1

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΣΤΗΝ ΚΡΑΤΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΘΕΣΠΙΣΗ ΝΟΜΩΝ (της Ιωάννας Μουτσοπούλου)

(2ο μέρος του άρθρου “Η σημερινή δυτική ελευθερία και η ελευθερία κατά Ρουσσώ“)

Από το άλλο μέρος αυτό που ζητούσε ο Ζ.Ζ.Ρουσσώ, τη συμμετοχή του πολίτη στην κυριαρχία του κράτους και κυρίως στη θέσπιση νόμων που είναι ο βασικός πυλώνας της δημοκρατίας, είναι πιο συμβατό με τη δημοκρατία, αν είναι η δημοκρατία εκείνο που θέλουμε. Ή μήπως δεν τη θέλουμε πραγματικά; Ο φιλελευθερισμός εκείνος που ταυτίζεται με τον ατομισμό δεν έχει καμμία σχέση με τη δημοκρατία και σημαίνει την κυριαρχία του ισχυρότερου και την υποταγή του ανίσχυρου, ο οποίος μπορεί μόνον να ελπίζει σε μία φιλανθρωπία εξαρτημένη από τη βούληση του ισχυρού.

Ο ορθός φιλευθερισμός προσπαθεί να βρεί το σημείο που εναρμονίζεται η ατομική ελευθερία με τη συλλογική ευημερία. Αλλά, βέβαια, δεν είναι εύκολο και δεν υπάρχουν “συνταγές” για άμεσα αποτελέσματα, γιατί οι ερμηνείες και οι πράξεις μας εξαρτώνται από το επίπεδο της κατανόησής μας και από το επίπεδο της ανιδιοτέλειας που έχουμε πετύχει.  Αν αυτό δεν γίνει κατανοητό, τότε θα υπάρχουν συνεχώς αδιέξοδες και βαρύγδουπες επικρίσεις μαζί με τη συνέχιση των αιτίων της κρίσης.

Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι η δημοκρατία δεν είναι μόνον μία διαδικασία (π.χ. κοινοβουλευτική σήμερα), πράγμα που αποτελεί την οργανωτική της μορφή, αλλά ακόμη περισσότερο ζήτημα κατεύθυνσης στόχων του νομικού πλαισίου, της κοινωνίας και των ατόμων, δηλαδή είναι ζήτημα υποκειμενικό, γιατί στόχους θέτουν τα υποκείμενα. Και οι στόχοι θα μπορούσαν να είναι αντιδημοκρατικοί είτε σε οποιοδήποτε από τα τρία παραπάνω πεδία είτε σε όλα ταυτόχρονα. Οι άνθρωποι νομίζουν ότι αρκεί το διαδικαστικό μέρος, για να εξασφαλίσουν μία λειτουργία. Αλλά αυτό δεν είναι καθόλου επαρκές. Όταν απουσιάζει το υποκειμενικό στοιχείο  που θέτει τους αναγκαίους στόχους και τους υποστηρίζει, τότε σιγά-σιγά καταστρέφεται και το οργανωτικό οικοδόμημα ή χρησιμοποιείται αντιδημοκρατικά. Δεν υπάρχει δημοκρατία χωρίς ανθρώπινη συμμετοχή και ενδιαφέρον. Μόνον ο ατομισμός μπορεί να καταλήξει σε τέτοια παράλογα συμπεράσματα.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στην κοινωνία πάντοτε ισχύουν κάποιοι νόμοι-ρυθμίσεις. Η τυχόν διαφορά ανάμεσα σε διάφορους νόμους μπορεί να έγκειται σε δύο σημεία: ποιος θεσπίζει τους νόμους (ένας, πολλοί κτλ) και ποιον υπηρετούν (λίγους ή πολλούς). Σε μια αληθινή δημοκρατία – που προς το παρόν είναι ανύπαρκτη – αυτά τα δύο πρέπει να συμπίπτουν, δηλαδή ένας ώριμος λαός να έχει αποφασιστική ανάμειξη στη διαδικασία της νομοθεσίας και ο νόμος να υπηρετεί το σύνολο χωρίς να αγνοεί το άτομο. Από εκεί και πέρα μπορούν να υπάρξουν διάφοροι συνδυασμοί. Πιθανόν, αλλά σπάνιο, είναι να υπάρξει ένας ισχυρός ηγέτης ή ηγετικός όμιλος που να θέτει νόμους προς όφελος των πολλών. Θα μπορούσαμε να μνημονεύσουμε σαν τέτοιο παράδειγμα τον Μεγάλο Ακμπάρ των Ινδιών, αλλά σε μια μη δυτική χώρα και σε μια άλλη εποχή. Πιθανόν και σύνηθες για τη Δύση είναι να “νομοθετούν” (με τον τρόπο που ξέρουμε) τα κοινοβούλια αλλά προς όφελος των λίγων στον βαθμό που τους επιτρέπεται από τα συντάγματα ή που μπορούν να τα παρακάμψουν ακίνδυνα – η ισχύς όμως των συνταγμάτων βαίνει συνεχώς μειούμενη. Ή οι ισχυροί εναντίον των πολλών, όπως συμβαίνει σε απολυταρχίες ή σε άλλα κατά την ουσία συναφή καθεστώτα ασχέτως του πώς αποκαλούνται τυπικά. Πάντως, η μετακίνηση της ωφέλειας των σύγχρονων νόμων από τους πολλούς προς τους λίγους δείχνει και μία σταδιακή υποστροφή της υπαρκτής δημοκρατίας προς το καταπιεστικό παρελθόν.

Φυσικά, η νομοθετική πρωτοβουλία εκ μέρους του λαού δεν ξέρουμε πώς θα επιτευχθεί – αλλά δεν έχει τεθεί και ποτέ προς συζήτηση το θέμα αυτό, παρ’ ότι αρκετοί άνθρωποι ασχολούνται – και δεν πρέπει να αγνοούμε τις μεγάλες δυσχέρειες σε μια τέτοια προσπάθεια, που δεν είναι μόνον τεχνικές, αλλά είναι πολύ περισσότερο σχετικές με την παιδεία και το ήθος των πολιτών, γιατί η δημοκρατία δεν είναι μόνον ζήτημα συμμετοχής αλλά και γνώσης και ήθους. Όμως σήμερα ούτε καν στα όρια του κοινοβουλευτισμού δεν  ασκείται η νομοθετική πρωτοβουλία από τη Βουλή ως ώφειλε. Αντί, μάλιστα, να υπάρχουν διεργασίες εξακτίνωσης της άσκησης κυβέρνησης σε μεγαλύτερο εύρος φορέων της, αυτή υπερσυγκεντρώνεται σταδιακά, αναιρώντας απολύτως τις θεμελιώδεις αρχές της δημοκρατίας, όπως τη διάκριση των εξουσιών.

Επίσης, δεν ξέρουμε ποιο θα είναι το νόημα και η σημασία της “ηγεσίας” σε μια ιδανική δημοκρατία, μπορεί σε μια τέτοια υποθετική περίπτωση να ανακαλύψει ο άνθρωπος και άλλες πτυχές της έννοιας της ηγεσίας ακατάληπτες σήμερα. Αλλά αυτό είναι θεωρητικό αφορώντας ένα μακρινό μέλλον.  Ενώ τα σημερινά αναγκαία βήματα είναι ορατά.

Ας δούμε όμως τώρα τις ομοιότητες της σημερινής κατάστασης με την υποτιθέμενη δημοκρατία της Γενεύης του 1543, για να διαπιστώσουμε πόσο αργά γίνονται τα βήματα στην πράξη.

Ομοιότητες του σήμερα με τη “Δημοκρατία” της Γενεύης του 1543 (3ο μέρος του άρθρου “Η σημερινή δυτική ελευθερία και η ελευθερία κατά Ρουσσώ”)

Ιωάννα Μουτσοπούλου
Μέλος της ΜΚΟ Σόλων

21/01/2017

(solon.org.gr)