(3ο μέρος του άρθρου «Το πρόβλημα της οικογένειας»)
1)Η οικογένεια χρησιμοποιήθηκε ως έννοια από τον πολιτικό λόγο συχνά με σκοπό τη χειραγώγηση των ανθρώπων και τον εγκλωβισμό τους σε περιορισμένης υφής ρόλους, είτε για να αποτραπεί η ενασχόλησή τους με τα κοινά, είτε για να προσεγγιστούν συναισθηματικά και να επηρεαστούν πολιτικά. Έτσι, το είδωλο της οικογένειας αυξανόταν σε βάρος της αληθινής φύσης της, η οικογένεια παρουσιάστηκε ως ένα πεδίο υπέρτατου καθήκοντος και διαστρεβλώθηκε η ουσία της. Το καθήκον φαίνεται σαν ένα βάρος, κάτι που πέφτει πάνω στους ώμους του ανθρώπου και τον ταλαιπωρεί. Ενώ θα έπρεπε να μην είναι έτσι. Βέβαια, προβάλλεται το επιχείρημα ότι, όταν η οικογένεια λειτουργεί έτσι όπως ήταν παλαιότερα, τότε και η κοινωνία λειτουργεί καλύτερα. Να, όμως, που αποδείχθηκε το αντίθετο στην πράξη. Η οικογένεια δεν μπόρεσε να αντισταθεί στην σύγχρονη λαίλαπα, πράγμα που δείχνει ότι κάτι δεν ήταν σωστό στη λειτουργία της. Κάτι εσωτερικό, ψυχολογικό, που υπέσκαψε σε μήκος χρόνου τα θεμέλια αυτού του θεμελιώδους θεσμού ή ανάγκης, κάτι ευάλωτο μπροστά στις σειρήνες μιας νέας αυταπάτης. Είχε λησμονηθεί ότι ο άνθρωπος είναι ψυχολογικό ον και διαθέτει συνείδηση, η οποία είναι η βάση όλων των πραγμάτων. Αν η συνείδηση δεν αγγίζεται βαθιά και προσκολλάται κανείς κυρίως στο φαίνεσθαι, τότε κάποτε αυτή θα εκδικηθεί με απροσδόκητους τρόπους – και το έκανε με το χάος που προέκυψε, όπου οι τυχαίες επιθυμίες απέρριψαν το νόημα ως εξαρχής εχθροί του και παρουσιάστηκαν ως κάτι που θα έσπαγε την βαρετή συνήθεια. Το βαρετό αναδύεται όταν τα φαινόμενα παίζουν τον κυρίαρχο ρόλο, όταν λείπει το ενεργό νόημά τους.
Τα κοινωνικά πρότυπα υπήρξαν διχαστικά. Υπήρξαν ταυτόχρονα δύο βασικοί πόλοι ζωής, ταυτόχρονοι και αλληλοαναιρούμενοι:
α)Η οικογένεια που αποτελούσε την ψυχολογική και φυσική μέσω αναπαραγωγής ολοκλήρωση και προστασία του ατόμου, αλλά με την μονομέρειά της απορρόφησε ένα καθηκοντολογικό βάρος και μία δυσαρέσκεια, επειδή η ελευθερία του ατόμου μέσα της χανόταν.
β)Η σεξουαλικότητα που υπερδιογκώθηκε και απορρόφησε κάθε προσδοκία για ελευθερία και για ατομικό προσδιορισμό και η οποία δεν ήταν δυνατή μέσα στην οικογένεια.
Αλλά κάθε υπερδιόγκωση και μονομέρεια εγκυμονεί κινδύνους, γιατί λειτουργεί σε βάρος κάθε άλλης πλευράς της ζωής και ενάντια στο μέλλον. Το καθήκον στερούσε τη χαρά και την ελευθερία. Η ελευθερία, από το άλλο μέρος, δεν μπορούσε να είναι αποτέλεσμα των τυχαίων επιθυμιών, είναι κάτι πολύ πιο σοβαρό του οποίου ο σεξουαλικός τομέας δεν μπορεί να γίνει αποκλειστικός ούτε καν κύριος φορέας. Επειδή η ελευθερία είναι στενά και αναγκαστικά συνυφασμένη με την ευθύνη, εξαφανίζεται όπου αυτή η ευθύνη δεν υπάρχει ή δεν ερμηνεύεται σωστά. Και δεν είναι μόνον η ευθύνη αλλά η όλη αντίληψη του εαυτού και της φύσης του που λείπουν για να είναι κανείς αληθινά ελεύθερος.
Σε όποια πλευρά και να δινόταν το βάρος το αποτέλεσμα θα ήταν καταστροφικό, γιατί ο τρόπος που γινόντουσαν αντιληπτά αυτά τα δύο δυναμικά της ζωής ήταν λανθασμένος. Και η ανάμειξή τους είναι το ίδιο καταστροφική, γιατί δύο λάθη δεν μπορούν σαν άθροισμα να δημιουργήσουν κάτι ορθό. Θα χρειαζόταν ένας επαναπροσδιορισμός μέσα στον άνθρωπο, αλλά αυτός είναι ακόμη δυσκολότερος σήμερα λόγω του υπάρχοντος χάους.
Το να φανταζόμαστε ότι απλώς με τείχη και περιορισμούς θα σώσουμε την οικογένεια είναι φρούδα ελπίδα και ανάξια για την ανθρώπινη αξία. Το βασικό πρόβλημα των ανθρώπων είναι, μαζί με την ανικανότητα αγάπης που ήδη αναλύσαμε, η αντίληψη της ελευθερίας ως ασυδοσίας, είτε είναι παραδοσιακοί είτε φιλελεύθεροι την αντιλαμβάνονται με όμοιο τρόπο, μόνον που ο πρώτος τη φοβάται σε οποιαδήποτε μορφή επειδή ακριβώς την ταυτίζει με την ασυδοσία, ενώ ο δεύτερος την επιδιώκει ακριβώς με αυτή τη μορφή της. Αυτή η αντίληψη είναι βόμβα στα θεμέλια της ζωής μας, γιατί έχουμε βαθιά ανάγκη αφ’ ενός μεν για ελευθερία και αφ’ ετέρου για τη σταθερότητα και τη συνεκτικότητα της αγάπης και όσο δεν κατανοούμε τη φύση της ελευθερίας, τη βαθιά συνδεδεμένη με την ευθύνη, τόσο θα προσκρούουμε στα βράχια της αποτυχίας. Οι έννοιες πρέπει επειγόντως να επαναπροσδιοριστούν.
Εξάλλου, αν η οικογένεια ήταν σωστή παλιότερα, τότε και οι άνθρωποι θα ήταν καλύτεροι και θα είχαν εμποδίσει τόσο το προφανές κοινωνικό χάος του σήμερα όσο ακόμη και το ξέσπασμα των δύο παγκόσμιων πολέμων του προηγούμενου αιώνα. Αλλά δεν έγινε έτσι.
Εδώ μπορεί να αντιπαρατεθεί και το ότι στο παρελθόν δεν προβαλλόταν μόνον η οικογένεια σαν πρότυπο αλλά και η πατρίδα, ότι η οικογένεια δεν μονοπωλούσε το ενδιαφέρον. Όμως αυτή είναι μόνον μία επιφανειακή αλήθεια, γιατί ο άνθρωπος ωθείτο να εξαντλήσει τα πνευματικά του αποθέματα αποκλειστικά στην οικογένεια και την προσωπική του ζωή και μάλιστα με κριτήρια αβαθή, ενώ η συμμετοχή του στα κοινά (δηλαδή, για το καλό της πατρίδας του) εμποδιζόταν με αυταρχισμό και άλλους τρόπους, όπως ακριβώς συμβαίνει και σήμερα. Η πατρίδα με αυτόν τον τρόπο παρέμεινε ένα είδωλο το οποίο αυτός υπηρετούσε μόνον όταν του ζητιόταν είτε από τις συνθήκες π.χ. πολέμου είτε από τους κυβερνώντες που ήσαν δήθεν οι αυθεντίες στον τομέα αυτό, ενώ στην πραγματικότητα ταύτιζαν τα συμφέροντα της πατρίδας με τα δικά τους. Στο μεταξύ όμως διάστημα η πατρίδα για τον άνθρωπο δεν υπήρχε ζωντανή, η αίσθηση της συλλογικότητας και της ευθύνης απέναντί της ήταν απούσα σε μεγάλο βαθμό, πράγμα που αποδείχθηκε και από την εξέλιξη της κατάστασης. Το ενδιαφέρον πρέπει να είναι συνεχές και ενεργό και όχι περιστασιακό για να είναι αληθινό, αλλοιώς προετοιμάζει κανείς την επόμενη κρίση παρά τις εξαγγελίες και τις κατά καιρούς συναισθηματικές εξάρσεις.
Πέραν αυτού, ο ίδιος ο περιορισμός του ενδιαφέροντός μας μόνον στη δική μας πατρίδα όποια και να είναι οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στις μελλοντικές συγκρούσεις μεταξύ των πάμπολλων πατρίδων του κόσμου. Το γεγονός αυτό – που δεν είναι πλέον ένα απλό σενάριο – εκτυλίσσεται ήδη μπροστά στα μάτια μας.
2) Οικογένεια και Θρησκεία
Ούτε η θρησκεία (εννοώντας το σύνολο των ανθρώπινων θρησκευτικών αντιλήψεων στον κόσμο) κατάφερε ως κυρίαρχη έννοια του παρελθόντος να γεφυρώσει τον άνθρωπο με την Καθολικότητα της Ύπαρξης. Παρέμεινε ρυθμιστικά στο μικροκοινωνικό επίπεδο όπως για την οικογένεια και αφηρημένα στο θεωρητικό περί Θεού. Έτσι, το χάσμα ανάμεσά τους ήταν αβυσσαλέο και χωρίς κατανόηση από τους ανθρώπους των αναγκαίων αρχών και ιδεών που θα γεφύρωναν σταδιακά αυτό το χάσμα, με αδυναμία να αντιμετωπίσουν τις ποικίλες προκλήσεις και ερωτήματα της εποχής μας, όπως αυτό για τη φύση της ελευθερίας, της αγάπης, της δύναμης, της πολιτικής, της σεξουαλικότητας, της ευθύνης και τόσων άλλων ρίχνοντας συχνά λάδι στη φωτιά του μίσους και των θρησκευτικών συγκρούσεων και πολέμων.
3) Οικογένεια και Διακυβέρνηση. Θα ρωτούσε κανείς τι σχέση μπορούν να έχουν η οικογένεια με τη διακυβέρνηση. Κι όμως έχουν. Πολλά από τα ζητήματα αυτά δεν μπορούν να επιλυθούν, αν δεν επιλυθούν και άλλα κοινωνικά ζητήματα – και όχι μόνον τα οικονομικά. Για παράδειγμα, ο καταιγισμός που δέχεται ένα παιδί (αλλά και ένας μεγάλος) από τις διαφημίσεις και την τηλεόραση τον καιρό της ανάπτυξής του είναι πολύ μεγάλος και δυσβάσταχτος, γιατί ασκεί τρομερή πίεση πάνω του προς ορισμένα πρότυπα και κατευθύνσεις, καταναλωτική, σεξουαλική, επιθετική, επιθυμησιακή κτλ. Αυτό δεν μπορεί να το αντισταθμίσει μία οικογένεια, ακόμη και του παραδοσιακού τύπου. Ούτε καν οι ίδιοι οι ενήλικοι δεν μπορούν να το αντέξουν. Το οικονομοποιημένο μοντέλο ζωής έχει αναπόφευκτα τέτοιες παρενέργειες και για να αποφευχθούν, πρέπει να ενδιαφερθούν όλοι γι’ αυτό, δηλαδή να γίνουν ενεργοί πολίτες. Έτσι προκύπτουν οι ευθύνες που αναφέρθηκαν και πιο πριν. Όταν πάσχει όλη η κοινωνία, τότε κάποια ώρα θα πληγούν και τα μικρότερα τμήματά της, όπως η οικογένεια. Η ανάμνηση μιας παλαιότερης εποχής – και μάλιστα η επιλεκτική ανάμνηση που παραγνωρίζει τα πολλά ανθρώπινα δράματα που συνέβαιναν τότε – είναι υποκριτική, γιατί ακριβώς εκείνη η εποχή με τα μειονεκτήματά της προετοίμασε τον δρόμο μέχρι το σήμερα. Απλώς, οι άνθρωποι παραπαίουν αντιδραστικά ανάμεσα στα άκρα μέχρι που κάποτε φθάνει μια βαθιά και οριστική κρίση κατόπιν τόσων συσσωρεύσεων και αρνήσεων. Και θα πρέπει σήμερα (και όχι αργότερα, γιατί δεν έχουμε χρόνο) να αποφασίσουμε τι εννοούμε με τον όρο «οικογένεια»: το είδωλό της ή την ζωντανή οικειότητα μέσα μας; Αλλά προτιμάμε σκέτο το είδωλο, γιατί είναι πιο εύκολο και δεν θα μας αγγίξει βαθιά. Εν ολίγοις, πρέπει να κατανοήσουμε ότι χωρίς να γίνουμε καλύτεροι και πιο ακέραιοι άνθρωποι, δεν θα μπορέσουμε να φτιάξουμε καλύτερες οικογένειες.
Το κάθε θέμα του παρόντος θα απαιτούσε πολύ μεγάλη ανάλυση και μάλιστα από ανθρώπους διαφορετικών αντιλήψεων, για να είναι το αποτέλεσμα πολυπρισματικό όπως είναι η ίδια η ζωή. Ωστόσο, επιχειρήσαμε μία σύντομη παράθεση διαφόρων προβλημάτων, για να αναδειχθεί καλύτερα ότι το πρόβλημα είναι περισσότερο εσωτερικό του ανθρώπου και ότι τα φαινόμενα που βλέπουμε μπροστά μας είναι τα αναπόφευκτα αποτελέσματα αυτής της ελλειμματικής εσωτερικής κατάστασης.
Τι θα γίνει, λοιπόν; Υποθέτουμε ότι, απλώς, ο καθένας θα προσπαθεί να διευθετήσει παροδικά το πρόβλημά του για όσο διαρκεί η σύντομη ζωή του: ορισμένοι θα ζουν με ωραιοποιημένες αναμνήσεις μιας άλλης εποχής χωρίς να κατανοούν ουσιαστικά τα αίτια του παρόντος, άλλοι θα αισθάνονται ελεύθεροι επειδή θα ταυτίζουν την ελευθερία με το χάος, άλλοι θα συντηρούν τη ζωή τους προσπαθώντας να συνταιριάξουν διάφορα ασυμβίβαστα στοιχεία μέσα τους και άλλοι θα περιμένουν ότι τα χρήματα θα λύσουν όλα τα προβλήματα, μέχρις ότου όλα καταρρεύσουν και αναγκαστούμε να ξαναφτιάξουμε μια αληθινότερη κοινωνία – αν και ούτε τότε θα είναι σίγουρο ότι θα το κάνουμε, μια και ακόμη και μετά τους δύο αιματηρότατους παγκόσμιους πολέμους του 20ού αιώνα, αντί να μάθουμε από τα λάθη μας, φτιάξαμε ακόμη χειρότερες κοινωνίες. Θα έπρεπε σήμερα να είμαστε σε θέση να μιλάμε για τη χαρά του μέλλοντος χωρίς να μας εξαναγκάζουν σε αυτό τα προβλήματα του παρόντος. Αλλά σε μια τόσο προβληματική εποχή δεν είναι δυνατόν να μιλά κανείς για το μέλλον αγνοώντας τα εμπόδια στο δρόμο του, αυτό θα ήταν αληθινή ουτοπία. Και το χειρότερο εμπόδιο είναι ότι ο άνθρωπος ούτε μπορεί να φανταστεί και κυρίως ούτε θέλει το μέλλον, απλώς κάνει προβολή των επιθυμιών και των φόβων του παρόντος σε αυτό. Σπέρνει δυστυχία και ελπίζει παράλογα να θερίσει ευτυχία. Και από ό,τι φαίνεται ο παραλογισμός μόνον με αυτοκαταστροφή αντιμετωπίζεται.
Ιωάννα Μουτσοπούλου
Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ
16/5/2018
ΦΩΤΟ : pixabay.com
