(2ο μέρος του άρθρου Συμφέρον και Δικαίωμα: Ένα αδιόρατο χάσμα- Μπορεί το συμφέρον να διατηρήσει τη λογική για πάντα;)
Επομένως, πρέπει να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι στο κοινωνικό και διεθνές γίγνεσθαι εμπλέκονται ορισμένοι ψυχολογικοί παράγοντες, δηλαδή παράγοντες που λειτουργούν και στη συνήθη καθημερινή ζωή, αλλά δεν είναι τόσο εμφανείς επειδή δεν έχουν την κατάλληλη εμβέλεια. Ένας από αυτούς είναι η απληστία, που μιμείται το άπειρο και δεν θέλει περιορισμούς. Η απληστία έχει δραματικές συνέπειες, όταν λειτουργεί στις διεθνείς σχέσεις, γιατί επηρεάζει όλον τον κόσμο και όχι μόνον την προσωπική ζωή κάποιου. Για την απληστία ο άλλος είναι πάντοτε ένας περιορισμός, ένα όριο. Αυτή είναι μία ψυχολογική παρέκκλιση, που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και να μη θεωρούμε τόσο εύκολα ότι το συμφέρον διατηρεί πάντοτε τη λογική του, γιατί αυτή η “λογική” δεν είναι αληθινή, δηλαδή περιορίζεται μόνο στο αν μία πράξη ή σχεδιασμός μπορεί να επιφέρει ένα συγκεκριμένο επιθυμητό αποτέλεσμα, π.χ. ένα εμπορικό κέρδος. Η καθαρή λογική όμως σχετίζεται με τη φύση των πραγμάτων και όχι μόνο με ορισμένα χειροπιαστά αποτελέσματά τους. Η ταύτιση με τις επιθυμίες παντός είδους μπορεί να οδηγήσει κάποιον σε παραλογισμό. Για παράδειγμα, η οικονομία όπως είναι διαμορφωμένη στηρίζεται απολύτως στο παράλογο, επομένως οι συνέπειές της δεν μπορεί παρά να είναι παράλογες. Θα έλεγα ότι η απληστία και η κυριαρχία (που συνδέονται στενά) οδηγούν πάντοτε σε μήκος χρόνου στον παραλογισμό.
Το συμφέρον, από μία άλλη άποψη, είναι ο διάκοσμος που μπορεί να εξομαλύνει κάπως τον φόβο του θανάτου και να δώσει κίνητρο. Στην πραγματικότητα, το συμφέρον είναι η κυριαρχία του έχειν που επεκτεινόμενη συνεχώς στον χώρο δίνει την ψευδαίσθηση της συνέχειας της ζωής και στον χρόνο. Αυτή η ψευδαίσθηση βασίζεται στο ότι η κυριαρχία αυτού του είδους αφήνει ισχυρό αποτύπωμα στην ιστορία και τη συνείδηση του κόσμου ως ωμή δύναμη. Μπορεί αυτά να φαίνονται θεωρητικά, αλλά δεν είναι, γιατί αποτελούν το θεμέλιο πολλών διαστρεβλώσεων – μόνο που λειτουργεί ασυνείδητα.
Και, ως τελική επιβεβαίωση αυτών των τάσεων, έρχεται ο ατομισμός (ατομικός και συλλογικός) που είναι σε μικρογραφία όλα τα παραπάνω.
Αυτή όλη η ψυχολογική πραγματικότητα δεν μπορεί να μας αφήσει να ζούμε μέσα στην αφέλεια ότι το συμφέρον μπορεί να κρατήσει για πάντα τη λογική του, αυτοπεριοριζόμενο, γιατί η λογική είναι ένας περιορισμός. Αυτή είναι η φύση της λογικής, αλλιώς θα δημιουργούσε ο καθένας μας ένα δικό του σύμπαν περιπλανώμενος σε αυτό εν κενώ χωρίς να συναντάει ποτέ τους άλλους. Όμως, πάντοτε, έρχεται η στιγμή που το συμφέρον δεν αντέχει να κρατήσει έστω αυτή την περιορισμένη λογική, που επιτάσσει τον περιορισμό των επιθυμιών. Αυτό οφείλεται στο ότι θα έχουν ήδη εξαντληθεί τα αποθέματα αντοχής της κοινωνίας αλλά και της ίδιας της δύναμης για αυτοσυγκράτηση, και η άπληστη επιθυμία θα ωθεί με κάθε τρόπο στα άκρα την προσπάθεια για επιτυχία.
Βέβαια, αυτά δεν γίνονται τόσο ορατά και αισθητά όταν αναφέρονται σε αδύναμες χώρες ή ανθρώπους, γιατί αυτοί κατανοούν ότι τους είναι αδύνατον να πετύχουν κάτι τέτοιο και έτσι εκ των πραγμάτων περιορίζονται. Αλλά γίνονται ολοφάνερα όταν αναφέρονται σε πολύ ισχυρούς παράγοντες, π.χ. μεγάλες χώρες, που βρίσκονται πολύ κοντά στην επιτυχία και προσπαθούν να την εκπληρώσουν με μία τελευταία και δραματική κίνηση χειρισμού των συνθηκών. Η μεγάλη συσσώρευση δύναμης είναι, συνήθως, αντιστρόφως ανάλογη της λογικής.
Τώρα, φυσικά, μπορούμε να αναρωτηθούμε: τι είναι η λογική; Δεν νομίζω ότι κατέχω έναν πλήρη ορισμό της, αλλά κάποιες πτυχές της γίνονται ορατές μέσα από το πλανητικό και κοινωνικό γίγνεσθαι. Είναι η λογική συνοχή των εννοιών και των αποτελεσμάτων τους, ο συνδετικός κρίκος μεταξύ αιτίων και αποτελεσμάτων. Και πρέπει να ψάχνει κανείς πίσω σε αυτή την αλυσίδα όσο μακρύτερα μπορεί και όχι να παραμένει μόνο στις ιστορικά ορατές αιτίες των φαινομένων, όπως είναι μία οικονομική κρίση. Υπό αυτό το πρίσμα, κάθε απληστία και συμφέρον που δεν σχετίζεται με μία αληθινή ανάγκη δεν είναι λογικό, για τον απλούστατο λόγο ότι στρέφεται ενάντια στην αναπόφευκτη σχέση που συνδέει τον άνθρωπο με το περιβάλλον του, έμβιο και άβιο, με το να επιβάλλει μία ανισότητα. Ο παραλογισμός δεν θα φανεί αμέσως, θα χρειαστεί χρόνο, αλλά σίγουρα θα εμφανιστεί σε κάποιο σημείο του μέλλοντος.
Εν κατακλείδι, το συμφέρον συνδέεται με το έχειν και δεν αποτελεί δικαίωμα.
Πολλά θα μπορούσαν να ειπωθούν για το δικαίωμα και το έχειν και πάλι να μην εξαντλείται το θέμα. Αλλά σε μια σχετικά σύντομη και επιφανειακή ανάλυση είναι κάπως έτσι.
Από το άλλο μέρος, το έχειν δεν είναι απλώς τα υλικά πράγματα, αλλά και πολύ περισσότερο άυλες αξίες. Κάποιος μπορεί να αισθάνεται υπερήφανος επειδή έχει έναν καλύτερο πολιτισμό, οπότε ο πολιτισμός αυτός γίνεται στα χέρια του ένα εργαλείο υπεροχής και επιβολής. Εξαρτάται από τις δυνατότητες και τις συνθήκες. Αλλά δεν είναι αυτό το θέμα του άρθρου. Το ζήτημά μας είναι πάντοτε να ξεδιαλύνουμε το κουβάρι των εννοιών που μας αφορούν και καθορίζουν τις επιλογές μας.
15/3/22
Ιωάννα Μουτσοπούλου
Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ
