G-7 Economic Summit leaders at the University of Toronto in Canada (left to right) Jacques Delors, Ciriaco De Mita, Margaret Thatcher, Ronald Reagan, Brian Mulroney, Francois Mitterrand, Helmut Kohl, Noboru Takeshita. 6/20/88
Είναι αδύνατο να προβλέψουμε πώς θα εξελιχθεί η κρίση στην Ουκρανία, αλλά η ρήξη στις σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και Δύσης είναι απίθανο να επουλωθεί σύντομα. Τουλάχιστον, το εμπόριο μεταξύ αυτών των δύο πλευρών θα επηρεαστεί άσχημα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Για να έχετε μια αίσθηση του πώς μπορεί να λειτουργήσει η παγκόσμια οικονομία τους επόμενους μήνες και χρόνια, είναι λογικό να δούμε τι συνέβη κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.
Είναι δύσκολο να γίνουν ακριβείς συγκρίσεις, αλλά η σχετική οικονομική ισχύς των δύο πλευρών ήταν πολύ διαφορετική εκείνη την εποχή. Το 1979, λίγο πριν από την έναρξη του σοβιετικού-αφγανικού πολέμου, η Σοβιετική Ένωση αντιπροσώπευε το 9% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Αντίθετα, η δυτική Ευρώπη, οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία αντιπροσώπευαν περίπου το ήμισυ.
Σήμερα, η Ρωσία αντιπροσωπεύει περίπου το 3% του παγκόσμιου ΑΕΠ, ενώ η ΕΕ (που τώρα ενσωματώνει μεγάλο μέρος της Ανατολικής Ευρώπης) συν αυτές τις άλλες χώρες αντιπροσωπεύουν το 40%. Έτσι, ενώ και οι δύο πλευρές έχουν σαφώς συμπιεστεί στη συνολική παγκόσμια οικονομί από την άνοδο ιδιαίτερα της Κίνας, τα ρωσικά συμφέροντα έχουν μειωθεί περαιτέρω.
Ρωσία και Ευρώπη
Η Ρωσία και η Ευρώπη έχουν πολύ στενότερους οικονομικούς δεσμούς από τη Ρωσία και τις ΗΠΑ. Η Ρωσία είναι ο πέμπτος μεγαλύτερος εξαγωγικός προορισμός για την ΕΕ μετά την Κίνα, τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ελβετία, και η ΕΕ είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγικός προορισμός της Ρωσίας – ακολουθούμενη στενά από την Κίνα. Από την άλλη πλευρά, η Ρωσία δεν μπαίνει καν στους 25 μεγαλύτερους προορισμούς εξαγωγών της Αμερικής, ενώ η Αμερική αγοράζει μόνο το 5% των ρωσικών εξαγωγών. Αυτό μοιάζει σε γενικές γραμμές με το πώς ήταν τα πράγματα κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.
Η εμπορική σχέση μεταξύ Ρωσίας και Ευρώπης έχει παρόμοια σύνθεση με την εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Οι πρώτες ύλες κινούνται προς τα δυτικά και τα βιομηχανικά προϊόντα όπως τα αυτοκίνητα, τα βαριά μηχανήματα και τα φαρμακευτικά προϊόντα κινούνται ανατολικά.
Η Δυτική Ευρώπη εξαρτιόταν από τη Ρωσία/ΕΣΣΔ για πετρέλαιο και φυσικό αέριο σε όλη την εποχή των ορυκτών καυσίμων. Το παρακάτω διάγραμμα δείχνει σε ποιο βαθμό η Δυτική Ευρώπη είναι αυτάρκης σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο από το 1970. Όπως μπορείτε να δείτε, οι προμήθειες φυσικού αερίου της (με πορτοκαλί) μειώνονται σταθερά καθ’ όλη αυτή την περίοδο, ενώ το πετρέλαιο (με μπλε χρώμα) κινείται προς την ίδια κατεύθυνση από τα μέσα της δεκαετίας του 1990.
αυτάρκεια της Δυτικής Ευρώπης σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο (%)
Η πραγματικότητα είναι ότι η παραγωγή ορυκτών καυσίμων της Δυτικής Ευρώπης στη Βόρεια Θάλασσα δεν ήταν ποτέ αρκετή για να καλύψει τις συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες της: η κατανάλωση φυσικού αερίου της έχει διπλασιαστεί κατά την περίοδο αυτή, ενώ η κατανάλωση πετρελαίου έχει αυξηθεί από τέσσερις ως πέντε φορές περισσότερο. Η τρέχουσα κατάσταση είναι ότι η δυτική Ευρώπη χρειάζεται να εισάγει το 75% του πετρελαίου της και το 50% του φυσικού αερίου της, και η Ρωσία εκπληρώνει το μεγαλύτερο μέρος αυτής της απαίτησης.
Αν αυτές είναι οι ομοιότητες, βλέπω δύο σημαντικές διαφορές μεταξύ του τώρα και της εποχής του ψυχρού πολέμου. Πρώτον, ζούμε σε έναν κόσμο πιο παγκοσμιοποιημένο και ολοκληρωμένο από ποτέ. Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, το εμπόριο άρχισε να αναπτύσσεται. Σήμερα το άθροισμα των εξαγωγών και των εισαγωγών μεταξύ των εθνών ανέρχεται σε περισσότερο από το 50% της αξίας της συνολικής παγκόσμιας παραγωγής, σε σύγκριση με 30% το 1979.
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η ΕΣΣΔ ήταν επίσης πολύ πιο κλειστή . Μόνο το 3% περίπου του ΑΕΠ της προέρχονταν από εξαγωγές και πάνω από το μισό αφορούσε άλλες χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Η Ρωσία είναι πολύ πιο ανοιχτή τώρα, με το 25% του ΑΕΠ να αποτελείται από εξαγωγές. Και για τους δύο αυτούς λόγους, η Ρωσία είναι κάπως πιο ευάλωτη σε διεθνείς κυρώσεις από ό,τι στο παρελθόν.
Η συγκρουσιακή συμμαχία
Όπως και σήμερα, οι ΗΠΑ ήταν γενικά πιο ενθουσιώδεις για την επιβολή κυρώσεων στους Σοβιετικούς από τους πιο εξαρτημένους Ευρωπαίους. Τις προηγούμενες δεκαετίες του Ψυχρού Πολέμου, το αμερικανικό εμπάργκο στις συναλλαγές με τη Σοβιετική Ένωση ήταν αρκετά αυστηρό , φθάνοντας σε χαμηλά επίπεδα ως αποτέλεσμα γεγονότων όπως ο πόλεμος της Κορέας (1950-53) και η κουβανική πυραυλική κρίση του 1962.
Με την αυξανόμενη ύφεση της δεκαετίας του 1970, οι περιορισμοί χαλάρωσαν σε κάποιο βαθμό. Για παράδειγμα, η ΕΣΣΔ, η οποία δεν ήταν αυτάρκης σε τρόφιμα, έλαβε άδεια να αγοράσει μεγάλες ποσότητες αμερικανικού σιταριού όταν οι καλλιέργειές της απέτυχαν το 1973.
Όμως οι περιορισμοί των ΗΠΑ έγιναν και πάλι αυστηρότεροι μετά τη σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν. Το 1983, ο Πρόεδρος Ρόναλντ Ρίγκαν ενέκρινε την Οδηγία για την Απόφαση για την Εθνική Ασφάλεια 75, η οποία χρησιμοποίησε οικονομική πίεση για να περιορίσει τις επιλογές εξωτερικής πολιτικής και στρατιωτικής πολιτικής των Σοβιετικών.
Οι αυστηρότερες εμπορικές κυρώσεις οδήγησαν σε σημαντική σύγκρουση με τους συμμάχους της Αμερικής στη Συντονιστική Επιτροπή για τους Πολυμερείς Ελέγχους Εξαγωγών (COCOM), ειδικά για την εξαγωγή εξοπλισμού πετρελαίου και φυσικού αερίου. Η Γαλλία και η Ιαπωνία ήταν ιδιαίτερα δυσαρεστημένες – λιγότερο η Δυτική Γερμανία, η οποία ήταν πιο στενά ευθυγραμμισμένη με τις ΗΠΑ. Αυτά τα έθνη μαζί με άλλα, άσκησαν επιτυχώς πιέσεις για να εξαιρεθούν όλο και περισσότερα αγαθά από τους περιορισμούς, γεγονός που τα υπονόμευσε σε μεγάλο βαθμό.
Πού πάμε από εδώ
Οι σημερινοί εμπορικοί περιορισμοί κατά της Ρωσίας έχουν μάλλον ξεπεράσει τα μέτρα του ψυχρού πολέμου. Η Ρωσία είναι αυτή τη στιγμή το έθνος με τις περισσότερες κυρώσεις στον κόσμο, έχοντας ξεπεράσει το Ιράν και τη Βόρεια Κορέα με σχεδόν 3.000 νέες κυρώσεις από την εισβολή.
Ένα σημαντικό ερώτημα για τη δυτική συμμαχία είναι εάν η ΕΕ είναι σε θέση να εισαγάγει, σύμφωνα με τα λόγια της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ursula von der Leyen, «μέτρα για την περαιτέρω απομόνωση της Ρωσίας». Δεδομένου ότι το επόμενο βήμα είναι πιθανώς η απαγόρευση των εξαγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου, φαίνεται απίθανο.
Ακόμα κι αν οι ΗΠΑ (και το Ηνωμένο Βασίλειο) έπεισαν την ΕΕ να συμμετάσχει στην απαγόρευση που εισήγαγαν νωρίτερα τον Μάρτιο –που ήδη σας λέει κάτι– είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι θα διαρκέσει πολύ. Φανταστείτε ότι μειώνετε στο μισό την κατανάλωση ενέργειας και εξακολουθείτε να πληρώνετε περισσότερα.
Εάν συμβεί, είναι πιθανό να γίνει ζήτημα εάν η Ευρώπη μπορεί να αντέξει περισσότερο χωρίς ρωσικά καύσιμα από ό,τι η Ρωσία χωρίς ευρωπαϊκά μηχανήματα και φαρμακευτικά προϊόντα. Είναι δύσκολο να προβλεφθεί πώς θα εξελιχθεί αυτό, αλλά θα πυροδοτούσε πολύ περισσότερο πληθωρισμό: πολλοί άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων εκείνων από εμάς με μισθούς καθηγητών, θα έπρεπε να αναζητήσουν σοβαρά μια δεύτερη δουλειά.
Ο Κύριλ Σαχνόφ είναι λέκτορας Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Σάρρεϋ στο Ην. Βασίλειο
πηγή: The Conversation
