1

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΛΟΓΟΣ (της Ιωάννας Μουτσοπούλου)

Η σχολή του Πλάτωνα – ψηφιδωτό από την Πομπηία

Στη δημοκρατία έχουμε αναφερθεί συχνά, αλλά καθόλου στην έννοια του διαλόγου που είναι στοιχείο της δημοκρατίας. Πολύς λόγος γίνεται για τον διάλογο, αλλά αυτός ο λόγος είναι παραπειστικός και αγνοεί επιδεικτικά τις προφανείς πραγματικότητες της ζωής αλλά και της εποχής μας.

Τι σημαίνει ο διάλογος; Μια συζήτηση που γίνεται για τους τύπους, ενώ οι αποφάσεις είναι προειλημμένες, τα συμφέροντα είναι οι ρυθμιστές τους και κανείς δεν υπολογίζει το κοινό καλό; Αυτή η παρανόηση είναι το πάθημα της σύγχρονης «δημοκρατίας», που ταυτίστηκε με τον εξωτερικό αυτό τύπο, ενώ η πραγματικότητά της κινείται στο αντίθετο φάσμα της πολιτικής. Δεν θα πούμε ότι το αντιπροσωπευτικό σύστημα δεν ήταν αληθινή δημοκρατία, γιατί η αληθινή δημοκρατία, ούτως ή άλλως, δεν είναι προς το παρόν δυνατή επειδή και οι άνθρωποι είναι αναντίστοιχοι προς αυτήν. Θα πούμε όμως ότι η σημερινή δημοκρατία (με τα εισαγωγικά της) δεν οδηγεί στην αληθινή (έχει αντίθετη κατεύθυνση) αλλά και ότι δεν είναι καν αντιπροσωπευτικό σύστημα, γιατί δεν αντιπροσωπεύει την κοινωνία αλλά προσωπικά και επιμέρους συμφέροντα με πλήρες χάσμα ανάμεσα στην κοινωνία και την ισχύ.

Γιατί λοιπόν, ενώ αυτά είναι πλέον προφανή, προβάλλεται τόσο συχνά και υπερβολικά το στοιχείο του διαλόγου ως της δημοκρατικής κορωνίδας; Για δύο λόγους:

α) Για να διατηρηθεί η επίφαση της ύπαρξης δημοκρατίας, ως αντίθεση προς την απολυταρχία όπου η συζήτηση και η έκφραση γνώμης ήταν αδύνατη, Αυτές οι εντυπώσεις από το παρελθόν έχουν τέτοιες ρίζες στην μαζική εντύπωση, που χρησιμοποιούνται υποσυνείδητα για να δημιουργείται η επίφαση μιας προόδου που είναι καλύτερη από το παρελθόν. Ζούμε δηλαδή με επιφανειακά κριτήρια του μακρινού παρελθόντος, ενώ με λίγη προσοχή θα διαπιστώναμε εύκολα ότι η συμμετοχή του λαού στο πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι εξακολουθεί να είναι αδύνατη και να παραμερίζεται ακριβώς όπως και τότε, μόνον που τώρα μπορεί κανείς να εκτονώνεται λεκτικά ή μέσω των κομματικών του «εκπροσώπων». Όμως το να μην ακούει κανείς τις αληθινές ανάγκες, το να θεωρεί ότι το ανήκειν σε μία ελίτ (οποιαδήποτε από όσες υπάρχουν) είναι δικαίωμά του και δικαιολογία για την αδιαφορία του είναι βαθιά αντιδημοκρατικό και δείχνει έλλειψη εσωτερικού διαλόγου, δηλαδή λείπει το συνδιαλέγεσθαι μεταξύ του εαυτού και της συλλογικότητας, η αναγνώριση της συλλογικότητας ως προσδιορισμού της ατομικότητας.

β) Για να εμποδίζεται η όποια διαμαρτυρία της κοινωνίας, η οποία κινείται έξω από τις τυπικές συζητήσεις των αρμόδιων πολιτειακών οργάνων ή έξω από ορισμένα τυπικά πλαίσια. Η συζήτηση θεοποιήθηκε τόσο ώστε, εφ’ όσον αυτή υπάρχει, τότε ο,τιδήποτε άλλο είναι και έκνομο και εκτός πραγματικότητας. Το κυριότερο όμως είναι ότι καλλιεργείται η αντίληψη μιας δημοκρατίας που είναι ένας ατέλειωτος διάλογος όλων με όλους, αλλά όπου ο λαός και οι ανάγκες του δεν παίζουν κανέναν απολύτως ρόλο στην πραγματική λήψη αποφάσεων. Αυτές οι αποφάσεις λαμβάνονται επί του λαού, αλλά ούτε από τον λαό ούτε υπέρ αυτού, όπως απαιτεί το άρθρο 1 του Συντάγματος περί λαϊκής κυριαρχίας. Και αυτό είναι η μεγαλύτερη αποτυχία της σημερινής δημοκρατίας, γιατί ακόμη και ως αντιπροσώπευση ήταν ένα σκαλοπάτι προς την αληθινή δημοκρατία.

Αυτό έχει συμβεί, επειδή οι περισσότεροι άνθρωποι επιζητούν πάντοτε μία τυπική διαδικασία (θεσμό) όπως τον διάλογο που θα διασφαλίσει τα δικαιώματά τους, αλλά καμμία σημασία δεν δίνουν στο κινούν αίτιο και την κατεύθυνση που δίνουν τα υποκείμενα στις εξελίξεις. Η δημοκρατία, όπως έχουμε ξαναγράψει, δεν είναι μόνον μία τυπική διαδικασία, αλλά κυρίως είναι μία διαδικασία υποκειμενική και, αν λείπει το υποκείμενο ή αν τα κίνητρα του υποκειμένου είναι σαθρά, τότε και η διαδικασία θα φθίνει μέχρι του σημείου που να είναι άχρηστη και ίσως να αποκτήσει και αντίθετο πρόσημο, δηλαδή αντιδημοκρατικό. Τα υποκείμενα αυτά μπορεί να είναι τα κρατικά όργανα, οι πολιτικοί και άλλοι παράγοντες, αλλά και ο ίδιος ο λαός στα διαιρεμένα συμφέροντά του.

Υπό μία τέτοια οπτική, μπορεί κανείς να ορίσει διαφορετικά τον διάλογο και τα προαπαιτούμενά του και τότε θα διαπιστώσει ότι δεν υπάρχει διάλογος όταν τα μέρη του δεν ακούνε, όταν δεν μπορούν να αντιληφθούν το κοινό καλό, και όταν στη λήψη αποφάσεων υπερισχύει πάντοτε ο ισχυρός, γιατί τότε ο νόμος μοιάζει με έναν ιστό αράχνης που πιάνει μόνον τα μικρά έντομα, γιατί τα μεγάλα έχουν τη δύναμη να τον σχίσουν (όπως είπε ο Ανάχαρσις). Θα προσθέσουμε ότι όχι μόνον ο νόμος αλλά ολόκληρη η πολιτεία σταδιακά θα μοιάζει με έναν τέτοιο ιστό, πράγμα που βλέπουμε ήδη μπροστά στα μάτια μας.   Θα χρειαζόταν πλέον μία σφαιρική αντίληψη των κοινωνικών πραγμάτων για να βρεθούν οι όροι της δικαιοσύνης και δεν είναι κατάλληλη η κατάτμηση του κοινωνικού γίγνεσθαι σε μικρά γεγονότα, γιατί αυτά είναι συνήθως παραπλανητικά, αν πρόκειται να κρίνουμε τόσο μεγάλα θέματα όπως η δημοκρατία και η δικαιοσύνη. Στην κατάτμηση πάντοτε υπερισχύει ο δυνατός και αποσιωπάται η ευθύνη του, γιατί αυτός έχει μεγάλη δυνατότητα ελέγχου των θεσμών με συνέπεια να μην του επιρρίπτονται οι ευθύνες του και, έτσι, να απομένουν μόνον οι επιμέρους ευθύνες των πολλών. Και όσο οι δυνατότητες για δημοκρατία πεθαίνουν, τόσο περισσότερη επίκληση γίνεται στο όνομά της που έτσι σταδιακά απαξιώνεται. Η αναγκαία σφαιρική αντίληψη είναι ο τρόπος αντίληψης της ζωής, των σκοπών της, των οραμάτων, της φύσης της συλλογικότητας και των κοινωνικών διεργασιών σε σχέση με όλα αυτά. Αν φαίνονται πολλά, θα πρέπει να πούμε ότι δεν είναι, ότι αποτελούν απλώς την ανάλυση της μιας και μόνης ηθικής και βιώσιμης επιλογής: μιας σχετικής ανιδιοτέλειας που θα μας δώσει τον ενεργό και υπεύθυνο πολίτη.

Ιωάννα Μουτσοπούλου

Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ

23/5/2018

 ΦΩΤΟ : el.wikipedia