NA ΞΑΝΑΣΚΕΦΤΟΥΜΕ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ, ΜΕ ΤΟΝ ΕΝΤΓΚΑΡ ΜΟΡΕΝ (του Άλκη Ρήγου)

Σε μια εποχή που η Ευρώπη ταλανίζεται από πολύμορφες κρίσεις -η οικονομική είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου-, που τα οράματα για ένα ειρηνικό, δημιουργικό και δημοκρατικά κοινωνικά αλληλέγγυο πανευρωπαϊκό Αύριο, φαίνεται να έχουν χάσει την προωθητική τους δύναμη κι ένας διάχυτος ευρωσκεπτικισμός απλώνεται γύρω και μέσα μας, η πρόκληση του έργου του Ε. Μορέν μας καλεί να ξανασκεφτούμε αυτή την Ήπειρο της κοινής μας μοίρας.

Μια που “υφιστάμεθα:

-“τους ίδιους παράγοντες ξεπεσμού και αποσύνθεσης, μην μπορώντας να αντισταθούμε παρά από κοινού

-τους ίδιους κινδύνους ως προς τις ταυτότητες, τις ποικιλομορφίες και τις πολιτιστικές αλήθειες

-μια βέβαιη και μια αβέβαιη απειλή, με τις δυο ακραίες μορφές (εξολοθρευτισμός και ολοκληρωτισμός)”.

“Εγκαταλείποντας για πάντα τον ρόλο του προνομιακού κέντρου του Κόσμου, η Ευρώπη μπορεί να γίνει ένα κέντρο στοχασμού και καινοτομιών για να ειρηνεύσει τους ανθρώπους, να αποκαταστήσει ή να επανορθώσει τις συνευρέσεις, να εκπολιτίσει την Μητρίδα-Γη μας”.

Και ίσως αυτό είναι και το ηχηρό “α-πολίτικο” – σύμφωνα με τους κυνικά ρεαλιστές κυρίαρχους της πολιτικής σκηνής- βαθιά πολιτικό μήνυμα-κραυγή των κυρίως νέων συμπολιτών, που κατακλύζουν τις κεντρικές πλατείες της ηπείρου αυτές τις μέρες.

Γιατί “η Ευρώπη, παρ’ όλο που έγινε -και επειδή έγινε- περιφερειακή επαρχία, μπορεί να φέρει εντός της την κεντρική συνείδηση των πλανητικών προβλημάτων. Αναμφίβολα, δεν είναι ο μοναδικός τόπος όπου υπάρχει πλανητική συνείδηση ή και οξεία συνειδητοποίηση των κρίσεων∙ είναι όμως ο μόνος τόπος όπου η συνείδηση των Εσφαλμένων λύσεων και του Ψευδομεσία είναι αρκετά γενικευμένη…”.

Αρκεί να μην λησμονούμε επίσης ότι είναι και ο τόπος από όπου ταυτόχρονα “κατάγονται ο ανθρωπισμός, η ορθολογικότητα, η επιστήμη, η τεχνική, το έθνος, η ελευθερία, η δημοκρατία, το δίκαιο των λαών, ο στρατευμένος φανατισμός, ο παραληρηματικός ορθολογισμός, η Θρησκεία της επίγειας Σωτηρίας, η πολιτισμοκτονία σε πλανητική κλίμακα, η καπιταλιστική εκμετάλλευση, και μετά η ‘σοσιαλιστική’, ο τύπος του ιμπεριαλισμού… Στην Ευρώπη παρασκευάστηκε το μείγμα βαρβαρότητας, τεχνικότητας και επιστήμης… Οι χειρότερη εχθροί του ανθρώπινου γένους προέρχονται από την Ευρώπη… Έτσι ότι πιο πρωτότυπο παρήγαγε έχει σήμερα καθολικευτεί, για το καλύτερο ή για το χειρότερο” !

Με πλήρη συνείδηση όλων αυτών, μας καλεί να κατανοήσουμε ότι: “Η κοινότητα της μοίρας μας, προβάλλει από το παρόν μας, διότι το μέλλον μας είναι εκείνο που μας την επιβάλλει… Η ευρωπαϊκή μας ταυτότητα και ενότητα προκύπτουν από τη διαίρεση και τη σύγκρουση”. Αυτό όμως είναι και το βαθύτερο νόημα “του κανόνα του δημοκρατικού παιχνιδιού το οποίο επιτρέπει στην κοινωνική, πολιτιστική, πολιτική ποικιλομορφία να είναι παραγωγική διαμέσου των συγκρούσεων της. Είναι αυτό που επιτρέπει στις συγκρούσεις να είναι ενδεχομένως δημιουργικές. Σίγουρα η δημοκρατία δεν εξασφαλίζει καθόλου ότι οι ανταγωνισμοί δεν θα καταφέρουν να ανατρέψουν τον κανόνα, ώστε μ’ αυτό τον τρόπο να την καταστρέψουν… Η δημοκρατία είναι το ύστατο και εύθραυστο προϊόν των ευρωπαϊκών εθνών, ανταποκρίνεται όμως βαθιά στη διαλογική ουσία της ευρωπαϊκής παιδείας, η οποία δίνει στις αντιθέσεις και στους ανταγωνισμούς έναν συμπληρωματικό χαρακτήρα”. Γι’ αυτό ακριβώς η Δημόσια Παιδεία -άλλη μια ευρωπαϊκή κατάκτηση εν κινδύνω- και η Δημοκρατία είναι αγαθά αλληλένδετα. “Και η μια και η άλλη δεν έχουν άλλη βάση από την κοινή αποδοχή ενός κανόνα, που αυτός καθ’ εαυτός δεν περιέχει καμία αλήθεια. Εν τούτοις ο κανόνας αυτός ενέχει τη δυνατότητα να καταπολεμά το λάθος και μας δίνει τη δυνατότητα να στρατευόμαστε στις αλήθειες μας”.

Και αυτό είναι το αναντικατάστατο της κοινής ευρωπαϊκής μας κληρονομιάς που μας καλεί να ξανά ανακαλύψουμε ο Ε. Μορέν, ιδιαίτερα σήμερα όπου “ο εχθρός είναι συγκεχυμένος, περίπλοκος, διάχυτος, είναι το ίδιο το Μηδέν”!

“Το ζήτημα όμως δεν είναι μόνο να αναστηθεί το ευρωπαϊκό πνεύμα ως προς την μοναδικότητα και συνάμα καθολικότητα του. Είναι επίσης να διαμορφωθεί η νέα ευρωπαϊκή ταυτότητα”. Μια “νέα ευρωπαϊκή συνείδηση πιο ευαίσθητη (που θα) αντιλαμβάνεται ότι η αυτή η ποικιλία, συνιστά την κληρονομιά της, τη ρευστότητα της πολιτιστικής, της ενεργειακής, της οικονομικής, της δημογραφικής, της ηθικής και πάνω απ’ όλα της πολιτικής και στρατιωτικής αστάθειας, ότι εν τέλει όλα είναι αβέβαια, ότι οι Απειλές απειλούνται και οι ίδιες, και καθώς είπε ο Χαίλντερλιν όπου μεγαλώνει ο κίνδυνος εκεί και η σωτηρία. Κατ’ αυτόν τον τρόπο όλα τα προβλήματα, οι αβεβαιότητες, τα ρίσκα, οι τύχες του παρόντος και του μέλλοντος είναι σήμερα κοινά για όλα τα τμήματα, τις επαρχίες, τις χώρες, τα έθνη της Ευρώπης, πράγμα που τα ενώνει σε μια κοινή μοίρα. Η νέα ευρωπαϊκή συνείδηση είναι η συνείδηση μιας κοινότητας μοίρας”.

Και “είναι οι διανοούμενοι (άλλη μια ευρωπαϊκή κατάκτηση εν κινδύνω) που θα μπορούσαν και θα όφειλαν να εκφράσουν, για να επιτρέψουν την έκφραση αυτής της κοινής ανάγκης”!

Εντγάρ Μορέν, Ευρώπη: Πολιτισμός και βαρβαρότητα, μτφρ. Τ. Δημητρούλια, εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, σελ. 117

Άλκης Ρήγος
Πηγή: Αυγή (5/6/2011)
Φωτό: Εντγκάρ Μορέν/wikipedia