TΟ ΕΔΑΦΟΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗ ΤΟΥ (της Μαριλένας Ράινχαρτ-Κολέμπα)
Το 2015 κηρύχθηκε χρονιά του εδάφους γεγονός που ταιριάζει στην προσπάθειά μου να σας μεταφέρω με τα παρακάτω κείμενα λίγα από αυτά που έμαθα κατά τη διάρκεια ενός σεμιναρίου πάνω στην γονιμότητα του εδάφους και τις υπάρχουσες μορφές ήπιας καλλιέργειάς του, οργανωμένο από δυο εξαιρετικούς ανθρώπους τον Jan – Hendrik Cropp και τον Sefan Bidner, πρώην φοιτητές της Οικολογικής Γεωπονίας στο Witzenhausen της Γερμανίας, οι οποίοι χρόνια τώρα ασχολούνται πρακτικά με τη γεωργία μαζεύοντας εμπειρίες με ήπιες μορφές καλλιέργειας. (http://www.bodenfruchtbarkeit.net/ber-uns.html)
Επιπλέον θα προσπαθήσω να εντάξω λίγο από αυτά που μας μαθαίνουν στη σχολή….
Λίγα λόγια στην αρχή για την έννοια του εδάφους και την υποβάθμιση του, η οποία μας φέρνει αντιμέτωπους με σημαντικά προβλήματα.
Ως έδαφος μπορεί να χαρακτηριστεί το από την αποσάρθρωση πετρωμάτων προερχόμενο επιφανειακό τμήμα χαλαρού υλικού του στερεού φλοιού της γης στο οποίο είναι δυνατόν να αναπτυχθούν φυτά. (Στη γεωργία μας ενδιαφέρουνε κυρίως τα πρώτα 30 – 50 εκατοστά του εδάφους.)
Το έδαφος είναι φυσικός πλούτος που επιτελεί πολλές περίπλοκες λειτουργίες, όπως π.χ. την παραγωγή βιομάζας και τροφής. Παίζει άκρως σημαντικό ρόλο στον κύκλο του νερού φιλτράροντας και αποθηκεύοντας βρόχινα ύδατα.
Είναι πηγή ενέργειας και πρώτων υλών και αποτελεί το βιότοπο για άπειρους οργανισμούς. Σε μια χούφτα χώματος ζουν περισσότεροι οργανισμοί από ο,τι άνθρωποι πάνω στη γη.
Δυστυχώς παρατηρούμε ήδη μια προχωρημένη υποβάθμισή του εδάφους οφειλόμενη κυρίως σε ανθρωπογενείς παράγοντες. Η αποψίλωση δασών, η εξάπλωση των πόλεων και η εντατική καλλιέργεια μπορούν να χαρακτηριστούν ως σημαντικά αίτια για την υποβάθμισή του προκαλώντας για παράδειγμα το χαμό βιοποικιλότητας και την χειροτέρευση της ποιότητας των υδάτων και της ατμόσφαιρας. Εδώ και κάποια χρόνια είναι γνωστό το ότι το έδαφος λειτουργεί και αυτό μαζί με τους ωκεανούς και τα δάση ως αποθήκη του άνθρακα (οργανική ύλη) και ότι υπάρχει μια στενή σχέση μεταξύ της υποβάθμισής του με την κλιματική αλλαγή. Υπολογίζεται ότι περίπου 2000 γιγατόνοι άνθρακα βρίσκονται αποθηκευμένα στο έδαφος.
(Πηγή: http://ec.europa.eu/environment/archives/soil/pdf/vol3.pdf)
Καθώς όλο και πιο πολλοί βοσκότοποι , χορτολιβαδικές εκτάσεις και τροπικά δάση μετατρέπονται σε γεωργικές εκτάσεις και το έδαφος καλλιεργείται εντατικά και λανθασμένα παρατηρείται ότι μειώνεται σταδιακά η περιεκτικότητα γεωργικών εδαφών σε οργανική ύλη (ανοργανοποίηση – αποικοδόμηση του χούμος – δημιουργία διοξειδίου του άνθρακα λόγο της οξείδωσης του άνθρακα) και ότι μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα χάνονται στην ατμόσφαιρα, συντελώντας στο φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Με το χαμό του εδάφους (γύρω στα 17 εκατομμύρια εκτάρια ετησίως – εδώ δεν έχω συγκεκριμένη πηγή, αριθμός που θυμάμαι από μια παράδοση στο πανεπιστήμιο) τίθεται επιπλέον το ερώτημα πως θα τραφεί μελλοντικά ο αυξανόμενος πληθυσμός της γης. Οι αριθμοί της FAO (Food and Agriculture Organization of the United Nations) δείχνουν ότι μέχρι το 2050 θα υπάρξει αύξηση της ζήτησης για τροφή κατά 60 τοις εκατό! (Πηγή: http://www.fao.org/news/story/en/item/275009/icode/)
Υπάρχουν διαφορετικές μορφές υποβάθμισης τις οποίες μπορούμε να παρατηρήσουμε:
– η φυσική υποβάθμιση όπως η απώλεια υλικού μέσω διάβρωσης, η καταστροφή της δομής προκαλούμενη από μη βιώσιμες γεωργικές πρακτικές (καλλιέργεια φυτών που ευνοούν τη διάβρωση και η συνεχής λανθασμένη χρήση βαρέων μηχανημάτων ). Παρατηρούνται για παράδειγμα φαινόμενα συμπίεσης και δημιουργίας αεροστεγών επιφανειών (σφράγιση).
– η χημική υποβάθμιση όπως η επιβάρυνσή του εδάφους με ρύπους (π.χ. Εντομοκτόνα, λιπάσματα – βαρέα μέταλλα και υπερβολικές δόσεις αζώτου), η αύξηση της οξύτητάς του ή η αλλάτωσή του. Η μείωση της περιεκτικότητάς του σε οργανική ύλη μπορεί επίσης να χαρακτηριστεί ως χημική υποβάθμιση καθώς και η αύξηση της περιεκτικότητάς του σε αλουμίνιο και σίδηρο.
– η βιολογική υποβάθμιση όπως η μείωση της μικροβιακής ποικιλότητας στο οικοσύστημα του εδάφους. Αναφέρω εδώ τον ορισμό SOIL FOOD WEB (εδαφικό τροφικό πλέγμα)
Η FAO υπολογίζει ότι 33 τοις εκατό του παγκοσμίου εδάφους υπόκειται σήμερα μέτρια μέχρι και υψηλή υποβάθμιση.
(Πηγή: http://www.fao.org/3/a-i4373e.pdf)
Μια αλλαγή είναι απαραίτητη, καθώς το έδαφος μπορεί να χαρακτηριστεί ως μη ανανεώσιμος πόρος μια και ο σχηματισμός και η ανανέωσή του χρειάζονται χρόνια! Ειδικά ο τρόπος με τον οποίο καλλιεργούμε τη γη χρειάζεται μια ριζική επανεξέταση, δίνοντας βάση σε πρακτικές βιώσιμες και ήπιες για το έδαφος!
Μαριλένα Ράινχαρτ-Κολέμπα,
φοιτήτρια οικολογικής γεωπονίας
