1

ΣΧΕΣΗ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΤΗΤΕΣ (της Ιωάννας Μουτσοπούλου)

The wasteland of dead Ideas. Chicote CFC

(3ο Μέρος του κειμένου “Το Νόημα της Θεμελιώδους Σχέσης – Η  Φύση των κοινωνικών σχέσεων και οι αντιφάσεις τους” – διαβάστε εδώ το 2ο μέρος)                                                                                                                                                                                               

Έπειτα από όλα αυτά μπορεί να προκύψει ένα ερώτημα: Τι γίνεται, από το ένα μέρος, με την απεραντωσύνη της Θεμελιώδους Σχέσης που λειτουργεί μέσα από το αχανές δίκτυο σχέσεων και, από το άλλο μέρος, με τις συλλογικότητες όπως είναι τα έθνη, οι κοινωνίες και άλλες συλλογικότητες, επειδή αυτή η έκταση του δικτύου των σχέσεων με μια επιπόλαιη ματιά μπορεί να φαίνεται ότι καταργεί τις επιμέρους συλλογικότητες μέσα σε ένα χάος – όμως αντιθέτως, κατά την άποψή μας, τις επιβεβαιώνει.

Η Σχέση και οι σχέσεις δεν συνδέουν μόνον άτομα, αλλά τα πάντα. Απλώς, ο άνθρωπος είναι τόσο ατομιστής ώστε αντιλαμβάνεται την ατομικότητά του ως χωριστικότητα και δεν μπορεί να διανοηθεί ότι αυτή προσδιορίζεται μέσα από την σχέση, υπάρχει λόγω αυτής και αυτή λόγω και μέσω αυτού.

Η σχέση ως πραγματικότητα είναι ταυτόσημη με τη συλλογικότητα ή, από άλλη οπτική, η θεμελιώδης σχέση ως ολικότητα αποτελεί την πηγή της κάθε συλλογικότητας. Η συλλογικότητα δεν είναι μόνον άθροισμα ή ποσότητα ατομικοτήτων, παρ’ όλο που την περιέχει και αυτήν, είναι περισσότερο ιδιότητα, είναι η συλλογική συνείδηση που βρίσκεται μέσα στον καθένα. Συνήθως, αυτό παρουσιάζεται στους ανθρώπους σαν μία ιδεατότητα ανυπέρβλητη. Το πώς αυτή η ποσότητα μπορεί να συνδυάζεται με την ποιότητα είναι φιλοσοφικό ζήτημα. Βέβαια, ακόμη και αυτή η σκέψη για την ποιότητα της συλλογικότητας μπορεί να γίνει στα χέρια επιπόλαιων ή κακόπιστων ανθρώπων εργαλείο εξουσίασης και ολοκληρωτισμού. Στον τομέα της σκέψης είναι εύκολο να παρεκκλίνει κανείς, γιατί εμπεριέχει τη δυνατότητα για μεγάλη ευελιξία και παρέκκλιση λόγω της αναπόφευτκης εννοιολογικής ασάφειας.

Σε αυτό ακριβώς το σημείο υπάρχει ο κίνδυνος, ο άνθρωπος, εντυπωνόμενος τη συνθλιπτικότητα της ολότητας των σχέσεων και της “εξάρτησης”, να στραφεί σε τρεις θεωρήσεις:

α)Ότι είναι άνευ νοήματος οι συλλογικότητές όπως τα έθνη ως ενδιάμεσοι σταθμοί μεταξύ ανθρωπότητας και ατόμων. Υποσυνείδητα η “καθολική” συλλογικότητα εκλαμβάνεται ως μία μελανή οπή που δεν επιτρέπει ελευθερία στα μέρη της και το μόνο που μετράει είναι το σύμβολο του όλου π.χ. η ανθρωπότητα.

β)Ότι ούτε τα άτομα έχουν νόημα ύπαρξης ούτε καν η ανθρωπότητα, γιατί καταπίνονται από ένα χάος σχέσεων. Το άτομο δεν μπορεί να χειριστεί αυτή τη σχέση, ούτε διαθέτει την αναγκαία διάκριση και υπομονή, με αποτέλεσμα να υπάρχει μία καταθλιπτική αίσθηση αδυναμίας της ατομικής ύπαρξης και συχνά ένας ατομισμός.

γ)Ότι οι μεγαλύτερες συλλογικότητες όπως η ανθρωπότητα είναι ανύπαρκτες ως τέτοιες γιατί ακριβώς είναι συνθλιπτικές και χαοτικές λόγω μεγέθους και ανέγγιχτες από τα εργαλεία χειρισμού και κατανόησης που διαθέτει ο άνθρωπος. Προτιμάει κανείς να περιοριστεί αποκλειστικά στο ήδη γνωστό με συνέπεια την άρνηση της πνευματικής προόδου.

Αυτές οι απόψεις έχουν σαν πηγή τους τον φόβο και τη ματαιότητα απέναντι στο μεγάλο και την αδημονία στον χρόνο να ψαύσουν οριστικά την αλήθεια. Όμως εκφράζουν ρεύματα σκέψης που δεν είναι ακριβώς σκέψη αλλά ψυχολογική έκφραση.  Και δημιουργούν σχολές σκέψης που διεκδικούν αυθεντία, με συνέπεια ο κόσμος να κινείται μέσα σε ένα χάος.

Το γεγονός όμως είναι ότι υπάρχουν  μέσα στο πεδίο της θεμελιώδους Σχέσης και του δικτύου των σχέσεων σημεία προβολής των ατομικοτήτων και των εξατομικευμένων συλλογικοτήτων όπως είναι τα έθνη, γιατί το πεδίο της σχέσης δεν είναι κάτι ομοιόμορφο και η ελευθερία διαμορφώνει τις συνθήκες για τα “άτομα” όποια και να είναι (φυσικά ή συλλογικά πρόσωπα). Π.χ. ένα έθνος εμπεριέχει τα άτομα και εκφράζεται μέσα από αυτά, αυτά δεν εξαφανίζονται, αντιθέτως αλληλεπιδρούν με την εν λόγω συλλογικότητα, μεταξύ τους και περαιτέρω με άλλα άτομα και άλλες συλλογικότητες. Οι σχέσεις είναι ζωντανές, δεν είναι είδωλα ή πράγματα, γι’ αυτό δεν μπορεί στη φύση τους να υπάρχει ολοκληρωτισμός – αυτός είναι απότοκο μιας ακατανοησίας (ηθελημένης ή αθέλητης). Το ίδιο συμβαίνει με τις ιδέες,  που είναι δυναμικότητες της ζωής και όχι είδωλα, γι’ αυτό η συνύπαρξη ορισμένων φαινομενικά αντιφατικών πραγμάτων είναι δυνατή (αν και όχι όλων των αντιφάσεων).

Η αλήθεια είναι ότι το πλέον θεμελιώδες πρόβλημα του ανθρώπου είναι η κατανόηση της σχέσης ατομικότητας και όλου σε όλες τις παραλλαγές και εκφράσεις της. Αλλά, επειδή αυτή είναι αδύνατον να κατανοηθεί, η απλοϊκή ερμηνεία της είναι επικίνδυνη. Μια τέτοια ερμηνεία της συλλογικότητας έγινε με το κράτος του Φίχτε. Το κράτος ήταν το ιδεατό “όλον” και ως τέτοιο απορροφούσε τις ατομικότητες απολύτως και κυριαρχούσε επάνω τους. Γι’ αυτό είπαμε ότι η συλλογικότητα ως ιδεατότητα ενέχει τους κινδύνους της. Μόνον που το κράτος (το όποιο κράτος) δεν ήταν καν το κράτος σαν αφαίρεση, σαν νόημα, αλλά μια συγκεκριμένη οργάνωση με όλη την ανθρώπινη ατέλεια εντός της. Ακόμη όμως και σαν ιδέα το κράτος ή ο,τιδήποτε άλλο δεν είναι καθαυτή η ιδέα αλλά η κατανόησή μας γι’ αυτήν, γιατί στο πεδίο της σκέψης είναι ο άνθρωπος που ερμηνεύει μέσα από την περιορισμένη αντίληψή του. Η αφομοίωση, επομένως, θα γινόταν από την οργάνωση και όχι από την ιδέα ή το όλο. Το χειρότερο από όλα όμως ήταν το ότι ξεχάστηκε πως το αληθινά “Όλο” (που ήθελε το κράτος να εκπροσωπήσει) είναι ασύλληπτο από τον άνθρωπο, ότι το κράτος είναι μία μικρότατη δυνατότητα έκφρασης του ανθρώπου που δεν μπορεί να σηκώσει ούτε κατά φαντασία το βάρος του Όλου, είναι ένα ασήμαντο μέρος με όλες τις δυσλειτουργίες και τους περιορισμούς των ατόμων που το δημιουργούν, εκείνων που το εκπροσωπούν σαν όργανά του και εκείνων που το αποδέχονται ως πολίτες. Σε κάθε τέτοια προσομοίωση κράτους και όλου που κάνουμε εμφιλοχωρεί ο ολοκληρωτισμός. Το ίδιο ισχύει και για το έθνος και για κάθε συλλογικότητα. Σε σχέση με το Όλο αυτά είναι σύμβολα, ζωντανά μεν και αναγκαία, αλλά σε σχέση με την υπερβαίνουσα ολικότητα είναι σύμβολα, που δεν πρέπει να την αντιποιούνται.

Οι μεγάλες ιδέες μπορούν να γίνουν πηγές τερατογενέσεων, αν κανείς τις ερμηνεύσει λανθασμένα ή τις προσαρμόσει σε μηδαμινές συνθήκες με απόλυτο τρόπο. Και η αλήθεια είναι ότι δεν μπορούμε να τις αντιληφθούμε και να τις ερμηνεύσουμε όχι μόνον με πληρότητα (αυτό θα ήταν αστείο) αλλά ούτε καν με κάποια επάρκεια για την εποχή μας. Απαιτείται η μέγιστη μετριοπάθεια στη διατύπωσή τους, γι’ αυτό ο διανοητής πρέπει να μη διακατέχεται από την πνευματική φιλοδοξία όσο είναι αυτό δυνατόν, γιατί το μόνο που θα κερδίσει θα είναι το βάρος του λάθους και της οδύνης που αυτό θα προκαλέσει και μία παροδική θέση στο πάνθεον των πολλών σχολών σκέψης που έχουν δημιουργήσει ένα χάος πεποιθήσεων. Η δυσκολία της κατανόησης δεν αποτελεί δικαιολογία.

Τι πρέπει να γίνει; Πιστεύουμε ότι ο άνθρωπος πρέπει να προχωράει σαν αυτόβουλο ον, αλλά έχοντας πάντοτε υπόψη την ύπαρξη ολότητας, συλλογικότητας, ατομικότητας και ευθύνης. Κατέχει τα κλειδιά του μέτρου, αρκεί να θελήσει να τα χρησιμοποιήσει και να παραμερίσει την απληστία και την υπεροπτικότητα. Η εγγενής τάση του ανθρώπου για θέωση πρέπει να περιοριστεί στο ηθικό μέρος της φύσης του και να απέχει του πρακτικού, γιατί α) το πρακτικό είναι άκαμπτο και περιέχει μία οριστικότητα που δεν αναιρείται εύκολα και β) στο πρακτικό η θέωση γίνεται ολοκληρωτισμός και τίποτε άλλο. Ο περιορισμός στο ηθικό μέρος θα είναι η συνεχής αναζήτηση του εαυτού και του νοήματος, γιατί αυτό το επίπεδο ταυτίζεται κυρίως με αυτά.

Το ίδιο συμβαίνει και μέσα στην κοινωνία. Η πολιτική είναι το πεδίο χειρισμού της σχέσης ατομικότητας και συλλογικότητας, όπου η συλλογικότητα εκπροσωπεί για το άτομο το όλο, αλλά δεν ταυτίζεται με αυτό. Τέτοιες συλλογικότητες είναι το έθνος ή το κράτος. Η δημοκρατία είναι κατ’ εξοχήν πολίτευμα της συλλογικότητας και, αν δεν κατανοηθεί η φύση της συλλογικότητας, δεν θα κατανοηθεί ούτε το νόημα της δημοκρατίας. Κάτι τέτοιο ήθελε να πει και ο ΖΖΡουσσώ με τον όρο “γενική βούληση” όπου δεν εννοούσε την άποψη της πλειοψηφίας αλλά το κοινό καλό (κατά ρητή δήλωσή του). Γιατί αυτό; Γιατί η συλλογικότητα υπάρχει και λειτουργεί μόνον στα πλαίσια του κοινού καλού, το οποίο είναι η δυναμική της αρμονίας όπου τα άτομα, η συλλογικότητα και το όλο λειτουργούν δυναμικά συνυπάρχοντας ως ακεραιότητες.

(Συνεχίζεται)

Ιωάννα Μουτσοπούλου

Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ

22/1/2018

ΦΩΤΟ : wikiart.org