1

ΚΑΝΙΒΑΛΙΣΜΟΣ Ή ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ; (του Ιάσονα Γκιώνη)

«Η ιστορία επαναλαμβάνεται»: Είναι μία φράση που ακούγεται όλο και πιο συχνά.  Προβλέψεις για δυσοίωνα σενάρια που διαρκώς αναπαράγονται στον δημόσιο διάλογο.  “Επανάληψη της Ευρώπης του μεσοπολέμου”, “μια διαδρομή που νομοτελειακά οδηγεί σε πόλεμο”, “οργουελικές συνθήκες παρακολούθησης, χειραγώγησης και καταστολής στον ορίζοντα”, “πλήρης οικολογική καταστροφή από τη στιγμή που δεν μπορεί να αναχαιτιστεί η επιβλαβής για το περιβάλλον δραστηριότητα  των πολυεθνικών”, κ.ο.κ.  

Η πραγματικότητα [ως ψευδαίσθηση], με ισχυρή ροπή αυτοεκπληρούμενης προφητείας, ως ένα πλέγμα “αυτοποιητικών” νοητικών δομών(i), οφείλει να παρακάμψει μία ακόμη επανάληψη της Ιστορίας.

Για να συμβεί κάτι τέτοιο, πολύ φοβάμαι πως δεν αρκεί μία απλή οικονομικο-κοινωνική αναμόρφωση, ούτε καν ένας μετασχηματισμός. Απαιτείται μία Συνολική Μεταμόρφωση. Κάτι εντελώς καινούριο που δεν θα υπόκειται σε πρότερες προδιαθέσεις, έξεις και ροπές.

Εμπόδιο σε μία μεταμόρφωση αυτής της μορφής, αποτελούμε όλοι μας. Οφείλεται κατά μία έννοια σε εκείνο που οι Ινδιάνοι της Β. Αμερικής, είχαν βαφτίσει “γουέτικο”(ii) και που εννοούσαν ως μία μεταφυσική “οντότητα”, έναν “νοητικό ιό” που μολύνει τη σκέψη, στερώντας από ζωική υπόσταση οτιδήποτε βρεθεί στον διάβα του.  Ένας άπληστος, κανιβαλιστικός ιός, που καταλαμβάνει το πνεύμα και εκλογικεύει αντικοινωνικές συμπεριφορές.  Που στοχεύει στην εκμετάλλευση και υποβάθμιση του “άλλου” προς ίδιον όφελος και που σε βάθος χρόνου καταστρέφει τους πάντες, συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου του “ξενιστή”.

Καλύτερα όμως να αναφερθώ σε μερικά απτά παραδείγματα, με αφετηρία όλους εκείνους που επιδίδονται σε συμπεριφορές και ενέργειες οι οποίες επιδρούν σε μεγάλη κλίμακα.  Συγκεκριμένα, στο “ιερατείο” της σύγχρονης συστημικής, οικονομικής αφήγησης.  Ευφυείς άνθρωποι που αν και είναι αδύνατον να διανοηθεί κανείς ότι δεν γνωρίζουν καλύτερα, εμμένουν να αναπαράγουν τον μύθο της “αέναης” ανάπτυξης. Κι εδώ λίγη σημασία έχει αν αυτή η ανάπτυξη βαφτίζεται “πράσινη”, “βιώσιμη” ή οτιδήποτε άλλο ακούγεται εύηχο.  Η ιδέα της εκθετικής γιγάντωσης εντός  του πεπερασμένου δεν στέκει ούτε διαισθητικά, ούτε λογικά, ούτε μαθηματικά. 

Το παράδοξο εδώ είναι ότι πολλοί από αυτούς που δημόσια εμμένουν στο αναπτυξιακό δόγμα, συμμετέχουν κεκλεισμένων των θυρών σε δεξαμενές σκέψης, ΜΚΟ και λέσχες οι οποίες έχουν αναγάγει σε σημαία τους την βιώσιμη οικονομία “σταθερής κατάστασης” (δηλ. μηδενικής ανάπτυξης) ή αποανάπτυξης.  Εξάλλου, έχει περάσει σχεδόν μισός αιώνας από τότε που η “Λέσχη της Ρώμης” εξέδωσε το “Τα όρια της ανάπτυξης”(iii) που προκάλεσε κι εξακολουθεί να προκαλεί βαθιές ρωγμές στη σύγχρονη οικονομική ορθοδοξία.

Τι ακριβώς συμβαίνει τότε;  Γιατί τόση εμμονή στην υποστήριξη ενός δόγματος το οποίο η απτή πραγματικότητα αναιρεί σε καθημερινή βάση; Με μία κυνική ανάγνωση και παίρνοντας σαν δεδομένο ότι εάν πραγματικά επιθυμούμε να διασφαλιστεί η μακρόπνοη διαιώνιση του είδους αργά ή γρήγορα θα χρειαστεί να μεταβούμε σε ένα νέο λειτουργικό πλαίσιο, λογικό δεν είναι να υπάρχουν τεράστιες πιέσεις από κέντρα οικονομικής ισχύος να ολοκληρωθεί ένας κύκλος υφαρπαγής αξίας από τη βάση προς τα πάνω, προτού συντελεστεί αυτή η μετάβαση;  Και από εκεί κι έπειτα γιατί όχι, ας παγιωθεί ένα …νεοφεουδαρχικό status quo(iv). Σε μία οικονομία αποανάπτυξης εξάλλου, θα είναι πρακτικά πολύ δύσκολο εάν όχι αδύνατο για κάποιον να αυξήσει εκθετικά ή να δημιουργήσει εκ του μηδενός μία τεράστια περιουσία(v).

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος όμως, είναι ότι όσο αναβάλλεται η μετάβαση σε ένα βιώσιμο πλαίσιο μέσω του λεγόμενου “παρατείνειν δια της προσποιήσεως”, τόσο κινδυνεύουμε να υπερβούμε ένα μη αναστρέψιμο όριο.  Με άλλα λόγια αυτή η άπληστη, κανιβαλιστική ψυχοπαθολογία, κινδυνεύει να καταστρέψει τα πάντα.  Εξ ου και η ανάγκη επίσπευσης μιας Κοινωνικής Μεταμόρφωσης.

Το να αποδίδουμε ευθύνες όμως αποκλειστικά και μόνο στους εκάστοτε συστημικούς “ρυθμιστές”, δεν είναι τίποτα περισσότερο από μία πλάνη. Η συγκεκριμένη ψυχοπαθολογία έχει μολύνει τους πάντες, από τη στιγμή που ενηλικιωθήκαμε με μία συγκεκριμένη νοοτροπία και τη βιώνουμε καθημερινά, συχνά χωρίς καν να το αντιλαμβανόμαστε.

Από εκείνον που ενώ καταγγέλλει τους Χ ή Ψ ως ψυχοπαθείς πλουτοκράτες, ενδόμυχα επιθυμεί ο ίδιος να γίνει ένας από αυτούς.  Από τον …οδηγό που μπαίνει πρώτος, μπροστά από το φανάρι, καθυστερώντας να ξεκινήσει όταν γίνεται πράσινο,  “κανιβαλίζοντας” τον χρόνο εκείνων που θα το προλάβαιναν σε αντίθετη περίπτωση.  Από τον γονέα που βλέπει το παιδί του ως προέκταση του εαυτού του και το πιέζει να ακολουθήσει ένα συγκεκριμένο μονοπάτι, για να βιώσει έμμεσα όσα ο ίδιος δεν κατάφερε να πραγματώσει.  Από εκείνον που ενώ φοροδιαφεύγει, επιθυμεί πάση θυσία να παραμείνει η χώρα στο ευρώ, αρκεί όλοι οι άλλοι πλην του ιδίου να πληρώνουν το τίμημα.  Και γενικότερα όλοι μας, που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο οικειοποιούμαστε άμεσα ή έμμεσα τον χρόνο, τη ζωτική ενέργεια ή την ύλη του “άλλου” χωρίς αντισταθμιστική ανταπόδοση(vi).

Για να συντελεστεί μία Κοινωνική Μεταμόρφωση η οποία θα μας επιτρέψει να αποφύγουμε τα αυτοκαταστροφικά, επαναλαμβανόμενα μοτίβα του παρελθόντος, ίσως εντέλει να χρειάζεται να παρακολουθούμε πολύ περισσότερο οι ίδιοι, τόσο τη σκέψη(vii), όσο και τη συμπεριφορά μας.  Προκειμένου να λάβει χώρα μία συνολική αλλαγή νοοτροπίας, μία συνειδησιακή μετατόπιση με έμπρακτες προεκτάσεις. Με ταυτόχρονη αναγνώριση της τρέχουσας ανεπάρκειάς μας, που προέρχεται κυρίως από την πεποίθηση ότι γνωρίζουμε τα πάντα ενώ επί της ουσίας γνωρίζουμε πολύ λίγα(viii).

Να ξεφύγουμε επιτέλους από την πλάνη ότι όλα μπορούν να αλλάξουν με τη βούληση των εκάστοτε ιθυνόντων ή την παρέμβαση ενός από μηχανής θεού.  Η αλλαγή υπό την έννοια της μεταμόρφωσης, απαιτεί τη συλλογική ενεργοποίηση και κινητοποίηση της διάνοιας όλων μας.  Εξάλλου, τα προβλήματα του σήμερα υπερβαίνουν κατά πολύ τις δυνατότητες της όποιας ομάδας ειδικών. 

Εν κατακλείδι το ερώτημα είναι: Είμαστε πραγματικά διατεθειμένοι να αλλάξουμε ή “οφείλουν” να αλλάξουν οι πάντες και τα πάντα εκτός από εμάς τους ίδιους;  Μόνο ο χρόνος θα δείξει. Και ο χρόνος είναι “διάνοια”. Και είτε το θέλουμε είτε όχι, είμαστε όλοι δέσμιοί του. 

Αφιερωμένο στον Λάρι/νούετ και όλους όσους συμμετείχαν στο διεθνές νήμα ηλεκτρονικής αλληλογραφίας με θέμα “Η μεγάλη μετάβαση”, που ενέπνευσε το παρόν άρθρο.

i) Ιδιαίτερα επιρρεπών σε έναν αδιόρατο, υποδόριο “προγραμματισμό” και “αυτοματισμό”.
ii) https://muse.jhu.edu/article/370586
iii) Για την αποφυγή μιας ερμηνείας αμιγώς συνωμοσιολογικών αποχρώσεων, υπάρχει και η ανάγνωση του ότι ο εκάστοτε ιθύνων υποστηρίζει τη λογική του “παρατείνειν δια της προσποιήσεως” μόνο και μόνο για να μην διαταράξει τις “ισορροπίες” ενός εύθραυστου οικοδομήματος, που δυνητικά θα δημιουργούσε ακόμα μεγαλύτερα προβλήματα.
iv) https://en.wikipedia.org/wiki/The_Limits_to_Growth. Κατά προέκταση, αξίζει να διαβάσει κανείς το https://en.wikipedia.org/wiki/Nicholas_Georgescu-Roegen
v)  Όχι πως αυτό θα έχει ιδιαίτερη σημασία τότε μια και είναι αμφίβολο πως θα αποτελέσει προτεραιότητα και “ιδανικό” σε μια Νέα Κοινωνία.
vi) Σίγουρα το να επιβάλλεται μία πολιτική που αναπαράγει τη μιζέρια για εκατομμύρια ανθρώπους δεν εξισώνεται με τα καθημερινά, κοινωνικά “πταίσματα” του καθενός. Οι διάφορες όμως εκφάνσεις αντικοινωνικής συμπεριφοράς αθροιστικά, επιδρούν σε συλλογικό επίπεδο, νομιμοποιώντας κατά μία έννοια τις ακραία αντικοινωνικές συμπεριφορές που επιδρούν σε ευρεία κλίμακα.
vii) https://en.wikipedia.org/wiki/David_Bohm#Thought_as_a_System
viii) “Η μετα-γνώση του Σωκράτη – ‘Eν οἶδα ὅτι οὐδὲν οἶδα”, http://gerasimos-politis.blogspot.gr/2012/02/e.html


Πηγή/φωτογραφία: Η Εφημερίδα των Συντακτών, efsyn.gr