1

ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ: ΑΠΟ ΤΑ ΙΔΑΝΙΚΑ ΣΤΗΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ (του Γιάννη Ζήση)

Ζούμε μια μεταβατική εποχή. Στο παρελθόν δίναμε έμφαση στα ιδανικά ενώ σταδιακά η κυρίαρχη τάση είναι η έμφαση στην οργάνωση και την «πρακτική». 
Αυτή η μετάβαση έχει τους κινδύνους της. 
Ο κυρίαρχος κίνδυνος είναι η οργάνωση με τη βοήθεια της τεχνολογίας να εκφυλιστεί σε ένα ολοκληρωτισμό χωρίς ιστορικό προηγούμενο. 
Επειδή η οργάνωση είναι απλώς ένα εργαλείο, η καλή ή κακή της χρήση εξαρτάται από την ποιότητα της ανθρώπινης συνείδησης.

Στην εποχή της μαζικής εκπαίδευσης η αυτογνωσία  αποκτά και πολιτικό περιεχόμενο: συνδέεται πλέον με τα «πρακτικά» ζητήματα του οικονομικού ολοκληρωτισμού, της καταστροφής του πλανήτη, του «Μεγάλου αδελφού», του ελέγχου της τροφής και των πηγών του νερού από μια ελίτ, τους μηχανισμούς «δημιουργίας συναίνεσης» κλπ. (συντακτική ομάδα του Σόλωνα)                    

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΦΟΣΙΩΣΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΙΔΑΝΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ
Ο κόσμος μας μετατοπίζεται σταδιακά από την περίοδο που αναδεικνυόταν η σημασία του υποκειμένου, στην περίοδο που αναδεικνύεται η σημασία του συστήματος.  Αυτή η μετατόπιση αποτελεί μια βαθιά ιστορική αλλαγή και αναδεικνύεται μεταβατικά ως πεδίο «κρίσης εφαρμογής» των ιδεολογιών. Αυτό περιλαμβάνει όχι μόνο τις οικονομικές και πολιτικές ιδεολογίες, αλλά και τις θρησκείες. Η κρίση των ιδεολογιών αναδεικνύει ως κυρίαρχο κριτήριο την αποτελεσματικότητα της εφαρμογής τους στο πεδίο των συνεπειών και των αποτελεσμάτων. Αυτό με τη σειρά του αναδεικνύει το καθοριστικό ρόλο των αιτιών.  

Ο κίνδυνος του ολοκληρωτισμού
Η μετατόπιση από την εποχή της αφοσίωσης στην εποχή της αποτελεσματικότητας είναι δύσκολη, καθώς ήδη υπάρχει ένα βεβαρημένο φορτίο υποκατάστασης του σκοπού και των αξιών από την κυριαρχία των μέσων και των μεθόδων ως αυτοσκοπό.
Βρισκόμαστε σε μια δυσχερή θέση καθώς η προηγούμενη ανεπάρκεια ποιότητας λειτουργεί ως άλλοθι για την εντατικοποίηση της οργάνωσης στα όρια του ολοκληρωτισμού.  

Αυτό σημαίνει ότι το πέρασμα σε μια νέα εποχή είναι μια εξαιρετικά επικίνδυνη και δύσκολη υπόθεση. Η μετάβαση από την αφοσίωση στην οργάνωση δεν είναι μετάβαση σε μια νέα επαγγελία χωρίς πραγματικές δυσκολίες και δοκιμασίες, όπως φαντάζονται πολλοί, αλλά μια δοκιμασία που θα φέρει στην επιφάνεια όλη την δυστοκία της ανθρώπινης φύσης αλλά και του συστήματος.

Ιστορικό φόντο και παραδείγματα
Παλαιότερα τα διαχειριστικά όρια του πολιτισμού ήταν πολύ στενά. Ουσιαστικά, ο πολιτισμός περιοριζόταν στο επίπεδο του λόγου, της τέχνης και των υποκειμενικών συμβολικών αναγκών. Στο επίπεδο της διακυβέρνησης οι πόροι και οι δομές είχαν ελάχιστα όρια διαφοροποίησης ή διακύμανσης.

Έτσι, μπορεί πράγματι η Αθηναϊκή Πολιτεία να ήταν μια πολιτεία πεφωτισμένη και σε πολύ μεγάλο βαθμό δημοκρατική -για αυτούς που ήταν πολίτες της- αλλά ταυτόχρονα ήταν στηριγμένη στην εκμετάλλευση αυτών που ήταν στο περιθώριο. Αντίστοιχα, στον καιρό της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κινήματα όπως του Σπάρτακου, ήταν καταδικασμένα σε μια μακροπρόθεσμη στρατιωτική ήττα.

Σε τέτοιες συνθήκες, μια ήττα στους Καρχηδόνιους πολέμους, πιθανότατα, δεν θα επέφερε μεγάλες αλλαγές στο είδος της διακυβέρνησης που θα αφορούσε στην κοινωνία ή στην οικονομία. Θα υπήρχε μια αλλαγή υποκειμένων εξουσίας, χωρίς να αλλάζει -ακριβώς και- η ποιότητά της.  

Η εναλλαγή της ποιότητας της εξουσίας υπό την έννοια του προσώπου είναι εμφανής σε μια δημοκρατική πολιτεία -όπως των Αθηναίων- μεταξύ του Αριστείδη και του Θεμιστοκλή ή αργότερα με τις περιπτώσεις του Περικλή και του Αλκιβιάδη (τους τυχοδιωκτισμούς και τις αμετροέπειες ιδιαίτερα του τελευταίου) που παρέπεμπαν περισσότερο σε Τυραννίδα παρά σε Δημοκρατία. Αντίστοιχα, υπήρχαν πολιτικές λαϊκισμού και διαφθοράς για τις οποίες μαρτυρούν οι αρχαίοι ιστορικοί και συγγραφείς.

Συνεπώς, το πρόβλημα, ουσιαστικά, βρισκόταν στο γεγονός ότι το εγχείρημα της ποιοτικής διακυβέρνησης δοκιμάστηκε κυρίως σε μικρή κλίμακα, όπως αυτό της αρχαίας Αθήνας.

Στη μεγάλη κλίμακα υπήρχε μόνο η εναλλαγή των προσώπων και των ποιοτήτων που αυτές ενσάρκωναν. Αυτή την εναλλαγή τη συναντήσαμε κυρίως στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

Έτσι, η μόνη περιοχή στην οποία στο παρελθόν μπορούσε να εμφανιστεί μια σοβαρή αλλαγή μετασχηματισμού του κόσμου ήταν μέσα στο πλαίσιο των ιδανικών, της αφοσίωσης, και των υποκειμενικών ή των συμβολικών αξιών και ιδανικών. Αυτό ήταν κάτι που γινόταν επί σταθερής βάσης, είτε υπήρχε μια ειδική προσαρμοστικότητα του μέρους, είτε υπήρχε μια μείζονα εκδήλωση αυτής της ανακαινιστικότητας όπως π.χ. με την ίδρυση θρησκειών όπως ο Βουδισμός, ο Χριστιανισμός και μεταγενέστερα ο Μουσουλμανισμός στο Αραβικό και στο Μογγολικό Ισλάμ.

Υπήρχαν, δηλαδή, ανακαινιστικές κινήσεις -σε συνθήκες διαχειριστικής στενότητας -μέσα από τη φιλοσοφία σ’ ένα βαθμό, και την τέχνη που εκδηλωνόταν ως πεδία λόγου τα οποία αφορούσαν σ’ ένα μικρό πλήθος ανθρώπων, αλλά που ταυτόχρονα μόχλευαν μακροχρόνιες εξελίξεις. Επίσης, υπήρχαν θρησκείες που λειτουργούσαν ανακαινιστικά στο ήθος και στον πολιτισμό των μαζών.

Μια εποχή απόφασης
Μετά τις σύγχρονες εξελίξεις στον τομέα της τεχνολογίας και τη μεγέθυνση της δυναμικής του εκπαιδευτικού συστήματος, έχει αναδειχθεί πλέον η δυνατότητα μετατόπισης του επίκεντρου στο καθαυτό διαχειριστικό πεδίο, δηλαδή στο πεδίο της οργάνωσης και της αποτελεσματικότητας.

Αυτό φέρνει κατ’ ανάγκην στην επιφάνεια το θέμα των αιτίων και των κινήτρων.[1] Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πρέπει να αναλύσουμε, με μεγαλύτερη αυτοσυνειδησία και ικανότητα αυτορρύθμισης, και να εξυγιάνουμε το ρόλο του ανθρώπινου παράγοντα στη χρήση της οργάνωσης και στη στόχευση των αποτελεσμάτων.

Ο φιλόσοφος Αρνί Μπεργκσόν στο βιβλίο του με τίτλο «Οι δυο πηγές της ηθικής και της θρησκείας» περιγράφει την απόφαση που καλείται να πάρει η ανθρωπότητα ως εξής:

«Η ανθρωπότητα πρέπει πρώτα να δει αν θέλει να ζει. Αυτή πρέπει κατόπιν, να αναρωτηθεί αν θέλει  μόνο να ζει ή εκτός απ’ αυτό, να καταβάλει  την αναγκαία προσπάθεια για να συντελεστεί, μέχρι στον απρόσβλητο πλανήτη μας, η ουσιαστική λειτουργία του σύμπαντος, που είναι μια μηχανή δημιουργίας θεών.»[2]

Αναφορές:
[1] Μουτσοπούλου Ιωάννα, Η σημασία της δικής μας θέσης, των κινήτρων μας και της ερμηνείας μας για την αντιμετώπιση της κρίσης
[2] Henri Bergson, “Οι Δυο Πηγές της Ηθικής και της Θρησκείας”, εκδ. Νησίδες, σελ.246

Γιάννης Ζήσης, συγγραφέας

Ημερομηνία δημοσίευσης: 11 Ιανουαρίου 2013 
(Φωτό: Γιάννης Ζήσης)

Διαβάστε επίσης:
Κουλτούρες και Ρεύματα της Νέας Εποχής  
Πολίτης ή “Γιόγκι”;