1

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΕΛΙΚΑ ΤΑ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑΤΑ; ΤΟ ΘΕΜΕΛΙΟ Ή Η ΦΕΝΑΚΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ; (του Δημοσθένη Κυριαζή)

Με αφορμή το πρόσφατο δημοψήφισμα στην Αγγλία,  με το οποίο αυτή η χώρα φεύγει από την ΕΕ, διατυπώθηκαν πολλές και αντιφατικές απόψεις.
Διατυπώθηκε η πίστη στη λογική και στην ηθική του θεσμού, που μόνο αυτός αποτελεί έμπρακτη απόδειξη  του δόγματος «αφέντης είναι ο Λαός». Υπενθυμίζεται ότι το δόγμα αυτό ενώ υιοθετείται και στηρίζεται με λόγια από όλα  ανεξαιρέτως τα πολιτικά κόμματα, με έργα ή απορρίπτεται ή στρεβλώνεται τόσο ώστε από όχημα άσκησης της εξουσίας των πολιτών, να γίνει όχημα εξουσίας των πολιτικών, των αντιπροσώπων των πολιτικών. Στο τελευταίο μάλιστα δημοψήφισμα που έγινε στην Ελλάδα η κυβέρνηση έλεγε με σαφήνεια ότι το δημοψήφισμα «Θα αποτελέσει διαπραγματευτικό όπλο» στα χέρια της κυβέρνησης και όχι την κορυφαία και αμετάκλητη εντολή των πολιτών προς τους κυβερνώντες αντιπροσώπους τους.  


Διατυπώθηκε η αμφισβήτηση στη λογική και ηθική του θεσμού γιατί οι απλοί πολίτες, ούτε τις  λογικές και ηθικές δυνάμεις, ούτε την ενημέρωση και εμπειρία έχουν για να λαμβάνουν τις μεγάλες αποφάσεις. Αυτές συνεπώς πρέπει να λαμβάνονται από τους αντιπροσώπους τους που διαθέτουν αυτές τις δυνάμεις!!! Οι απλοί πολίτες δεν πρέπει να συμμετέχουν στη λήψη τους αλλά να την εμπιστεύονται στους έχοντες σοφία και ηθική αντιπροσώπους τους!!! Η αρχή ότι το κόστος τυχόν λανθασμένων αποφάσεων πρέπει να καταβάλλεται από αυτούς που λαμβάνουν την απόφαση, που εφαρμόζεται στην περίπτωση των δημοψηφισμάτων, αγνοείται. Οι πολιτικοί πρέπει να λαμβάνουν τις αποφάσεις και οι πολίτες να πληρώνουν.

Δεν είναι στις προθέσεις μας να επιχειρηματολογήσουμε υπέρ της πρώτης ή της δεύτερης άποψης γιατί πιστεύουμε πως και με τα παραπάνω πολύ συνοπτικά στοιχεία, ο κάθε πολίτης πρέπει και μπορεί να σχηματίσει τη δική του άποψη για το τι είναι τελικά τα δημοψηφίσματα.

Πρόθεση μας είναι να παρουσιάσουμε μια διαφορετική προσέγγιση του αρχικού ερωτήματος που βασίζεται στην αρχή της Εντροπίας των Κοινωνικών συστημάτων.

Στη λογική της Κοινωνικής Εντροπίας τα Δημοψηφίσματα αποτελούν θεσμό παραγωγής αρνητικής εντροπίας· αποτελούν, δηλαδή, θεσμό μείωσης της νομοτελειακά αναπόφευκτης αύξησης της εντροπίας, της πορείας προς την αποδόμηση των συστημάτων.

Στα πλαίσια της παραπάνω λογικής, η οποία αποτελεί ισχύουσα νομοτέλεια για τα θερμοδυναμικά, τα πληροφοριακά και γενικότερα τα φυσικά συστήματα, τα δημοψηφίσματα είναι το θεμέλιο της Αληθινής Δημοκρατίας· αποτελούν το θεμέλιο του πολιτεύματος της Χαμηλής Εντροπίας.(1)

Θεσμούς μείωσης της κοινωνικής εντροπίας, έχουν προ πολλού δημιουργήσει στοχαστές της επιστήμης της Νομικής, της Πολιτικής και της Κοινωνιολογίας, αλλά με σκεπτικό διαφορετικό από αυτό της εντροπίας. Ένας τέτοιος θεμελιώδης θεσμός, πάνω στον οποίο στηρίζεται το πολίτευμα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας είναι η διάκριση της εξουσίας σε τρεις ανεξάρτητες εξουσίες· τη Νομοθετική, την Εκτελεστική και τη Δικαστική. Ο θεσμός αυτός, θεσμός μείωσης της κοινωνικής εντροπίας, κρίθηκε κατά τη αναγέννηση της δημοκρατίας τόσο βασικός ώστε το αρθρο16 της Γαλλικής Διακήρυξης του 1789 λέει: Μια πολιτεία χωρίς διάκριση εξουσιών ούτε δημοκρατία είναι ούτε Σύνταγμα  έχει.

Τα δημοψηφίσματα αποτελούν τον πιο γνήσιο  θεσμό μείωσης της κοινωνικής εντροπίας και συνεπώς κάθε υποβάθμιση ή αμφισβήτηση της αξίας τους, αποτελούν προσωπικές απόψεις. Απόψεις της μορφής: «τα δημοψηφίσματα διχάζουν τους Λαούς» ή «τα δημοψηφίσματα είναι  η φενάκη της Δημοκρατίας», είναι ασύμβατες με τη νομοτέλεια της εντροπίας που ισχύει σε όλα τα συστήματα και κατά την άποψη μας και στα κοινωνικά.

Η διακριτική αντιμετώπιση των προβλημάτων λειτουργίας των θεσμών

Στη λειτουργία των διαφόρων θεσμών εμφανίζονται πάντοτε πολλά και σοβαρά προβλήματα. Όμως τα προβλήματα αυτά συνήθως  δεν οδηγούν στην κατάργηση των θεσμών, αλλά στην δημιουργία μηχανισμών εξουδετέρωσης ή έστω μείωσης των προβλημάτων. Για παράδειγμα ο θεσμός της ανεξαρτησίας των εξουσιών παρουσιάζει προβλήματα σαν  αυτά που τελευταία ήρθαν στη δημοσιότητα. Όμως ούτε στοχαστής, ούτε πολιτικός, ούτε πολίτης αμφισβήτησε την αξία αυτού του θεσμού. Για τα δημοψηφίσματα που έχουν τον ίδιο στόχο με αυτόν της ανεξαρτησίας των εξουσιών, γιατί  υπάρχουν τόσες αμφισβητήσεις;

Γιατί στο θεσμό των δημοψηφισμάτων προτείνουν την εφαρμογή του δόγματος «πονάει κεφάλι κόβει κεφάλι» και στην ανεξαρτησία των θεσμών όχι; Νομίζω πως όλοι οι απλοί πολίτες αντιλαμβάνονται την απάντηση.

Που οφείλονται τα προβλήματα των δημοψηφισμάτων

Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι ο θεσμός των δημοψηφισμάτων στηρίζεται σε λογικές και ηθικές αρχές, αλλά οι πολίτες δεν έχουν τις αναγκαίες λογικές και ηθικές δυνάμεις για να τον υπηρετήσουν. Ντε φάκτο όμως δέχονται ότι οι δυνάμεις αυτές υπάρχουν στους εκλεγμένους αντιπροσώπους των πολιτών, τους οποίους όμως ελέγχουν για μειωμένες λογικέ και ηθικές δυνάμεις. Αυτό όμως δεν συνιστά λογική αντίφαση;

Νομίζουμε πως το ανωτέρω επιχείρημα/παραδοχή  είναι λανθασμένο γιατί οι πολιτικοί είναι ένα δείγμα των πολιτών, το οποίο μάλιστα λειτουργεί κάτω από τη φυσική νομοτέλεια που ο λαός μας έχει συνοψίσει στο απόφθεγμα: «Ο παππάς βλογάει πρώτα τα γένια του».

Τα προβλήματα των δημοψηφισμάτων συνεπώς δεν είναι ενδογενή, αλλά δημιουργούνται από τους ασκούντες την εξουσία πολιτικούς οι οποίοι: (α)Στρεβλώνουν το ερώτημα και  χειραγωγούν  την απάντηση του δημοψηφίσματος. (β) Στερούν από τους πολίτες την εξοικείωση και την εμπειρία λήψεως συλλογικών αποφάσεων.

Στην Ελλάδα για παράδειγμα, στη χώρα που γεννήθηκε η δημοκρατία και το δημοψήφισμα, από το 1831 μέχρι το 2010 έγιναν 7 δημοψηφίσματα που αντιστοιχεί σε συχνότητα 1 δημοψήφισμα ανά 25 χρόνια. Αν η γενετήσια πράξη των Ελλήνων γινόταν με την ιδία συχνότητα οι Έλληνες θα είχαν απολέσει την ισχυρότερη ικανότητα του ανθρώπου· την ικανότητα διαιώνισης του είδους!!! Συνεπώς η υπάρχουσα μείωση της ικανότητας λήψεως σωστών αποφάσεων πρέπει να θεωρείται μικρότερη της αναμενόμενης.   

Δεν γνωρίζουμε τη συχνότητα των δημοψηφισμάτων στην Αγγλία αλλά νομίζουμε πως θα είναι παρόμοια με αυτήν της Ελλάδας. Όμως στην Αγγλία το ερώτημα του δημοψηφίσματος ήταν σαφές και  ο πρωθυπουργός αντιμετώπισε την απόφαση των Άγγλων πολιτών ως την κορυφαία και αδιαπραγμάτευτη εντολή για έξοδο της χώρας από την ΕΕ.

Στην Ελλάδα, το λίκνο της δημοκρατίας, το τελευταίο δημοψήφισμα ούτε σαφές ερώτημα είχε, ούτε αντιμετωπίσθηκε  ως κορυφαία και αδιαπραγμάτευτη εντολή των πολιτών. Αντιμετωπίσθηκε ως …εργαλείο βελτιστοποίησης της διαπραγμάτευσης!!

Συμπέρασμα

Το δημοψήφισμα των Άγγλων δημιούργησε  δυο διακεκριμένα ερωτήματα: (α) Αν ο θεσμός του δημοψηφίσματος είναι υπεύθυνος  για τη λήψη λανθασμένης απόφασης και (β) Αν η εν λόγω απόφαση ήταν σωστή  για τα συμφέροντα των Άγγλων.

Στο (α) ερώτημα η άποψη ενός πολίτη, του οποίου οι γνώσεις και εμπειρίες  δεν ανήκουν στις καθ’ ύλην αρμόδιες επιστήμες, είναι πως ο θεσμός των δημοψηφισμάτων  είναι ο πιο σημαντικός των θεσμών ενός δημοκρατικού πολιτεύματος, διότι μόνος αυτός θα μετασχηματίσει τους σημερινούς οπαδούς των κομμάτων σε άρχοντες και συγχρόνως αρχόμενους πολίτες· σε πολίτες με εξουσία και ευθύνη.

Στο (β) ερώτημα η απάντηση είναι πως μάλλον η απόφαση ήταν λανθασμένη, αλλά «ουδέν κακόν αμιγές καλού». Οι πολίτες και οι πολιτικοί της Αγγλίας από το δημοψήφισμα αυτό θα αυξήσουν την εμπειρία και την υπευθυνότητα τους για τη συμμετοχή τους στη λήψη των μεγάλων αποφάσεων. Ακόμα, ας μη ξεχνάμε ότι οι εμπειρίες αποκτώνται από τα λάθη μας και όχι από τις επιτυχίες μας.

(1) Βλέπε http://www.dd-democracy.gr/article.asp?Id=67


Πηγή: Ψηφιακή Άμεση Δημοκρατία, dd-democracy.gr