ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΘΕΜΕΛΙΩΔΟΥΣ ΣΧΕΣΗΣ, Η ΦΥΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥΣ (της Ιωάννας Μουτσοπούλου)
(1ο Μέρος του άρθρου )
– Διαβάστε το 2ο μέρος : ΣΧΕΣΗ ΚΑΙ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ: ΑΤΕΛΕΙΑ Η΄ΨΕΥΔΟΣ ;
– Διαβάστε το 3ο μέρος : ΣΧΕΣΗ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΙΚΌΤΗΤΕΣ
Όλα όσα κάνουμε στη ζωή αποκαλύπτουν την ύπαρξη και τη λειτουργία μιας Θεμελιώδους Σχέσης από την οποία πηγάζουν όλες οι σχέσεις. Αυτό συμβαίνει επειδή η ίδια η Συνείδηση είναι Σχέση, δηλαδή επειδή, σε αδρές γραμμές βέβαια, υπάρχει το υποκείμενο ως παρατηρητής, το παρατηρούμενο και η λειτουργία όχι μόνον της παρατήρησης αλλά και της δημιουργικής αντίδρασης του υποκειμένου. Η δε αυτοσυνείδηση είναι σχέση με τον εαυτό, επίγνωση του εαυτού. Και όχι μόνον αυτό: αλλά ακόμη και η “αβιότητα” βρίσκεται σε συνεχή αλληλεπίδραση με το περιβάλλον της. Στην πραγματικότητα ξετυλίγεται μπροστά μας μία απέραντη αισθητότητα προς το περιβάλλον, η οποία είναι διαφόρων τύπων και βαθμών και αποκαλύπτει την ενυπάρχουσα σχέση ως φύση των πραγμάτων. Αυτό όλο εμπίπτει στην έννοια του δυαδισμού, του οποίου το νόημα (δηλαδή η φύση και ο σκοπός του) είναι εν πολλοίς άγνωστο όπως άγνωστη παραμένει και η φύση της συνείδησης. Για εμάς όμως δεν υπάρχει τίποτε έξω από την Σχέση αυτή. Η φύση του κόσμου είναι σχέση. Ό,τι τυχόν υπέρκειται αυτής της Σχέσης δεν μπορεί καν να γίνει αντιληπτό από εμάς και θα ήταν υπερφίαλο να προσπαθήσει κανείς να το ορίσει με τον τρόπο που ορίζονται πολλά άλλα πράγματα, συγκριτικά πολύ ασήμαντα, επειδή δεν διαθέτουμε ούτε κατά προσέγγιση την ανάλογη ικανότητα. Η συνείδηση είναι σχέση, επειδή αποκαλύπτει τη θέση του εαυτού μέσα σε ένα περιβάλλον και την ποιότητα αυτής της σύνδεσης, ενώ ταυτόχρονα γίνεται φορέας μιας “βουλητικής” παρέμβασης για τη διαμόρφωσή της σχέσης αυτής, δηλαδή υπάρχει ανταπόκριση, αλληλενέργεια. Για όλους αυτούς τους λόγους το δελφικό “Γνώθι σαυτόν” ήταν και είναι τεράστιας σημασίας.
Εφ’ όσον η φύση του κόσμου και των όντων είναι Σχέση, η οποιαδήποτε άρνηση της σχέσης αυτής αποτελεί διαστρέβλωση και δυσαρμονία που πρέπει να θεραπευτεί. Το δυστύχημα για την ανθρωπότητα είναι ότι ως αρμονία και αρμονικές σχέσεις αντιλαμβάνεται κάτι ουδέτερο, άβιο, χωρίς κίνητρο ζωής, ακίνητο και αδιάφορο. Αυτή η αντίληψη είναι ακόμη χειρότερη από την ίδια τη δυσαρμονία της πράξης, γιατί δείχνει στρέβλωση στον κόσμο των εννοιών και όχι μόνον στον κόσμο των παθών.
Όσοι προσπάθησαν να υπερβούν δήθεν τη σχέση ως ποιότητα των πραγμάτων απλώς ήθελαν την κυριαρχία, δηλαδή μια σχέση και πάλι, την οποία όμως θα έλεγχαν προς όφελός τους. Υπάρχει και μια άλλη μορφή αυτής της ψεύτικης υπέρβασης, η αποξένωση, ο θάνατος της σχέσης, που είναι και πάλι μία άρνηση να καταγράψει κανείς τη σχέση και η οποία αποτελεί μία ιδιότυπη κυριαρχία (βλέπε άρθρο “Ταξικές” ή εθνοτικές συγκρούσεις; 2/2017). Ο περίκλειστος ατομισμός, η ειδεχθής ιδιώτευση, ακόμη και όταν είναι παθητικός, είναι μία έκφραση υπεροχής, γιατί οι άλλοι δεν εμπίπτουν στη σφαίρα του ατομικού ενδιαφέροντος, θεωρούνται ψευδώς ανύπαρκτοι ή ανάξιοι. Ξεχνάνε όμως ότι ο ατομικός προσδιορισμός γίνεται πάντοτε σε σχέση με το όλο, το περιβάλλον και τη σχέση, αλλοιώς δεν θα ήταν τέτοιος. Δεν υπάρχει υπέρβαση μέσω λήθης και αποξένωσης, αυτό είναι ψεύδος. Όλα αυτά αποτελούν τραγικές φαντασιώσεις που ήδη έχουν οδηγήσει τον κόσμο κατευθείαν στην καταστροφή.
Ενώ δεν θα έπρεπε να ξεχνιέται ότι η όλη δομή και ανάπτυξη του ανθρώπου – ακόμη και των αισθήσεων που αποκαλύπτουν την αισθητότητα – δείχνει ότι η σχέση είναι μέρος της φύσης του. Αν δεν υπήρχε σχέση δεν θα χρειαζόντουσαν οι αισθήσεις και ακριβώς λόγω της σχέσης αυτής με το περιβάλλον αναπτύχθηκαν. Ακόμη και οι σωματικές ανάγκες μας σαν την πείνα, τη δίψα ή την αναπνοή είναι επίσης συνέπεια της σχέσης μας με το περιβάλλον την οποία μάλιστα δεν επιλέξαμε, αλλά μας επιβλήθηκε από τα πράγματα. Εμείς όμως το ερμηνεύουμε ακριβώς ανάποδα: ότι οι ανάγκες μάς επιβάλλουν τη σχέση αυτή, ενώ είναι η σχέση που μας αποκαλύπτεται και μας επηρεάζει μέσω των αναγκών αυτών. Και έτσι προσπαθούμε να απαλλαγούμε από τις ανάγκες, για να μπορέσουμε να ξεχάσουμε τους άλλους. Την ίδια στιγμή, βρισκόμαστε συνεχώς υπό την επιρροή διαφόρων επιμέρους σχέσεων π.χ. με τη φύση, την κοινωνία και τον εαυτό. Επομένως, η Σχέση και οι σχέσεις είναι αναπόφευκτες, γιατί είναι παντού και μέσα μας.
Με μια επιπόλαιη ματιά, η οποιαδήποτε σχέση δεν φαίνεται να συνδυάζεται με την ατομικότητα, φαίνονται αντιφατικά πράγματα, αλλά από το άλλο μέρος ο ατομικός προσδιορισμός δεν θα ήταν καν αναγκαίος αν δεν υπήρχε η σχέση οποιουδήποτε τύπου και βαθμού. Οι δύο αυτοί προσδιορισμοί είναι αλληλένδετοι και η ανάγκη μας ωθεί να βρούμε τη σύνθεσή τους και όχι να επιλύσουμε τον γρίφο με βάρβαρο τρόπο κατά τις επιθυμίες μας. Η ατομικότητα και το περιβάλλον δεν έχουν ασυμπτωτικές πορείες, αντιθέτως, τέμνονται σε όλα τα σημεία και γι’ αυτό η ελευθερία πρέπει να ερμηνευθεί με καταλληλότερο τρόπο και όχι ως αποξένωση ή άρνηση σχέσης.
Το πιο παράξενο στοιχείο επίδρασης της θεμελιώδους σχέσης ως φύσης πραγμάτων στον άνθρωπο είναι η αυτοσυνείδηση. Αυτό είναι το πλέον δραματικό στοιχείο του ανθρώπου και σχετίζεται με τη φύση της Συνείδησης καθαυτής και του Δυαδισμού. Μέσα σε ό,τι αποκαλούμε εαυτό υπάρχει μία κοινωνία στοιχείων διαφορετικών (σωματικών, ψυχολογικών και πνευματικών) και συχνά συγκρουόμενων που πρέπει να εναρμονιστούν, ακριβώς όπως και η ανθρώπινη κοινωνία, για να είναι ισορροπημένος ο άνθρωπος. Ο άνθρωπος όμως λέει τη λέξη “εγώ” με έναν επιφανειακό και αυτονόητο τρόπο, ενώ δεν κατανοεί ότι αυτό αποτελεί ένα μάλλον δύσκολο ζήτημα: τι προσδιορίζουμε ως εγώ; Το εγώ είναι εξελισσόμενο στον χρόνο και η εικόνα που έχουμε γι’ αυτό δεν ανταποκρίνεται στο όλο αυτού του παράγοντα. Ο εαυτός είναι υπέρβαση σε σχέση με το τι θεωρούμε εμείς “εγώ” στο παρόν, γιατί αυτό προσδιορίζεται μέσω των ταυτίσεων που κάνουμε και αποτελούν επίσης μία εμμεσοποίηση. Και δεν θα μπορούσαμε (προς το παρόν;) να έχουμε κάτι παραπάνω από μία εικόνα του πολύ παροδική στον χρόνο. Αυτό σημαίνει μήπως ότι ζούμε μέσα σε μία παραίσθηση και ότι όλα είναι ψεύτικα; Όχι, βέβαια. Είναι μία πραγματικότητα, αλλά όχι ολοκληρωμένη στην αντίληψή μας. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μέσω της συνείδησης προσπαθούμε να αντιληφθούμε και να αντιδράσουμε στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Ακόμη και η “αντικειμενικότητα” της επιστήμης είναι εξαρτημένη από την συνείδηση του ανθρώπου.
Ορισμένοι προσπαθούν να “υπερβούν” την ίδια τη συνείδηση, για να απελευθερωθούν από τα δεσμά της. Όμως η αληθινή υπέρβαση δεν είναι δυνατόν να γίνει με παραμερισμό της συνείδησης, αλλά με την πλήρη διέλευση μέσω αυτής και κατανόησή της. Στην πραγματικότητα όμως δεν κάνουν ούτε καν ψευδή υπέρβαση, αλλά επιχειρούν απλώς να απορρίψουν από τη συνείδηση το μέρος εκείνο που τείνει προς την αρμονία της Σχέσης (το ηθικό με τις ενοχές του) και να κρατήσουν μόνον εκείνο το μέρος που τείνει να κυριαρχεί πάνω στους άλλους – το οποίο, είτε το θέλουν είτε όχι, είναι και πάλι αναπόφευκτα μία σχέση βιωμένη από τη συνείδηση (αλλοιώς, δεν θα είχε αξία για τον κυρίαρχο) αλλά στρεβλή. Δείχνει επιθυμία να χρησιμοποιήσει κανείς τη σχέση προς όφελός του και σε βάρος του άλλου. Χωρίς τη συνείδηση και τη σχέση δεν υπήρχε περίπτωση να υπάρχει ή να επιδιώκεται η κυριαρχία. Δεν θα είχε κανένα απολύτως νόημα κάτι τέτοιο.
(Συνεχίζεται)
Ιωάννα Μουτσοπούλου
Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ
30/12/2017
ΦΩΤΟ : commons.wikimedia.org