(2ο μέρος του άρθρου Τεχνολογία και Δημοκρατία – Διαβάστε το 1ο μέρος εδώ)
Ένα μέρος της τεχνολογίας πρέπει να αναφερθεί ιδιαίτερα, γιατί είναι ίσως το σημαντικότερο κομμάτι της σύγχρονης τεχνολογίας, είναι το διαδίκτυο. Είναι ίσως το σημαντικότερο, γιατί καθιστά την αλληλεπίδραση των λαών, των πολιτισμών και των ατόμων εφικτή ή, έστω, πολύ ευκολότερη. Έχει αλλάξει τα δεδομένα των παγκόσμιων εξελίξεων και μόνον για τον λόγο ότι επιτρέπει αυτή τη διαδραστικότητα μεταξύ όλων αυτών των ιστορικών υποκειμένων. Όμως αυτή η αλληλεπίδραση δεν είναι απλή. Πρέπει να συλλογιστούμε και να ερευνήσουμε ποια στοιχεία προβάλλονται και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, πράγμα που τελικά δεν ελέγχεται από τους λαούς ή τις κυβερνήσεις τους, αλλά από ελάχιστους παράγοντες που κατέχουν ιδιωτικά το σύνολο αυτής της τεχνολογίας. Μένει να δούμε αν προβάλλονται στο διαδίκτυο τα στοιχεία των πολιτισμών ή οι προθέσεις της αγοράς και της όποιας εξουσίας. Προβάλλονται όλες οι πληροφορίες ή επιλεκτικά κάποιες εξ αυτών; Ήδη υπάρχει παγκόσμια μία τάση ελέγχου του διαδικτύου.
Ένας άλλος έλεγχος που ασκείται έμμεσα είναι ο έλεγχος μέσω του μεγάλου όγκου των πληροφοριών, πράγμα που δημιουργεί δύο προβλήματα:
(α) Δεν μπορεί η κοινωνία να χειριστεί, να αφομοιώσει τις πληροφορίες αυτές και να αντιμετωπίσει την εξαιρετικά μεγάλη ψυχολογική πίεση που ασκούν στον άνθρωπο. Όπως έλεγε ο καθηγητής Ψυχιατρικής Νίκος Παρίτσης στο βιβλίο του “Η Νοημοσύνη της Ζωής”, εκδ. Βήτα, τόμος Α΄, σελ. 48: «Όταν ένα σύστημα είναι πολύ ανοικτό, τότε λαμβάνει πολλές πληροφορίες, συναλλάσσεται πολύ με το περιβάλλον και έχει στρες».
(β) Δεν μπορεί κανείς να συναντήσει τυχαία κάτι αξιόλογο μέσα σε αυτόν τον ωκεανό άχρηστων εντυπώσεων και πληροφοριών. Εξάλλου, η ροή της πληροφορίας αυξήθηκε μεν δραματικά, αλλά η γνώση και η κατανόηση μειώθηκαν. Η διαφοροποίηση των θεμάτων και της ποιότητας των πληροφοριών είναι στην πραγματικότητα πολύ μικρή και ασήμαντη, αυτές αποτελούν απλώς επαναλήψεις των ίδιων πραγμάτων. Αυξήθηκε εν ολίγοις η ποσότητα των μεμονωμένων πληροφοριών, αλλά δεν διευρύνθηκε το πεδίο ενδιαφέροντος και, αντιθέτως, μειώθηκε η ποιότητα. Οι ποιοτικές πληροφορίες είναι ελάχιστες και το σύνολο της ποιότητας όλης της πληροφορίας μειώθηκε. Για να συναντήσεις την ποιότητα, πρέπει να είσαι ήδη έτοιμος γι’ αυτήν, να θέλεις να τη βρεις. Αλλά τότε πού είναι η εκπαιδευτική και πολιτισμική επίδραση του διαδικτύου στον άνθρωπο, αν τελικώς αυξάνει μόνον ό,τι ήδη υπάρχει; Ας δούμε τι αναφέρει σχετικά η ΕΣΤΑΤ (https://www.lifo.gr/now/greece/ti-psahnoyn-oi-ellines-sto-internet-diktyomena-8-sta-10-noikokyria, τελευταία πρόσβαση στις 6-5-2021) όταν 8 στα 10 νοικοκυριά έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο:
- Αναζήτηση πληροφοριών για προϊόντα και υπηρεσίες: 88,3%.
- Διάβασμα online ειδήσεων σε ιστοσελίδες, εφημερίδες, περιοδικά: 87,7%.
- Αποστολή ή λήψη ηλεκτρονικών μηνυμάτων: 77,9%.
- Συμμετοχή σε ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, Twitter, Instagram, Snapchat κ.λπ.): 74,9%.
- Μουσική (π.χ. web ραδιόφωνο, You Tube, μουσική συνεχούς ροής (streaming): 72,9%.
- Ανταλλαγή μηνυμάτων με εφαρμογές, όπως Skype, Messenger, Viber, Whats App: 72%.
- Πραγματοποίηση κλήσεων ή βιντεοκλήσεων, με χρήση web κάμερας μέσω του διαδικτύου (Skype, Messenger, Facetime, Viber, Whats App κ.λπ.) : 66,8%.
- Αναζήτηση πληροφοριών υγείας, σχετικά με ασθένειες, διατροφή, κακώσεις, τραύματα, παράγοντες που βελτιώνουν την υγεία κ.λπ. : 65,9%.
- «Ανέβασμα» σε ιστοσελίδα κειμένου, φωτογραφιών, μουσικής, videos, λογισμικού κ.λπ., προκειμένου να τα μοιραστούν με άλλους :46,2%.
- Πραγματοποίηση τραπεζικών συναλλαγών: 40,3%.
- Αναζήτηση εργασίας ή αποστολή αιτήσεων για εύρεση εργασίας: 17%.
- Αποστολή γνώμης (σε blog, μέσα κοινωνικής δικτύωσης κ.ά.) για κοινωνικά ή πολιτικά θέματα: 13,1%.
- Συμμετοχή σε online διαβουλεύσεις ή ψηφοφορίες για κοινωνικά ή πολιτικά θέματα: 3,8%.
- Πώληση αγαθών ή υπηρεσιών μέσω δημοπρασιών, π.χ. μέσω e-Bay: 3,2%.
Τα στοιχεία είναι όντως συγκλονιστικά.
Ίσως, το ότι η αγορά υπερίσχυσε όλων των τομέων και τους κατέκλυσε ήταν ο αποφασιστικός παράγοντας που κατηύθυνε και τη χρήση του διαδικτύου εκ μέρους της κοινωνίας – γιατί η κοινωνία είναι ακόμη παθητική. Αυτό συμβαίνει επειδή η αγορά κατέχει μεγάλη δύναμη και μπορεί να προβάλλει πρότυπα (πχ. μέσω διαφήμισης), τα οποία υπερισχύουν και καθορίζουν τα ενδιαφέροντα και τις επιλογές των ανθρώπων. Βάσει αυτών των ενδιαφερόντων γίνονται και οι επιλογές στο διαδίκτυο.
Περαιτέρω, ο όγκος της πληροφορίας είναι τόσο μεγάλος – αν και συχνά επαναλαμβανόμενες – που αυτός καθεαυτόν ασκεί μία μεγάλη έλξη στην ανθρώπινη συνείδηση. Στην πραγματικότητα, γίνεται ό,τι και στην επιστήμη, όπου υπάρχει υπερβολικός όγκος πληροφορίας για επιμέρους τομείς, η οποία όμως συρρικνώνει το εύρος των ενδιαφερόντων, εφ’ όσον κανείς εγκλωβίζεται σε έναν τομέα. Χρήσιμο είναι το άρθρο του αναπληρωτή καθηγητή στο πανεπιστήμιο της Λευκωσίας Κ. Στρατηλάτη (βλέπετε άρθρο Βοηθάει εν τέλει το Διαδίκτυο τη Δημοκρατία και υπό ποιους όρους; https://www.syntagmawatch.gr/trending-issues/voithaei-en-telei-to-diadiktyo-ti-dimokratia/ τελευταία πρόσβαση 12/5/21): «…στο Διαδίκτυο αναπτύσσονται και στη συνέχεια επικρατούν Μέσα, χρήσεις και συνήθειες που συρρικνώνουν την πιθανότητα έκθεσής μας σε διαφορετικές απόψεις, στάσεις, τρόπους ζωής, αντιλήψεις, προοπτικές κ.λ.π. Περιχαρακωνόμαστε, λοιπόν, στον μικρόκοσμο των ομοϊδεατών μας».
Μία άλλη πλευρά στη χρήση του διαδικτύου είναι η άμεση επικοινωνία. Αυτή ήταν επίσης μία εξαιρετικά κρίσιμη και σημαντική συνέπεια, γιατί κατάργησε τις αποστάσεις ανάμεσα σε άτομα και λαούς, οι οποίες ήσαν επιβλαβείς και παρεμπόδιζαν την κατανόηση. Παρ’ όλα αυτά, ακόμη και σε αυτό υπάρχουν μεγάλες δυσχέρειες, που ίσως αυξηθούν στο μέλλον και αντισταθμίσουν αρνητικά όλη την – πραγματικά μεγάλη – ωφέλεια που έφερε το διαδίκτυο. Αυτό θα συμβεί, αν η πολιτική ζωή στον κόσμο παραμείνει στο τέλμα που βρίσκεται ή περιπέσει σε ακόμη βαθύτερο.
Για παράδειγμα, το διαδίκτυο διευκολύνει την ανθρώπινη επαφή, τόσο τοπικά όσο και παγκόσμια. Όμως αυτή η επαφή κινείται κατά ένα μεγάλο μέρος για την πλειονότητα των χρηστών στο επίπεδο του φαντασιακού και μιας εικόνας που δεν ανταποκρίνεται καν στην πραγματικότητα. Αυτό δεν μπορεί να το χειριστεί καμμία αρχή, γιατί ο καθένας θα επιβάλει τη δική του άποψη για το ορθό και ίσως την άποψη που εξυπηρετεί την εκάστοτε εξουσία. Γι’ αυτό εναπόκειται στην κοινωνία η απόφαση να αντιμετωπίσει ωριμότερα αυτές τις νέες δυνατότητες. Επίσης, το διαδίκτυο αποτελεί για πολλούς ανθρώπους ένα μέσο επωνυμίας τους και κοινωνικής προβολής τους, με συνέπεια να αυξάνεται η φαντασίωση και η επιφανειακότητα.
Επίσης, το διαδίκτυο διευκολύνει και τον έλεγχο της ζωής των ανθρώπων εκ μέρους των εξουσιών, όπως στο παραπάνω παράδειγμα της Σιγκαπούρης.
Το επόμενο πρόβλημα της τεχνολογίας είναι ο αυτοματισμός, ο οποίος εγκυμονεί πολλούς κινδύνους, άμεσους και μακροπρόθεσμους. Το άμεσο είναι εδώ και πολύν καιρό γνωστό, είναι η ανεργία, δηλαδή οι εργάτες που είναι απαραίτητοι για την παραγωγή είναι λιγότεροι αριθμητικά, αλλά και το γεγονός ότι για να στηθεί μία επιχείρηση, απαιτούνται μεγάλα κεφάλαια για την τεχνολογική της υποδομή, τα οποία οι πιο αδύναμοι δεν μπορούν να διαθέσουν. Αυτός ο ακριβός αυτοματισμός αποκλείει τους πιο αδύναμους και έτσι οδηγεί στην υπερμεγέθυνση των εταιρειών που απομένουν – εξάλλου αυτό είναι το θεμελιώδες κίνητρό τους, η συνεχής μεγέθυνση. Έτσι λιγοστεύουν όχι μόνον οι εργάτες αλλά και οι επιχειρήσεις. Το δε κόστος της τεχνολογικής επένδυσης επιρρίπτεται στους ώμους των καταναλωτών.
Ο αυτοματισμός πετυχαίνει μία αύξηση της ποσότητας των παραγόμενων αγαθών λόγω ταχύτητας και μία μεγαλύτερη ακρίβεια και ομοιομορφία στην κατασκευή τους. Όμως αυτές οι μηχανές συνεισφέρουν κυρίως στην ποσότητα αλλά και στην ποσοτική αντίληψη της ζωής και εκφράζουν επανάληψη και ομοιομορφία, τα οποία συμβαίνει να είναι και στοιχεία που επιδιώκει κάθε ολοκληρωτισμός. Αυτός ο αυτοματισμός απαιτεί την προσαρμογή του ανθρώπου σε αυτές, ακριβώς επειδή οι μηχανές δεν έχουν νοημοσύνη και βούληση για να προσαρμοστούν αυτές σε νέες συνθήκες. Δηλαδή, λόγω αυτής της απουσίας υποκειμένου, είναι ο άνθρωπος αναγκασμένος να προσαρμοστεί σε αυτές. Και, επειδή αυτό είναι συνεχές, αναγκάζεται τελικά να μειώσει τον εαυτό του και σταδιακά να απεμπολήσει όλες τις άλλες δεξιότητες και λειτουργικότητες της συνείδησής του. Αν δεν το κάνει, τότε το σύστημα των μηχανών δεν θα μπορεί να λειτουργήσει. Δεν είναι μία μεμονωμένη μηχανή που αποτελεί το πρόβλημα, αλλά ολόκληρο το σύστημα αντίληψης και λειτουργίας που έχει σαν επίκεντρο τη μηχανή.
Ένα άλλο πρόβλημα που γεννιέται σε μια τέτοια κατάσταση είναι το αν μπορεί να μεταβάλει κατεύθυνση μία επιχείρηση. Οι μηχανές ως υποδομή είναι ακριβές και δεσμεύουν μία επιχείρηση στη χρήση τους, π.χ, για να αποσβέσουν το κόστος, να ανατρέψουν μέχρι τώρα σχεδιασμούς και να έχουν κέρδος από αυτές.
Μία άλλη παρενέργεια αυτής της έκρηξης των μηχανών είναι το ότι παράγονται τεράστιες ποσότητες αγαθών που φυσιολογικά κάνουν οικονομία κλίμακας, δηλαδή μειώνουν το κόστος ανά μονάδα προϊόντος και αυξάνουν το κέρδος. Για να επιτευχθεί όμως αυτό, θα πρέπει αυτά τα αγαθά να διατεθούν στην αγορά. Εδώ αρχίζει η προσφορά να παρεμβαίνει επιθετικά στην αγορά, για να διαμορφώσει τη ζήτηση. Έτσι καταλήγουμε στην περιττότητα και την κατασπατάληση του περιβάλλοντος. Δεν είναι – όπως εύκολα φανταζόμαστε – ότι η προσφορά διαμορφώνεται από τη ζήτηση. Αυτό έχει ανατραπεί, αν μπορεί κανείς να υποθέσει βάσιμα ότι υπήρξε ποτέ εποχή όπου η ζήτηση ήταν ο καθοριστικός παράγοντας της αγοράς. Π.χ. η διαφήμιση αποσκοπεί όχι μόνο στο να παρουσιάσει ένα αγαθό, αλλά και στο να καταστήσει την προσφορά ρυθμιστικό παράγοντα της αγοράς, δηλαδή να το επιβάλει, με συνέπεια όποιος έχει την οικονομική δυνατότητα να χρηματοδοτεί τη διαφήμιση και να επιβάλει τα προϊόντα του. Η διαφήμιση έχει και άλλες πλευρές, αλλά αναφέρομαι μόνο στην αγορά. Η περιττότητα λόγω της περίσσειας των αγαθών σημαίνει ότι ο άνθρωπος είναι περιτριγυρισμένος από πλήθος μη αναγκαίων αγαθών που απαιτούν την προσοχή του και αλληλεπιδρούν με εκείνα τα ψυχολογικά στοιχεία στα οποία απευθύνονται, με συνέπεια να τα υπερεντείνουν, όπως είναι η σεξουαλικότητα, η γοητεία, η επίδειξη κ.ά. Το αποτέλεσμα είναι να παρεκκλίνει η συνείδησή του από τον εαυτό του. Αυξάνεται έτσι η εξωστρέφεια και ο άνθρωπος-στοχαστής, που βρίσκεται μέσα στον καθένα, μένει στο περιθώριο.
Αυτή η υπερπαραγωγή αγαθών με τις ενέργειες προώθησής τους οδηγεί αφ’ ενός μεν στην εξάντληση των φυσικών πόρων του πλανήτη και την περιβαλλοντική υποβάθμιση και αφ’ ετέρου στην καταναλωτικότητα. Τα αγαθά εξάπτουν περαιτέρω τις επιθυμίες και δημιουργούν την ψευδαίσθηση της κοινωνικής επιτυχίας. Τα πράγματα είναι προφανώς αλληλένδετα.
Οι πιο μακροπρόθεσμες συνέπειες της βιομηχανοποιημένης παραγωγής είναι ότι αυτή οδήγησε σε μία εκτεταμένη αστικοποίηση και απομάκρυνση των ανθρώπων από τη φύση, με αποτέλεσμα να χάσουν τη δυνατότητά τους να επιβιώνουν με τις δικές τους δυνάμεις. Σήμερα βρίσκονται σε απόλυτη εξάρτηση από τους μεγάλους σχηματισμούς της αγοράς, που διαθέτουν τόσο την τεχνολογία παραγωγής όσο και τα δίκτυα μεταφοράς και διανομής τους. Με αυτόν τον τρόπο, η ελευθερία διαρκώς συρρικνώνεται και το υποκείμενο παίζει όλο και μικρότερο ρόλο, παρ’ όλο που αυξάνεται η άνεση. Και όπως πολύ ωραία το αναλύει ο Αμερικανός στοχαστής Λιούις Μάμφορντ στο μνημειώδες έργο του Ο Μύθος της Μηχανής (1970), τ. Β΄, εκδ. Νησίδες, 2005, σελ. 163 «Αυτό το λιγότερων διαστάσεων σύστημα απαιτεί εξίσου λιγότερων διαστάσεων ανθρώπους, που οι αξίες τους είναι εκείνες που χρειάζονται για τη λειτουργία και τη συνεχιζόμενη επέκταση του συστήματος. Τα μυαλά που έχουν έτσι διαμορφωθεί είναι ανίκανα να φανταστούν άλλες δυνατότητες. Αφού τάχθηκαν υπέρ του αυτοματισμού, είναι δεσμευμένα να περιφρονούν οποιαδήποτε υποκειμενική αντίδραση και να εξαλείφουν την ανθρώπινη αυτονομία – ή οποιαδήποτε οργανική διαδικασία που δεν αποδέχεται τους ιδιότυπους περιορισμούς τους συστήματος».
Το παραπάνω δεν γίνεται μόνο τυχαία, αλλά αποτελεί και μία πρόθεση της αγοράς, που έτσι θέλει να διατηρήσει το σύστημά της υπό έλεγχο και να αποκομίζει τα οφέλη του. Θα παραθέσω εδώ ένα άλλο απόσπασμα από το παραπάνω βιβλίο, σελ. 170: «Το πόσο βαθιά έχει καθιερωθεί η δέσμευση στον αυτοματισμό φαίνεται από μία λυπηρή ιστορία που μου διηγήθηκε ο Ντένις Γκάμπορ, τέως καθηγητής Μηχανικής στο Imperial College of Technology του Λονδίνου, ειδήμων σε ορισμένους από τους πιο προωθημένους κλάδους της τεχνολογίας που είναι στραμμένη στην επιστήμη.
“Νομίζω πως δεν σου μίλησα για μία μεγάλη ελπίδα που είχα πριν τρία χρόνια. Άκουσα ότι η IBM–France είχε κάνει ένα σημαντικό πείραμα. Στον μεγάλο της εργοστάσιο στο Corbeil–Essonnes κατάργηση της διαίρεση της εργασίας. Ένας τεχνικός κατασκεύασε ένα ευμεγέθη κομπιούτερ, χρησιμοποιώντας εκατοντάδες εργαλεία, τον έλεγξε μόνος του και τον υπέγραψε σαν καλλιτέχνης! Άκουσα ακόμα ότι το κέρδος σε ενδιαφέρον και η ανάπτυξη σε νοημοσύνη των εργατών αυτών ήταν θρυλική. Οπότε έγραψα ένα ενθουσιώδες γράμμα στην IBM–France και ζήτησα να την επισκεφθώ. Έλαβα ένα απογοητευμένο γράμμα, ότι “ώς τώρα ήταν πράγματι έτσι – αλλά το καινούργιο του εργοστάσιο θα είναι τελείως αυτοματοποιημένο!”. Η IBM προφανώς δεν ενδιαφερόταν για την αύξηση της ανθρώπινης νοημοσύνης…».
Εδώ φαίνεται καθαρά ότι τεχνολογία δεν είναι απλώς ένας κλάδος της εφαρμοσμένης επιστήμης, αλλά μετέχει στην επί του κόσμου εξουσία. Και επειδή χρησιμοποιούμενη από την αγορά και τις εξουσίες που έχουν σαν στόχο τη συνεχή επέκταση χωρίς όρια, θα πρέπει να ξανασκεφθούμε αν αυτό είναι λογικό, μια και στη ζωή τα πάντα έχουν όρια. Σε αντίθετη περίπτωση, προκύπτει σύγκρουση και χάος. Η δημοκρατία μέσω της ίδιας της ελευθερίας για όλους και της φύσης της συλλογικότητας επιτάσσει ευθύνη και η ευθύνη είναι ήδη ένας αυτοπεριορισμός που υπακούει στον νόμο αιτίου-αποτελέσματος. Μόνον η επέκταση προς το Είναι προσδίδει ασφάλεια, ενώ η επέκταση προς το έχειν λειτουργεί καθαρά στο πεδίο του ανταγωνισμού.
Τελικά, ποια είναι η θέση του ανθρώπου απέναντι στη μηχανή; Την ελέγχει ή τον ελέγχει; Στην πραγματικότητα, η μηχανή ποσοτικοποιεί τα πάντα και έτσι μικραίνει την ποιότητα του ανθρώπου. Έτσι από βοηθός του για την καλυτέρευση της ζωής του έγινε δυνάστης του.
Ο ελεύθερος χρόνος του, όπου υπάρχει, δεν ξοδεύεται για τον ίδιο πραγματικά, αλλά με τρόπο εκτονωτικό επιθυμησιακά, που τον απομακρύνει ακόμη περισσότερο από τον εαυτό του. Αλλά αυτό το επιθυμησιακό υπόβαθρο έχει καλλιεργηθεί περαιτέρω από την ίδια την αγορά σε έναν μοιραίο κύκλο διαρκούς αλληλεπίδρασης. Αυτή η αφασία δεν είναι, λοιπόν, και τόσο παράδοξη μέσα σε αυτό το ουσιαστικά παράλογο πλαίσιο στο οποίο διαμορφώνεται και λειτουργεί η ζωή.
Τι έχει γίνει στην πράξη; Τις τελευταίες λίγες δεκαετίες, κυνηγώντας συνεχώς το κέρδος και υπό την πίεση ενός ανηλεούς ανταγωνισμού, οι μεγάλες και μεσαίες εταιρείες προσπάθησαν να βρουν διεξόδους για την επιβίωσή τους. Ξαφνικά, άρχισε να αναδύεται στο παγκόσμιο προσκήνιο της πολιτικής, στρατιωτικής και οικονομικής δυνάμεως η Κίνα με τον αχανή πληθυσμό της. Η χώρα δεν είχε χρήματα και τεχνογνωσία να επενδύσει σε τέτοια πανάκριβα μηχανήματα παραγωγής, και ο λαός της δεν θα μπορούσε να σηκώσει το βάρος ενός τέτοιου κόστους που θα επιβάρυνε την τιμή των προϊόντων. Ήταν όμως πειθαρχημένο και ικανό εργατικό δυναμικό. Έτσι, οι δυτικές εταιρείες, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον μεταξύ τους ανηλεή ανταγωνισμό, έσπευσαν να εκμεταλλευτούν έγκαιρα την αγορά της Κίνας, που ήταν αφ’ ενός μεν αχανής και αφ’ ετέρου τις πίεζε με το μικρό κόστος παραγωγής λόγω φθηνών ημερομισθίων. Έτσι, εγκατέλειψαν τη Δύση και εισήλθαν στην αγορά της, συχνά με αντίτιμο τη μεταβίβαση τεχνολογίας στους Κινέζους. Σε μερικές κινεζικές επιχειρήσεις δεν υπάρχουν μηχανήματα, παρά μόνον εργάτες που χρησιμοποιούν εργαλεία χειρός. Παράδειγμα αποτελεί η ισχυρή εταιρεία κατασκευής αυτοκινήτων Wafeng. Όπως λέει ο Ted Fishman στο προαναφερθέν βιβλίο του Κίνα ΑΕ, σελ. 223 «… το ίδιο το εργοστάσιο της Wafeng είναι μία λιτή μηχανή. Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι δεν βλέπεις ούτε ένα ρομπότ. Αντιθέτως, οι γραμμές συναρμολόγησης επανδρώνονται από εκατοντάδες κακοπληρωμένους νεαρούς άντρες, που μόλις βγήκαν από τις ανθούσες τεχνικές σχολές της Κίνας και οι οποίοι δεν χρησιμοποιούν τίποτα παράπάνω από ηλεκτρικά τρυπάνια, γαλλικά κλεικδιά και σφύρες από καουτσούκ. Κινητήρες και αμαξώματα, που σε ένα δυτικού, κορεάτικου ή ιαπωνικού εργοστάσιο θα περνούσαν από σταθμό σε σταθμό πάνω σε αυτόματες ζώνες μεταφοράς, εδώ μεταφέρονται με τα χέρια και με χειροκίνητα βαγονέτα».
Το τελικό προϊόν δεν είναι πλέον κατώτερο των δυτικών βιομηχανικών προϊόντων, αλλά είναι πολύ πιο φθηνό – και όχι μόνο στα αυτοκίνητα. Στο παραπάνω βιβλίο στην ίδια σελίδα αναφέρει: «…(η Wafeng) σήμερα παράγει ετησίως 60.000 οχήματα που διαθέτουν κάθε σύγχρονη πολυτέλεια, όπως δερμάτινα καθίσματα, πλήρη συστήματα εικόνας dvd κινεζικής κατασκευής, ενώ βγάζουν κατά την οδήγηση έναν απαλό βόμβο. Κι αν κοιτάξεις προσεκτικά αυτά τα καινούργια αυτοκίνητα μοιάζουν εκπληκτικά με τα jeep cherokee».
Έτσι, ξαναγυρίζουμε στην ανθρώπινη εργασία, αλλά με πολύ επαχθείς όρους για τον εργαζόμενο, που ανατρέπει όλες τις θετικές εργασιακές εξελίξεις στον τομέα. Αν όμως λάβουμε υπόψη μας τις αφανείς επιπτώσεις του αυτοματισμού της τεχνολογίας στον πολιτισμό, ίσως αυτό, παρά τις ανατροπές και την οδύνη που προκαλεί, να είναι προτιμότερο για το ανθρώπινο πνεύμα που θα βγει έτσι έξω από τα πλαίσια της επιβολής των μηχανών και του εφησυχασμού. Αλλά ακόμη και αυτό δεν θα διαρκέσει για πολύ χρόνο. Η Κίνα, ως νέος αναδυόμενος παράγοντας παγκόσμιας δύναμης, εκμηχανίζεται εντατικά “πατώντας” στην ήδη εξελιγμένη δυτική τεχνολογία και ο αχανής πληθυσμός της με την ιδιοσυστασία του εγγυώνται ταχύτατη ανάπτυξη.
Όλα αυτά καθιστούν προφανή την σύμπτωση τεχνολογίας, οικονομίας και γεωπολιτικής. Όμως ο υπεύθυνος και κοινωνικός άνθρωπος απουσιάζει δραματικά και δεν μπορεί να στηρίξει μία αληθινή δημοκρατία, παρά την υπερβολική έμφαση στα ατομικά δικαιώματα. Αλλά ακόμη και η υπερβολική έμφαση στα ατομικά δικαιώματα δεν αποτελεί διασφάλιση, απλώς διαστρεβλώνει όλο το πλέγμα εννοιών που είναι το υπόβαθρο της δημοκρατίας.
Ιωάννα Μουτσοπούλου
Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ
