρου, ότι αναδυόμενος ηγεμόνας θα έκανε κατάχρηση της δύναμής του, μια και μέχρι σήμερα δεν έχουμε δει ανθρώπους που να μπορούν να χειριστούν τη δύναμή τους για το καλό όλων – πλην εξαιρετικά ελαχίστων και σε άλλες εποχές.

   Ένα επόμενο στοιχείο, που δείχνει ότι δεν μπορούμε να εφησυχάζουμε πως ο πόλεμος δεν θα γίνει, είναι η οικονομία. Αυτή ασκεί τις δικές της πιέσεις στις μεγάλες δυνάμεις, που είναι και αυτές που διαμορφώνουν κατά μεγάλο μέρος την ιστορία του κόσμου. Να θυμηθούμε την αρχαία Αθήνα, που δεν έκανε κάτι για να αποφύγει τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, γιατί, όπως έλεγε ο ίδιος ο Περικλής σε έναν λόγου του στην αρχή του Πελοποννησιακού Πολέμου,  μόνον ως ηγεμονική δύναμη θα μπορούσε πλέον να επιβιώσει. Αυτό είναι φυσιολογικό, γιατί όταν μία χώρα στηρίξει τα πάντα στην ηγεμονία της, όταν αυτή καταρρεύσει, όλα θα ανατραπούν και θα πρέπει τα πάντα να δημιουργηθούν από την αρχή – αν βέβαια υπάρχει σθένος και όραμα. Για μία υπέρτερη δύναμη όπως οι ΗΠΑ, σε περίπτωση απώλειας της ηγεμονικής θέσης της οικονομίας της, τα πράγματα θα ήταν εξαιρετικά δύσκολα. Όχι μόνον τον πρώτο καιρό της κατάρρευσης θα είχαμε φαινόμενα αντίστοιχα της κρίσης του 1929, αλλά θα ήταν σχεδόν αδύνατον να πετύχει ισορροπία για πολλά χρόνια, γιατί μια τέτοια αλλαγή επιβάλλει και αλλαγή κατεύθυνσης της οικονομίας και αναγκαστική στροφή της προς την πραγματική οικονομία. Τότε θα αναδυόντουσαν αξεπέραστες δυσκολίες. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς πώς έχει εκπαιδευτεί και συνηθίσει ο σύγχρονος πολίτης της χώρας, σε ποια γραμμή έχουν εκπαιδευτεί οι επιστήμονές της και ειδικά εκείνοι της οικονομίας, ποιες δεξιότητες έχουν εν τω μεταξύ χαθεί και ποια πρότυπα έχουν αλλάξει. Η πραγματική οικονομία έχει άλλες απαιτήσεις από την τωρινή. Για παράδειγμα, η αγροτική οικονομία πώς θα εξελιχθεί; Πού και πώς θα πωλούνται τα αγροτικά τους προϊόντα, αν σκεφθεί κανείς πως ήδη αντιμετωπίζουν μεγάλη κρίση με την οικονομική άνοδο της Κίνας που τους εκβάλει από την παγκόσμια αγορά; Επίσης θα είναι μάλλον αναγκαία και μια πιο ισορροπημένη κατανομή των πόρων της χώρας – αλλά ποιος θα την έκανε; Και στην Ελλάδα αντιμετωπίζουμε τέτοια προβλήματα, αλλά δεν έχουν ακόμη φανεί στην πλήρη τους ανάπτυξη. Τέτοιες αλλαγές δεν μπορεί παρά να είναι οδυνηρές και ίσως θανατηφόρες μερικές φορές. Το πρόβλημα δεν αφορά μόνον τις ελίτ που κυβερνάνε μία μεγάλη δύναμη, αλλά και την σχέση τους με τους λαούς. Σε περίπτωση μιας τέτοιας συρρίκνωσης, οι ελίτ αυτές θα αναγκαστούν να αντιμετωπίσουν τους ίδιους τους λαούς που θα προσπαθούν να επιβιώσουν.                                                              

   Γι’ αυτό πρέπει να αναρωτηθούμε ποιες θα είναι οι επιπτώσεις μιας οικονομικής ανατροπής πάνω σε μια τέτοια δύναμη όπως είναι ώς τώρα οι ΗΠΑ. Ένας απλός περιορισμός της δύναμής τους ή “αφανισμός”; Η προηγούμενη μεταφορά δυνάμεως έγινε μεταξύ δυτικών χωρών, δηλαδή από την Μεγάλη Βρετανία στις ΗΠΑ και όχι με πόλεμο – ο Β΄Παγκόσμιος Πόλεμος δεν ήταν μεταξύ των δύο. Είχαν όμοιο πολιτισμικό υπόβαθρο και συνέχισαν να είναι σύμμαχοι. Σήμερα όμως η αντίπαλη πλευρά (Κίνα και λοιπές χώρες) βρίσκεται σε ένα διαφορετικό πολιτισμικό πεδίο, με ανταγωνισμούς και ιστορικά μίση να τις χωρίζουν. Γι’ αυτό μια τέτοια μετάβαση είναι δύσκολο να είναι ομαλή – μάλλον, είναι ανέφικτη.

   Επομένως, σε αυτό το σημείο θα πρέπει να διατυπώσουμε σαν σκεπτόμενοι άνθρωποι ένα ερώτημα: Άραγε, τι είναι διατεθειμένοι να πράξουν οι ισχυροί του κόσμου; Εδώ, όσο κι αν μας κάνει εντύπωση, θα παίξει ρόλο η ψυχολογία εκείνων που ηγούνται των εξελίξεων. Θα αποδεχθούν την μείωση της δύναμής τους; – αν βέβαια αυτό θα είναι η μόνη επίπτωση. Ή θα  παίξουν το “όλα για όλα”, προτιμώντας την ολική καταστροφή του κόσμου παρά μία υποδεέστερη θέση; Νέρωνες υπάρχουν πάντοτε και παντού. Αλλά δεν είναι μόνον αυτό. Μία μείωση της δύναμης θα έχει δραματικές επιπτώσεις στον δικό τους χώρο και στους λαούς που διαβιούν σε αυτόν. Τι θα σημαίνει κάτι τέτοιο για τους λαούς αυτούς; Μάλλον θα είναι αναπόφευκτη και μία ποιοτική πολιτισμική υποβάθμιση.

Εάν η απειλή είναι ο αφανισμός, τότε θα είναι πιο πιθανή η επιλογή της ολικής καταστροφής.

   Όμως υπάρχει και ο άλλος πόλος της διαμάχης. Ο ανερχόμενος πόλος, που όπως φαίνεται είναι η Κίνα (προς το παρόν). Τι θα επιδιώξει; Τον περιορισμό ή τον αφανισμό των αντιπάλων; Όχι ίσως των λαών αλλά σίγουρα των αντιπάλων ελίτ. Είναι πολύ δύσκολο να έχουν σαν τελικό στόχο μόνον τον περιορισμό. Ο ισχυρότερος συνήθως επιδιώκει ολοκληρωτική επικράτηση, δηλαδή αφανισμό του αντιπάλου του – ασχέτως του ότι συχνά δεν μπορεί να την πετύχει. Επιπλέον, η Κίνα έχει ένα μακρύ παρελθόν απολυταρχίας και φεουδαρχίας, έπειτα μετέβη σε ένα καθεστώς επίσης ολοκληρωτικό, πράγμα που σημαίνει πως είναι πιθανότερη αυτή η επιλογή. Ταυτόχρονα, έχει και έναν μεγάλο πολιτισμό στο παρελθόν της, πράγμα που της δίνει μία αυτοπεποίθηση και συνοχή συγκριτικά μεγαλύτερη.

   Βέβαια, οι παραπάνω σκέψεις δεν αποτελούν δικαιολογία για κανέναν που χειρίζεται ιδιοτελώς τη δύναμή του, σε όποιον πόλο και να ανήκει. Όμως ισχύει ταυτόχρονα και αυτό που είχε πει ο Χριστός: “ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω”. Και όπως γνωρίζουμε κανένας δεν είναι αθώος. Οι μέχρι τώρα ισχυροί έχασαν την ευκαιρία να πράξουν σωστά όσο είχαν τη δύναμη και τώρα είναι πια αργά και δεν είναι σε θέση να είναι αυτοί που θα θέσουν ηθικές αρχές.

   Αυτά τα στοιχεία δείχνουν πως είμαστε πραγματικά σε μια πολύ δύσκολη ιστορική φάση, κατά την οποία οι λαοί δεν φαίνεται προς το παρόν να μπορούν να προβάλουν ένα θετικό όραμα, ικανό να αντιπαρατεθεί σε αυτές τις επιδιώξεις των διαφόρων ελίτ που καθορίζουν τις εξελίξεις ώς σήμερα. Η επιθυμία του ανθρώπου να απαλλαγεί από τα δεινά δεν είναι όραμα, είναι ένα ένστικτο, μία αντανακλαστική αντίδραση στην οδύνη. Αλλά αυτού του είδους η αντίδραση είναι εύκολα χειραγωγούμενη, γιατί έχει φύση ατομιστική. Μόλις αλλάξουν οι συνθήκες, αλλάζει και αυτή και, δυστυχώς, δεν ερευνάται αν τα κίνητρα έχουν αλλάξει πραγματικά. Γι’ αυτό μια τέτοια αντίδραση είναι αναποτελεσματική και η μόνη πολιτική αξία που έχει είναι η μαζική της δύναμη – αν, βέβαια, αυτή η μαζικότητα έχει αποκτήσει δύναμη, γιατί μαζική μπορεί να είναι και η παθητικότητα. Και γι’ αυτό θα έπρεπε να έχουμε συζητήσει όχι μόνον τι είναι ένα θετικό όραμα, αλλά να έχουμε κιόλας αποφασίσει να ρυθμίσουμε τη ζωή μας σύμφωνα με τις βασικές του αρχές. Όχι τα κόμματα, αλλά η ίδια η κοινωνία.

   Προφανώς, η εποχή που διανύουμε απαιτεί το μέγιστο των δυνατοτήτων μας, για να προστατέψουμε τον κόσμο στον οποίο ζούμε, τον κόσμο μας, και που δεν ανήκει μόνον σε εμάς αλλά και στις επόμενες γενιές και γενικά στην ανθρωπότητα  – αλλά και σε όλα τα βασίλεια, απέναντι στα οποία ο άνθρωπος φέρεται τελείως ανεύθυνα.

   Είμαστε, λοιπόν, αναγκασμένοι να κατανοήσουμε – όσο κι αν αυτό είναι οδυνηρό – ότι, ναι μεν ο φόβος της ολικής καταστροφής συγκρατεί τις μεγάλες δυνάμεις, αλλά δεν μπορούμε να βασιζόμαστε για πάντα σε αυτόν τον φόβο, λόγω ακριβώς του χαοτικού και ασταθούς χαρακτήρα των διεθνών σχέσεων. Πέραν αυτού, υπάρχει πάντοτε και η πιθανότητα του παραλογισμού, όπως του Νέρωνα που έκαψε την Ρώμη για να εμπνευστεί και να γράψει ένα ποίημα για την καιόμενη Τροία!

3/2/2024

Ιωάννα Μουτσοπούλου

Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ

Φωτογραφία από Peggy und Marco Lachmann-Anke/ Pixabay

Εισαγωγή: Happy the Elephant

Το όνομα “Happy” πρέπει να είναι ένα από τα πιο ειρωνικά ονόματα για έναν ασιατικό ελέφαντα του οποίου οι συνθήκες διαβίωσης έχουν οδηγήσει σε επαναστατικές νομικές ενέργειες για λογαριασμό της. Οι συνήγοροι της είναι σίγουροι ότι δεν είναι καθόλου χαρούμενη και προσπαθούν να την απελευθερώσουν από τα σημερινά της όρια.

Η Happy γεννήθηκε στην άγρια ​​φύση, αλλά αιχμαλωτίστηκε όντας νεαρή στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Κατέληξε στον ζωολογικό κήπο του Μπρονξ στη Νέα Υόρκη λίγα χρόνια αργότερα, όπου βρίσκεται από τότε.

Δεδομένων των όσων γνωρίζουμε για το πόσο επιζήμια είναι σωματικά και ψυχολογικά η αιχμαλωσία για τους ελέφαντες και πόσο διαφορετικές είναι οι ζωές τους στη φύση, είναι σχεδόν αδύνατο να συναχθεί το συμπέρασμα ότι η Happy είναι ικανοποιημένη μετά από δεκαετίες εγκλεισμού που περιλαμβάνουν χρόνια απομόνωσης.

Γνωρίζουμε επίσης ότι είναι ένα αισθανόμενο ον, πράγμα που σημαίνει ότι έχει επίγνωση του εαυτού της—το 2006 έγινε ο πρώτος ελέφαντας που τεκμηριώθηκε ποτέ ότι πέρασε το «τεστ αυτοαναγνώρισης σε καθρέφτη» —και είναι ο πρώτος ελέφαντας που κρίθηκε στο δικαστήριο ως νομικό πρόσωπο υπό διάταγμα  habeas corpus.

Αν δεν υπήρξε η ύβρις και η άρνησή μας για το τι σημαίνει να είσαι ελέφαντας, η Happy θα μπορούσε να ζήσει τη ζωή της στην άγρια ​​φύση ανάμεσα σε ένα μητριαρχικό κοπάδι πολλών γενεών, όπου θα μοιραζόταν ισόβιους δεσμούς με τη μητέρα της, τα μέλη της οικογένειάς της και άλλα μέλη του είδους της και να απολάμβανε την απλή πράξη  της λήψης αποφάσεων για τη ζωή της.

Αντίθετα, είναι περιορισμένη και μόνη, και ενώ για την  υπόθεσή της ασκείται έφεση, δεν μπορεί να κάνει τίποτα γι’ αυτό, παρά να περιμένει ήσυχα και μονότονα μέρα με τη μέρα, είτε να αναγνωρίσουμε την πραγματικότητά της και να τη στείλουμε σε ένα διαπιστευμένο καταφύγιο, είτε απλά να πεθάνει εκεί που είναι.

Πίσω από ένα Τείχος Σπισισισμού

Οι δικηγόροι της στο Nonhuman Rights Project υποστηρίζουν ότι η Happy διαθέτει τόσο περίπλοκες γνωστικές, συναισθηματικές και κοινωνικές ικανότητες και αξίζει θεμελιώδη δικαιώματα στη «σωματική ελευθερία» και «σωματική ακεραιότητα» – κάτι που μας παραχωρείται αυτόματα επειδή γεννιόμαστε άνθρωποι.

Εάν επιτύχει, η απελευθέρωσή της θα ήταν ένα βήμα ορόσημο προς την κατάρριψη του νομικού τείχους που χωρίζει τους ανθρώπους από τα μη ανθρώπινα ζώα. Ωστόσο, τα μη ανθρώπινα ζώα εξακολουθούν να παραμένουν πίσω από έναν τοίχο της σπισιστικής μας αντίληψης, η οποία επίσης χρειάζεται απεγνωσμένα να αλλάξει.

Τα μη ανθρώπινα ζώα εκτιμούν τη ζωή τους, έχουν τα δικά τους ενδιαφέροντα και βιώνουν μια σειρά συναισθημάτων παρόμοια με τα δικά μας που διατρέχουν τη γκάμα από χαρά και φόβο μέχρι πόνο, θυμό, λύπη, στρες και θλίψη, έχουν τους δικούς τους πολιτισμούς και διαλέκτους. Παίζουν, εργάζονται συνεργατικά και χρησιμοποιούν εργαλεία. θυμούνται και σχεδιάζουν για το μέλλον, αγαπούν, δημιουργούν μακροχρόνιους δεσμούς και δείχνουν ενσυναίσθηση. Το συμπέρασμα ότι έχουν πλούσια συναισθηματική ζωή δεν είναι απλός ανθρωπομορφισμός. υποστηρίζεται από έρευνα σε πολλούς τομείς, συμπεριλαμβανομένης της γνωστικής ηθολογίας , της εξελικτικής βιολογίας και της νευροεπιστήμης .

Συστηματική Κατάχρηση

Παρά την αυξανόμενη γνώση μας για τα μη ανθρώπινα ζώα, αντί να τα εκτιμούμε για τη μοναδικότητα, την ομορφιά και την πολυπλοκότητά τους, έχουμε επικεντρωθεί κυρίως σε ποιους χρηστικούς σκοπούς μπορούν να εξυπηρετήσουν.

Ακόμη και καθώς προοδεύουμε τεχνολογικά, η ανθρώπινη συμπεριφορά γίνεται όλο και πιο απαράδεκτη. Εκτρέφουμε και σκοτώνουμε έναν εκπληκτικό αριθμό χερσαίων και υδρόβιων ζώων κάθε χρόνο για τροφή σε ένα εγγενώς και συστημικά καταχρηστικό σύστημα.

Περιορίζουμε μη ανθρώπινα ζώα σε φυλακές που είναι ζωολογικοί κήποι και ενυδρεία, τα αναγκάζουμε να μας διασκεδάσουν και τα χρησιμοποιούμε ως υποκείμενα δοκιμών στη βιοϊατρική έρευνα, πολλά από τα οποία είναι παράλογα ή στοχεύουν στη θεραπεία χρόνιων ασθενειών που είναι αποτέλεσμα ανθρώπινης κατανάλωσης ζωικών προϊόντων .

Περιφρόνηση για τον Φυσικό Κόσμο

Στην άγρια ​​φύση, τα είδη εξαφανίζονται με εκπληκτικούς ρυθμούς. Οι επιστήμονες έχουν προειδοποιήσει ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια έκτη μαζική εξαφάνιση. Άγρια ζώα συνεχίζουν να συλλαμβάνονται από διακινητές για να θανατωθούν για μέλη τους ή για να πουληθούν στο εμπόριο εξωτικών κατοικίδιων ζώων. Σκοτώνονται απλώς για διασκέδαση, μεταξύ άλλων από κυβερνητικές υπηρεσίες με το πρόσχημα της «διαχείρισης πληθυσμού», ενώ τα ενδιαιτήματά τους μολύνονται, κατακερματίζονται και καταστρέφονται από τους ανθρώπους στο όνομα της ανάπτυξης.

Η ανθρώπινη περιφρόνηση του φυσικού κόσμου και των ειδών με τα οποία τον μοιραζόμαστε οδήγησε σε μια παγκόσμια πανδημία που είχε καταστροφικό αντίκτυπο σε όλο τον κόσμο, η οποία, πράγμα πολύ ανησυχητικό,  πιθανότατα δεν θα είναι η τελευταία που θα δούμε από θανατηφόρες ζωονοσογόνες ασθένειες—ακόμη κι αν συνεχίσει να αντιμετωπίζει μια πολύ πραγματική κλιματική κρίση.

Φωνή σε αυτούς  που δεν μπορούν να μιλήσουν

Μεγάλο μέρος του τρόπου με τον οποίο οι άνθρωποι μεταχειρίζονται τα μη ανθρώπινα ζώα, τόσο νόμιμα όσο και παράνομα, συμβαίνει πίσω από κλειστές πόρτες και μακριά από τα μάτια του κόσμου. Είναι προς το συμφέρον των βιομηχανιών που τα εκμεταλλεύονται για κέρδος να το διατηρήσουν έτσι. Ενώ υπάρχει αυξανόμενη ευαισθητοποίηση σχετικά με τα δεινά των μη ανθρώπινων ζώων, πάρα πολλές από τις πληροφορίες στις οποίες εκτίθουμε τακτικά σαχετικά με αυτά αυτά, ιδιαίτερα στα μέσα ενημέρωσης, δεν δίνουν «φωνή σε αυτούς που δεν μπορούν να μιλήσουν ».

Αντίθετα, ενισχύει ανεπαίσθητα και απροκάλυπτα τις σπισιστικές απόψεις, ειδικά παρερμηνεύοντας τα μη ανθρώπινα ζώα και τις βιωμένες εμπειρίες τους, αναφέροντάς τους σαν να ήταν άψυχα αντικείμενα, αποκαλώντας τα  “αυτό”, “εκείνο” ή “το οποίο” .

Αυτή η λανθασμένη αναπαράσταση διαιωνίζει την αντικειμενοποίησή τους και αποτυγχάνει να δείξει στους ανθρώπους ποια ακριβώς είναι αυτά τα ζώα και πώς υποφέρουν από την εκτεταμένη θεσμοθετημένη καταπίεση και τις συστημικές αδικίες σε καθημερινή βάση. Αυτό πρέπει να αλλάξει για να αντικατοπτρίζει τις ύπαρξές τους ως συνειδητά όντα – ένα μη ανθρώπινο ζώο είναι ένα αυτός, όχι ένα αυτό. Κάποιος , όχι κάτι .

Ο τρόπος που χρησιμοποιούμε τις λέξεις είναι ενδεικτικός του πώς σχετιζόμαστε με τον κόσμο γύρω μας. Τα λόγια μας αντιπροσωπεύουν τις σκέψεις μας για τους άλλους, μεταφέρουν την αξία που δίνουμε σε άλλες ζωές και διαμορφώνουν ενεργά την πορεία των σχέσεων και των πράξεών μας. Το να αποκαλούμε κάποιον “αυτό” μας απομακρύνει από αυτόν, αντί να αναγνωρίσουμε τη σχέση μας μαζί του. Το να απορρίπτουμε κάποιον ως ένα “αυτό” επικοινωνεί μια αλόγιστη αναφορά, σαν να μην έχει καμία σωστή θέση σε αυτή τη ζωή ή να είναι κατά κάποιο τρόπο ξεχωριστό από τη δική μας ύπαρξη. ότι είναι “κάτι λιγότερο” και είμαστε ανώτεροι.

Η επιλογή των λέξεων μας δημιουργεί ένα πλαίσιο που μπορεί να ενθαρρύνει τη θεραπεία ή να προκαλέσει βλάβη. Αυτό είναι επίσης ορατό κατά τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ ανθρώπων όπου υπάρχει έλλειψη αναγνώρισης, η οποία μπορεί να αποδειχθεί καταστροφική.

Η χρήση κατάλληλων προσωπικών αντωνυμιών για μη ανθρώπινα ζώα ή το ουδέτερο φύλο τους όταν δεν είμαστε σίγουροι για το φύλο τους, θα αντικατοπτρίζει το γεγονός ότι αυτά, όπως και εμείς, είναι όντα με αισθήσεις.

Ακτιβισμός

Περισσότεροι από 80 ηγέτες στον τομέα της υπεράσπισης και της διατήρησης των ζώων έχουν συμμετάσχει στο In Defense of Animals and Animals and Media ζητώντας αυτό να είναι η τυπική σύσταση στο Associated Press Stylebook για να ενθαρρύνει τον διάλογο σχετικά με τον σεβασμό και την προστασία των μη ανθρώπινων ζώων και των δικαιωμάτων και συμφερόντων τους. που θα βοηθούσε στη διαμόρφωση ενός πιο δίκαιου κόσμου.

Έχουμε ξεπεράσει το σημείο όπου χρειαζόμαστε επιστημονικές αποδείξεις ότι τα ζώα είναι συνειδητά όντα, και είναι καιρός να ανανεώσουμε τον τρόπο που μιλάμε και γράφουμε για αυτά, ώστε να αναγνωρίσουμε αυτό το γεγονός και να αναγνωρίσουμε ότι ως άνθρωποι, υπάρχουμε ως μέρος ενός συνόλου σε αυτή τη Γη , όχι χωριστά από αυτό. Μοιραζόμαστε αυτόν τον πλανήτη με μια συγκλονιστική σειρά απίστευτων, που προκαλούν δέος, αισθανόμενων μη ανθρώπινων ζώων, των οποίων η ζωή έχει σημασία και που το καθένα αξίζει την αξιοπρέπεια και τον σεβασμό να το αναγνωρίσουμε αυτό και να αναφερθούμε σε αυτά ως “αυτός” , όχι “αυτό” .

Δισεκατομμύρια μη ανθρώπινα ζώα περιμένουν να τα δούμε, για να τα καταλάβουμε, για να ξεπεράσουμε τις σπισιστικές προκαταλήψεις που έχουμε. να τελειώσει η καταπίεσή τους. να σταματήσει να τα θεωρούμε σαν  ανανεώσιμους πόρους, να σώσουμε τα σπίτια τους, να σταματήσουμε να δικαιολογούμε την κατανάλωση του σώματός τους, να σταματήσουμε να τα κατέχουμε ως ιδιοκτησία, να σταματήσουμε να τα χρησιμοποιούμε ως υποκείμενα πειραμάτων, να σταματήσουμε να τα αναφέρουμε ως πράγματα και να αναγνωρίσουμε ότι, επίσης, είναι συνειδητά όντα που έχουν μια σωστή θέση σε αυτόν τον κόσμο.

πηγή : Wiki Observatory

   Θα επαναφέρω το θέμα των πολιτειακών νόμων και του Νόμου ως φύσης των πραγμάτων, καθώς και της μεταξύ τους σχέσης, γιατί είναι εξαιρετικά σημαντικό, αλλά δεν του δίνεται η αναγκαία προσοχή. Όλοι επικαλούνται τους νόμους, το σύνταγμα, το διεθνές και το ευρωπαϊκό δίκαιο και ό,τι είναι γνωστό από την εποχή στην οποία μεσουρανούσε ο δυτικός πολιτισμός και βρισκόταν στο ανώτερο σημείο της ανάπτυξής του. Υπολείμματα αυτού του πολιτισμού υπάρχουν ακόμη στα δυτικά συντάγματα. Αυτά τα επικαλούνται οι πολιτικοί είτε ως απλά διαγγέλματα για το θεαθήναι είτε οι πολίτες για να αντιτεθούν σε αυτά που η εκάστοτε εξουσία πράττει. Το ερώτημα όμως είναι: ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΕΣ ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΕΝΕΡΓΕΣ ΚΑΙ ΣΕΒΑΣΤΕΣ; Θα έλεγα ότι, δυστυχώς, έχουν καταντήσει (παντού) ένας διάκοσμος και τίποτε άλλο. Σιγά-σιγά, αποδομούνται με αντίθετους νόμους (πιθανόν αντισυνταγματικούς) ή ακόμη και με αντίθετες πρακτικές που κανείς δεν μπορεί να προσβάλει, γιατί διανύουμε μία εποχή κατά την οποία η εκτελεστική εξουσία έχει σχεδόν καταργήσει τη διακριτότητα των άλλων δύο εξουσιών (δικαστικής και νομοθετικής) και έτσι  αυτές έχουν πάψει να είναι εγγυητές της δημοκρατίας. Η συνέπεια είναι να μην υπάρχει καθόλου δικαιοσύνη ως νόημα και ποιότητα. Ο νόμος έχει εκφυλιστεί σε αυθαιρεσία εκ μέρους αυτών που έχουν τη δύναμη στα χέρια τους. Ακόμη και τα ψήγματα δικαιοσύνης που έχουν απομείνει στα συντάγματα δεν τηρούνται και παραβιάζονται από τους κοινούς νόμους.

   Εδώ υπεισέρχεται η πρώτη δυσκολία και αναρώτηση. Μα δεν είναι ο ίδιος ο νόμος αυθαιρεσία, εφ’ όσον επιβάλλεται στην ατομική βούληση του ανθρώπου; Σε αυτό το ζήτημα εμπλέκονται φιλοσοφικά ζητήματα όπως είναι η φύση του ατόμου, της συλλογικότητας και της βούλησης. Ο σκοπός του άρθρου δεν είναι να κάνει τέτοια ανάλυση (σύμφωνα με τη δική μου αντίληψη, βέβαια), αλλά απλώς μία σύντομη αναφορά στα προβλήματα εννοιολογικής διάκρισης.

   Πολλοί είναι αυτοί που λένε πως θέλουν να αποτινάξουν από πάνω τους τον ζυγό των νόμων, των αρχών της κοινωνίας, για να είναι πραγματικά και ολοκληρωτικά ελεύθεροι. Όμως το άτομο δεν υπάρχει χωρίς την συλλογικότητα, χωρίς τους άλλους, όχι γιατί τους έχει ανάγκη, αλλά γιατί η ανάγκη για προσδιορισμό της εαυτότητας οφείλεται ακριβώς στο ότι υπάρχει η συλλογικότητα και το περιβάλλον (έμβιο ή άβιο) και χρειαζόμαστε ένα όριο απέναντι στους άλλους για να ορίσουμε τον εαυτό μας. Αυτό που λείπει είναι η ισορροπία ανάμεσα σε αυτά τα δύο. Αυτό που χρησιμοποιούν αυτοί οι άνθρωποι σαν δικαιολογία είναι η επιβολή της πλειοψηφίας στην κοινωνία, που βέβαια δεν είναι πάντοτε σωστή. Αυτή η επιβολή εκφράζεται, για παράδειγμα, με απαρχαιωμένους κοινωνικούς κανόνες, με δεισιδαιμονίες, με μίση και προκαταλήψεις και άλλες εκφράσεις που περιορίζουν υπερβολικά την ατομική ελευθερία και προκαλούν στρεβλώσεις. Όμως, συνήθως, αυτοί που απαιτούν μια τέτοια ολοκληρωτική ελευθερία χρησιμοποιούν αυτά τα αρνητικά ως απλή δικαιολογία και, στην πραγματικότητα, εννοούν την απαλλαγή τους από οποιαδήποτε ευθύνη απέναντι στη συλλογικότητα, την απαλλαγή τους από τον ηθικό κανόνα ή από την έννοια του κοινού καλού. Αυτό είναι το κρίσιμο σημείο. Η πρόθεση και τα λεγόμενα δεν συμπίπτουν. Γι’ αυτόν τον λόγο, αυτή η αόριστη επίκληση της απόλυτης ελευθερίας πρέπει να γίνει συγκεκριμένη και να απαντηθούν τα εγειρόμενα ερωτήματα, για να είναι αποδεκτή.

   Ο νόμος πρέπει να είναι η έκφραση του νοήματος δικαιοσύνης και να ρυθμίζει σχέσεις σε μια ισορροπία μεταξύ ατόμου και συλλογικότητας. Ένας αληθινός νόμος διατηρεί και την συλλογική ταυτότητα και την ατομική ελευθερία σε συνδυασμό. Όμως ο νόμος που θεσπίζεται από ένα κράτος απέχει από αυτή την δικαιοσύνη και, συχνά, απέχει πάρα πολύ μέχρι που να εκφράζει ενίοτε μόνον την αυθαίρετη βούληση ενός ατόμου ή μιας ελίτ. Επιπλέον, ο θεσπισμένος νόμος μεταβάλλεται μέσα στον χρόνο ανάλογα με την ισορροπία των κοινωνικών δυνάμεων που υφίστανται σε κάθε εποχή.

   Γι’ αυτούς τους λόγους, η συνεχής επίκληση των νόμων και των συνταγμάτων δεν εγγυάται και πολλά πράγματα, εφ’ όσον οι νόμοι μεταβάλλονται και, όταν η εκτελεστική εξουσία είναι πανίσχυρη, μπορεί αυτοί οι νόμοι να γίνουν δυναστικοί. Τότε δεν θα έχουμε τι να επικαλεστούμε ή η οποιαδήποτε επίκληση θα πέφτει στο κενό. 

   Αυτή είναι η διπλή φύση του νόμου και, ανάμεσα στις δύο άκρες του εκκρεμούς αυτού της δικαιοσύνης και της αυθαιρεσίας, υπάρχει μία μεγάλη απόσταση, όπου συναντάει κανείς διάφορες μείξεις των δύο αυτών στοιχείων, που και αυτές όμως είναι μεταβαλλόμενες.

Αυτό πρέπει να το έχει ο πολίτης υπόψη του, γιατί αυτή ακριβώς η διαδρομή ανάμεσα στη δικαιοσύνη και την αυθαιρεσία αποτελεί και το πεδίο της πολιτικής ελευθερίας του, δηλαδή το πεδίο όπου μπορεί να δράσει για να διαμορφώσει ένα πολιτειακό πλαίσιο που να εκφράζει το πρέπον για την κοινωνία του σημείο ισορροπίας, το νομικό πλαίσιο που της αρμόζει και να ελέγχει – αν θέλει – την κίνησή του προς τον ένα ή τον άλλο πόλο του εκκρεμούς της δικαιοσύνης και της αυθαιρεσίας.

10/11/23

Ιωάννα Μουτσοπούλου

εικόνα : pixabay

“Αν έχεις μια καλή βιβλιοθήκη και ένα καλό κήπο τα έχεις όλα”

Η παραπάνω φράση του Κικέρωνα φανερώνει δύο βαθιές του ανάγκες οι οποίες αν συνυπάρξουν καλύπτουν τις βασικές απαιτήσεις της ζωής: η καλλιέργεια της ψυχής και η ανάγκη για διατροφή του σώματος.

Σε μία εποχή βαθιάς οικονομικής ύφεσης, ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι στρέφονται στην καλλιέργεια της γης σε μία προσπάθεια να γίνουν αυτόνομοι, να καλύψουν βιοτικές ανάγκες, αλλά και να αποκομίσουν τη χαρά που εμπεριέχει η ενασχόληση με τη φύση.

Η κηπουρική εξευγενίζει το πνεύμα του ανθρώπου, επειδή τον φέρνει κοντά στο φυσικό περιβάλλον και του διδάσκει τις αρετές της προσπάθειας, της παραγωγής δικών μας λαχανικών και αγαθών διαβίωσης απέναντι στην αισχροκέρδεια των                                                                                           πολυεθνικών.

Κηπουρική για σωματική και ψυχική υγεία

Ως χόμπυ, η κηπουρική προσφέρει πολλά στη φροντίδα της ψυχικής μας υγείας, καθώς βελτιώνει την αυτοπεποίθηση και συνίσταται ως τρόπος επούλωσης μίας μετα – τραυματικής εμπειρίας.

Η φροντίδα του κήπου είναι φροντίδα της ίδιας μας της ψυχής, εναρμόνιση του κόσμου μας με μία φύση που ενώ είναι το σπίτι και η πατρίδα μας, εμείς θάψαμε μέσα μας και τη λησμονήσαμε.

Εκτός αυτού, η κηπουρική είναι μία αποτελεσματική εκγύμναση και του σώματός μας. Μία τσάπα στον ώμο και τα χέρια μας δυναμώνουν, το σώμα μας σμιλεύεται, η κατάθλιψη αποδυναμώνεται και είναι έτοιμη να μας αποχαιρετήσει.

Αποδεδειγμένα, η ενασχόληση με την κηπουρική, βελτιώνει τη διατροφή μας, με αυτό να έχει ως αποτέλεσμα και την καλύτερη υγεία αλλά και την μικρότερη πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου και άλλων σοβαρών προβλημάτων υγείας.

Η κηπουρική προσφέρει τη δυνατότητα επιβίωσης, εμπλουτίζει τον αισθητικό κόσμο και συνεισφέρει στην ψυχική ευεξία.

Τα φυτά βγάζουν από μέσα μας πολλές κρυμμένες ευαισθησίες, ο κήπος εκτός από αισθητική απόλαυση σε πίνακες του βαν Γκογκ και του Μονέ, μπορεί να είναι τρόπος ζωής, ελευθερία, περιορισμός του άγχους της επιβίωσης, ένας καινούργιος τρόπος βίωσης της καθημερινότητας.

Μαρία Σκαμπαρδώνη

Επιβεβαιώνοντας τη δέσμευση του έθνους του να συνεχίσει να ρίχνει δισεκατομμύρια δολάρια στις οικονομίες των αναπτυσσόμενων χωρών καθώς η Πρωτοβουλία Belt and Road (BRI)* – το «πρότζεκτ του αιώνα» – η οποία τώρα εισέρχεται στη δεύτερη δεκαετία της, ο Κινέζος πρόεδρος Xi Jinping υπογράμμισε νωρίτερα αυτή την εβδομάδα στο BRI φόρουμ ότι “Η Κίνα μπορεί να τα πάει καλά μόνο όταν ο κόσμος τα πάει καλά… Όταν η Κίνα τα πάει καλά, ο κόσμος θα γίνει ακόμα καλύτερος.” Πιο σημαντικό, και ίσως αναμενόμενο, έβαλε στο στόχαστρο τη Δύση όταν πρότεινε ότι «αντέχουμε τις μονομερείς κυρώσεις, τον οικονομικό καταναγκασμό, την αποσύνδεση και τη διακοπή της εφοδιαστικής αλυσίδας». 

Με μόνο 24 παγκόσμιους ηγέτες να παρευρίσκονται, σε σύγκριση με τους 37 που συμμετείχαν στο τελευταίο Φόρουμ BRI, ο Xi ήθελε να δείξει ότι η Κίνα είναι ανοιχτή για επιχειρήσεις σε μια εποχή που αυξάνονται οι ανησυχίες για την υγεία της κινεζικής οικονομίας. Υποσχόμενος να «άρει ολοκληρωτικά τους περιορισμούς στην πρόσβαση ξένων επενδύσεων στον μεταποιητικό τομέα», ο Κινέζος ηγέτης μίλησε για την πρόθεσή του να επικεντρωθεί στο «διασυνοριακό εμπόριο και επενδύσεις σε υπηρεσίες και πρόσβαση στην αγορά για ψηφιακά προϊόντα».

Αυτή ήταν η πρώτη μεγάλη διεθνής εκδήλωση της Κίνας από τότε που βγήκε από περίπου τρία χρόνια καραντίνας για την πανδημία κορονοϊου τον Ιανουάριο του 2023 και ήταν μια γιορτή ενός από τα έργα υπογραφής του Xi. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ήταν ενθαρρυντικός για τα επιτεύγματα του BRI καθώς υπογράμμισε πώς η πρωτοβουλία του έχει βοηθήσει τον αναπτυσσόμενο κόσμο καθιστώντας τις υποδομές και τη συνδεσιμότητα στο επίκεντρο του αναδυόμενου παγκόσμιου οικονομικού διαλόγου. Περιέγραψε πώς η Κίνα «προσπάθησε να οικοδομήσει ένα παγκόσμιο δίκτυο συνδεσιμότητας που αποτελείται από οικονομικούς διαδρόμους, διεθνείς διαδρομές μεταφορών και αυτοκινητόδρομο πληροφοριών καθώς και σιδηροδρόμους, δρόμους, αεροδρόμια, λιμάνια, αγωγούς και δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας», ενισχύοντας έτσι «τη ροή αγαθών, κεφάλαια, τεχνολογίες και ανθρώπινο δυναμικό μεταξύ των χωρών που εμπλέκονται και έδωσαν νέα ζωτικότητα στον παλιό δρόμο του μεταξιού με ηλικία χιλιετιών στη νέα εποχή».

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το BRI ήταν μια καινοτόμος ιδέα για να ενεργοποιήσει το επόμενο στάδιο της οικονομικής παγκοσμιοποίησης και, για ένα μεγάλο μέρος του κόσμου που έμεινε εκτός της παγκόσμιας οικονομικής τάξης, αυτή ήταν μια έγκαιρη πρωτοβουλία που, κινητοποιώντας έως και 1 τρισεκατομμύριο δολάρια χρηματοδότηση, επέτρεψε την εμφάνιση νέων οικονομικών δυνατοτήτων. Αλλά ήταν η πραγματοποίηση της ιδέας που άφησε πολλά στο πεδίο της επιθυμίας, καθώς πολλά έθνη επιβαρύνθηκαν με τεράστιο χρέος, ακόμη και όταν η οικονομική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα πολλών έργων έφερε στο προσκήνιο τα τρωτά σημεία ενός συγκεντρωτικού, από πάνω προς τα κάτω έργου. Με πολλά έργα υποδομής να έχουν κολλήσει και την κινεζική οικονομία να επιβραδύνεται τα τελευταία χρόνια, αυτό το φόρουμ ήταν επίσης η προσπάθεια του Xi Jinping να επιδείξει τη συνεχή δέσμευση του έθνους του σε ένα έργο στο οποίο επενδύει προσωπικά και το οποίο αφορά εξίσου τη γεωπολιτική θέση της Κίνας στην αναδυόμενη παγκόσμια τάξη,  καθώς επίσης και στη γεωοικονομία. 

Αντιμετωπίζοντας πολλές επικρίσεις για την απόδοση του BRI, ο Xi προσπάθησε να στείλει ένα μήνυμα ότι είναι πρόθυμος να κάνει κάποιες αλλαγές με μια κίνηση προς την ανάπτυξη “υψηλής ποιότητας”, εστιάζοντας κυρίως στην ψηφιακή οικονομία και τη βιώσιμη “πράσινη ανάπτυξη” και υποστηριζόμενη από τη «φιλοσοφία της ανοιχτής, πράσινης και καθαρής συνεργασίας και τον στόχο της επιδίωξης υψηλών προδιαγραφών, ανθρωποκεντρικής και βιώσιμης συνεργασίας». Η ακεραιότητα είναι το νέο τσιτάτο καθώς ο Xi μίλησε για τη δημιουργία «Συστήματος Αξιολόγησης Ακεραιότητας και Συμμόρφωσης για εταιρείες που εμπλέκονται στη συνεργασία Belt and Road» και συνεργασία «με διεθνείς οργανισμούς για τη διεξαγωγή έρευνας και εκπαίδευσης για την προώθηση της ακεραιότητας στη συνεργασία Belt and Road». Αυτό ήταν μέρος του σχεδίου δράσης του οκτώ σημείων που περιλαμβάνει επίσης τη στήριξη μιας ανοιχτής παγκόσμιας οικονομίας, την προώθηση της πράσινης ανάπτυξης, την προώθηση της επιστημονικής και τεχνολογικής καινοτομίας, την υποστήριξη των ανταλλαγών από άνθρωπο σε άνθρωπο και την ενίσχυση της θεσμικής οικοδόμησης για τη διεθνή συνεργασία Belt and Road.

Υπό το φως των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν τα έργα BRI παγκοσμίως και άλλων που λανσάρουν εναλλακτικές λύσεις συνδεσιμότητας στο BRI, ήταν επιτακτική ανάγκη να θεωρηθεί ότι ο Xi Jinping θα επανορθώσει. Το πώς αυτές οι αλλαγές αντικατοπτρίζονται στο έδαφος θα διαμορφώσει το μέλλον της BRI και την αξιοπιστία της Κίνας ως πάροχου παγκόσμιων δημόσιων αγαθών. Αλλά για τον Σι Τζινπίνγκ, πρόκειται επίσης για την προσφορά μιας εναλλακτικής στην παγκόσμια τάξη πραγμάτων υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, και η παρουσία του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν και μιας αντιπροσωπείας των Ταλιμπάν με επικεφαλής τον αναπληρωτή υπουργό βιομηχανίας και εμπορίου, Nooruddin Aziz, το έκανε ξακάθαρο.

Ο Πούτιν, φυσικά, ήταν ο πρωταγωνιστής στο φόρουμ, ο οποίος έτυχε υποδοχής στο κόκκινο χαλί από τους οικοδεσπότες και χειροκροτώντας τις «επιτυχίες» των «Κινέζων φίλων μας» σε αντάλλαγμα. Η Ρωσία δεν έχει υπογράψει επίσημα το BRI, αλλά ο Πούτιν θέλησε να παραστεί στο φόρουμ αυτοπροσώπως, παρόλο που δεν είχε ταξιδέψει στο εξωτερικό από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία. Η παγκόσμια ευθυγράμμιση Μόσχας-Πεκίνου είναι αναμφισβήτητη καθώς επιδιώκουν να αμφισβητήσουν τη Δύση, όπως επίσης αντικατοπτρίζεται στη ρητή κριτική τους στις ισραηλινές ενέργειες, ενώ απέχουν από την καταδίκη της Χαμάς. Από την κρίση της Ουκρανίας, όπου η Δύση προσπάθησε να απομονώσει τη Ρωσία, η αγκαλιά της Κίνας έχει γίνει ολόπλευρη καθώς έχει αναδειχθεί ως ο σημαντικότερος εμπορικός εταίρος της Ρωσίας, παρέχοντας κρίσιμα πολιτικά και στρατιωτικά αγαθά που έχουν στηρίξει τη ρωσική οικονομία και τις πολεμικές επιχειρήσεις. 

Η άλλη ενδιαφέρουσα παρουσία ήταν αυτή των Ταλιμπάν, με σκοπό επίσης να μεταφέρει ένα μήνυμα στις ΗΠΑ ότι η Κίνα θα συνεχίσει να προχωρά με την προσέγγισή της σε ένα κράτος παρία, έστω και μόνο για να καταστρέψει την Ουάσιγκτον στην επίτευξη των στόχων της. Τον περασμένο μήνα, η Κίνα έγινε η πρώτη χώρα που έστειλε πρεσβευτή στο Αφγανιστάν, αν και το Πεκίνο δεν έχει ακόμη αναγνωρίσει διπλωματικά τους Ταλιμπάν. Η Κίνα και το Πακιστάν είχαν επίσης ανακοινώσει νωρίτερα αυτό το έτος ότι ο Οικονομικός Διάδρομος Κίνας-Πακιστάν θα επεκταθεί στο Αφγανιστάν. Τίποτα δεν έχει προκύψει ακόμη, αλλά η υποστήριξη της Κίνας δίνει αξιοπιστία στους ισχυρισμούς των Ταλιμπάν ότι είναι η μόνη αξιόπιστη εναλλακτική λύση στο Αφγανιστάν.

Ο εορτασμός της δεκαετίας του BRI από την Κίνα ήταν περισσότερο μια προσπάθεια να επιδείξει το δικό της ανερχόμενο προφίλ ως προμηθευτή μιας εναλλακτικής στην παγκόσμια τάξη πραγμάτων υπό την ηγεσία των ΗΠΑ παρά για να καλύψει τις αναπτυξιακές ανάγκες του Παγκόσμιου Νότου. Αλλά οι προκλήσεις για το BRI αυξάνονται και τα λόγια του Xi στο φόρουμ ήταν μια ρητή αναγνώριση ότι οι αλλαγές στην κινεζική προσέγγιση θα ήταν απαραίτητες εάν η δεύτερη δεκαετία του BRI πρόκειται να δει περισσότερα επιτεύγματα από την πρώτη.

* Η πρωτοβουλία μιας ζώνης και ενός δρόμου, παλαιότερα γνωστή ως One Belt One Road, είναι μια παγκόσμια στρατηγική ανάπτυξης υποδομών που υιοθέτησε η κινεζική κυβέρνηση το 2013 επενδύοντας σε σχεδόν 70 χώρες και διεθνείς οργανισμούς. Βικιπαίδεια

Ο Harsh V. Pant είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο King’s College του Λονδίνου. Είναι Αντιπρόεδρος – Σπουδών και Εξωτερικής Πολιτικής στο Observer Research Foundation, Νέο Δελχί. Είναι επίσης Διευθυντής (Επίτιμος) της Σχολής Διακρατικών Υποθέσεων του Δελχί στο Πανεπιστήμιο του Δελχί.

πηγή : NDTV

Το Διεθνές Επιστημονικό Συμβούλιο  που εδρεύει στο Παρίσι ζήτησε μια προσέγγιση «μεγάλης επιστήμης» για να επιταχυνθεί η απαράδεκτα αργή πρόοδος προς την επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης.- ( Οι στόχοι για την βιώσιμη ανάπτυξη είναι μία δέσμη 17 στόχων που αφορά την μελλοντική διεθνή ανάπτυξη. Υιοθετήθηκαν στις 25 Σεπτεμβρίου 2015 κατά τη 70η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών. Αποτελούν μία συλλογική προσπάθεια για ένα κόσμο δικαιότερο, πιο ειρηνικό και ευημερούντα, και έναν υγιή πλανήτη. Βικιπαίδεια) «Υπάρχει επείγουσα ανάγκη δράσης», ανέφερε στο φόρουμ ανώτατου επιπέδου των Ηνωμένων Εθνών για τη βιώσιμη ανάπτυξη, που πραγματοποιήθηκε στη Νέα Υόρκη την περασμένη εβδομάδα (10 – 19 Ιουλίου 2023).

Το Συμβούλιο προτείνει ότι μια προσέγγιση «μεγάλης επιστήμης» θα πρέπει να εφαρμοστεί ευρέως και σε τοπικό επίπεδο για ταχεία επίδραση –ειδικά στον Παγκόσμιο Νότο– και θα πρέπει να συνοδεύεται από ένα νέο μοντέλο χρηματοδότησης που ξεπερνά τα τρέχοντα εθνικά συστήματα χρηματοδότησης της επιστήμης, σε μια νέα έκθεση που εξέδωσε με τίτλο Ανατρέπωντας το Επιστημονικό μοντέλο: Ένας οδικός χάρτης για επιστημονικές αποστολές προς τη βιωσιμότητα .

«Μια παγκόσμια συλλογική επένδυση 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων ΗΠΑ ετησίως, που δεν είναι καν το 1% των παγκόσμιων ετήσιων επενδύσεων έρευνας και ανάπτυξης, θα επιτάχυνε σημαντικά την πρόοδο προς την υλοποίηση της Ατζέντας του 2030», ανέφερε η έκθεση.

Η έκθεση εκπονήθηκε από μια παγκόσμια επιτροπή του Διεθνούς Συμβουλίου Επιστημών (ISC), υπό την προεδρία της Helen Clark, πρώην πρωθυπουργού της Νέας Ζηλανδίας, και της πρώην γενικής διευθύντριας της UNESCO Irina Bokova. Το Συμβούλιο είναι μια διεθνής ΜΚΟ που ενώνει επιστημονικούς φορείς σε όλες τις κοινωνικές και φυσικές επιστήμες.

Με επτά χρόνια να απομένουν για την Ατζέντα του ΟΗΕ 2030, μόνο το 12% των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης βρίσκεται σε καλό δρόμο. Η πρόοδος είναι αδύναμη για τους μισούς στόχους και ο κόσμος έχει σταματήσει ή έχει αντιστραφεί σε περισσότερο από το 30% των ΣΒΑ, λέει ο ΟΗΕ.

«Η πρόοδος στους ΣΒΑ και στην Ατζέντα του 2030 είναι απαράδεκτα αργή. Υπάρχουν πολλοί πολιτικοί λόγοι, λόγοι τακτικής και παρουσίασης για τους οποίους συμβαίνει αυτό, αλλά είναι επίσης σαφές ότι η επιστήμη θα μπορούσε να παίξει πολύ ισχυρότερο ρόλο», γράφουν οι Clark και Bokova στον πρόλογο της έκθεσης .

Το Συμβούλιο αποκαλεί τις νέες προσεγγίσεις για την εξάσκηση της επιστήμης «επιστήμη αποστολής για την αειφορία»: «Εστιασμένες σε λύσεις, χρονικά περιορισμένες, ουσιαστικές σε κλίμακα και φιλόδοξες ως προς τον επιδιωκόμενο αντίκτυπο, αυτή η προσέγγιση υπογραμμίζει την ανάγκη άμεσης συνεργασίας της επιστήμης με την κοινωνία, με εκείνους που παράγουν πολιτική δράση στις χώρες, με την κοινωνία των πολιτών, με χρηματοδότες, με τον ιδιωτικό τομέα και άλλους σχετικούς ενδιαφερόμενους φορείς – με στόχο τον συν-σχεδιασμό και τη συν-υλοποίηση παρεμβάσεων που οδηγούν σε επείγουσα δράση σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο».

Αύξηση των επενδύσεων στην επιστήμη – ΟΗΕ

Επίσημη επικύρωση της έκθεσης έρχεται, στη συνέχεια, από τον Πρέσβη Csaba Krösi, σημερινό πρόεδρο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, ο οποίος την καλωσόρισε και είπε ότι ανυπομονούσε να δει τις αποστολές του Συμβουλίου να δίνουν λύσεις επί τόπου.

Παρόμοιο κάλεσμα με αυτό του Διεθνούς Επιστημονικού Συμβουλίου  απηύθυνε η Maria-Francesca Spatolisano, βοηθός γενικός γραμματέας για συντονισμό πολιτικής και διυπηρεσιακές υποθέσεις στο Τμήμα Οικονομικών και Κοινωνικών Υποθέσεων των Ηνωμένων Εθνών.

Για να επιταχυνθεί η επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης, οι επενδύσεις στην επιστήμη και την τεχνολογία πρέπει να αυξηθούν, μαζί με τη μεταφορά γνώσης από τον Βορρά στον Νότο και μέσω της συνεργασίας Νότου-Νότου, είπε στην εναρκτήρια ομιλία της στο Παγκόσμιο Φόρουμ της Πρωτοβουλίας Ανώτατης Εκπαίδευσης του ΟΗΕ στις 17 Ιουλίου.

Όπως και το Συμβούλιο, διοργάνωσε παράπλευρη εκδήλωση στο Πολιτικό Φόρουμ Υψηλού Επιπέδου των Ηνωμένων Εθνών για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη 2023 , που συγκλήθηκε από τις 10 έως τις 19 Ιουλίου για να υποστηρίξει την ενδιάμεση αναθεώρηση των ΣΒΑ και τη Σύνοδο Κορυφής ΣΒΑ 2023 τον Σεπτέμβριο.

Η πρόοδος προς τους ΣΒΑ ήταν άνιση, αλλά οι πρόσφατες πολλαπλές και στενά αλληλένδετες κρίσεις – συμπεριλαμβανομένης της πανδημίας COVID-19, της εντεινόμενης κλιματικής αλλαγής, της κρίσης βιοποικιλότητας, των αυξανόμενων ανισοτήτων, των συνεχιζόμενων συγκρούσεων και της κοινωνικής αναταραχής – «μας άφησαν αναμφισβήτητα εκτός πορείας για την επίτευξη αυτών των στόχων », είπε η Spatolisano.

«Με μόλις επτά χρόνια απομένουν για να γίνουν πραγματικότητα οι ΣΒΑ, η καλή χρήση της επιστημονικής γνώσης, της τεχνολογίας και της καινοτομίας είναι απαραίτητη». Ειδικότερα, απαιτείται επιστήμη της βιωσιμότητας που βασίζεται σε όλους τους επιστημονικούς κλάδους, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών, σε μια προσέγγιση επίλυσης προβλημάτων, συνέχισε η Spatolisano.

Χρειάζονταν πολύ μεγαλύτερες επενδύσεις από τις επιστημονικές και μηχανολογικές κοινότητες, τις κυβερνήσεις και άλλους φορείς χρηματοδότησης, «συμπεριλαμβανομένης της γεφύρωσης της εξαιρετικά άνισης παγκόσμιας κατανομής της επιστημονικής ικανότητας και της πρόσβασης στη γνώση.

«Είναι ανησυχητικό ότι πάνω από το 60% της συνολικής επιστημονικής βιβλιογραφίας και το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας και ανάπτυξης πραγματοποιούνται σε χώρες υψηλού εισοδήματος», είπε. Χρειάζεται πολύ περισσότερη μεταφορά γνώσης ώστε κάθε χώρα να έχει την επιστήμη και την τεχνολογία για να ανταποκριθεί στις ανάγκες και τις προτεραιότητές της.

Ανατρέποντας το Επιστημονικό Μοντέλο

Ο Sir Peter Gluckman, ένας διεθνώς αναγνωρισμένος βιοϊατρικός επιστήμονας από τη Νέα Ζηλανδία και πρόεδρος του Διεθνούς Επιστημονικού Συμβουλίου, είπε ότι η απογοητευτική πρόοδος στους ΣΒΑ  δεν μπορούσε να δικαιολογηθεί από τον COVID-19 και τη σύγκρουση.

«Υπάρχει ένα προφανές χάσμα μεταξύ των λέξεων και των πράξεων», είπε σε μια ανακοίνωση των μέσων ενημέρωσης στις 18 Ιουλίου από το Πανεπιστήμιο του Όκλαντ, όπου είναι επικεφαλής του Koi Tu: The Center for Informed Futures.

«Υπάρχει μεγάλο χάσμα μεταξύ των αξιολογήσεων τεχνικού κινδύνου και του τρόπου με τον οποίο αντιδρούν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και οι πολιτικοί. Το έχουμε δει σχεδόν σε κάθε πτυχή της ατζέντας – από την κλιματική αλλαγή μέχρι ζητήματα ψυχικής υγείας. Πρέπει να κλείσουμε αυτό το χάσμα».

Ο Clark και ο Bokova γράφουν στην έκθεση “Ανατρέποντας το Επιστημονικό Μοντέλο” ότι το Διεθνές Επιστημονικό Συμβούλιο διερεύνησε προηγουμένως το γιατί η επιστήμη δεν συνεισφέρει περισσότερο, μέσω μιας ευρείας συμβουλευτικής διαδικασίας, και σε μια έκθεση με τίτλο “Αποδεσμεύοντας την Επιστήμη” είπαν : «Το Συμβούλιο τόνισε την ανάγκη για νέους τρόπους επιστήμης, κάνοντας τη γνώση ενεργή, λιγότερο σιωπηλή και αληθινά συνδεδεμένη με τους ενδιαφερόμενους».

Η επακόλουθη αναγνώριση από την επιστημονική κοινότητα της ανάγκης για διαρθρωτικές αλλαγές για να γίνει η επιστήμη πιο δραστική, ώθησε το Συμβούλιο να ιδρύσει την Παγκόσμια Επιτροπή για τις Επιστημονικές Αποστολές για την Αειφορία το 2021, στην οποία προεδρεύουν οι Clark και Bokova.

Η επιτροπή συμφώνησε με ττην έκθεση “Αποδεσμεύοντας την Επιστήμη” σχετικά με την «αναγκαιότητα και την επείγουσα ανάγκη ανάπτυξης μιας νέας προσέγγισης χρηματοδότησης. Αυτή η προσέγγιση θα πρέπει να περιλαμβάνει τόσο διακρατικές όσο και εθνικές προσπάθειες για την υποστήριξη δραστικής και αφοσιωμένης έρευνας που ξεπερνά τους περιορισμούς των μοντέλων χρηματοδότησης που βασίζονται κυρίως σε εθνικό επίπεδο που ισχύουν επί του παρόντος», γράφουν.

«Επιπλέον, εκτός και αν οι χρηματοδότες αποδεχτούν την ανάγκη να μετασχηματίσουν τα χρηματοδοτικά τους μέσα για την προώθηση της διεπιστημονικής έρευνας με τη συμμετοχή των ενδιαφερομένων, η επιστήμη θα συνεχίσει να είναι λιγότερο εκμεταλλεύσιμη  στην αντιμετώπιση των προκλήσεων της Ατζέντας 2030».

Σύμφωνα με τους Clark και Bokova, η επιτροπή αναζήτησε πρακτικές λύσεις. Προσδιόρισε «μια μακροπρόθεσμη ανάγκη για μια παγκόσμια διεπιστημονική ερευνητική διαδικασία που φέρνει τις κοινότητες, τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και την επιστήμη κοντά και πέρα ​​από τα παγκόσμια χάσματα».

Αναγνωρίζοντας την ανάγκη για άμεση δράση, η Επιτροπή προτείνει επίσης πιλοτικές δραστηριότητες για να καταδειχθεί η αξία και η ανάγκη μιας προσέγγισης «μεγάλης επιστήμης», η οποία θα εφαρμοστεί σε τοπικό επίπεδο.

«Ακριβώς όπως η παγκόσμια κοινότητα έχει χρησιμοποιήσει προσεγγίσεις «μεγάλης επιστήμης» για την κατασκευή υποδομών όπως το CERN και η Συστοιχία Τετραγωνικού Χιλιόμετρου, μια παρόμοια νοοτροπία θα πρέπει να εφαρμοστεί, ιδιαίτερα στον Παγκόσμιο Νότο, για την αντιμετώπιση των προκλήσεων βιώσιμης ανάπτυξης».

Τα βασικά μηνύματα του Συμβουλίου

Το “Ανατρέποντας το Επιστημονικό Μοντέλο” προσφέρει 10 βασικά μηνύματα. Το πρώτο είναι να χρηματοδοτήσουμε και να αναλάβουμε την επιστήμη για τους Στόχους Βιωσ. Αναπτ. με διαφορετικό τρόπο.

Δεύτερον: «Αυτό απαιτεί έναν πρόσθετο μηχανισμό πέρα ​​από το παραδοσιακό επιστημονικό μοντέλο, το οποίο χαρακτηρίζεται κατά κύριο λόγο από έντονο ανταγωνισμό, απουσία σχέσεων εμπιστοσύνης με τα ενδιαφερόμενα μέρη και περιορισμένη επιστημονική χρηματοδότηση. Προτείνουμε ένα μοντέλο που ενθαρρύνει την επιστήμη να καλύψει άμεσα τις κοινωνικές ανάγκες», αναφέρει η έκθεση.

«Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τη συνδημιουργία γνώσης και την εξεύρεση λύσεων προσαρμοσμένων στα περίπλοκα ζητήματα βιωσιμότητας που προσδιορίζονται τόσο από τοπικούς όσο και από παγκόσμιους ενδιαφερόμενους φορείς. Η επιτροπή υποστηρίζει ότι ο από κοινού σχεδιασμός της έρευνας και της δράσης θα είναι η τυπική πρακτική στην επιστήμη της βιωσιμότητας. Αυτή η προσέγγιση απαιτεί μια περιεκτική συνεργασία μεταξύ ενός ευρέος φάσματος ενδιαφερομένων, καθιστώντας την τον νέο κανόνα».

Τρίτον, ο νέος μηχανισμός είναι η επιστήμη που καθοδηγείται από τον στόχο. Αν και είναι επειγόντως απαραίτητο, η επιστήμη της βιωσιμότητας πρέπει να «αγκιστρωθεί έντονα στην προώθηση νέων θεωριών, μεθόδων και θεμελιωδών νέων εννοιών». Αυτό θα απαιτούσε συνεχείς επενδύσεις στις βασικές επιστήμες, τόσο ως επιστημονικές όσο και ως διεπιστημονικές προσεγγίσεις και με έμφαση στα πρακτικά αποτελέσματα.

Τέταρτον, η επιτροπή ζητά «ένα νέο μοντέλο για την κλιμάκωση των επενδύσεων στην επιστήμη για να υποστηρίξει σθεναρά και βιώσιμα τη διεπιστημονική και δεσμευμένη αποστολή επιστήμης για τη βιωσιμότητα, με τη δυνατότητα να οδηγήσει σε περιεκτική, διαγενεακή ευημερία τόσο των ανθρώπων όσο και των πλανητικών μας συστημάτων υποστήριξης ζωής». .

Έχοντας υποστηρίξει μεγάλες επιστημονικές προσεγγίσεις στη βασική επιστήμη και τις υποδομές, ήρθε η ώρα για την παγκόσμια κοινότητα να επενδύσει στην ανθρώπινη υποδομή. Εδώ, προτείνει μια παγκόσμια συλλογική επένδυση 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων ΗΠΑ ετησίως.

Πέμπτον, τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και οι χρηματοδότες φιλανθρωπικής επιστήμης καλούνται να επανασχεδιάσουν τον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρούν με τον επιστημονικό τομέα και την κοινωνία των πολιτών, για να κινητοποιήσουν την επιστήμη της αποστολής γύρω από δημιουργικές λύσεις. Έκτον, καλεί τους οργανισμούς των Ηνωμένων Εθνών και τους χρηματοδότες «να υποστηρίξουν και να ενσωματώσουν την αποστολή και τη διεπιστημονική επιστήμη ως ένα φιλόδοξο αλλά ρεαλιστικό πλαίσιο δράσης».

Έβδομο, η Επιτροπή καλεί τις χώρες και το πολυμερές σύστημα να αναπτύξουν διαδικασίες για την επιτάχυνση της απορρόφησης της γνώσης που μπορεί να γίνει πράξη για την ενημέρωση της πολιτικής και την ενσωμάτωσή της στη λήψη αποφάσεων.

Το όγδοο μήνυμα προτείνει ότι νέες μορφές επιστήμης θα μπορούσαν να επιτευχθούν μέσω «ένα δίκτυο περιφερειακών κόμβων βιωσιμότητας που θα είναι σε θέση να εντοπίσει και να αντιμετωπίσει αυτές τις προκλήσεις επειγόντως και σε κλίμακα». Με αρκετή χρηματοδότηση και χρόνο, οι κόμβοι θα διασφάλιζαν ότι η επιστήμη της βιωσιμότητας είναι «κατάλληλη για το σκοπό, χωρίς αποκλεισμούς και με γνώμονα τα αποτελέσματα».

Το μήνυμα εννέα συνιστά την «επείγουσα υποστήριξη πιλοτικών έργων για να καταδειχθεί η εγκυρότητα και η αποτελεσματικότητα αυτού του νέου παραδείγματος για την παγκόσμια επιστήμη», ενώ το τελικό μήνυμα λέει ότι οι προτάσεις της επιτροπής πρέπει «να θεωρηθούν ως εξέλιξη της βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας με χρήση παραδοσιακών μεθόδων, ανταποκρινόμενη στην κρίσιμη ανάγκη για μια νέα, επί του παρόντος μη αναγνωρισμένη και σε μεγάλο βαθμό μη χρηματοδοτούμενη μέθοδο παραγωγής πρακτικών γνώσεων».

Δεν αποτελεί απειλή για την παραδοσιακή επιστήμη

Ο Peter Gluckman, τόνισε ότι ένας διαφορετικός τρόπος επιστήμης χρειάζεται τις δικές του θεσμικές ρυθμίσεις, στη δήλωση του Πανεπιστημίου του Όκλαντ.

«Αυτό δεν είναι εις βάρος της παραδοσιακής επιστήμης, η οποία μας χρειάζεται. Αλλά χρειαζόμαστε πρακτική γνώση που εφαρμόζεται τώρα και αυτό απαιτεί έναν πολύ διαφορετικό τρόπο χρηματοδότησης και επιστήμης».

Λέει ότι ενώ η επιστήμη είναι μια παγκόσμια δραστηριότητα, το μεγαλύτερο μέρος της επιστήμης χρηματοδοτείται σε εθνικό επίπεδο και λιγότερο από το 2% του παγκόσμιου προϋπολογισμού για την έρευνα πηγαίνει σε διακρατική δραστηριότητα.

«Η παγκόσμια κοινότητα μπορεί να βρει δισεκατομμύρια για μια «μεγάλη επιστημονική» προσέγγιση για την κατασκευή τηλεσκοπίων. Γιατί δεν μπορεί να βρει ένα δισεκατομμύριο για να χρηματοδοτήσει το είδος της έρευνας και να δεσμεύσει σωστά τις κοινότητες και τους ενδιαφερόμενους φορείς που χρειάζονται απεγνωσμένα για την αντιμετώπιση πολύπλοκων, κακών προβλημάτων;» ρωτάει.

«Ο κόσμος πρέπει να χρησιμοποιήσει την επιστήμη πιο σοφά και να δημιουργήσει συστήματα για να το κάνει, διαφορετικά οι φιλοδοξίες του 2015 θα αντικαθίστανται όλο και περισσότερο από την απόγνωση. Η εργασία με την επιστήμη μπορεί να μας μετατοπίσει προς ένα πιο αισιόδοξο μέλλον», λέει ο Gluckman.

πηγή : Univercity World News

Η Karen MacGregor είναι μια από τις ιδρυτικές συντάκτριες του University World News . Είναι πρώην ξένη συντάκτρια των Times Higher Education και για 10 χρόνια έγραφε για τις ειδήσεις και τις τρέχουσες υποθέσεις της Νότιας Αφρικής για μια σειρά εκδόσεων, όπως οι Newsweek (Νέα Υόρκη), The Sunday Times (Λονδίνο), The Independent (Λονδίνο) και The Globe. και Mail (Τορόντο). Η MacGregor, που είναι νοτιοαφρικανικής καταγωγής, είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου στις Διεθνείς Σχέσεις από το Πανεπιστήμιο του Κεντ, Ηνωμένο Βασίλειο.

Πράσινη στέγη σε ένα κτίριο στο Μανχάταν – Φωτό Alyson Hurt ( Alexandria, Va., USA)

Στην προσπάθεια για περισσότερο πράσινο, η γεωμηχανική είναι από καιρό μια ελκυστική ιδέα στην περιφέρεια της συζήτησης για την πολιτική για το κλίμα. Η δελεαστική ιδέα της μηχανικής εξόδου της ανθρωπότητας από μια υποτιθέμενη περιβαλλοντική καταστροφή χρησιμοποιώντας τα ίδια εργαλεία που βοήθησαν στη δημιουργία της παγκόσμιας κλιματικής μας κρίσης, είναι ελκυστική για πολλούς. Αυτές οι προτάσεις επίσης συχνά παρακάμπτουν βολικά τις έννοιες της μεταρρύθμισης της πολιτικής ή της ευθύνης, και περιλαμβάνουν φαινομενικά περίεργες προτάσεις όπως τεράστιους καθρέφτες στο διάστημα ή ψεκασμό της ατμόσφαιρας με σωματίδια αργύρου, και  μπορεί να οδηγήσουν σε μια δελεαστική, αν και συχνά μη χρήσιμη, συζήτηση.

Η Διαχείριση Ηλιακής Ακτινοβολίας (SRM) είναι η υποενότητα της γεωμηχανικής που περιλαμβάνει μεθόδους που χρησιμοποιούνται για την ανάκλαση του ηλιακού φωτός μακριά από τη γη για την ψύξη της ατμόσφαιρας, η οποία συνήθως προσελκύει τη μεγαλύτερη προσοχή του κοινού. Οι περισσότερες μελέτες έχουν επισημάνει σημαντικά ζητήματα με τις πιθανές μακροπρόθεσμες αρνητικές επιπτώσεις του SRM στο κλίμα. Αυτά περιλαμβάνουν ηθικούς κινδύνους που αποτρέπουν άλλους τομείς από το να γίνουν πράσινοι, δαπάνες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στο κλίμα. Μια έκθεση του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP) επιβεβαιώνει αυτές τις προειδοποιήσεις, όπως επαναλαμβάνεται από μια πρόσφατη έκθεση του Γραφείου Επιστήμης και Τεχνολογίας του Λευκού Οίκου .

Οι περισσότερες μορφές SRM περιλαμβάνουν επικίνδυνη γεωμηχανική που διχάζει την επιστημονική κοινότητα. Ωστόσο, η SRM έλαβε πρόσφατα ώθηση στην πρακτικότητα χάρη στην πρόοδο που επήλθε στην κατανόηση της Τροποποίησης Albedo με βάση το έδαφος (GBAM). Το Albedo, το χαρακτηριστικό μιας επιφάνειας να διατηρεί τη θερμότητα με βάση το χρώμα της, σημαίνει ότι οι πολλές σκοτεινές επιφάνειες σε αστικά περιβάλλοντα (μπετόν, άσφαλτος, φιμέ γυαλί, κ.λπ.…) συγκρατούν συλλογικά τη θερμότητα. Το αποτέλεσμα είναι ένα Urban Heat Island (UHI – αστική θερμονησίδα) με υψηλότερες θερμοκρασίες που απαιτούν περισσότερη κατανάλωση ενέργειας και επηρεάζουν αρνητικά την υγεία.

Η καταπολέμηση των UHI παγκοσμίως μέσω μιας σειράς πολιτικών θα έκανε τις πόλεις πιο πράσινες και θα άλλαζε το κλίμα προς το καλύτερο. Καθώς ο κόσμος αντιμετωπίζει όλο και περισσότερα κύματα καύσωνα και η κατανόηση του πώς τα UHI τα κάνουν μόνο χειρότερα, το GBAM εξαπλώνεται παγκοσμίως.

Η άσφαλτος διατηρεί σχεδόν όλη τη θερμότητα που απορροφά από τον ήλιο, με αποτέλεσμα οι θερμοκρασίες το καλοκαίρι να είναι 40 βαθμούς (Φαρενάιτ) υψηλότερες από τη θερμοκρασία του αέρα περιβάλλοντος. Για να το καταπολεμήσει αυτό, η πόλη του Φοίνιξ της Αριζόνα, ξεκίνησε ένα πρόγραμμα «cool pavement» (ψυχρό οδόστρωμα) χρησιμοποιώντας μια ηλιακή ανακλαστική σφράγιση πεζοδρομίου σε 58 μίλια κατοικημένων δρόμων. Αφού είδαν τα οφέλη από τις χαμηλότερες επιφανειακές θερμοκρασίες όλες τις ώρες της ημέρας, επέκτειναν 100 μίλια δροσερού πεζοδρόμιου τον Ιούνιο του 2023 και σχεδιάζουν να το αυξήσουν στα 118 μίλια μέχρι το τέλος του 2023. Η Smart Surfaces Coalition (SSC ) λειτουργεί με πολλές πόλεις για την έναρξη προγραμμάτων που υιοθετούν αντανακλαστικό οδόστρωμα σε όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο όμιλος Global Cool Cities ομάδα επιδιώκει να επαναλάβει αυτές τις επιτυχίες στον παγκόσμιο νότο.

Η αστική γεωμηχανική δεν είναι μόνο κάτω από τα πόδια μας, είναι επίσης πάνω από τα κεφάλια μας. Οι πράσινες στέγες, δηλαδή στέγες με χώμα και φυτά τοποθετημένα από πάνω, απλώνονται σαν αγριόχορτα. Μειώνουν την τοπική ατμοσφαιρική ρύπανση απορροφώντας σωματίδια, μετριάζοντας την ηχορύπανση, σκιάζοντας τα κτίρια από τη ζέστη του καλοκαιριού και μονώνοντάς τα κατά τη διάρκεια του χειμώνα, απαιτώντας λιγότερη κατανάλωση ενέργειας.

 

Οι πράσινες στέγες είναι δημοφιλείς εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών εδώ και δεκαετίες, και χρησιμοποιούνται ήδη με επιτυχία στη Σιγκαπούρη, το Χονγκ Κονγκ, τη Γερμανία, την Ιαπωνία και τον Καναδά. Στις ΗΠΑ, το Κάνσας Σίτι έχει προσαρμοστεί στην τάση με πάνω από 450.000 τετραγωνικά πόδια πράσινης ταράτσας που έχει εγκατασταθεί από το 1999 έως το 2015. Αυτό επιταχύνθηκε στα 700.000 τετραγωνικά πόδια έως το 2020. Ομάδες όπως οι Πράσινες Στέγες για Υγιείς Πόλεις φιλοδοξούν να αυξήσουν την ευαισθητοποίηση για πράσινες πρακτικές σε έργα υποδομής και να μοιραστεί την ιστορία επιτυχίας του Κάνσας Σίτι παρέχοντας διαπίστευση σε επαγγελματίες για το σχεδιασμό και την εγκατάσταση πράσινων στεγών, καθώς και τη συνεργασία με κατασκευαστές για την ανάπτυξη πράσινων στεγών ή τοίχων για αστικές περιοχές.

Το GBAM (ground based albedo modification – θεωρία γεωμηχανικής που βασίζεται στην ανάκλαση ηλιακής ακτινοβολίας πίσω στο διάστημα μέσω της βελτίωσης  του albedo του εδάφους) δεν είναι απλώς ανακαίνιση κτιρίων, μπορεί επίσης να βρεθεί φυτεύοντας κυριολεκτικά τους σπόρους των αυριανών πράσινων πόλεων. Οι ΗΠΑ έχουν εκατομμύρια μίλια δρόμους, οι περισσότεροι από τους οποίους στις αστικές περιοχές έχουν πεζοδρόμια. Η επένδυση πεζοδρομίων και ανοιχτών χώρων με δέντρα βοηθά στην απομάκρυνση των ανθρώπων από τα αυτοκίνητα, παρέχοντας κίνητρα για βατότητα στην πόλη και δροσίζει τις επιφάνειες. Αυτά τα μικρά κέρδη είναι ο λόγος για τον οποίο η SSC έχει εφαρμόσει προγράμματα σκίασης πεζοδρομίων στο Κεντάκι της Μασαχουσέτης και παντού ενδιάμεσα, με μια ποικιλία μελετών που δείχνουν τόσο περιβαλλοντικά όσο και τοπικά οικονομικά οφέλη από την αυξημένη κυκλοφορία πεζών.

Η ευρεία αποδοχή αυτών των προγραμμάτων πέρα από  κομματικές ή γεωγραφικές διαφορές, σε συνδυασμό με την κερδοφορία τους για τις εταιρείες, σηματοδοτεί καλά νέα για τη βιωσιμότητα αυτών των πρωτοβουλιών. Προωθούμενη από μια σειρά φορολογικών κινήτρων, η ζήτηση για πράσινες πόλεις οδηγεί σε επέκταση αναδυόμενων εταιρειών όπως η American Hydrotec και η Columbia Green Technologies, ενώ πιο αξιόπιστες εταιρείες προσαρμόζονται αργά.

Αυτές οι πρωτοβουλίες μπορούν επίσης να συνδυαστούν με θωράκιση που καλύπτεται από φωτοβολταϊκά στοιχεία και ηλιακούς συλλέκτες, ειδικά σε θερμότερες περιοχές. Όταν τα στέγαστρα που δημιουργούν σκιά, οι πράσινες στέγες και το πεζοδρόμιο ψύξης συνδυάζονται κατάλληλα με ηλιακούς συλλέκτες, καταπολεμά το φαινόμενο της αστικής θερμονησίδας παράγοντας περισσότερη τοπική ηλεκτρική ενέργεια χωρίς εκπομπές άνθρακα. Εταιρείες όπως η Sunnova Energy συνεργάζονται τώρα με το Υπουργείο Ενέργειας για να υπολογίσουν το πολλαπλασιαστικό όφελος από τη σκίαση των ηλιακών πάνελ.

Τα δέντρα, οι στέγες και τα πεζοδρόμια μπορεί να μην είναι αυτό που φαντάζεται κανείς αμέσως όταν σκέφτεται τη γεωμηχανική, αλλά δεν είναι λιγότερο ζωτικής σημασίας για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής από την ανατίναξη νεφών ή τον ψεκασμό της ατμόσφαιρας με αερολύματα. Σίγουρα, είναι πιο ασφαλή.

Αν κάποιος μπορεί να δροσίσει πόλεις, μπορεί να δροσίσει και τον πλανήτη. Ο απόλυτος δρόμος για την αειφορία του κλίματος περιλαμβάνει τεχνολογική καινοτομία και όχι απαραίτητα υψηλή τεχνολογία. Τα πράσινα σύνορα έρχονται σύντομα στην πόλη σας.

Απολαύστε τη σκιά!

 

Ο Άριελ Κοέν είναι Senior Fellow στο Atlantic Council και ο ιδρυτικός διευθυντής της International Market Analysis.

πηγή : Forbes