ΠΛΑΤΩΝΑΣ: Η ΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ (του Γιώργου Παρασίδη)

Από το ταξίδι μας στους φιλοσόφους της αρχαίας Ελλάδας δεν θα μπορούσε να λείπει, βέβαια, ο Πλάτωνας. Με το πραγματικό του όνομα να είναι Αριστοκλής, γεννήθηκε στην Αθήνα το 427 π.Χ. (πέθανε το 347 π.Χ.), ήταν ο πιο γνωστός μαθητής του Σωκράτη και δάσκαλος του Αριστοτέλη.

Η σκέψη του αποτέλεσε τον πυλώνα του δυτικού πολιτισμού και θεωρείται ο πρώτος που διατύπωσε φιλοσοφικά ζητήματα. Ο θάνατος του δασκάλου του Σωκράτη, τον βάζει σε βαθειά πολιτική σκέψη και διαμένει 3 χρόνια στα Μέγαρα.

Σύντομα, ωστόσο, απογοητεύεται από την ενασχόληση του με την πολιτική και την παρατάει εντελώς. Πίστευε ανάμεσα σε άλλα οτι η δημοκρατία μπορεί να δώσει εξουσία σε λαοπλάνους και γι αυτό την φοβόταν.

Μαθήτευσε στους μαθηματικούς της Κυρήνης, στους προφήτες της Αιγύπτου και στους Πυθαγόρειους στην Κάτω Ιταλία. Εκτός των σπουδών του, πραγματοποίησε (ανάμεσα σε άλλα) 3 ταξίδια στις Συρακούσες, για πολιτικούς λόγους, αλλά ήταν και οι 3 αποτυχημένες προσπάθειες για να εφαρμόσει την πολιτική του φιλοσοφία.

Τελικώς, οι Συρακούσιοι τον πούλησαν ως σκλάβο και την ελευθερία του του την χάρισε κάποιος από την Αίγινα που τον αγόρασε. Δεν έγραψε κατεβατά κείμενα, αλλά διαλογικά έργα σα θεατρικά με πρωταγωνιστή τον δάσκαλό του τον Σωκράτη. Ήταν οι γνωστοί μας, «διάλογοι του Πλάτωνα». Στην Αθήνα ίδρυσε την «Ακαδημία» που τυπικά ήταν θρησκευτικό ίδρυμα, πρακτικά όμως ήταν κέντρο έρευνας, φιλοσοφίας, πολιτικής και επιστημών. Κατά την διδασκαλία του δεν απαιτούσε από τους μαθητές του ομοφωνία απόψεων, θέτοντας τους συνεχώς «προβλήματα». Για τον λόγο αυτό χαρακτηρίστηκε ως «Αρχιτέκτων προβλημάτων».

Σημαντικό κεφάλαιο για κάποιον που ασχολείται με τον Πλάτωνα, είναι η Θεωρία των Ιδεών του καθώς είναι πατέρας του ιδεαλισμού. Για τον Πλάτωνα η Ιδέα είναι πάνω από την ύλη γιατί είναι αιώνια και άφθαρτη. Στην «θεωρία των ιδεών» συναντούμε ιδέες έξω από την πραγματικότητα που τις έχει γνωρίσει το μυαλό μας σε μη ενσαρκωμένη μορφή και τις ανακαλεί. Όταν διαφωνούμε σε θέματα όπως η δικαιοσύνη, είναι γιατί δεν θυμόμαστε καλά, πιστεύει ατράνταχτα ο φιλόσοφός μας.

Οι ιδέες αυτές έχουν ιεραρχηθεί ως εξής, αρχικά έχουμε τις «ιδέες της ηθικής» (το «καλό», το «δίκαιο» και το «ωραίο»), έπειτα είναι οι «μαθηματικές ιδέες» (η «ευθεία», το «τετράγωνο», οι «ιδέες των αριθμών», το «ίσο», το «μεγάλο», το «μικρό») και τέλος έχουμε τις υλικές ιδέες (π.χ. το δέντρο, η καρέκλα κ.λπ.). Ο Πλάτωνας διακρίνει την πραγματικότητα σε «καθημερινή» που είναι κατώτερος και φθαρτός κόσμος που είναι ΠΛΑΝΗ και σε «ανώτερο κόσμο των Ιδεών» που είναι η μόνη αληθινή και αιώνια πραγματικότητα. Η ιδέα αυτή, γέννησε και θεμελίωσε την δυτική μεταφυσική σκέψη και φιλοσοφία.

Ο φιλόσοφός μας αναγνωρίζει ένα δεύτερο επίπεδο πραγματικότητας έξω από τον φυσικό κόσμο και όλο αυτό επιχειρηματολογείτε με την προαναφερθείσα ιδεολογία του. Είναι ιδρυτής του ορθολογισμού, καθώς ανακαλύπτει (και κοντά σε αυτόν και εμείς) τις Ιδέες μέσα από την λογική σκέψη. Είναι ο κορυφαίος φυσικός αναλυτής της έννοιας της ψυχής και πίστευε ότι και ο άνθρωπος διαχωρίζεται σε υλικό/θνητό σώμα και σε αιώνια ψυχή που προέρχεται από τον κόσμο των Ιδεών και γι αυτό γνωρίζει ήδη τις Ιδέες.

Ο Πλάτωνας υποστηρίζει πως ό,τι μαθαίνει ο άνθρωπος στη είναι η υπενθύμιση σε κάτι που ήδη ξέρει πριν γεννηθεί. Είναι η δική του «αλήθεια» αυτή, η Α-ΛΗΘΕΙΑ(λήθη) που δεν ξεχνιέται. Ασπαζόταν την πυθαγόρεια πίστη κατά την οποία η μετενσάρκωση στο σώμα είναι προσωρινή κατοικία της ζωής που με κάθε θάνατο αλλάζει σπίτι. Περπατώντας στα πιο προχωρημένα μονοπάτια της θεωρίας του Πλάτωνα, συναντάμε τον τριπλό διαχωρισμό της ψυχής. Εκεί έχουμε το Λογικό ή λογιστικόν μέρος της ψυχής, το Επιθυμητικό μέρος και το Θυμοειδές. Επανερχόμενοι, εν μέρει, στην πολιτική του φιλοσοφία, συναντούμε τον επίσης τριπλό διαχωρισμό στην «Ιδεατή Πολιτεία» του, όπου έχουμε σε μορφή πυραμίδας στο κάτω μέρος τους Παραγωγούς, στη μέση του Φύλακες και στην κορυφή τους Φιλοσόφους. Στην «Ιδεατή πολιτεία» του, κανείς από τους κυβερνώντες δεν μπορεί να έχει καμία περιουσία ή ιδιοκτησία, ώστε να μην διαφθείρεται.

Ο Πλάτωνας υπήρξε μεγάλος υποστηρικτής της ισότητας αντρών και γυναικών και ήταν ο πρώτος που δέχτηκε γυναίκες για μαθήτριες. Οι κλίσεις του κάθε μαθητή του όριζαν την κοινωνική του τάξη που εντασσόταν και αυτό ήταν επίσης μεγάλη πρωτοπορία για την εποχή του. Πάγιο αίτημά του ήταν το κράτος να τρέφει και να μεγαλώνει τα παιδιά και όχι η οικογένεια. Κλείνοντας, είναι πολύ σημαντικό το ότι ταύτισε την φιλοσοφία με τα προβλήματα και τα έλυνε με μέθοδο βάση της οποίας ήταν το επιχείρημα. Ήταν μια πιο θετικιστική οπτική της φιλοσοφίας και ένα μάθημα προς εμάς ότι πρέπει πάντα να έχουμε μέθοδο στην σκέψη. Πρότυπη και ίσως άξια μίμησης ακόμα και σήμερα ήταν η πολιτική του σκέψη και οργάνωση, την οποία προσωπικά θεωρώ πολλά υποσχόμενη και γιατί όχι εν μέρει κάποτε να εφαρμοστεί.

Πηγή/φωτογραφία: Λόγιος Ερμής, logiosermis.net