IΔΕΟΛΟΓΗΜΑΤΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΙΔΕΩΝ: ΜΙΑ ΔΥΣΑΡΕΣΤΗ ΑΛΗΘΕΙΑ (της Ιωάννας Μουτσοπούλου)

Ο αιώνας που πέρασε ήταν ένας αιώνας που χαρακτηρίστηκε από την κυκλοφορία και την επιρροή ορισμένων μεγάλων ιδεών, κυρίως αυτών που προβλήθηκαν σαν ομάδα στην Γαλλική Επανάσταση – μια και χωριστά ήταν γνωστές από παλιά. Ασχέτως του πώς εκφράστηκε αυτή η επιρροή τότε και πώς εξελίχθηκε έκτοτε η αντίληψη των ανθρώπων γι’ αυτές τις ιδέες, η αλήθεια είναι ότι αποτελούν έναν κεντρικό πόλο προσπάθειας του ανθρώπου ως όντος προικισμένου με την ιδιότητα της συλλογικότητας.

Τι αποκαλύφθηκε όμως με αυτήν την προσπάθεια; Φάνηκε καθαρά ότι ο άνθρωπος υπήρξε ώς τώρα ανώριμος και ανίκανος να τις προσεγγίσει ορθά για την εποχή του. Αυτές οι ιδέες είναι τόσο μεγάλες και θεμελιώδεις, είναι τόσο μακρινός ο ορίζοντας για την εκπλήρωσή τους, που μεγάλες διαστρεβλώσεις γίνονται στο όνομά τους είτε σκόπιμα είτε αθέλητα.

Έτσι, δημιουργήθηκαν τα ιδεολογήματα. Όχι μόνον απλώς ατελείς προσεγγίσεις στις Ιδέες που ήταν αναπόφευκτες, αλλά και προσαρμογή των ιδεών στις ιδιοτελείς επιθυμίες των ανθρώπων. Άλλοτε είναι η επιδίωξη του απεριόριστου των επιθυμιών που παρουσιάζεται ως ελευθερία, πράγμα που ενισχύει τον ανταγωνισμό και την ανισότητα. Άλλοτε είναι η επιβεβαίωση της αθωότητας και της ηθικής υπεροχής μέσω επιπόλαιης επίκλησης της αδελφοσύνης, πράγμα που αποδυναμώνει τους ανθρώπους και τους καθιστά ανυπεράσπιστους απέναντι σε ένα απαιτητικό και εχθρικό περιβάλλον. Άλλοτε ο φθόνος επικαλυμμένος με την ισότητα, πράγμα που διαστρεβλώνει το αληθινό νόημα της ισότητας και τις προοπτικές της. Τα παραδείγματα θα μπορούσαν να είναι πάμπολλα σε αυτές τις τρεις διαστρεβλώσεις. Αποτελούν είδωλα ισχυρά και συχνά τροφοδοτούν την όποια εξουσία με δικαιολογίες ιδεολογικές. Π.χ. Η δύση πρόβαλε σε υπερβολικό βαθμό την ελευθερία χωρίς όμως καμμία αληθινή κατανόηση και χωρίς την αναγκαία συνάφεια με τις άλλες δύο ιδέες. Κάθε επιθυμία, έστω και χωρίς λογική, έπρεπε να είναι «ελεύθερη». Η ίδια η επιθυμία αποτελούσε την λογική της ύπαρξης. Βέβαια, για την αληθινή ελευθερία τίποτε δεν είναι υπερβολικό, όμως στο επίπεδο των ειδώλων, όπου ο άνθρωπος την έχει κατεβάσει, τα περισσότερα ήταν υπερβολικά και την διέστρεφαν. Η λογική βρίσκεται πάντοτε στη φύση της σχέσης και το νόημά της. Το παράλογο βρίσκεται στη ρηγμάτωση των σχέσεων και στο ασύνδετο. Η αδελφοσύνη και η ισότητα αποτέλεσαν το κέντρο για άλλες χώρες, αλλά το ιδεολόγημα βρισκόταν στο ότι αυτές δεν μπορούν να είναι μία επιβεβλημένη ισοπέδωση των πάντων σε επίπεδο ειδώλων, δεν κατανοήθηκε ότι υπάρχει πάντοτε μία εκ των πραγμάτων διαφοροποίηση συνειδήσεων, μια φυσική και όχι αναγκαστική «ιεράρχησή» τους αλλά με ανοιχτό τον ορίζοντα της εξέλιξής τους, εσωτερικές ποιότητες που διαφοροποιούνται και σαν ιδιαιτερότητες και σαν ηθική έκφραση. Οι ιδέες εκφράζουν κρυμμένες δυνατότητες και ανάγκες αλλά σε καμμία περίπτωση δεν σημαίνουν ότι όλα είναι αμέσως δυνατά.

Σήμερα, στη δύση υπάρχει μία προσπάθεια σύμμειξης αυτών των τριών, αλλά όχι σε λογικό συσχετισμό, μα σαν παράλληλες πορείες που δεν τέμνονται πουθενά. Η ελευθερία της επιθυμίας διατρέχει ακώλυτα τη δική της πορεία και η αδελφοσύνη με την ισότητα έρχονται να αποτελέσουν το ιδεολογικό έρεισμα για την αποδοχή των μεγάλων ανθρώπινων ροών από την ανατολή. Αυτά όμως  τα δύο δεν μπορούν να συμπέσουν.  Όσοι μπορούν να είναι «ελεύθεροι» θα είναι, αλλά οι περισσότεροι θα υποστούν τον τρομερό περιορισμό λόγω:

α) της οικονομικής ανισότητας,

β) του ολοκληρωτισμού των επιθυμιών των υπολοίπων, γιατί οι επιθυμίες λειτουργούν αναγκαστικά στο επίπεδο της δυνάμεως και όχι της ποιότητας, επομένως τείνουν στην επιβολή και

γ) των πληθυσμιακών αλλαγών που έχουν μεγάλη ένταση ποσότητας αλλά και ποιότητας.

Αυτό αποτελεί, πλέον, ένα ισχυρό σύμπλεγμα ιδεολογημάτων, γιατί δεν κατανοεί ούτε τον χρόνο ούτε τις εμπλεκόμενες ποιότητες ούτε τους συσχετισμούς, τα διακυβεύματα και τις αληθινές ανάγκες. Σκόρπιες εικόνες των ιδεών, φαντασιώσεις ιδανικών χωρίς βάθος, ψυχολογισμοί και πεποιθήσεις με παράλληλη διατήρηση των ατομικών και συλλογικών ιδιοτελειών συνθέτουν το ιδεολογικό πεδίο σήμερα περισσότερο, ίσως, από κάθε προηγούμενη εποχή.

Αλλά θα πρέπει και η ιδιοτέλεια να ερμηνευθεί πληρέστερα και να μη μείνει μόνον στο πεδίο του υλικού συμφέροντος, πρέπει να συμπεριλάβει και το ψυχολογικό, ώστε να αποκαλυφθεί το μέγεθος της ιδεολογηματικότητας και του κινδύνου που προκύπτει από αυτήν. Τα ιδεολογήματα έχουν κάτι από τον χαρακτήρα της θρησκευτικότητας, ακολουθούνται και υποστηρίζονται με θρησκευτική ευλάβεια, αποτελούν κυριολεκτικά την σφραγίδα μιας ορθότητας και αθωώνουν ο,τιδήποτε που γίνεται με την επίκλησή τους. Στη δημοκρατία είναι το κοινοβούλιο και η συζήτηση, στην αδελφοσύνη είναι η άκριτη υποχώρηση σε οποιονδήποτε, στην ισότητα είναι η απαίτηση, στην ατομικότητα η κυριαρχία της επιθυμίας ως αυτοπροσδιορισμού κ.ο.κ. Είναι όμως τόσο τυποποιημένα που η αληθινή σκέψη και, επομένως, και η αληθινή συζήτηση παύουν. Η ουσία της υποκρυπτόμενης ιδέας διαστρεβλώνεται, εξαντλείται σε εξωτερικούς τύπους και ενισχύει κάθε είδους εξουσία, τελικά. Το κοινοβούλιο και οι αδιέξοδες και παραπλανητικές συζητήσεις αποτελούν την απόλυτη δημοκρατία, η έλλειψη διάκρισης, προστασίας και απόρριψης της αντικοινωνικότητας αποτελούν την ιδανική εικόνα της ενωμένης ανθρωπότητας, η απαιτητικότητα για εξίσωση χωρίς αξιακά κριτήρια είναι η μόνη αναγνωριζόμενη έκφραση της ισότητας. Αυτή όλη η κατάσταση είναι και η κορωνίδα του ατομισμού, γιατί μόνον ο ακραίος ατομισμός αρνείται  να αντιληφθεί τη συνάφεια όλων αυτών και τις συνέπειές της.

Οι ιδέες ξεχάστηκαν, αλλά αποτελούν τόσο θεμελιώδεις δυναμικότητες και ανάγκες της ζωής που δεν μπορεί αυτή η λήθη να διαρκέσει για πάντα. Μόνον που το ξύπνημα θα είναι οδυνηρό και θα απαιτηθεί μία ριζική θεραπεία. Ποια θα είναι αυτή η θεραπεία δεν το ξέρουμε. Οι συνθήκες θα προτείνουν τις πιθανές λύσεις και τους τρόπους των λύσεων. Όμως το κυριότερο όλων είναι να υποχωρήσουν τα ιδεολογήματα μπροστά στις ιδέες, να πάψουν οι αυταπάτες και να ατενίσουν οι άνθρωποι με ευθύνη και υπομονή το μέλλον. Η ευθύνη επιβάλλει την υπομονή και η υπομονή την εργασία μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο. Τίποτε δεν μπορεί να αποκτηθεί πραγματικά χωρίς κόπο. Όποιος ονειρεύεται μια εύκολη κατανόηση και κατάκτηση είναι αφελής και επικίνδυνος. Όταν ακόμη και μια απλή βουνοκορφή απαιτεί τις δυνάμεις και τις εξειδικευμένες προετοιμασίες του ανθρώπου για να κατακτηθεί, τότε ας αναλογιστεί κανείς πόσο περισσότερες δυνάμεις απαιτούνται για την κατάκτηση της εσωτερικότητάς του. Γιατί οι ιδέες είναι η εσωτερικότητά μας και όχι τα είδωλα. Και αυτό πρέπει να αποτελέσει ένα κεντρικό ζήτημα για σκέψη από όλους μας.

Ιωάννα Μουτσοπούλου

Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ

5/7/2018

ΦΩΤΟ : wikiart.org