ΤΟ ΣΤΥΛ ΩΣ ΕΧΘΡΟΣ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ (της Ιωάννας Μουτσοπούλου)

Το φαίνεσθαι με όλες τις προεκτάσεις του, όπως την μόδα με το ανάλογο έχειν, τη συμπεριφορά και ακόμη και ορισμένα προκαθορισμένα ψυχολογικά στοιχεία που λειτουργούν εν είδει θεάτρου, έχουν σαν σκοπό να δημιουργήσουν ένα στυλ που θα αναδείξει τη μοναδικότητα του ατόμου και θα το επιβάλει στους άλλους. Το ότι το στυλ αυτό είναι κοινό για όλους και επιβάλλεται από τα πρότυπα της εποχής δεν βάζει στους ανθρώπους καν τη σκέψη ότι, εφ’ όσον είναι κοινό, αποτελεί αναπόφευκτα και κάτι που τους βυθίζει ακόμη περισσότερο στην αφάνεια και την ανωνυμία. Το στυλ με τις άπειρες – και ανόητες εν πολλοίς – λεπτομέρειές του έχει καταλήξει τρόπος ζωής με απρόβλεπτες συνέπειες.

Ποιες θα μπορούσαν να είναι αυτές οι συνέπειες και από πού προέρχονται;

1)Η ανάγκη για στυλ δείχνει ότι ο παρών εαυτός μας φαίνεται φτωχός και η πραγματικότητά του απροσέγγιστη. Κάτι άλλο πρέπει να βρεθεί που να τον υποκαταστήσει, για να καλύψει ικανοποιητικά τα λίγα χρόνια της ζωής που ζει κανείς.

2)Είναι μεγάλο αυτό το ρήγμα, γι’ αυτό οι άνθρωποι προσπαθούν να το γεφυρώσουν θεραπευτικά με συμπεριφορές που υποκρίνονται ότι υπάρχει μία αυτοπεποίθηση ολοκληρωμένου εαυτού, που όμως είναι αβαθής και επιθετική.

3)Το στυλ αποτελεί μία έκφραση γοητείας, μία επιβολή στη συνείδηση των άλλων ανθρώπων και χρησιμοποιεί το φαίνεσθαι ως μοχλό, στερώντας τους τόσο την ελευθερία της διάκρισης όσο ακόμη και την ελευθερία των αισθήσεών τους. Όλοι ζουν σε μία αυταπάτη έντεχνα καλλιεργημένη από όλους.

4)Επειδή το στυλ επιχειρεί να συγκαλύψει τον ελλειμματικό εαυτό, γι’ αυτό ριζώνει βαθιά στη ζωή και τα πρότυπα που την κινούν, με συνέπεια το θέατρο της ζωής να εντείνεται και να βαθαίνει, οι ρόλοι αναλαμβάνουν -και με την ενσυνείδητη επιλογή των ανθρώπων πλέον- τη ζωή και ο εαυτός συρρικνώνεται δραματικά. Η ελευθερία αναφέρεται πια καθαρά στους ρόλους και όχι στον εαυτό. Δηλαδή, η εμμεσοποίηση είναι εξαιρετικά έντονη. Πάντοτε ο άνθρωπος παίζει κάποιον ρόλο στη ζωή του, η πραγματική ελευθερία και αυτογνωσία είναι ακόμη ανέφικτη. Αλλά στην περίπτωση αυτή κανείς χρησιμοποιεί το στυλ ενσυνείδητα, θέλει μέσω αυτού να γίνει κάτι άλλο από αυτό που είναι και το ξέρει.

5)Όταν η επικοινωνία γίνεται μέσω του στυλ, τότε οι άνθρωποι δεν επικοινωνούν πραγματικά, επικοινωνούν μόνον οι φευγαλέες σκιές που οι ίδιοι δημιουργούν. Η αληθινή επικοινωνία ήταν ανέκαθεν δύσκολη, αλλά υπό τέτοιες προϋποθέσεις είναι πλέον αδύνατη. Η τεχνολογία – που έχει γίνει και αυτή μέρος του στυλ της ζωής – δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο την επικοινωνία, γιατί την εμμεσοποιεί ακόμη βαθύτερα, την μαζικοποιεί λόγω της ευχέρειας που παρέχει για εύκολες επαφές, οι αριθμοί των επαφών κρύβουν την έλλειψη ποιότητάς τους και έτσι η κοινωνικότητα πεθαίνει. Μια μοναξιά μέσα στο πλήθος είναι η αλήθεια της ζωής στην εποχή μας.

Βέβαια, πάντοτε υπήρχε ένα είδος στυλ στην κοινωνία, αλλά λειτουργούσε περισσότερο ίσως στις πλουσιότερες και αργόσχολες κοινωνικές τάξεις. Στην εποχή μας έχει εξαπλωθεί σε όλα τα κοινωνικά στρώματα και καθορίζει τον τρόπο αντίληψης της ζωής. Του ατόμου προηγείται μία εικόνα, αυτή που έχει το ίδιο δημιουργήσει αντί του εαυτού του.

Και το στυλ επεκτείνεται και βαθαίνει με τα απαιτητικά πρότυπα ομορφιάς που έχουν καθιερωθεί και με την αμέριστη βοήθεια της ίδιας της επιστήμης για να τα φθάσει κανείς. Το σώμα του ανθρώπου έχει απαξιωθεί τόσο πολύ που έχει καταντήσει απλώς ένα μέσον για την επιτυχία, ένα αντικείμενο. Αλλά, εφ’ όσον και ο άνθρωπος θεωρεί τον εαυτό του ένα αντικείμενο προς θέαση, τότε πώς θα μπορούσε το αδύναμο σώμα να ξεφύγει από αυτήν τη μοίρα;

Αλλά το στυλ έχει διαφθείρει την ίδια την πολιτική, σαν να μην έφθανε ότι ήταν ήδη διεφθαρμένη. Ειδικοί επιστήμονες κατασκευάζουν την εικόνα των πολιτικών, για να απευθυνθούν στους λαούς με επιτυχία. Το ντύσιμο, οι κινήσεις και τα λόγια των πολιτικών είναι μελετημένα και κατασκευασμένα από ειδήμονες. Τα πρόσωπα έχουν εξαφανιστεί και η επικοινωνία γίνεται με εικόνες και αυταπάτες που απευθύνονται στον εύθραυστο ψυχισμό των ανθρώπων. Βέβαια, πάντοτε υπήρχαν άτομα που λειτουργούσαν έτσι, αλλά σήμερα υπάρχει πλήθος φιλόδοξων που βοηθιέται εν είδει βιομηχανικής παραγωγής.

Τι είναι το στυλ σε τελευταία ανάλυση; Μια μάσκα, μία ψευδής εικόνα αναντίστοιχη με την παρούσα πραγματικότητα. Πίσω από την μάσκα αυτή κρύβεται φόβος και κυριαρχικότητα. Αυτά τα δύο συχνά συνυπάρχουν. Επίσης, το στυλ συγγενεύει με την προπαγάνδα, γιατί και τα δύο προβάλλουν ένα ψεύδος για να επιβάλουν κάτι. Κάτω από την επιφανειακότητα των λέξεων μπορεί να βρει κανείς άπειρα νήματα που συνδέουν φαινομενικά ανόμοια πράγματα στην ουσία τους.

Η βασική αιτία που ο άνθρωπος προτιμά να κρυφτεί πίσω από μία κατασκευασμένη εικόνα είναι το ότι δεν είχε τη θέληση να ακολουθήσει αρχές στη ζωή. Οι αρχές, παρ’ όλο που είναι κοινές για όλους, απαιτούν την πρωτοτυπία της ανθρώπινης προσωπικότητας, την αναγνώριση του εαυτού του ως κοινωνικού όντος και ως δημιουργού της πορείας του. Αυτή είναι η πεμπτουσία των αρχών, μία καθολικότητα που απαιτεί τις καλύτερες δυνάμεις του ανθρώπου. Οι αρχές δεν είναι οι διάφορες ιδεολογίες που περιορίζουν τους ανθρώπους σε κλειστές σχολές σκέψης και συμπεριφοράς, σε ένα θέατρο κυριολεκτικά. Υπερβαίνουν τις ιδεολογίες. Φυσικά, οι ιδεολογίες ήταν αναπόφευκτο βήμα στην ιστορία, αλλά είχαν προφανώς τα όριά τους. Για να ολοκληρώσουμε τα περί αρχών, θα πρέπει να τεθεί μία ερώτηση: Ποια η διαφορά ανάμεσα στις αρχές και το στυλ, αφού και το στυλ είναι τρόπον τινά μία «αρχή»; Οι αρχές απαιτούν από το άτομο να έχει αληθινή επαφή με τον εαυτό, κάποια ανιδιοτέλεια και βούληση να τις ακολουθήσει, ενώ το στυλ απαιτεί, αντιστρόφως, από το άτομο να ξεχάσει τον εαυτό του, να υποκύψει στις επιθυμίες του και τη μαζικότητα και να επιβληθεί ιδιοτελώς στους άλλους. Δηλαδή, λειτουργούν διαμετρικά αντίθετα.

Ο ατομισμός της εποχής μας έχει πια ξεπεράσει το άτομο, το έχει εξαφανίσει μέσα σε εικόνες λήθης. Η συλλογικότητα, από το άλλο μέρος, ήταν πάντοτε προβληματική, δεν έγινε ποτέ αντιληπτή στην ουσία της. Ήταν μόνον μία ανάγκη για το ανήκειν κάπου, παρείχε προστασία στα άτομα και ήταν μια επωφελής οργάνωση πολλών ατόμων, η οποία όμως τελικά τα απορροφούσε και τα εξαφάνιζε. Πέρα από τη δύναμη της οργάνωσης τίποτε άλλο δεν διαφαινόταν. Αλλά το άτομο θα βρει την ουσία του στο ενύπαρκτο νήμα που το συνδέει με τη συλλογικότητα χωρίς να αναιρείται το ίδιο, γιατί η συλλογικότητα είναι κυρίως ιδιότητα και όχι πλήθος. Και αυτό θα το κάνει μόνο του με όλες του τις δυνάμεις, η οργανωμένη «συλλογικότητα» δεν μπορεί να το κάνει αντ’ αυτού, γιατί απλώς αποτελεί μία μαζικότητα, πλήθος, και όχι αληθινή συλλογικότητα. Η πορεία για την ανάδειξη της ατομικότητας και της ατομικής ελευθερίας δεν έχει καμμία σχέση με τον ατομισμό και τις στρεβλώσεις του.

Ιωάννα Μουτσοπούλου

Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ

22/1/2019