1

ΠΡΑΣΙΝΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Ή ΣΚΟΥΠΙΔΟΚΑΤΑΔΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΔΙΕΞΟΔΑ; (του Ν. Αποστολόπουλου)

Για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων στην Ελλάδα έχουν πραγματοποιηθεί, κατά καιρούς, διάφοροι σχεδιασμοί. Έχουν ανακοινωθεί με κάθε επίσημο τρόπο από κυβερνητικούς παράγοντες, με τη διαφορά ότι ο κάθε νέος σχεδιασμός ανέτρεπε τους προηγούμενους. Επίσης, έχουν δαπανηθεί μεγάλα χρηματικά ποσά, ιδιαίτερα από ευρωπαϊκούς και εθνικούς πόρους, χωρίς το πρόβλημα να επιλύεται αλλά αντίθετα, τουλάχιστον σε κάποιες περιοχές όπως η Πελοπόννησος, να οξύνεται. Η Ελλάδα σύρεται συνεχώς στις αίθουσες του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, της επιβάλλονται μεγάλα χρηματικά πρόστιμα και η ίδια αδυνατεί να δώσει οριστική λύση στο πρόβλημα.

Tο 2000, η Ελλάδα έγινε αποδέκτης του πρώτου ευρωπροστίμου από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Αιτία η μη συμμόρφωση με την κοινοτική νομοθεσία που προστάτευε τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον, τα οποία παραβίαζε η Ελλάδα με την ανεξέλεγκτη διάθεση των στερεών αποβλήτων στoν ποταμό Κουρουπητό Χανίων. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο εκδίκασε πρόστιμο 20.000 ευρώ για κάθε μέρα καθυστέρηση συμμόρφωσης. Από τότε, αν και πέρασαν πολλά χρόνια και αρκετοί πόροι διατέθηκαν κυρίως από τα διαρθρωτικά ευρωπαϊκά ταμεία το πρόβλημα δε λύθηκε και η χώρα δε συμμορφώθηκε με πολλές δικαστικές αποφάσεις. Έτσι, η European Commission, στις 20 Φεβρουαρίου 2013, αποφάσισε να παραπέμψει και πάλι την Ελλάδα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.

Μπροστά σε αυτή την κατάσταση, η Ελλάδα, από το 2013 και μετά, ισχυρίζεται ότι μόνο 73 Χώροι Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων (ΧΑΔΑ) βρίσκονται σε λειτουργία που συνεχώς μειώνονται. Ισχυρίζεται, ακόμη, ότι όλοι οι άλλοι βρίσκονται στο στάδιο της αποκατάστασης με πόρους των διαρθρωτικών ευρωπαϊκών ταμείων. Αυτό αμφισβητείται από κύκλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ισχυρίζονται ότι η εικόνα αυτή είναι πλασματική, βρίσκεται στα χαρτιά και όχι στην πράξη. Στις 3 Ιουνίου 2015, ο Γενικός Γραμματέας Συντονισμού Διαχείρισης Αποβλήτων του ΥΠΕΣΔΑΕυάγγελος Καπετάνιος, έδωσε στη δημοσιότητα την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για την υπόθεση C-378/13. Η απόφαση αυτή επέβαλε στην Ελλάδα νέο πρόστιμο για την αποκατάσταση των ΧΑΔΑ που το 2014, ανά εξάμηνο, έφτασε στο ποσό των 14.520.000 ευρώ. Αντίστοιχα ποσά, που μπορεί να είναι και αυξημένα, επιβλήθηκε να καταβληθούν, ανά εξάμηνο, και τα υπόλοιπα χρόνια μέχρις ότου η Ελλάδα κλείσει όλους τους ΧΑΔΑ και αποκαταστήσει το περιβάλλον. Το κλείσιμο των ΧΑΔΑ δε φαίνεται να είναι άμεσα ορατό αφού δεν έχει δρομολογηθεί στο σύνολο της επικράτειας βιώσιμο σύστημα διαχείρισης στερεών αποβλήτων και οι ΧΑΔΑ λειτουργούν στη λογική του «αναγκαίου κακού». Στον παρακάτω πίνακα αποτυπώνεται η κατάσταση των ΧΑΔΑ και τα χρηματικά ποσά που πρέπει να καταβάλλει ανά Περιφέρεια η Ελλάδα. Η μόνη Περιφέρεια για την οποία δε θα καταβληθεί πρόστιμο, γιατί έχει λύσει το πρόβλημα, είναι η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας. Αντίθετα, στον πίνακα φαίνεται ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα κατέχει η Περιφέρεια Πελοποννήσου για την οποία το ελληνικό δημόσιο θα καταβάλλει ανά εξάμηνο 4.200.000 ευρώ.

H Ελλάδα καταδικάστηκε γιατί στο στάδιο της έγγραφης όχλησης στην ελληνική επικράτεια λειτουργούσαν παράνομα 2180 ΧΑΔΑ. Επίσης, στο στάδιο της αιτιολογημένης γνώμης λειτουργούσαν 1.458 ΧΑΔΑ και τον Φεβρουάριο του 2004 λειτουργούσαν 1.125 ΧΑΔΑ. Το γεγονός αυτό δεν αμφισβήτησε η ελληνική πλευρά ενώπιον του δικαστηρίου. Όμως, τα πρόστιμα δεν σταματούν στους ΧΑΔΑ. Για παράδειγμα, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, στις 15 Οκτωβρίου 2015, καταδίκασε την Ελλάδα σε πρόστιμο 10 εκατ. ευρώ για έλλειψη διαχείρισης αστικών λυμάτων στην Ανατολική Αττική και χρηματική ποινή 3,64 εκατ. ευρώ ανά εξάμηνο καθυστέρησης. Η κατάσταση της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων, ιδιαίτερα σε περιοχές όπως η Πελοπόννησος, είναι εκρηκτική. Μόνο το 2015 σε πόλεις όπως ο Πύργος και η Τρίπολη τα στερεά απόβλητα παρέμειναν για δεκάδες μέρες στους δρόμους, θέτοντας τις περιοχές αυτές σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης από την Πολιτεία. Επίσης, μεγάλα προβλήματα εντοπίζονται στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη (Έβρο, Δράμα), στη Στερεά Ελλάδα (Νότια Εύβοια, Λοκρίδα) και σε νησιά όπως η Ικαρία, τα Κύθηρα, η Σαντορίνη, η Γαύδος κ.ά.

Η κατάσταση των ΧΑΔΑ στην Ελλάδα και τα πρόστιμα που καταβλήθηκαν για κάθε εξάμηνο του 2014 σύμφωνα με την απόφαση του ευρωπαϊκού δικαστηρίου στην υπόθεση C-378/13

Τα πρόστιμα, όμως, δεν επιβάλλονται μόνο από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, αλλά και από θεσμούς της ίδιας της Ελλάδας, ιδιαίτερα από τις αιρετές περιφέρειες στους δήμους. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι τα πρόστιμα που επέβαλλε η Περιφέρεια Πελοποννήσου στον Δήμο Τρίπολης, τον Ιούλιο και τον Νοέμβριο 2015. Ο λόγος ήταν ότι στον χώρο του παλιού λατομείου (Άγιο Βλάση) είχε γίνει απόθεση στερεών αποβλήτων περίπου 7.000 κυβικών μέτρων, χωρίς τις απαιτούμενες περιβαλλοντικές άδειες. Επίσης, ο ίδιος χώρος δεν ήταν περιφραγμένος και η ποσότητα των απορριμμάτων είχε αποτεθεί ανεξέλεγκτα σε μη στεγανό δάπεδο. Πρόκειται ουσιαστικά για τη δημιουργία νέου «άτυπου» ΧΑΔΑ που φυσικά δε φέρει την ονομασία ΧΑΔΑ. Κι όλα αυτά την ώρα που η Ελλάδα πληρώνει μεγάλα πρόστιμα για τη φραγή και αποκατάσταση των υπαρχόντων ΧΑΔΑ. Η επιβολή προστίμων δεν περιορίζεται στον δήμο Τρίπολης, ούτε η Περιφέρεια Πελοποννήσου είναι μοναδική που επιβάλει πρόστιμα σε δήμους.

Ποσοστό ανακύκλωσης και κομποστοποίησης των αποβλήτων ως ποσοστό των αστικών αποβλήτων

Αυτή η ζοφερή εικόνα δείχνει ότι οι πολιτικές που ασκήθηκαν στην Ελλάδα, στο θέμα της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων δεν έδωσαν τις αναγκαίες λύσεις και οι ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα. Μελέτη του ΟΟΣΑ (Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης) παρουσιάζει την ελληνική πραγματικότητα, όπου έπειτα από χρόνια ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων οι επιδόσεις της σε ό,τι αφορά στην ανακύκλωση κυμαίνονται σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα.

Τώρα που η Ελλάδα αναζητά επενδύσεις για να υπερβεί την κρίση, δημιουργείται σοβαρός κίνδυνος να υποβαθμιστούν τα περιβαλλοντικά θέματα. Μια τέτοια αντίληψη δεν πρέπει να επικρατήσει, αντίθετα οι επενδύσεις οφείλουν να πραγματοποιηθούν με βάση τις αρχές της αειφορίας, με κοινωνικό προσανατολισμό και το περιβάλλον να αποτελέσει παράγοντα εξόδου από την κρίση. Στο ξεκίνημα της νέας προγραμματικής περιόδου 2014-2020, η Ελλάδα οφείλει να επανεξετάσει την κατάσταση. Να εντοπίσει τις γενεσιουργές αιτίες που δεν επέτρεψαν την επίλυση του προβλήματος της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων, να τις θεραπεύσει, να δώσει απαντήσεις και διέξοδο στο σημερινό αδιέξοδο.

Η λύση του προβλήματος δεν έχει μόνο την οικονομική του διάσταση αφού χρηματοδοτήσεις έγιναν στο παρελθόν από ευρωπαϊκούς και εθνικούς πόρους χωρίς τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Επίσης, τη νέα προγραμματική περίοδο 2014-2020 έχουν εξασφαλιστεί πόροι που μόνο στο τομεακό πρόγραμμα «Περιβάλλον-Αειφόρος Ανάπτυξη-Υποδομές Μεταφορών», στο οποίο συμπεριλαμβάνεται και η διαχείριση των στερεών αποβλήτων, η δημόσια δαπάνη ανέρχεται στα 5.186.665.141 ευρώ. Η Ελλάδα έχει ανάγκη από βαθιές μεταρρυθμίσεις. Χρειάζεται πολιτική βούληση που θα διαμορφώσει ένα άλλο πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον, που θα αμβλύνει κοινωνικές αντιδράσεις, θα βάζει φραγμό στο φαινόμενο ΝΙΜΒΥ (Not In My Back Υard-Όχι στη δική μου αυλή). Πρέπει να απλοποιήσει διαδικασίες, να εξαλείψει την πολυνομία που γεννά αδιαφάνεια και αρνητισμό, να απονείμει δικαιοσύνη χωρίς καθυστερήσεις. Επίσης, να απλοποιήσει τις περιβαλλοντικές αδειοδοτήσεις και να αυστηροποιήσει τα πρόστιμα για κάθε περιβαλλοντική υποβάθμιση.

Προσεγγίζοντας το ζήτημα με όρους ανταγωνιστικότητας σε διεθνές επίπεδο, οι περιβαλλοντικοί και ενεργειακοί παράγοντες θα αποτελέσουν ρυθμιστικό παράγοντα καθορισμού της ανάπτυξης της επιχειρηματικότητας. Η διαρκώς αυξημένη ζήτηση από τους καταναλωτές για υψηλής περιβαλλοντικής αξίας προϊόντα όπου καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής του προϊόντος (productlife-cycle) τηρούνται οι αρχές της βιωσιμότητας, διαμορφώνει νέα δεδομένα για τις επιχειρήσεις.

Η Ελλάδα οφείλει να αντιμετωπίσει το ανταγωνιστικό της έλλειμμα όχι με όρους χαμηλών μισθών αλλά με αύξηση της εξαγωγικής δραστηριότητας σε τομείς που έχει συγκριτικά πλεονεκτήματα. Το έδαφος, το κλίμα και το υψηλών δεξιοτήτων εργατικό δυναμικό δίνει τη δυνατότητα για ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης όπου οι ελληνικές επιχειρήσεις θα γίνουν παγκόσμιες πρωταθλήτριες στην παραγωγή υψηλής περιβαλλοντικής αξίας προϊόντων. Οι εκθέσεις τις Ευρωπαϊκής Ένωσης αναδεικνύουν τις προοπτικές πράσινης ανάπτυξης καθώς και τις προοπτικές απασχόλησης στους κλάδους τις «πράσινης» οικονομίας οι οποίοι είναι παράλληλα και καλά αμειβόμενοι. Τα παραπάνω σε ό,τι αφορά τη διαχείριση των αποβλήτων αμαυρώνουν την εικόνα της Ελλάδας στο εξωτερικό και υποβαθμίζουν τα ελληνικά προϊόντα.

Η Ελλάδα πρέπει να προχωρήσει άμεσα σε ένα φάσμα ενεργειών για την αντιμετώπιση της κατάστασης όπως:

  • Πράσινο δικαστήριο: Να θεσμοθετήσει «πράσινο δικαστήριο» για άμεση επίλυση περιβαλλοντικών υποθέσεων που θα απονέμει δικαιοσύνη χωρίς καθυστερήσεις και διαρκείς αναβολές.
  • Συνήγορος των επόμενων γενιών: Να θεσμοθετήσει το «Συνήγορο των επόμενων γενιών» που θα συμμετέχει στο παραπάνω πράσινο δικαστήριο καθώς και στην πηγή των θεσμών που εκδίδουν περιβαλλοντικές αδειοδοτήσεις. Στόχος ο συνήγορος των επόμενων γενιών να σταθεί αλληλέγγυος στις μελλοντικές γενιές και να προστατεύσει τα περιβαλλοντικά αποθέματα.
  • Διαμόρφωση περιβαλλοντικής κουλτούρας: Να οικοδομήσει όρους και προϋποθέσεις για αλλαγή περιβαλλοντικής κουλτούρας. Ιδιαίτερα να σταθεί δίπλα στη νέα γενιά και μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία να διαμορφώσει ενεργούς πολίτες με περιβαλλοντική ευαισθησία και συνείδηση.
  • Πράσινα παρατηρητήρια-Διαπεριφερειακή συνεργασία: Να θεσμοθετήσει την πράσινη διαπεριφερειακή συνεργασία δημιουργώντας και παρατηρητήρια με μεικτές επιτροπές και με σημαντική εκπροσώπηση περιφερειών του εξωτερικού που έχουν λύσει αποτελεσματικά τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων. Η εμπειρία από το εξωτερικό θα δημιουργήσει τον αναγκαίο πλούτο γνώσης που χρειάζεται η Ελλάδα.
  • Πράσινη διαύγεια και κοινωνική λογοδοσία: Να θέσει σε λειτουργία θεσμούς όπως η πράσινη διαύγεια και η πράσινη κοινωνική λογοδοσία. Στην αδιαφάνεια και στη μη κοινωνική λογοδοσία και νομιμοποίηση στηρίχτηκε η σημερινή παρακμή και αυτό αν συνεχιστεί θα διευρύνει τα σημερινά αδιέξοδα.

Ο δρόμος είναι δύσκολος. Θα χρειαστούν συγκρούσεις με οικονομικά συμφέροντα και με κατεστημένες νοοτροπίες.

Στο χέρι της Ελλάδας είναι να επιλέξει αν θα έχει πράσινη ανάπτυξη ή συνεχείς σκουπιδοκαταδίκες και αδιέξοδα. Ο μύθος ότι φταίνε πάντα κάποιοι άλλοι «κακοί», δεν πείθει πλέον κανέναν.

Ο Ν. Αποστολόπουλος είναι Λέκτορας στο πανεπιστήμιο Πλίμουθ της Αγγλίας. 


Πηγή/φωτογραφίες: ert.gr