Για την Ελλάδα, όπου το αδιέξοδο του καπιταλιστικού τρόπου οργάνωσης της καθημερινής ζωής είναι ολοφάνερο, δε μπορεί μια κυβέρνηση της αριστεράς να επιδιώκει επιστροφή στην προ κρίσης φαινομενική «ευημερία» των ανθρώπων και των αριθμών. Δε μπορεί να επιδιώξει το ίδιο είδος και ρυθμούς «ανάπτυξης», ούτε τη μεγέθυνση του ΑΕΠ, ώστε να πληρώσει έστω και το «κουρεμένο» ή μη ειδεχθές χρέος. Αυτό θα απαιτήσει τέτοια εκμετάλλευση της εργασίας και των πόρων που έχει η χώρα, που δε θα μπορούμε να μιλάμε πια για επιβίωση-πολύ περισσότερο για ευζωία- του πληθυσμού. Σε αυτό το επίπεδο θα πρέπει να επιδιώξει καταρχήν τη σεισάχθεια με αποανάπτυξη και να συγκρουσθεί με τους πιστωτές.
Στη συνέχεια η αποεμπορευματοποίηση-αποκαπιταλιστικοποίηση των κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων θα παίξουν μεγάλο ρόλο και στη μη δημιουργία ελλειμμάτων και άρα και χρεών, πράγμα που σημαίνει απεξάρτηση της χώρας από τους πιστωτές.
Τα συλλογικά και κοινωνικά αγαθά, δηλαδή τα λεγόμενα «κοινά», είναι αυτά στα οποία θα χρειασθεί να στηριχθούμε. Οι κοινά μοιρασμένοι, συλλογικά χρησιμοποιούμενοι χώροι και εξοπλισμοί, για παράδειγμα. Εδώ ανήκουν: πάρκα, παιδικές χαρές, βιβλιοθήκες, δημοτικές πισίνες και λουτρά, ζωολογικοί κήποι, μουσεία ή θέατρα. Είναι δημόσιοι χώροι και δομές, που κατά κανόνα χρηματοδοτούνται από τα «δημόσια χέρια». Η χρήση, η διαχείριση και η συντήρησή τους αποτελεί σημαντική συνεισφορά στην αποεμπορευματοποίηση. Προσφέρουν πρόσβαση στην ευζωία, ανεξάρτητα από την αγοραστική δύναμη του καθένα. Όπου λοιπόν πρωτοβουλίες πολιτών ή μη κερδοσκοπικές οργανώσεις και συνεργατικές ομάδες, αναλαμβάνουν τη λειτουργία αυτών των κοινών χώρων και εξοπλισμών, θα πρέπει να υποστηριχθούν παραδειγματικά από την τοπική πολιτική στην Αυτοδιοίκηση.
Δίπλα από τα συλλογικά κοινά αγαθά, η πολιτική αυτή θα έπρεπε επίσης να στηρίζει τη «συμμετοχική ή συνεταιριστική ή κοινωνική ή συνεργατική οικονομία», την οικονομία του «μοιράσματος και των ανταλλαγών», και όσον αφορά στα διάφορα προϊόντα ή υπηρεσίες και στις γνώσεις. Συχνά σε αυτού του είδους τα οικονομικά εγχειρήματα μπαίνουν συλλογικοί στόχοι –όχι μόνο για τα μέλη- και συνδέονται με μοντέλα και τεχνολογίες επικοινωνίας που διαμορφώνονται συλλογικά από κοινότητες γνώσης και δράσης.
Τον τελευταίο καιρό -σε συνθήκες της μακρόχρονης σημερινής κρίσης- δημιουργούνται νέες δομές για «κοινή χρήση και όχι ατομική κτήση», όπως χώροι αυτοπαραγωγής και αυτοκαθοριζόμενης εργασίας, κοινής χρήσης εργαστήρια, χώροι και δομές για δανεισμό και κοινή χρήση εργαλείων και μέσων παραγωγής, συλλογικά καλλιεργούμενοι αγροί (όχι μόνο σε αγροτικές περιοχές, αλλά και σε αστικές ή περιαστικές), δημοτικοί λαχανόκηποι, κ.λπ. Οι φορείς αυτών των δομών είναι είτε συλλογικότητες, είτε δημοτικές υπηρεσίες, είτε ιδρύματα, είτε τέλος πρωτοβουλίες ατόμων που θέλουν να προσφέρουν στα κοινά. Όλοι αυτοί οι φορείς δημιουργούν νέες μορφές δημόσιων(κοινών) υποδομών, στις οποίες παράγονται αξίες χρήσης εκτός της αγοράς-μη εμπορευματικές. Πρέπει να στηριχθούν σταθερά από την τοπική πολιτική με διάθεση αντίστοιχων χώρων και εκτάσεων, καθώς και με διευκολύνσεις και άρση των νομικών ή άλλων εμποδίων.
Η προσπάθεια των ανθρώπων για όσο γίνεται μεγαλύτερη αυτάρκεια με αυτοπαραγωγή και αυτοφροντίδα, είναι πολύ σημαντικός πυλώνας αυτής της πολιτικής. Περισσότερος αυτοδιαχειριζόμενος χρόνος βοηθά στο να δημιουργήσει κανείς συνθήκες για να «φτιάχνει μόνος του» (do it yourself). Παράλληλα με τον χρόνο είναι απαραίτητες και οι δεξιότητες για την αυτοπαραγωγή. Στον κόσμο που μεγαλώσαμε, οι περισσότεροι ή δεν απόκτησαν ποτέ κάποιες απαραίτητες τέτοιες δεξιότητες ή τις έχασαν στη συνέχεια λόγω της συνεχούς εξειδίκευσής τους σε κάποιες άλλες, απαραίτητες για το υπάρχον σύστημα παραγωγής. Σε πολλούς λείπει η ικανότητα π.χ. να φυτέψουν κάτι για τροφή ή να μαγειρέψουν το φαγητό τους. Για αυτό χρειάζονται και χώρους-«σχολεία», όπου θα μαθαίνουν, θα μετεκπαιδεύονται και θα αυτοεξελίσσονται για να ιδιοκατασκευάζουν, να επιδιορθώνουν, να αυτοοργανώνονται και να δρουν δημιουργικά.
Σε συλλογικό επίπεδο απαιτείται μια νέα πολιτική για τον χρόνο που θα έβαζε σα στόχο τη διευκόλυνση για εξασφάλιση επάρκειας στον προσωπικό χρόνο. Για αυτό απαιτούνται συμφωνίες μεταξύ εργοδοτών και οργανώσεων των εργαζομένων. Συμφωνίες για μείωση ωραρίου-με ίδιο ή βιώσιμο μισθό-για μερικής απασχόλησης εργασία, για λογαριασμό συνολικού-κατά τη διάρκεια της ζωής- εργασιακού χρόνου, για εκπαιδευτικές άδειες κ.λπ. θα είναι μερικοί από τους τρόπους που θα εξασφαλίζουν την επάρκεια σε προσωπικό χρόνο. Μια πολιτική στήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων από τη μεριά της διακυβέρνησης θα μπορούσε να ενδυναμώσει και τη στροφή των ίδιων των εργαζομένων στην επιδίωξη μεγαλύτερου προσωπικά αυτοδιαχειριζόμενου χρόνου.
Είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί η κουλτούρα της επισκευής-επιδιόρθωσης των χρηστικών αντικειμένων. Με «κατσαβίδι, σφυρί και τσάπα», μπορούμε να βελτιώσουμε την ποιότητα στη ζωή μας. Κάποια μέτρα που μπορεί να στηρίξουν μια τέτοια κουλτούρα-ενάντια στη κουλτούρα της μιας χρήσης- είναι σαν τα ακόλουθα:
- οικολογική μεταρρύθμιση της φορολογίας, ώστε να κάνει πολύ ακριβή τη κατάχρηση του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων και ευνοϊκή την εργασία με μείωση του έμμεσου κόστους της. Γιατί έτσι μόνο μπορεί να αντεπεξέλθει η επισκευή προϊόντων που είναι έντασης εργασίας, έναντι της παραγωγής νέων προϊόντων που είναι έντασης χρήσης υλικών και ενέργειας.
- Στήριξη δομών, πρωτοβουλιών και επιχειρήσεων που επισκευάζουν αντικείμενα και προϊόντα, προσφέρουν γνώσεις, μέσα και εργαλεία ή ανταλλακτικά για επιδιορθώσεις, καθώς και την οργάνωση της διάθεσης μεταχειρισμένων ή επισκευασμένων(με χάρισμα ή ευνοϊκή τιμή)
- Οι δήμοι και οι κοινότητες –γενικά η Τοπική Αυτοδιοίκηση-μπορεί να βοηθήσει πολύ προς αυτή την κατεύθυνση με το να προσφέρουν κοινόχρηστους χώρους και υπηρεσίες στις αντίστοιχες πρωτοβουλίες πολιτών(π.χ. κέντρο επισκευασίας-επαναχρησιμοποίησης ενδυμασίας ή υπόδησης, «καφέ επιδιόρθωσης ποδηλάτων ή κομπιούτερ», λαϊκή αγορά μεταχειρισμένων κ.λπ).
- Φορολογική ρύθμιση ευνοϊκή για την επαναχρησιμοποίηση μεταχειρισμένων ανταλλακτικών και τμημάτων των χρηστικών αντικειμένων
- Εκπαίδευση των νέων στις χειρονακτικές δεξιότητες και τεχνικές επιδιόρθωσης στα σχολεία
- Εργαστήρια και χώροι ανάλογης πρακτικής και εξέλιξης από τους δήμους(π.χ. εργαστήρια αυτοπαραγωγής και αυτοεργασίας)
- Οργάνωση της αποκομιδής ογκωδών απόβλητων αντικειμένων από τους δήμους με τέτοιο τρόπο, ώστε να είναι δυνατή η επαναχρησιμοποίηση στοιχείων τους από άτομα ή συλλογικότητες, είτε με χάρισμα είτε με δημοπρασίες.
- Οργάνωση χώρων κομποστοποίησης των οργανικών αποβλήτων από τους δήμους για παραγωγή οργανικών λιπασμάτων. Στήριξη συνεταιρισμών ή συνεργατικών που μπορεί να αναλάβουν το ίδιο για τις περιοχές τους.
Παρακάτω περιγράφουμε παραδειγματικά τις δυνατότητες της Τ. Α. σε επίπεδο περιφέρειας σε κάποιους σημαντικούς τομείς.
α ) Ο αγροδιατροφικός τομέας:
- Βάση ο «πολυλειτουργικός» αγρότης με κοινοτίστικη αντίληψη για αναζωογόνηση της υπαίθρου και όχι για τις επιδοτήσεις, με ολοκληρωμένα αγροκτήματα – πολλά διαφορετικά είδη, ζωϊκών και φυτικών- με βελτιωμένο έδαφος και περιβάλλον, με ντόπια βιοποικιλότητα, με μεταποίηση-διάθεση προϊόντων.
- Μετατροπή της περιφέρειας σε ζώνη οικο-καλλιέργειας, ελεύθερης από μεταλλαγμένα(και στην παραγωγή και στη διακίνηση), με πέρασμα από το χημικό τρόπο παραγωγής σε βιολογικό, βιοδυναμικό, φυσικό ή αεικαλλιέργειας (permacalture). Τα με τέτοιο τρόπο παραγόμενα προϊόντα θα έχουν συγκριτικά πλεονεκτήματα και για τις ανταλλαγές με άλλες περιφέρειες. Ανάπτυξη της επωνυμίας των τοπικών προϊόντων. Αναδιάρθρωση των καλλιεργειών με τρόπο που να ικανοποιούν τις ανάγκες διατροφής του τοπικού πληθυσμού και δεν απαιτούν μεγάλες εισροές σε ενέργεια και νερό.
- Μεταποίηση των γεωργικών σε προϊόντα διατροφής και ένδυσης(π.χ. ανασύσταση υφαντουργείων, βιομηχανιών ζάχαρης). Σημαντική προσφορά στη μεταποίηση μπορεί να προσφέρει ξανά η καλλιέργεια της βιομηχανικής κάναβης(Sativa, που απαγορεύτηκε στην Ελλάδα το 1920), αλλά και της φαρμακευτικής.
- Αναβλάστηση δασών, σταμάτημα ερημοποίησης, αποκατατάσταση άγριας φύσης, ποταμών λιμνών παραλιών, αναζωογόνηση εδαφών αποκαθιστώντας την οργανική ύλη και τον εδαφολογικό άνθρακα, ώστε να απορροφήσουμε τα επόμενα χρόνια τη περίσσια του διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας(αιτία για τη κλιματική αλλαγή-καταστροφή που έρχεται αν δεν το κάνουμε).
- Διάθεση δημόσιας και δημοτικής γης σε νέους αγρότες και ομάδες ανέργων για μετεγκατάσταση. Καταλήψεις κρατικής και εκκλησιαστικής γης από κινήματα ανέργων-σε περίπτωση που δεν τους διατίθεται- για προσπάθεια αυτοαξιοποίησης της παραγωγικής τους δυνατότητας-εγκατάσταση σε παρατημένα χωριά. Συλλογικές μετεγκαταστάσεις σημερινών ανέργων νέων των μεγάλων πόλεων στην περιφέρεια, σε χώρους αυτοπαραγωγής και αυτοδιαχείρισης.
- Καλλιέργεια αστικής και περιαστικής δημοτικής γης –δημοτικοί λαχανόκηποι από κινήματα γειτονιάς, από συνταξιούχους ή «καλλιεργητές του σαβατοκύριακου» και του «ελεύθερου χρόνου».
Ειδικότερα για τον πρωτογενή τομέα:
- Κέντρο Υποστήριξης της Βιολογικής, Φυσικής και Παραδοσιακής παραγωγής
- Ειδικότητα Βιολογικής Γεωργίας στη Γεωπονική Σχολή του τυχόν τοπικού Πανεπιστημίου.
- Στα ΕΠΑΛ αντίστοιχες ειδικότητες Οικο-γεωργίας
- Συνεταιρισμοί (ιδιαίτερα γυναικείοι)και δίκτυα μεταποίησης, εμπορίας και προώθησης τοπικών προϊόντων καθώς και δίκτυα ανταλλαγών προϊόντων, υπηρεσιών, εργασιών και εξοπλισμού
β) Δεύτερος σημαντικός τομέας ο ενεργειακός:
- Ένα αποκεντρωμένο, βασισμένο στα μικρής κλίμακας ενεργειακά συστήματα, κοινωνικά-κοινοτικά ελεγχόμενο μοντέλο ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές πρέπει να είναι το επιδιωκόμενο μοντέλο. Ο ρόλος του κράτους θα ανάγεται στον συντονισμό των περιφερειακών, δημοτικών και των συνεταιριστικών μορφών παραγωγής και διαχείρισης της ενέργειας, στον εκσυγχρονισμό του δίκτυου μεταφοράς, διανομής και εξαγωγής ενέργειας και στην επίβλεψη της απο-εμπορευματικοποίησης της ενέργειας.
- Ο ΑΔΜΗΕ να δεσμευτεί για σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων( να μη θεωρεί και να μην επιδοτεί το φυσικό αέριο σαν «πράσινη ενέργεια»), ώστε να είναι συνεπής σε σχέση με την κλιματική αλλαγή και τη προστασία του περιβάλλοντος, να δεσμευτεί για την ανάπτυξη και την προώθηση της ηλιακής, αιολικής, και ίσως γεωθερμικής ενέργειας, τη στήριξη της ενεργειακής διαφοροποίησης και της εξοικονόμισης ενέργειας, την επίτευξη ενεργειακής αυτάρκειας.
- Κοινωνικοποίηση-δημοτικοποίηση της παραγωγής και διανομής της ηλεκτρικής ενέργειας.
- Εγκατάσταση φ/β συστημάτων στις στέγες και ταράτσες των σπιτιών, στις στέγες των αγροτικών υπόστεγων και αποθηκών, σε μη παραγωγική γη. Εγκατάσταση μικρών ανεμογεννητριών σε ευνοϊκά σημεία μη παραγωγικής γης. Δημιουργία μη κερδοσκοπικών εταιρειών, εταιρειών λαϊκής βάσης, συνεταιρισμών κοινωνικής οικονομίας για την παραγωγή ενέργειας από μικρές εγκαταστάσεις ΑΠΕ και διάθεσή της στα τοπικά δημοτικά δίκτυα.
- Οι ΟΤΑ είναι η πλέον κατάλληλη σημερινή δομή για τον ενεργειακό σχεδιασμό στην περιοχής τους. Μπορούν καταρχήν να οργανώσουν καμπάνιες μείωσης της ζήτησης και εξοικονόμισης ενέργειας.
- Επιδίωξη των ΟΤΑ της περιφέρειας της ενεργειακής αυτοδυναμίας μέσω ενεργειακού εφοδιασμού από δημοτικές-διαδημοτικές επιχειρήσεις και συνεταιρισμούς που παράγουν ηλεκ. ενέργεια από ΑΠΕ.
- Διεκδίκηση από τη κεντρική κυβέρνηση –αντί της μέχρι τώρα ιδιωτικοποίησης-των τοπικών δικτύων ΜΤ-ΧΤ (που έχουν κατασκευασθεί από τη ΔΕΗ σε δημοτική γη και δρόμους χωρίς καμια αποζημίωση) και διαχείριση της διανομής της ηλεκτρικής ενέργειας στους τελικούς καταναλωτές της περιοχή τους.
- Αγορά από τον διαχειριστή του Δικτύου Υψηλής Τάσης( ΥΤ) το ποσοστό της ενέργειας που ακόμα δεν παράγουν οι ΟΤΑ της βιοπεριφέρειας. Διαχείριση του μέρους του δικτύου Υ/Τ που βρίσκεται στην επικράτεια της βιοπεριφέρειας, από την ίδια σαν Αυτοδιοίκηση.
γ) Ο Τομέας της υδροδότησης-άρδευσης, σαν διαχείριση των αποθεμάτων νερού, που ανήκουν στα «κοινά»:
Οι πηγές και τα αποθέματα πόσιμου νερού λιγοστεύουν, λόγω κοινωνικών και οικολογικών εξελίξεων: από την αλόγιστη χρήση, τη αύξηση της ζήτησης στις πόλεις, τη συγκεντροποίηση των πληθυσμών σε μερικές βιομηχανικές περιοχές, τη μόλυνση των επιφανειακών-υπόγειων υδάτων και την μείωση της ποιότητάς του, τη ξηρασία σε κάποιες περιοχές που εντείνεται λόγω κλιματικών αλλαγών, την θερμοκηπιακή θέρμανση και άρα τη μείωση των χιονιών, κ.λπ.
Προς το παρόν, είτε πρόκειται για διαχείριση από κρατικές εταιρείες νερού, είτε από κεντρικές-περιφερειακές μεγάλες εταιρείες που διαχειρίζονται δίκτυα πόλεων ή το εμφιαλώνουν εφοδιάζοντας τις αγορές νερού, το φυσικό και συλλογικό αυτό αγαθό έχει στην ουσία ιδιωτικοποιηθεί και εξασφαλίζεται μέσω της αγοράς.
Στη χώρα μας η σημερινή κυβέρνηση-η προηγούμενη σύμφωνα και με τις επιταγές της τρόικας προωθούσε την ιδιωτικοποίηση- λέει ότι είναι ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις. Για να αποδείξει ότι αυτά που λέει τα εννοεί κιόλας, θα χρειασθεί να υλοποιήσει την κατεύθυνση κοινωνικοποίησης του νερού, προκρίνοντας ακριβώς συλλογικές δομές διαχείρισης των αποθεμάτων σε κάθε περιοχή:
- Σαν πρώτο βήμα να συσταθούν οργανισμοί ή συνεταιρισμοί διαχείρισης νερού και αποχέτευσης -όπου δεν υπάρχουν- γιατί σε μερικές κοινότητες υπάρχουν από παλιά οι Οργανισμοί Εγγείων Βελτιώσεων(ΟΕΒ), που ήταν κοινοτικές τέτοιες μορφές ύδρευσης και άρδευσης.
- Μπορούν να δημιουργηθούν ενώσεις των κοινοτικών συστημάτων νερού στα πλαίσια ενός δήμου και στη συνέχεια μιας περιφέρειας ή να υπάρχει συμμετοχή των κοινοτικών συστημάτων στη λήψη των αποφάσεων διαχείρισης, αν δημιουργηθεί νέα δημοτική επιχείρηση ή αλλάξει το καθεστώς σε τυχόν προϋπάρχουσα τέτοια. Μια τέτοια δομή θα εξασφαλίζει τη μη μετατροπή των κατοίκων ενός δήμου-που περιλαμβάνει πόλη και γύρω χωριά-σε ανώνυμους χρήστες και καταναλωτές υπηρεσιών μιας εταιρείας έστω και δημοτικής, αλλά σε συνδιαμορφωτές της διαχείρισης των τοπικών αποθεμάτων νερού. Το πρώτο τους μέλημα είναι η αντικατάσταση των «τρύπιων» δικτύων με τις πολλές απώλειες.
- Όσον αφορά ιδιαίτερα στην άρδευση των καλλιεργειών: καμπάνια από τους ΟΤΑ προς τους αγρότες για μη ενεργοβόρα και υδροβόρα συστήματα ποτίσματος, τοπικοί κανονισμοί άρδευσης από τις τις ομάδες ή τους συνεταιρισμούς αγροτών που αρδεύουν από το ίδιο απόθεμα νερού και ανταποδοτικά τέλη στον αντίστοιχο οργανισμό ή υπηρεσία διαχείρισης της κοινότητας ή του δήμου.
δ) Άμεση Δημοκρατία
Η χωρική κοινότητα και η πόλη δεν είναι μόνο ο λειτουργικός τόπος της καθημερινής ζωής και διαμονής. Είναι ταυτόχρονα και ένα πολιτικό σώμα πολιτών που αποφασίζει για τα μικρά και τα μεγάλα προβλήματα που τους απασχολούν. Εδώ έχει λοιπόν εφαρμογή αυτό που πρέπει να εκφράζει με την κυριολεκτική σημασία της η λέξη πολιτική (και όχι με την τρέχουσα έννοια της διαχείρισης των πραγμάτων του κράτους-πολιτείας). Εδώ η γενική έννοια της κοινωνίας μπορεί να πάρει μια πιο συγκεκριμένη μορφή. Αυτή της τοπικής κοινωνίας, της κοινωνίας των πολιτών με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου. Των ενεργών και συμμετεχόντων σε συνελεύσεις πολιτών, που προσπαθούν να δημιουργήσουν μια δημόσια σφαίρα στην οποία να υπάρχει μια ορθολογική, δημιουργική και ηθική αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Να δημιουργήσουν ένα δήμο των πολιτών και όχι του δημοτικού συμβουλίου, των συνοικιακών και δημοτικών συνελεύσεων και όχι της δημαρχίας και αντιδημαρχίας, τη ομοσπονδιακής ένωσης των δήμων σε περιφέρεια και όχι του πάλε ποτέ νομάρχη ή του σημερινού αντιπεριφεριάρχη και περιφερειάρχη. Θα στηριχθεί βασικά σε γενικές συνελεύσεις, θεματικές συνελεύσεις και φόρα, συμβούλια όπως πολιτισμού, υγείας, πρόνοιας και κοινωνικής προστασίας, προστασίας περιβάλλοντος και εναλλακτικών μορφών ενέργειας, ενάντια στις διακρίσεις, νεολαίας κ.λ.π. Στην έννοια του συλλογικού πολίτη και του ανακλητού εκπροσώπου.
Χρειάζεται να πεισθούν και οι απλοί -και όχι μόνο οι ενεργοί- πολίτες ότι κάτι τέτοιο είναι στα μέτρα τους, ανεξάρτητα από ποιόν κοινωνικό ή πολιτικό χώρο επηρεάζονται. Το κλειδί για αυτό θα είναι ο συμμετοχικός προϋπολογισμός και προγραμματισμός, ο οποίος θα διαμορφώνεται με βάση τις προτεραιότητες που θέτουν οι συνελεύσεις των κοινοτικών διαμερισμάτων και των γειτονιών των πόλεων, τη δικαιοσύνη, τους τοπικούς πόρους και το μικρότερο οικολογικό αποτύπωμα. Αυτές οι συνελεύσεις επιλέγουν εκπροσώπους (ανάλογα με τον αριθμό των συμμετεχόντων) για τον προϋπολογισμό και με βάση τις προτάσεις των συνελεύσεων και τις προτάσεις, μελέτες και πόρους της δημαρχίας, αποφασίζουν σε συνέλευσή τους για το τι θα υλοποιηθεί τελικά στην επόμενη περίοδο (π.χ ενός έτους). Η ίδια διαδικασία μπορεί να επαναληφθεί και για αποφάσεις που αφορούν στα έσοδα, έξοδα και επενδύσεις του κάθε δήμου, δηλαδή τον προγραμματισμό του. Έτσι σιγά-σιγά θα πείθονται όλο και περισσότεροι να συμμετέχουν, γιατί θα το βλέπουν πρακτικά ότι από αντικείμενο διαχείρισης της πολιτικής, που ήταν μέχρι τώρα, θα μετατραπούν σε υποκείμενα διαμόρφωσης των συνθηκών ζωής τους και άρα θα αξίζει τον κόπο να συμμετάσχουν.
