ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ (του Γιάννη Ζήση)
Κάθε φορά που οξύνονται τα προβλήματα, αναδεικνύεται ο καθοριστικός ρόλος της φύσης του ανθρώπου. Αυτή περιγράφεται συχνά με τον όρο ανθρωπολογικό υπόβαθρο. Το θέμα της θρησκευτικότητας βρίσκεται στον πυρήνα του ανθρωπολογικού υποβάθρου.
Η ενασχόληση του ανθρώπου με τη θρησκεία υπαγορεύεται από τρία κριτήρια:
1. του οντολογικού ωφελιμισμού,
2. της υπαρξιακής ανάγκης του για τον Θεό και
3. της ισορροπίας και ασφάλειας του πολιτισμού στην ιστορία.
Η θρησκευτικότητα δεν πλήττεται μόνο από τον υλισμό και την αθεΐα, αλλά και από στρεβλώσεις του συστήματος των θρησκειών. Η αποκατάσταση, όμως, της σχέσης του ανθρώπου με το Θεό και τη δημιουργία, αποτελεί υπαρξιακή ανάγκη. Ως τέτοια, είναι πάντα παρούσα, και η ικανοποίησή της πάντα επίκαιρη. (συντακτική ομάδα solon.org.gr)
_______________________________________________
Έχουμε παραπάνω από έναν λόγους να θέσουμε ξανά το θέμα της θρησκείας. Όσον αφορά στο ζήτημα της θρησκείας, μπορούμε να πούμε πως, πάνω στην κόψη του ξυραφιού έχουμε θεμελιώδεις προβληματισμούς που ακολουθούν το κριτήριο της λιτότητας του ξυραφιού του Όκαμ:
i) Το κριτήριο του οντολογικού ωφελιμισμού
Αν υπάρχει Θεός (όπως έλεγε ο Πασκάλ) έχουμε κάθε λόγο να πιστέψουμε σε Αυτόν και να Τον αναζητήσουμε. Αυτό είναι το κριτήριο του οντολογικού ωφελιμισμού.
ii) Το κριτήριο της υπαρξιακής ανάγκης του ανθρώπου για το Θεό
Αν πραγματικά υπάρχει Αυτός (το Είναι), τότε έχει νόημα η βούληση, η ελευθερία και ο σκοπός του υποκειμένου. Αν πραγματικά υπάρχει οντότητα με καθολική διάρκεια, τότε σε αυτή την περίπτωση έχει νόημα η πρόοδος του ανθρώπου και η ύπαρξή του μέσα στη βιορυθμική φαινομενολογία και παλιγγενεσία. Διαφορετικά δεν υπάρχει οντολογικό ή υπαρξιακό σημείο. Δηλαδή, ο Θεός είναι υπαρξιακή ανάγκη του ανθρώπου.
iii) Το κριτήριο του ιστορικού πραγματιστικού ωφελιμισμού
Οι θρησκείες και οι πεποιθήσεις εκπληρώνουν έναν ρόλο στη δυναμική της ιστορίας και του πολιτισμού και ανταποκρίνονται σε μια αναγκαιότητα: στην αναζήτηση της ισορροπίας και της ασφάλειας, ακόμη και στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων.
Με αυτά τα κριτήρια επανατίθεται το ζήτημα του αιτήματος και της πίστης στη μεταφυσική του Είναι στον άνθρωπο, στον κόσμο, στη θεότητα ή στις κλίμακες του όντος. Το βίωμα της ολικής αποξένωσης του μέρους από τη μεταφυσική απειρότητά του, τη θεότητα, είναι πλάνη. Σε αυτό το πλαίσιο κάθε τι δηλώνεται μέσα σε μια εξελικτική, υπερβατική και υπαρξιακή συνέχεια.
Περί “οπίου” του λαού
Για κάποιους το θέμα της θρησκευτικότητας είναι “ντεμοντέ”. Αυτό, όμως, δεν αποδεικνύει, παρά μόνο προχειρότητα στο στοχασμό γύρω από το ζήτημα.
Η προχειρότητα αυτή συνδέεται με:
i) την άγνοια της δυναμικής και του ρόλου της ψυχικής οικονομίας του ανθρώπου και τη ρυθμιστικότητά της στο σύνολο των συμπεριφορών των αναγκών του, και των συστημικών συνδρομών του.
Ως προς τον ρόλο της θρησκευτικότητας στην ψυχική οικονομία έχει ενδιαφέρον η παρακάτω στατιστική παρατήρηση του ψυχολόγου Καρλ Γιούγκ:
«Το πρόβλημα όλων των ασθενών μου πάνω από τα 35 έτη ήταν η εύρεση μιας θρησκευτικής άποψης για τη ζωή. Κανένας από όσους δεν ανέκτησαν τη θρησκευτική τους άποψη δεν θεραπεύτηκε αληθινά. Αυτό βέβαια δεν έχει σχέση με κάποια ιδιαίτερη θρησκεία ή τη συμμετοχή σε κάποια εκκλησία»[1]
ii) τη διαχρονική έλλειψη διαλεκτικού στοχασμού για το ζήτημα.
Η συνέπεια είναι ότι πραγματοποιείται μια αίσθηση φαντασίωσης πληρότητας, σε μια αδρότητα και απλοϊκότητα, στην οποία μπορεί να μετέχει όχι μόνο “η θρησκεία ως όπιο του λαού” αλλά και η “αθεΐα και ο υλισμός ως όπιο του αστού”. Υπάρχουν συνθήκες όπου κάλλιστα ο υλισμός και η αθεΐα λειτουργούν ως αυταπάτη. Αυτό θα τεκμηριωθεί στα επόμενα άρθρα μέσω ιστορικής ανάλυσης και υπό το πρίσμα του διαλεκτικού και ιστορικού υλισμού.
Αναφορές:
[1] Jaffe Aniela, “Κ.Γκ. Γιούνγκ – Βιογραφία”, εκδ. Ιάμβλιχος, σελ. 102
Γιάννης Ζήσης, συγγραφέας
Ημερομηνία ανάρτησης: 8 Noεμβρίου 2012
Το παρόν αποτελεί μέρος του δοκιμίου “Ο Ορίζοντας της Θρησκείας τον 21ο αιώνα“