ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΠΛΗΓΕΣ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ ΓΗ (της Νατάσας Μπαστέα)

Οι μεγάλες πληγές του πλανήτη Γη
Οι συγκρούσεις για τη διάσωση του περιβάλλοντος σε όλο τον κόσμο καταγράφονται στον άτλαντα που συνέταξε ομάδα ερευνητών του Αυτόνομου Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης. Το ανελέητο κυνήγι για ενέργεια και σπάνια υλικά εξαντλεί τους φυσικούς πόρους και προκαλεί την αντίδραση των πληθυσμών.

Το Σέρο ντε Πάσκο, μια περιοχή περίπου 50.000 κατοίκων σε υψίπεδο των Ανδεων, σχεδόν έχει καταβροχθιστεί από τα υπαίθρια ορυχεία ψευδαργύρου και χαλκού που προκάλεσαν τον σχηματισμό ενός τεράστιου κρατήρα κοντά σε κατοικημένες ζώνες, τον υδροφόρο ορίζοντα των οποίων έχουν μολύνει. Στο Δέλτα του Νίγηρα, οι αυτόχθονες πληθυσμοί διαμαρτύρονται για τις συνεχείς διαρροές πετρελαίου που έχουν καταστρέψει λίμνες και βάλτους. Στο Μποπάλ της Ινδίας, ο πληθυσμός που επηρεάστηκε από μια έκρηξη στη χημική βιομηχανία πριν από 30 χρόνια συνεχίζει να ελπίζει ότι θα αποζημιωθεί για τις μεγάλες ζημιές που προκλήθηκαν. Είναι μερικές από τις εκατοντάδες οικολογικές συγκρούσεις στον παγκόσμιο άτλαντα της περιβαλλοντικής δικαιοσύνης, ο οποίος δημιουργήθηκε από μια διεθνή ομάδα εμπειρογνωμόνων. Σε αυτόν καταγράφεται η επέκταση των οικολογικών συγκρούσεων σε όλο τον πλανήτη.

Η τεκμηρίωση των πληγών του πλανήτη συντονίζεται από τους ερευνητές του Ινστιτούτου Περιβαλλοντικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Αυτόνομου Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης. «Οι περιβαλλοντικές συγκρούσεις έχουν αυξηθεί σε όλο τον κόσμο» λέει η Λία Τέμπερ, από τις συντονίστριες του προγράμματος.

Δίψα για πρώτες ύλες
Η αναζήτηση πρώτων υλών, ενέργειας και άλλων υλικών έχει αυξήσει τις περιβαλλοντικές αντιπαραθέσεις μέχρι την τελευταία γωνιά του πλανήτη. Το πρόγραμμα τεκμηριώνει τη σχέση όλων αυτών με την εκμετάλλευση φυσικών πόρων, τη μεταφορά των υλικών ή τη δημιουργία αποβλήτων (στην ατμόσφαιρα, στο νερό και στον αέρα). «Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι όλα αυτά είναι μεμονωμένες συγκρούσεις. Στην πραγματικότητα, όμως, εμείς δείχνουμε ότι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις είναι μέρος της λειτουργίας και του φυσικού μεταβολισμού της οικονομίας» τονίζει η Τέμπερ.

Η ανάγκη προμήθειας πρώτων υλών και ενέργειας (ορυκτών) που αποτελούν την κινητήρια δύναμη της οικονομικής ανάπτυξης σπρώχνει συνεχώς τα όρια της εκμετάλλευσης. «Αναζητούμε χαλκό, σίδηρο ή άνθρακα σε μέρη του πλανήτη όπου παλαιότερα δεν είχαμε ψάξει» λέει ο οικονομολόγος Χουάν Μαρτίνεζ Αλιέρ, ο οποίος παρουσίασε τα ευρήματα της μελέτης σε ημερίδα, στη Ρώμη. «Καθώς φθάνουμε στα βιοφυσικά όρια του πλανήτη, βλέπουμε ότι οι συγκρούσεις γίνονται πιο έντονες σε περιοχές με εκμεταλλεύσιμους πόρους» τονίζει ο φιλόσοφος Τζορντί Πιγκέμ.

Στη Νότια Αμερική, το αποτέλεσμα είναι αντιπαραθέσεις που προκαλούνται για την εξόρυξη ορυκτών (χαλκός, χρυσός, σίδηρος), υδρογονάνθρακες ή την εξαγωγή πρώτων υλών (καλλιέργειες όπως η σόγια) με πληθυσμούς που θεωρούν ότι τους έχουν στερηθεί. Η ανθρωπότητα βρίσκεται «στο όριο της εύκολης εξόρυξης» των πόρων που απαιτούνται. Η ενεργειακή απόδοση των νέων κοιτασμάτων πετρελαίου μειώνεται και πλέον χρησιμοποιούμε πολύ περισσότερη ενέργεια για να το εξορύξουμε. Η εύκολη εξόρυξη πετρελαίου έχει τελειώσει και έτσι οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται είναι πλέον πολύ πιο επιθετικές, με μεγαλύτερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Αυτό εξηγεί τις διαφορές σχετικά με την εξόρυξη πετρελαίου χαμηλής ποιότητας στο υπέδαφος που κατέχουν οι κοινότητες των Ινδιάνων του Καναδά ή της Νότιας Αμερικής, ή με τις τεχνικές υδραυλικής ρωγμάτωσης των βράχων (fracking) στις ΗΠΑ.

Σε χώρες όπως ο Ισημερινός, το Περού ή η Νιγηρία η εξόρυξη υδρογονανθράκων γίνεται σε μέρη με πλούσια βιοποικιλότητα, όπου κατοικούν αυτόχθονες πληθυσμοί που δεν έρχονται συχνά σε επαφή με τον δυτικό πολιτισμό.

Η εξάντληση των πόρων φέρνει μια νέα τροπή. «Ενα σύμπτωμα της έλλειψης είναι το γεγονός ότι πλέον προκειμένου να πάρουμε λιγότερο από ένα γραμμάριο χρυσού πρέπει να μετακινήσουμε έναν τόνο εδάφους» λέει ο Μαρτίνεζ Αλιέρ, παρατηρώντας ότι ο πλανήτης προσφέρει πολλά περισσότερο από πετρέλαιο. «Για να κατασκευαστεί ένα smarthpone» διευκρινίζει, «χρειαζόμαστε σχεδόν όλα τα στοιχεία του περιοδικού πίνακα. Κάποια από αυτά, όπως τα σπάνια μέταλλα, μπορεί να βρεθούν μόνο σε ορισμένα σημεία της Γης».

Η εκμετάλλευση προκαλεί αντιπαραθέσεις σε απομακρυσμένα σημεία: στα χρυσωρυχεία Κούμτορ στο Κιργιστάν (σε υψόμετρο 4.500) όπου ο πληθυσμός διαμαρτύρεται για τη μόλυνση των υδάτων. Στον Νίγηρα και στη Ναμίμπια όπου η εξόρυξη ουρανίου προκαλεί πολιτικές συγκρούσεις. Στο αρχιπέλαγος Χάιντα Γκουάι (κοντά στις δυτικές ακτές του Καναδά) όπου το 2012 τέθηκε σε εφαρμογή σχέδιo «γονιμοποίησης» του ωκεανού με θειικό σίδηρο σε μια μεγάλη περιοχή (για την ενίσχυση του πλαγκτού και για μεγαλύτερη απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα), που σκανδάλισε τον γηγενή πληθυσμό.

Ελπίδες
Ανάμεσα στις πολλές δυσάρεστες ιστορίες περιβαλλοντικής καταστροφής, εμφανίζονται και κάποιες ελπιδοφόρες. Το 17% των υποθέσεων έχει καταλήξει θετικά για τους υποκινητές των διαδηλώσεων, που ζητούν να σταματήσουν τα σχέδια εκμετάλλευσης.

Για παράδειγμα, η εξόρυξη που χρηματοδοτήθηκε από την εταιρεία Mitsubishi στο Ιντάγκ, στα βόρεια του Ισημερινού, είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθούν στην περιοχή φυτείες οικολογικού καφέ (και άλλες πρωτοβουλίες αγροτουρισμού). «Είναι παραδείγματα ότι κάποιες συγκρούσεις ανοίγουν πιθανότητες μιας άλλης οικονομικής δραστηριότητας» τονίζει ο Αλιέρ. «Εάν συνεχίσουμε να θυσιάζουμε την ευημερία μας για χάρη της υλικής ανάπτυξης, κάθε φορά θα έχουμε περισσότερες περιβαλλοντικές διαφορές» προσθέτει. Είναι πεπεισμένος ότι οι μικρές πράξεις της καθημερινότητάς μας έχουν επιπτώσεις στην άλλη πλευρά του κόσμου, ακόμα και αν δεν το γνωρίζουμε…

Νατάσα Μπαστέα
Πηγή/φωτό: Τα Νέα