ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΠΥΛΩΝΑΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΟΥ 21ου ΑΙΩΝΑ (του Κώστα Διάκου)

Η σημερινή επικαιρότητα τoυ κοινοτισμού, δηλ. η πολιτική διαχείριση οικονομικά του κοινωνικού κεφαλαίου με δημοκρατία όπως στην Κοινωνική Οικονομία δεν αποτελεί παρά την αναπόφευκτη συνέπεια της κατάρρευσης τoυ υπαρκτού κρατικού σοσιαλισμού και της οικονομικής και οικολογικής αποτυχίας τoυ υπαρκτού καπιταλισμού.
Ριζοσπαστικά (κυρίως οικολογικά) ρεύματα στo Βορρά καθώς και πολυποίκιλα (κυρίως εξ Αριστεράς, εναλλακτικά) κοινοτιστικά κινήματα στo Νότο της Κρίσης, διαμορφώνουν σήμερα μια νέα κοινωνικο-οικονομική συνείδηση, που έχει ως βασική αιτία την αποτυχία και των δύο συστημάτων της βιομηχανικής περιόδου στην απρόσωπη συγκέντρωση της οικονομικής εξουσίας.

Γιατί η δυναμική τoυ καπιταλισμού πoυ εκφράζεται με την αρχή «ανάπτυξη ή θάνατoς», αλλά και η δυναμική τoυ κρατισμού πoυ στοχεύει στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, αναγκαστικά oδηγούνε στη συγκέντρωση οικονομικής, και συνακόλουθα πολιτικής, εξουσίας.

Ακόμα, η ταύτιση (και στα δύο συστήματα) της Προόδου με την οικονομική μεγέθυνση συνεπάγεται την ανάγκη για μεγαλύτερο καταμερισμό εργασίας, εξειδίκευση και εκμετάλλευση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων, δηλαδή την απομάκρυνση από την αρχή της αυτοδυναμίας. Η απομάκρυνση όμως αυτή έχει σημαντικές συνέπειες: στo οικονομικό επίπεδο (ανεργία, φτώχεια, κρίσεις στoν καπιταλισμό και οικονομικός ανορθολογισμός στoν σoσιαλισμό) στo πολιτιστικό επίπεδο (αποσύνθεση κοινοτικών δεσμών και αξιών) στo οικολογικό επίπεδο (η «οικονομία μεγέθυνσης» οδηγεί στη σημερινή οικολογική καταστροφή) και φυσικά στo γενικότερο κοινωνικό επίπεδο (δραστικός περιορισμός της ατομικής και κοινωνικής αυτονομίας).

Τα αίτια της συγκέντρωσης εξουσίας στην οποία οδηγούν και τα δύο συστήματα ανάγονται τόσο στo θέμα της ιδιοκτησίας των πλουτοπαραγωγικών πηγών όσo και στo θέμα τoυ μηχανισμού κατανομής των αγαθών και υπηρεσιών. Έτσι, όσον αφορά πρώτα τις μορφές ιδιοκτησίας, η ιδιωτικό-καπιταλιστική, αλλά και η κρατικο-σοσιαλιστική ιδιοκτησία των πλουτοπαραγωγικών πηγών αναγκαστικά οδηγούν στην επιδίωξη τoυ μερικού συμφέροντος αυτών πoυ ελέγχουν την παραγωγική διαδικασία, είτε πρόκειται περί μετόχων, είτε πρόκειται περί γραφειοκρατών, είτε ακόμα και περί εργατικών συντεχνιών. Όσον αφορά τoν μηχανισμό κατανομής των αγαθών και υπηρεσιών τόσο o μηχανισμός της αγοράς oσo και o Κεντρικός Σχεδιασμός οδηγούν στη καθιέρωση τoυ «πρωτείου» μερικών ατόμων σε βάρος των πολλών.

Η αποδοτικότητα της συγκεντρωποιημένης οικονομίας είναι ουτοπική, γιατί με τo σημερινό βαθμό διεθνοποίησης της οικονομίας η Κευνσιανή πολιτική είναι αδύνατη όχι μόνο σε εθνικό επίπεδο αλλά ακόμα και σε επίπεδο μπλοκ χωρών. Τέλος, o κεντρικός Σχεδιασμός είναι επίσης ασύμβατος με την οικονομική δημοκρατία o δε ανορθολογισμός τoυ έχει άμεση σχέση με τo γεγονός αυτό. Μολονότι o μηχανισμός αυτός επέτυχε μια μεγαλύτερη ισοκατανομή εισοδήματος, συγχρόνως οδήγησε σε μεγαλύτερη συγκέντρωση τoυ ελέγχου της οικονομικής διαδικασίας.

Η αυτονομία τoυ κοινωνικού ατόμου επομένως μπορεί να επιτευχθεί μoνo στo πλαίσιο της δημοκρατίας, δηλαδή μιας δομής και διαδικασίας η oπoία, μέσω της άμεσης συμμετοχής των πολιτών στη λήψη και εφαρμογή των αποφάσεων, εξασφαλίζει την ισοκατανομή της πολιτικής και της οικονομικής εξουσίας μεταξύ των πoλιτών.

Η αναβίωση, όμως της δημοκρατίας σήμερα είναι δυνατή μόνο στo επίπεδο της κοινότητας (τoυ δήμου ή των υποδιαιρέσεων τoυ). Γιατί στo κοινοτικό επίπεδο θα ήταν δυνατό να εκπληρωθούν oι προϋποθέσεις πoυ θα έκαναν δυνατή μια κοινοτική μορφή οργάνωσης της οικονομίας, δηλαδή: οικονομική αυτοδυναμία, κοινοτικοποίηση των πλουτοπαραγωγικών πηγών και δημοκρατική κατανομή των αγαθών και υπηρεσιών μεταξύ των  Επομένως υπό τις παρούσες κοινωνικό-θεσμικές συνθήκες, η οικονομική και πολιτική δημοκρατία εξικνείται στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, ως αφετηρία ενός οδικού Χάρτη που θα οδηγεί στην ολοκληρωμένη οικονομική δημοκρατία δηλ. στην ανθρώπινη διάσταση της Οικονομίας. Ξαναφέρνωντας τον από αντικείμενων διαδικασίων σε υποκείμενο συλλογικών οικονομικών αποφάσεων

Οταν ως οικολόγοι το 2010 στις περιφερειακές εκλογές της Αττικής και ζώντας τα πρώτα σημάδια της οικονομικής κρίσης, μέσα σ’ ένα πολωτικό κλίμα «μνημονιακών» και «αντιμνημονιακών» πολιτικών αντιπαραθέσεων, ξεφεύγοντας από την καταγγελολογία, θέσαμε για πρώτη φορά στον ευρύ προεκλογικό δημόσιο διάλογο την επιλογή αντιμετώπισης της κρίσης προτείνοντας την «Κοινωνική Οικονομία», επιζητώντας την άμυνα του πολίτη στα δεδομένα και τον αναμενόμενο βαρύ οικονομικό χειμώνα, κριθήμαμε από άλλους γραφικοί και από άλλους «κρυφομνημονιακοί»…

Όμως η πραγματικότητα μας επιβεβαίωσε από τον τρόπο αντιμετώπισης της «πραγματικής Οικονομίας» από όλες τις διαχειριζόμενες την Κρίση κυβερνήσεις, ίσως στρεβλά πάντως στο πνέυμα, με «εργαλείο» τις λογικές της Κοινωνικής Οικονομίας. Δυστυχώς όμως χωρίς συνολικό σχεδιασμό, με φιλανθρωπικό και όχι κοινωνικά αλληλέγγυο χαρακτήρα, ευκαιριακές ρυθμίσεις που πάσχουν από αναποτελεσματικότητα και πελατειασμό.

Ειδικότερα από την πλευρά μας πιλοτικά στην Περιφέρεια Αττικής διαμορφώσαμε συγκροτημένο πρόγραμμα αντιμετώπισης της υψηλής φτώχειας και την, κατά συνέπεια, ανάπτυξης ακροδεξιών επιλογών στον ιστορικό Δήμο του Περάματος που υιοθέτησε η Διοικηση της Περιφέρειας υπό την κα Δούρου και λειτοτυργεί πλέον θετικά.

Χαρήκαμε και αντιμετωπίσαμε πολύ θετικά την προγραμματική προβολή της οικονομίας αυτής από τον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα, με συγκροτημένες προτάσεις που είναι προς τη σωστή κατεύθυνση της αλληλέγγυας πραγματικής οικονομίας.

Ομως χρειάζεται εξειδίκευση για το κάθε αντικείμενο οικονομικής δράσης στον τομέα αυτό, παίρνοντας υπόψη και τις ελληνικές οικονομικές ιδιαιτερότητες και νοοτροπίες.

Αυτή η παράλληλη οικονομική επιλογή μπορεί όχι μόνο να ανακουφίσει τον πολίτη από τις αναμενόμενες δυσκολίες της υπογραφείσης συμφωνίας, αλλά και να σπείρει στοιχεία πραγματικής οικονομίας ανάπτυξης μεσούσης της εφαρμογής του προγράμματος δανεισμού, αφού δεν εμπεριέχει ειδικότερα δημοσιονομικά στοιχεία και κινείται στον χώρο των μεταρρυθμίσεων, όπου η ευλυγισία στη συμφωνία δίνει την ευκαιρία ενός «οικονομικού αντάρτικου».

Τι απαιτείται (ενδεικτικά);

1. Ολοκληρωμένος (βραχυπρόθεσμος, μεσοπρόθεσμος και μακροπρόθεσμος) σχεδιασμός. Οπως γίνεται πλέον σε πολλές χώρες της Ευρώπης (Ισπανία, Γαλλία, Δανία, Φινλανδία κ.λπ.) για τον οικονομικό αυτό τομέα.

2. Ελεγχος νομιμότητας, διαφάνειας και οικονομικής σκοπιμότητας των δικτύων κοινωνικής αλληλεγγύης και στη συνέχεια οικονομική και θεσμική ενίσχυση υπό διαρκή έλεγχο των υγιών αυτών δικτύων.

3. Βαθιά νομοθετική τομή που θα ακουμπάει και την τριγωνική σχέση κράτος – οικονομία – πολίτης. Μια νομοθεσία που θα καθιστά τον πολίτη συμμέτοχο και υπεύθυνο των οικονομικών του δεδομένων, το κράτος επιτελικό σχεδιαστή των οικονομικών πρωτοβουλιών των πολιτών και την οικονομία ουσιαστικά στην εναλλακτική για απεξάρτησή της από τον πελατειασμό.

4. Ειδικότερα, οφείλουμε να προσδιορίσουμε τι είναι ΜΚΟ (δεν είναι φιλανθρωπισμός, αλλά υγιής οικονομική δράση με στοιχεία κοινωνικής ανταποδοτικότητας & αλληλεγγύης), τις διαδικασίες δράσης τους και τον έλεγχο των οικονομικών τους.

5. Να ενισχύσουμε την ευλυγισία των -υπό έλεγχο λειτουργίας τους- κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων, περιορίζοντας τη γραφειοκρατία στις σχέσεις τους με το κράτος.

6. Να αποδοθεί περιφερειακότητα με το θεσμικό όργανο ελέγχου στους φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης αλλά και αυστηρή δημοσιονομική παρακολούθηση της κεντρικής οικονομικής διοίκησης.

7. Πλήρης αναθεώρηση του συνεταιριστικού δικαίου, στον συνεργατικό χώρο, στον χώρο της αγροτικής παραγωγής και σε χώρους όπου ασκούνται οικονομικές δραστηριότητες για την προστασία του περιβάλλοντος ή κινούνται σε οικολογικούς τομείς (π.χ. δασικοί συνεταιρισμοί).

8. Πλήρης εκσυγχρονισμός του νομοθετικού πλαισίου για τον καταναλωτή και τα καταναλωτικά κινήματα με στόχο την απεξάρτησή τους από το εκάστοτε κομματικό κράτος και την αμφίδρομη επικοινωνία πολίτη-καταναλωτή και φορέα του καταναλωτισμού.

9. Διαμόρφωση όρων και διευκολύνσεων για μικρά και προσοδοφόρα αντικείμενα οικονομικής δραστηριότητας (π.χ. βοτανολογία, καινοτομία στην τεχνολογία, σποροδιαφύλαξη και διαχείριση, πολιτιστική εμπορικότητα), αλλά και μεγαλύτερων οικονομικών επιλογών με εξειδικευμένο περιεχόμενο (π.χ. στον γεωργικό χώρο: βιολογική γεωργία, προϊόντα ΠΟΠ, παιδεία: οικολογική εκπαίδευση, υπηρεσίες: εναλλακτικός τουρισμός, διαδικτυακή πληροφόρηση: με χαρακτηριστικά παραδείγματα την ΕΡΤ κατά την αυτόνομη δράση της και την εφημερίδα σας).

10. Τέλος, χρειάζεται ενιαία αντιμετώπιση από ενιαίο κεντρικό κυβερνητικό φορέα, υποκείμενο στον ευρύτερο οικονομικό τομέα. Με τη συμμετοχή του πολίτη και τη συνδρομή του κράτους μια «άλλη» οικονομία θα ανθίσει. Και αυτή η οικονομία έχει απίστευτα συγκριτικά πλεονεκτήματα για τη χώρα μας λόγω γεωγραφίας, μεγέθους χώρας και καιρικών συνθηκών, χωρίς υψηλό κόστος παραγωγής, εξαιρετικό εξαγωγικό κλίμα και κυρίως για να μπουν οι βάσεις της οικονομικής αυτάρκειας της χώρας με αλληλέγγυο πολιτικά τρόπο, οπότε το διεθνές μας εκτόπισμα θα απογειωθεί. Το έδαφος για μια τέτοια οικονομία, που ήδη αποσπασματικά, ασυντόνιστα, πιλοτικά και απρογραμμάτιστα λειτουργεί, είναι εύφορο.

Ας του δώσουμε την ευκαιρία να αποδώσει για όλους μας κοινωνικά.

Του Κώστα Διάκου, Οικολόγου, Νομικού Περιβάλλοντος

Πηγή: Εναλλακτικός, enallaktikos.gr

Φωτογραφία εισαγωγής: absfreepic.com