ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ

ΜΑ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΗ Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ; (της Βάσης Παναγοπούλου)

perivallon 2 - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

perivallon 2 - Σόλων ΜΚΟΝαι, η διατήρηση της βιοποικιλότητας αφορά την ίδια μας τη ζωή, την υγεία μας, την παγκόσμια οικονομία. Και αυτή την πληροφορία θέλει να περάσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) σε μία από τις δράσεις του, που είναι η έκθεση η οποία τιτλοφορείται «Ο πλανήτης μας, η υγεία μας, το μέλλον μας» και προλογίζεται με την εξής πρόταση:

«Οι άνθρωποι βρίσκονται στο κέντρο των συζητήσεων για τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Οι άνθρωποι δικαιούνται μια υγιή και δημιουργική ζωή σε αρμονία με τη φύση.
Βασιζόμαστε στα υγιή οικοσυστήματα για να υποστηρίξουμε υγιείς κοινότητες και κοινωνίες».

Κι εδώ μπαίνει ο όρος βιοποποικιλότητα. Γιατί τα οικοσυστήματα είναι μέρος της βιοποικιλότητας.

Τι σημαίνει λοιπόν ο όρος αυτός; Εν συντομία θα μπορούσαμε να πούμε ότι δηλώνει την ποικιλία των μορφών ζωής σε ένα συγκεκριμένο μέρος/περιοχή, άρα και χώρα.

Για καλύτερη κατανόηση ας ανατρέξουμε στην ιστοσελίδα του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας στην οποία παρατίθεται η ακόλουθη επεξήγηση γι’ αυτή τη λέξη, που πρωτοεμφανίστηκε στις πληροφορίες οι οποίες αφορούσαν το ευρύ κοινό γύρω από το κεφάλαιο «περιβάλλον» μετά τη Συνθήκη του Ρίο.

Διαβάζουμε λοιπόν ότι «πρακτικά μπορούν να διακριθούν τέσσερα διαφορετικά επίπεδα βιοποικιλότητας, το καθένα από τα οποία έχει διαφορετική σημασία αλλά στην πράξη αποτελεί κομμάτι αναπόσπαστο ενός ενιαίου συνόλου.

Το πρώτο επίπεδο είναι εκείνο της γενετικής βιοποικιλότητας, η οποία εκφράζει το εύρος των κληρονομικών καταβολών ενός συγκεκριμένου είδους.

Το δεύτερο επίπεδο βιοποικιλότητας είναι αυτό της βιοποικιλότητας των ειδών φυτών και ζώων, η οποία εκφράζεται με τον αριθμό (πλήθος) των ειδών φυτών και ζώων που απαντούν σε μια συγκεκριμένη περιοχή.

Το τρίτο επίπεδο βιοποικιλότητας, γνωστό ως βιοποικιλότητα οικοσυστημάτων (habitats), εκφράζεται με τον αριθμό (πλήθος) των συνδυασμών ειδών φυτών και ζώων (οικοσυστημάτων) που συναντώνται σε μια συγκεκριμένη περιοχή.

Το τέταρτο επίπεδο βιοποικιλότητας είναι εκείνο της βιοποικιλότητας των τοπίων, το οποίο εκφράζεται με τον αριθμό ή το πλήθος των τύπων τοπίων που εμφανίζονται σε μια περιοχή ή σε μια χώρα».

Ετσι όταν αναφερόμαστε στη βιοποικιλότητα, δηλαδή στη φύση, στο περιβάλλον, θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι στην ουσία μιλάμε για μια εξελικτική διαδικασία μορφών ζωής που κρατά κάποια δισεκατομμύρια χρόνια.

Τι όφελος έχουμε όμως οι άνθρωποι από την υγιή λειτουργία των οικοσυστημάτων και της απανταχού βιοποικιλότητας;

Στην ίδια έκθεση του ΠΟΥ εξηγείται ο ρόλος της λειτουργίας τους και η σχέση τους με ακόμη ένα μέρος της αλυσίδας της ζωής, που είναι ο άνθρωπος.

«Τα οικοσυστήματα που λειτουργούν υγιώς μας προσφέρουν αγαθά και υπηρεσίες απαραίτητες για την ανθρώπινη υγεία. Και σε αυτές ανήκουν η θρεπτική και ασφαλής για κατανάλωση τροφή, ο καθαρός αέρας και το καθαρό νερό, τα φάρμακα, οι πολιτιστικές και πνευματικές αξίες, η συνεισφορά στην επιβίωση τοπικών κοινωνιών και στην οικονομική ανάπτυξή τους.
Μπορούν ακόμη να βοηθήσουν στον περιορισμό ασθενειών και στη σταθεροποίηση του κλίματος.
Επομένως οι πολιτικές για την υγεία οφείλουν να αναγνωρίσουν τη σημαντική συμβολή τους. 
Συνήθως σκεφτόμαστε ότι η κλιματική αλλαγή αφορά και επηρεάζει τα οικοσυστήματα της Γης και όχι την υγεία μας. 
Ομως η κλιματική αλλαγή απειλεί να διαρραγούν οι περιβαλλοντικοί παράγοντες που καθορίζουν την υγεία, να αποσταθεροποιήσει τα συστήματα υγείας και να υποσκάψει τις διεθνείς προσπάθειες για μια βιώσιμη ανάπτυξη, καθώς στις μέρες τρέχει με τους γοργότερους ρυθμούς απ’ ό,τι στα τελευταία εκατό χρόνια. Η βιοποικιλότητα λοιπόν υποστηρίζει τη λειτουργία των οικοσυστημάτων από τα οποία εξαρτώμεθα για την τροφή μας, το νερό, την υγεία, τη διασκέδαση αλλά και για την προστασία μας από φυσικές καταστροφές».

Δεν είναι απίστευτο ότι μια «ζωή» που έφτασε μέχρι τις ημέρες μας, είτε είναι ζώο, φυτό, αέρας, νερό, ωκεανοί, πλέον κινδυνεύει με καταστροφή ή εξαφάνιση από ανθρωπογενείς αιτίες;

Δεν είναι αυτοκαταστροφική η συμπεριφορά μας, να θεωρούμε ότι η κλιματική αλλαγή δεν μας αγγίζει, όταν μας επικοινωνείται όλο και πιο ξεκάθαρα ότι η ζωή και οι δραστηριότητες των ανθρώπων εξαρτώνται άμεσα από την ευζωία των οικοσυστημάτων της Γης;

Γιατί όπως αναφέρεται σε ακόμη μία έκθεση, αυτή της Επιτροπής Μελέτης Επιπτώσεων Κλιματικής Αλλαγής (Τρ. Ελλάδος):

«Η βιοποικιλότητα είναι αναγκαία για τη διατήρηση της ζωής πάνω στη Γη.
Τα τρία επίπεδα μέσα από τα οποία εξετάζεται η βιοποικιλότητα -γενετική ποικιλότητα, ποικιλότητα ειδών, ποικιλότητα οικοσυστηµάτων- αντιστοιχούν στα ισάριθµα θεµελιώδη και ιεραρχικά συνδεδεµένα επίπεδα της οργάνωσης της ζωής. 
Η απώλεια βιοποικιλότητας συνεπάγεται υποβάθμιση των υπηρεσιών που παρέχουν τα οικοσυστήματα.
Ως υπηρεσίες των οικοσυστημάτων ορίζονται οι διεργασίες και λειτουργίες που παρέχονται από το φυσικό περιβάλλον και ωφελούν τον άνθρωπο.
Μεταξύ αυτών είναι η παραγωγή τροφίμων, καυσίμων, ινών και φαρμακευτικών ουσιών, η ρύθμιση των υδάτων, του αέρα και του κλίματος, η διατήρηση της γονιμότητας του εδάφους και του κύκλου των θρεπτικών στοιχείων.
Η πρόσφατη Αξιολόγηση της Χιλιετίας (Millennium Assessment 2005) τονίζει ότι οι περισσότερες από τις εν λόγω υπηρεσίες υποβαθμίζονται. 
Το βασικό συμπέρασμα είναι ότι διασπαθίζουμε το κεφάλαιο φυσικών πόρων της Γης και θέτουμε σε κίνδυνο την ικανότητα των οικοσυστημάτων να υποστηρίξουν τις μέλλουσες γενεές. 
Οποιαδήποτε βραχυπρόθεσμα οφέλη προκύψουν αναμφίβολα θα αναιρεθούν από μαζικές, μακροπρόθεσμες απώλειες.
Η επιδείνωση είναι δυνατόν να αντιμετωπιστεί µόνο εάν επέλθουν ουσιαστικές αλλαγές στην πολιτική και στην πράξη».

Από τα παραπάνω στοιχεία οφείλουμε να δώσουμε σημασία στην αναφορά για την κατασπατάληση των φυσικών πόρων, που ναι μεν τώρα υπάρχουν και ακόμη μπορεί να μας δίνουν χρηματικά κέρδη, όμως η συμπεριφορά μας αυτή δεν αφήνει περιθώριο πλέον να υπάρξει ευοίωνο μέλλον για τα παιδιά μας.

Γιατί όταν αναφέρεται στις επόμενες γενιές, δεν εννοεί ότι τα αποτελέσματα της αλόγιστης χρήσης των φυσικών πόρων, είτε αφορούν τη γεωργία, την αλιεία ή την αντιπεριβαλλοντική συμπεριφορά των ανθρώπων, π.χ. παραγωγή τεράστιων ποσοτήτων σκουπιδιών και πλαστικών που μολύνουν ποικιλότροπα το περιβάλλον, αφορά τις γενιές της επόμενης εκατονταετίας.

Οχι, η κλιματική αλλαγή είναι εμφανής σήμερα, σε όλα τα σημεία της Γης είτε με το λιώσιμο των πάγων, είτε με πολικές θερμοκρασίες ή καύσωνες, είτε με έντονα φυσικά φαινόμενα, είτε με την εξαφάνιση των ειδών, την ξηρασία και υπογονιμότητα των εδαφών, τη λειψυδρία.

Αυτές οι αλυσιδωτές αντιδράσεις είναι ανθρωπογενούς αιτίας και καταγράφονται σε όλες τις εκθέσεις και τις επιστημονικές αναφορές, όπως στην «Αξιολόγηση της Χιλιετίας» που διακρίνει σε πέντε κατηγορίες τα γενεσιουργά αίτια για τις μεταβολές στη βιοποικιλότητα και στις υπηρεσίες των οικοσυστημάτων:

«Δημογραφία, οικονομία, κοινωνικοπολιτικά αίτια, πολιτισμικά – θρησκευτικά και επιστημονικά – τεχνολογικά.
Αν και η βιοποικιλότητα και οι υπηρεσίες των οικοσυστημάτων μεταβάλλονται λόγω φυσικών αιτίων, οι αλλαγές οφείλονται σε αυτά τα ανθρωπογενή, γενεσιουργά αίτια.
Αυτά είναι οι παράγοντες που επιτρέπουν ή προκαλούν, στο παρελθόν και σήμερα, τη δημιουργία των άμεσων αιτίων.
Τα κυριότερα άμεσα αίτια είναι η αλλαγή των ενδιαιτημάτων, συμπεριλαμβανόμενων των αλλαγών χρήσεων γης, των διευθετήσεων των ποταμών και των απολήψεων νερού από αυτούς, της απώλειας των κοραλλιογενών σχηματισμών, της βλάβης στους πυθμένες των θαλασσών από τις τράτες, η κλιματική αλλαγή, τα χωροκατακτητικά ξενικά είδη, η υπερεκμετάλλευση των ειδών και η ρύπανση».

Και επειδή πάντα οι αριθμοί βοηθούν στην κατανόηση της πραγματικότητας, σταχυολογημένα μετρήσιμα μεγέθη αντλήθηκαν από τη μελέτη «Οικονομική των Οικοσυστημάτων και της Βιοποικιλότητας», όπως καταγράφονται και στη σελίδα του «Δίκτυο Μεσόγειος ΣΟΣ». Υπολογίζεται λοιπόν ότι:

 11% των φυσικών περιοχών που είχαν απομείνει μέχρι το 2000, ενδέχεται να χαθούν εξαιτίας της ανάπτυξης της γεωργίας και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.

 Περίπου 40% των εδαφών που σήμερα καλλιεργούνται ήπια, στο μέλλον ενδέχεται να εντατικοποιηθεί η χρήση τους, με αποτέλεσμα την απώλεια βιοποικιλότητας.

 60% των κοραλλιογενών υφάλων ενδέχεται να χαθούν ακόμη και μέχρι το 2030 και να αποχρωματιστούν εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, ενώ το 30% αυτών έχουν υποστεί σοβαρές ζημιές εξαιτίας της παράνομης αλιείας, της ρύπανσης, των ασθενειών, της εισβολής ξενικών ειδών (Wilkinson 2004).

 Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι της Καραϊβικής έχουν μειωθεί κατά 80% μέσα σε τρεις δεκαετίες. Ας σημειωθεί ότι οι κοραλλιογενείς ύφαλοι μπορεί -κατά περιπτώσεις- να συντηρούν βιοποικιλότητα μεγαλύτερη από αυτήν των τροπικών δασών.

 Τα δάση στον πλανήτη έχουν συρρικνωθεί κατά περίπου 40% τα τελευταία 300 χρόνια.

 Ο πλανήτης έχει χάσει περίπου το 50% των υγροβιοτόπων του, γεγονός που συνέβη το πρώτο μισό του 20ού αιώνα στις βόρειες χώρες. Από το 1950 τα συστήματα αυτά δέχονται συνεχώς αυξανόμενη πίεση λόγω της μετατροπής τους σε άλλες χρήσεις γης (Moser κ.ά., 1996).

 35% των μαγγρόβιων φυτών έχουν εξαφανιστεί μόνο μέσα στα τελευταία είκοσι χρόνια (Millennium Ecosystem Assessment).

 Η εξαφάνιση των ειδών εξαιτίας της ανθρώπινης παρέμβασης προχωρά με ρυθμούς χίλιες φορές εντονότερους/ γρηγορότερους απ’ ό,τι θα συνέβαινε σε φυσιολογικές συνθήκες (Millennium Ecosystem Assessment).

Αν όμως θελήσουμε να έχουμε και μια αποτίμηση της οικονομικής ωφέλειας των κοινωνιών από την ευζωία και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, δεν έχουμε παρά να κοιτάξουμε και κάποια στοιχεία που αναφέρονται με απλά λόγια σε έκθεση της WWF «Οικονομικά της βιοποικιλότητας».

Σε αυτήν αναφέρεται ότι:

 Η αξία των αγαθών και των υπηρεσιών που παρέχονται από τα οικοσυστήματα υπολογίζεται γύρω στα 26 τρισεκατομμύρια €/έτος, ποσό που αντιστοιχεί περίπου στο 1/3 του συνολικού παγκόσμιου ΑΕΠ.

 Εκτιμάται ότι το 40% της παγκόσμιας οικονομίας βασίζεται άμεσα σε βιολογικές ή φυσικές διαδικασίες, υπηρεσίες και αγαθά.

 Η εμπορική αξία της παραγωγής τροφίμων ήταν το 2000 $980 δισ. (περίπου 3% του παγκόσμιου ΑΕΠ), ενώ αυτή της αλιείας ήταν $80 δισεκατομμύρια.

 Η αξία της γονιμοποίησης των φυτών από τα έντομα έχει υπολογιστεί σε $190 δισ./έτος, 8% της διεθνούς γεωργικής παραγωγής.

 Με τη θέσπιση προστατευτικών μέτρων για το 20-30% της έκτασης των ωκεανών αναμένεται να δημιουργηθούν ένα εκατομμύρια θέσεις εργασίας και να διατηρηθούν αλιεύματα αξίας περίπου $80 δις/έτος.

 Το 95% της τροφής των ανθρώπων βασίζεται στην καλλιέργεια μόλις 30 ειδών φυτών όπως το ρύζι και το σιτάρι.

 Για περισσότερους από ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους τα αλιεύματα, είναι η βασική πηγή πρωτεϊνών.

 Περίπου τα μισά συνθετικά φάρμακα έχουν φυσική βάση, συμπεριλαμβανομένων των 10 από τα 25 πιο δημοφιλή φάρμακα που πωλούνται στις ΗΠΑ.

 Από τα 30.000 αναγνωρισμένα φυτικά είδη της Κίνας τα 5.000 χρησιμοποιούνται και για φαρμακευτικούς σκοπούς.

 Το 42% των φαρμάκων κατά του καρκίνου έχει φυσική προέλευση.

Και φτάνουμε στο συμπέρασμα όπως διατυπώνεται και πάλι στην έκθεση της Επιτροπής Μελέτης Επιπτώσεων Κλιματικής Αλλαγής (Τρ. Ελλάδος) και καταδεικνύει το απλό και προφανές της λογικής σκέψης.

«Μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα, οι επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής αναμένεται ότι θα είναι η πρωταρχική αιτία για την απώλεια της βιοποικιλότητας και των υπηρεσιών που προσφέρονται σε παγκόσμια κλίμακα (MEA, 2005, Thomas et al., 2004). Ταυτόχρονα όμως η κλιματική αλλαγή θα επιταχυνθεί ακόμα περισσότερο αν δεν προστατεύσουμε αποτελεσματικά τη βιοποικιλότητα και τα οικοσυστήµατα, τα οποία είναι σύμμαχος στον αγώνα µας εναντίον αυτού του φαινόμενου». Γιατί;

 Τα χερσαία και θαλάσσια οικοσυστήματα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση του κλίματος, αφού απορροφούν περίπου τις μισές ανθρωπογενείς εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2).

 Τα χερσαία οικοσυστήματα αποθηκεύουν περίπου τριπλάσια ποσότητα άνθρακα από ό,τι περιέχει η ατμόσφαιρα.

 Οι ωκεανοί και τα παράκτια οικοσυστήματα παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαχείριση του άνθρακα, µε τους πρώτους να αποθηκεύουν τις μεγαλύτερες ποσότητες.

Κι αν ορισμένοι θεωρήσουν τα επιστημονικά δεδομένα, που είναι αποτέλεσμα ερευνών χρόνων συνομωσιολογικά ή επιστημονικής φαντασίας σενάρια για την πραγματικότητα της Ελλάδας, παραθέτουμε το παρακάτω απόσπασμα της έκθεσης.

«Η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις πλέον ευάλωτες περιοχές της Ευρώπης από την κλιματική αλλαγή.
Ωστόσο η κλιματική αλλαγή δεν είναι η µόνη πίεση που επιδρά στη βιολογική ποικιλότητα και τα αποτελέσματά της εξαρτώνται και από τις αλληλεπιδράσεις µε άλλες πιέσεις, όπως η αλλαγή των χρήσεων γης και η απώλεια ενδιαιτημάτων, καθώς αυτές μειώνουν την ικανότητα των οργανισμών ναμετατοπίσουν την εξάπλωσή τους σε απόκριση της κλιματικής αλλαγής. 
Σε μεγάλο βαθμό ενδέχεται να επηρεαστούν οι λίμνες, από άποψη διαθεσιμότητας και ποιότητας νερού.
∆εδοµένα από τρεις λίμνες της Ελλάδας φαίνεται να επιβεβαιώνουν τη μείωση της επιφάνειας και του όγκου των υδάτων τους. 
Τα εσωτερικά ύδατα εν γένει, είναι πιθανό να εμφανίσουν χαμηλότερο όγκο ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής.
 Οσον αφορά τα δασικά οικοσυστήµατα της Ελλάδας, μία από τις σημαντικότερες επιπτώσεις αφορά την αναµενόµενη αύξηση της εμφάνισης αλλά και της σφοδρότητας των πυρκαγιών, καθώς η φυτική βιοµάζα θα είναι πιο εύφλεκτη εξαιτίας της αύξησης της θερμοκρασίας και των παρατεταμένων περιόδων ξηρασίας. 
Με την υιοθέτηση των κλιµατικών σεναρίων η έκταση που καταλαμβάνει η επιφάνεια της λίµνης Χειµαδίτιδας µειώνεται από 20% έως 37% (αναφορικά µε την περίοδο 1979-1998), ενώ αντίστοιχα για τη λίµνη Κερκίνη αναμένεται μείωση από 5% έως 14% (αναφορικά µε την περίοδο 2001-2006)».

Και καταλήγει:

«Οι υπηρεσίες βιοποικιλότητας και οικοσυστήματος µας βοηθούν να προσαρµοστούµε στην κλιματική αλλαγή και να μετριάσουμε τις επιπτώσεις της.
Ταυτόχρονα όμως η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τα φυσικά οικοσυστήματα, µε συνέπεια η συνεχιζόμενη απώλεια βιοποικιλότητας και υποβάθμισης των οικοσυστημάτων να εξασθενεί την ικανότητά τους να παρέχουν βασικές υπηρεσίες, µε κίνδυνο να φτάσουμε σε µη αναστρέψιμα “σημεία ανατροπής”».

Θέλω να ελπίζω ότι δεν έχουμε φτάσει σε μη αναστρέψιμα σημεία ανατροπής.

Μέτρα προσαρµογής µε βάση τα οικοσυστήµατα

Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο; Πώς μπορούμε να δράσουμε για την καταπολέμηση φαινόμενων όπως η αύξηση της ξηρασίας, οι ακραίες υψηλές θερμοκρασίες και ο κίνδυνος ανάφλεξης των δασών, οι υπερχειλίσεις ποταμών;

Ενδεικτικά αναφερόμαστε σε κάποιες από τις προτάσεις των επιστημόνων/ερευνητών, για να δώσουμε λύση και αίσιο επίλογο.

Αυξημένη ξηρασία: χρήση κατάλληλων γεωργικών και δασικών πρακτικών για την αύξηση της ικανότητας κατακράτησης νερού και τον µετριασµό της ξηρασίας.

Ακραίες υψηλές θερμοκρασίες: αύξηση των χώρων πρασίνου στις πόλεις για τη βελτίωση του µικροκλίµατος και της ποιότητας του αέρα.

Υπερχείλιση ποταμών: διατήρηση και αποκατάσταση υγροτόπων και κοιτών ποταμών, που θα δρουν ως φυσικοί κυµατοθραύστες για τις πλημμύρες.

Αυξημένος κίνδυνος ανάφλεξης: καλλιέργεια ποικίλων δασών που είναι πιο ανθεκτικά στις επιθέσεις επιβλαβών οργανισμών και παρουσιάζουν μικρότερο κίνδυνο ανάφλεξης (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2009).

Αρα πράγματι «η διατήρηση και η προστασία των φυσικών οικοσυστημάτων αποτελεί το καλύτερο και το πιο αποτελεσματικό -σε όρους κόστους- μέτρο ενάντια στην κλιματική αλλαγή (Zaunberger et al., 2008)».

Και πάρα πολλά ακόμη μπορούμε να κάνουμε σε ατομικό επίπεδο αρκεί να ασκούμε τις τρεις αρχές: μείωση – επαναχρησιμοποίηση -ανακύκλωση.

 Info:

ΠΗΓΗ  / ΦΩΤΟ : efsyn.gr

Σχετικά άρθρα