Φυσικά και πολιτικά συστήματα εξουσίας
Στα σύνολα (sets, «κοινωνίες»), των εντόμων, των πουλιών, των ζώων, καθώς και των ανθρώπων, αναπτύχθηκαν συστήματα άσκησης εξουσίας, που στόχο έχουν τη διασφάλιση των βασικών αγαθών επιβίωσης των μελών του συνόλου· της τροφής, της ασφάλειας και της εκπαίδευσης τους. Τα συστήματα αυτά, τα οποία αναπτύχθηκαν από τη σοφία της Φύσεως, αποτελούν τα φυσικά συστήματα εξουσίας. Αντίθετα, στα σύνολα των ανθρώπων μιας πολιτείας, στις κοινωνίες, αναπτύχθηκαν από την αμφιλεγόμενη σοφία του ανθρώπου, συστήματα άσκησης εξουσίας, που στην αρχή είχαν τους ίδιους στόχους με αυτούς των φυσικών συστημάτων, αλλά στη συνέχεια τους άλλαξαν. Τα συστήματα αυτά αποτελούν τα πολιτικά συστήματα εξουσίας· αποτελούν τα πολιτεύματα.
Από τη στιγμή που γεννιέται ο άνθρωπος, η επιβίωση του, δηλαδή η τροφή, η ασφάλεια και η εκπαίδευση του, διασφαλίζεται από ένα φυσικό σύστημα εξουσίας, που είναι πολύ γνωστό και οικείο σε όλους μας· τη μητρική στοργή. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην ελληνική γλώσσα η στοργή αυτή ονομάζεται και μητρική, ή γονική εξουσία.
Η μητρική εξουσία/στοργή, διασφαλίζει στο νεογέννητο άνθρωπο την πιο τρυφερή, την πιο ήπια και την πιο αποτελεσματική μορφή εξουσίας που θα συναντήσει σ’ όλη την υπόλοιπη ζωή του.
Η μητρική στοργή δεν είναι ένα τυπικό σύστημα εξουσίας του συνόλου. Μοιάζει περισσότερο με επέκταση του βιολογικού συστήματος της μήτρας που προστατεύει τον άνθρωπο κατά τη φάση της δημιουργίας του · είναι «η εξωσωματική μήτρα» προστασίας των ανθρώπων αμέσως μετά την έξοδο τους από το όργανο της μήτρας. Οι στόχοι όμως, τόσο της μητρικής στοργής, όσο και των φυσικών συστημάτων εξουσίας, ταυτίζονται σε μεγάλο βαθμό. Σε αυτή τη λογική, η μητρική στοργή είναι,πρέπει να είναι, το αρχέτυπο σύστημα εξουσίας του ανθρώπου.
Κατά την άσκηση της εξουσίας/στοργής, η μάνα αναγκάζεται να περιορίσει την ελευθερία του μωρού της, για να εξασφαλίσει την παροχή των αγαθών που αναφέραμε. Δείγματα αυτού του περιορισμού είναι το κρεβατάκι με τα κάγκελα και το φάσκιωμα του μωρού.
Το ανωτέρω συμπέρασμα προκύπτει επίσης και από το όνομα που έδωσαν οι διάφοροι λαοί στη μητέρα. Το όνομα της μητέρας σε όλους τους λαούς περιλαμβάνει την ίδια ηχομιμητική ρίζα «ma». Για παράδειγμα: Mater στα Λατινικά, Mother στα Αγγλικά, Matter στα Γερμανικά ,Mare στα Γαλλικά, Mama στα Ιταλικά, Μήτηρ στα αρχαία Ελληνικά, Μητέρα, Μαμά, Μάνα στα νέα Ελληνικά. Σημειώνεται ότι η λέξη μάνα στα Εβραϊκά σημαίνει τροφή. Το μάνα εξ Ουρανού. Σίγουρα η ρίζα «ma», εκφράζει την τροφή, την τρυφερή λέξη «μαμ» που λένε οι μητέρες στα μωρά τους. Πιστεύω όμως πως εκφράζει και τον περιορισμό της ελευθερίας του μωρού. Το «μη παιδί μου» που με μεγάλη συχνότητα αλλά και τόση τρυφερότητα λένε οι μανάδες όλου του κόσμου.
Μητριαρχία και Πατριαρχία. Τα δύο φυσικά συστήματα εξουσίας των ανθρώπων
Στις πρώτες μικρές κοινωνίες των ανθρώπων, τα συστήματα εξουσίας ταυτίζονταν με τη μητέρα. Είναι τα συστήματα της Μητριαρχίας. Αργότερα τα συστήματα αυτά μεταλλάχθηκαν σε Πατριαρχικά για τους λόγους που αναφέρονται στα επόμενα.
Στις μητριαρχικές κοινωνίες, δικαίωμα στην διαδοχή και στην κληρονομιά της μητέρας/αρχηγού, έχουν όλοι οι εξ αίματος συγγενείς της, δηλαδή τα παιδιά της ανεξάρτητα από τον πατέρα με τον οποίο τα απέκτησε. Οι συγγενείς αυτοί ονομάζονται αδελφάτα ή φατρίες (φράτηρ = αδελφός, φρατρίες, φατρίες).
Στις πατριαρχικές κοινωνίες, δικαίωμα στη διαδοχή και στην κληρονομιά του πατέρα/αρχηγού, έχουν οι εξ αίματος συγγενείς του, δηλαδή τα παιδία του, ανεξάρτητα από τη μητέρα με την οποία τα γέννησε. Οι συγγενείς αυτοί αποτελούν το γένος του πατέρα ή τη γενιά. Ο όρος γενιά προέρχεται από το ρήμα γεννώ. Ο πατέρας γεννά και η μητέρα τίκτει. Στα περισσότερα πατριαρχικά συστήματα, η κληρονομία και η εξουσία του πατέρα μεταβιβάζονταν στον πρωτότοκο υιό. Εξαιρέσεις αυτού του κανόνα υπάρχουν στους αρχαίους Έλληνες, καθώς και στο εθιμικό και στο νομικό δίκαιο της νεώτερης Ελλάδας.
Η συνοχή και η νοοτροπία των ανθρώπων των μητριαρχικών και πατριαρχικών κοινωνιών
Η συνοχή. Στις μητριαρχικές κοινωνίες η συνοχή των ανθρώπων ήταν πιο έκθυμη και πιο στέρεα, απ’ ότι στις πατριαρχικές κοινωνίες. Αυτό οφείλεται στην κοινή γλώσσα και αγωγή που η μητέρα διασφαλίζει στα παιδιά της. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και σήμερα, η πρώτη γλώσσα που μαθαίνει ο άνθρωπος λέγεται μητρική και όχι πατρική. Η κοινή γλώσσα αποτελεί το βασικότερο παράγοντα επικοινωνίας των ανθρώπων. Ο δε βαθμός επικοινωνίας αποτελεί το βασικότερο παράγοντα που διαμορφώνει τόσο τη συνοχή, όσο και τη μορφή της εξουσίας· τη δημοκρατική/ συλλογική ή τη μοναρχική/ αυταρχική μορφή εξουσίας.
Η νοοτροπία. Η νοοτροπία των ανθρώπων μιας κοινωνίας, δημιουργείται από τη συμπεριφορά αυτών που θεωρούνται και λειτουργούν ως πρότυπα γνώσεως και δυνάμεως· δημιουργείται από τη συμπεριφορά των αρχόντων, των ηγετών. Δεσπόζοντα πρόσωπα ηγετών είναι: της μητέρας και του πατέρα στις παλαιότερες κοινωνίες, των «επικοινωνιακών», των πολιτικών και των πνευματικών ηγετών στις σύγχρονες.
Η συμπεριφορά της μητέρας χαρακτηρίζεται από μετριοπάθεια, αποτελεσματικότητα και ισότιμη, χωρίς διακρίσεις, αγάπη και φροντίδα για όλα τα παιδιά της. Αυτά τα χαρακτηριστικά της μητέρας ανάπτυξαν στις μητριαρχικές κοινωνίες τη νοοτροπία της ισότητας και της συλλογικής/ δημοκρατικής άσκησης της εξουσίας. Τα μέλη της φατρίας ήταν πιο εκπαιδευμένα και πιο ώριμα από τα μέλη της γενιάς για να αποδεχθούν την ισότητα και τη λειτουργία δημοκρατικών συστημάτων άσκησης της εξουσίας.
Στις πατριαρχικές κοινωνίες αναπτύχθηκε η νοοτροπία της ιεραρχίας και της μοναρχικής / αυταρχικής άσκησης της εξουσίας, γιατί τα μέλη της γενιάς βίωναν ότι μόνο ένα από αυτά, ο πρωτότοκος υιός , θα ήταν ο κληρονόμος της περιουσίας και της κοινωνικής ισχύος του πατέρα. Από τη νοοτροπία αυτή γεννήθηκε ο αγώνας της επικυριαρχίας του ανθρώπου, τόσο στους άλλους ανθρώπους όσο και στα έμβια και άβια στοιχεία του περιβάλλοντος. Οι αγώνες, οι πόλεμοι επικυριαρχίας έκαναν τις πατριαρχικές κοινωνίες πιο δραστήριες, πιο ευρηματικές και πιο αποτελεσματικές από τις μητριαρχικές· τις ώθησαν να αναπτύξουν πιο σύνθετα και πιο αποτελεσματικά συστήματα: για την άσκηση της εξουσίας, τη βελτίωση των συνθηκών ζωής του ανθρώπου αλλά και την επικυριαρχία· τις ώθησε να αναπτύξουν την κουλτούρα της πόλης, τον πολιτισμό. «Πόλεμος πάντων μεν Πατήρ εστί, πάντων δε Βασιλεύς και τους μεν Θεούς έδειξε , τους δε ανθρώπους τους μεν δούλους εποίησε τους δε ελευθέρους». Ηράκλειτος, 544-484 πΧ
Από τη Μητριαρχία στη Δημοκρατία και από τη Πατριαρχία στη Μοναρχία
Αποτέλεσμα των παραπάνω διαφορών ήταν η διαφοροποίηση των στόχων στις δύο κοινωνίες. Στις μητριαρχικές κοινωνίες δεσπόζων στόχος έγινε η αρμονική συμβίωση των αδελφών και η συμμετοχή τους στην άσκηση της εξουσίας. Η βίωση αυτών των στόχων έκανε τη μητριαρχία τη «μήτρα ανάπτυξης» των αρχών και πρακτικών της Δημοκρατίας. Η άποψη αυτή ενισχύεται από το ιστορικό γεγονός ότι στην Αθήνα, κατά ηρωική εποχή, την εποχή του Κέκροπα, υπήρχαν 12 φατρίες οργανωμένες σε 4 φυλές, των οποίων το πολίτευμα ήταν αυτό της Αυθόρμητης Δημοκρατίας.(1) Στο πολίτευμα αυτό των φατριών, όργανο εξουσίας ήταν η Γενική Συνέλευση των πολιτών, και όργανα λειτουργίας το Συμβούλιο και ο Βασιλιάς. Υπενθυμίζεται ότι όργανα εξουσίας είναι αυτά που λαμβάνουν τις μείζονες αποφάσεις, ενώ όργανα λειτουργίας, αυτά που λαμβάνουν τις ελάσσονες, που επάγονται και περιορίζονται από τις μείζονες. Οι ελάσσονες αποφάσεις λαμβάνονται προκειμένου να εκτελεσθούν οι μείζονες αποφάσεις/ εντολές του συνόλου των αδελφών/πολιτών.
Στις πατριαρχικές κοινωνίες δεσπόζων στόχος έγινε η διατήρηση και η αύξηση της ισχύος του αρχηγού και των πιστών συνεργατών του, καθώς και η προστασία του συστήματος εξουσίας από φαινόμενα διασποράς της ισχύος και της περιουσίας του, ακόμα και σε μέλη που ανήκαν στη ίδια γενιά του πατέρα/αρχηγού. Η βίωση αυτών των στόχων έκανε την πατριαρχία τη μήτρα ανάπτυξης των αρχών και πρακτικών της Μοναρχίας.
Με το πέρασμα των αιώνων επικράτησαν πολιτεύματα με το πνεύμα και οι αρχές της πατριαρχίας. Τα πολιτεύματα αυτά δημιούργησαν, ή έστω επέτρεψαν να δημιουργηθούν, μεγάλες ανισότητες και αδικίες μεταξύ των αρχόντων και αρχομένων μελών της κοινωνίας. Η συνοχή των ανθρώπων/αδελφών διαταράχθηκε και η εμπιστοσύνη τους προς τους ασκούντες την εξουσία χάθηκε. Οι κοινωνίες βρέθηκαν σε αδιέξοδο. Τότε, άνδρες/ ηγέτες με αξιόλογες πνευματικές και ηθικές δυνάμεις, άλλαξαν τους κανόνες του πολιτεύματος και τους αναπροσανατόλισαν προς τις παλαιότερες αρχές και πρακτικές της μητριαρχίας. Τέτοια περίπτωση αποτελεί η Αθηναϊκή Πολιτεία. Η πρώτη προσπάθεια έγινε από τον Σόλωνα που άλλαξε τους ισχύοντες νόμους και τους προσανατόλισε προς αυτούς της εποχής του Κέκροπα των 12 φατριών και της μητριαρχίας. Οι νόμοι του Σόλωνα βελτίωσαν αποφασιστικά τις συνθήκες ισότητας μεταξύ αρχόντων – αρχομένων, μεταξύ πλουσίων – φτωχών. O πιο σημαντικός από αυτούς τους νόμους είναι ο της Σεισάχθειας, με τον οποίο διαγράφτηκαν τα χρέη των αγροτών και καταργήθηκε ο θεσμός του «επί τοις σώμασι δανείζεσθαι».(2)
Αργότερα ο Κλεισθένης, δεν αρκέσθηκε στην αλλαγή των νόμων, αλλά άλλαξε το πολίτευμα έτσι ώστε νόμοι της λογικής και ηθικής του Σόλωνα να δημιουργούνται από τα αντικειμενικά χαρακτηριστικά του πολιτεύματος και όχι τα υποκειμενικά χαρακτηριστικά ενός φωτισμένου άρχοντα. Το πολίτευμα αυτό είναι η μετάλλαξη του πολιτεύματος των 12 φατριών και της μητριαρχίας της εποχής του Κέκροπα· είναι το πολίτευμα «του άρχοντος και αρχόμενου πολίτη»· είναι το πολίτευμα της Αληθινής, της Άμεσης Δημοκρατίας.
Αποτελεί αναμφισβήτητο ιστορικό γεγονός ότι το πνεύμα της Δημοκρατίας γεννήθηκε από τους άνδρες. Η ψυχή όμως της Δημοκρατίας γεννήθηκε πρωτύτερα από τις γυναίκες των μητριαρχικών κοινωνιών.
Κατά την άποψη της πλειοψηφίας των ιστορικών ερευνητών, πατέρας του πολιτεύματος της Αληθινής Δημοκρατίας είναι ο άρχοντας και μεταρρυθμιστής της Αθηναϊκής Δημοκρατίας Κλεισθένης (570 – 507 πΧ). Η μητέρα όμως της Δημοκρατίας παραμένει διακριτικά εκτός του ιστορικού προσκηνίου· άγνωστη. Αυτό οφείλεται γιατί μητέρα της Δημοκρατίας δεν είναι μία αλλά το σύνολο των Μανάδων όλου του κόσμου· είναι και η δική σας και η δική μου Μάνα.
(1) Φρεντερικ Έγκελς. Η καταγωγή της Οικογένειας, της Ιδιοκτησίας και του Κράτους. Κεφ. V. H γένεση του Αθηναϊκού Κράτους.
(2) Ο όρος σεισάχθεια σημαίνει σείω (γκρεμίζω) το άχθος (το βάρος, το οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό). Επεκράτησε να θεωρείται ως σεισάχθεια η κατάργηση των χρεών, το οικονομικό άχθος, αλλά εξ ίσου σημαντικό είναι και η κατάργηση του θεσμού του «επί τοις σώμασι δανείζεσθαι», με τον οποίο, αυτός που αδυνατούσε να πληρώσει το χρέους του γινόταν δούλος του δανείζοντος.
