Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΟΧΙ ΜΟΝΟ ΔΕΝ ΑΠΟΜΥΘΟΠΟΙΕΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ, ΑΛΛΑ ΥΠΟΓΡΑΜΜΙΖΕΙ ΤΗΝ ΜΥΣΤΗΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΦΥΣΗ (συνέντευξη του Τιμπό Νταμούρ)

Λε πουαν (LP): Η ανακάλυψη του μποζονίου του Χιγκς (Higgs) ενισχύει την άποψη περί «μπιγκ μπανγκ» και μαζί την ιδέα πως το σύμπαν κάποια στιγμή δημιουργήθηκε. Είναι ο Θεός συμβατός με την επιστήμη;

Τιμπό Νταμούρ (Thibault Damour, TD): Όταν μιλάμε για «μπιγκ μπανγκ», θεωρούμε δεδομένο πως ο χρόνος υπάρχει έξω από μας, και πως κατευθύνεται αναπότρεπτα από το παρελθόν προς το μέλλον· αυτή είναι επίσης η αντίληψη των μονοθεϊστικών θρησκειών. Αλλά στη φυσική, τουλάχιστο μετά τον Αϊνστάιν (Einstein), η αίσθηση πως ο χρόνος περνάει είναι απατηλή, μια ψευδαίσθηση.

Από φυσικής απόψεως, είναι δυνατό το ταξίδι στο χρόνο και μάλιστα στιγμιαία. Μπορεί π.χ. να γίνει ένα άλμα εκατομμυρίων ετών στο «μέλλον». Αυτή η υπόθεση της θεωρίας της σχετικότητας έχει εξάλλου επαληθευτεί και πειραματικά: βάλαμε ρολόγια σε αεροπλάνα που ταξίδευαν γύρω από τη Γη κι όταν προσγειώθηκαν έδειχναν διαφορετική ώρα από τα ρολόγια που είχαν μείνει στο έδαφος. Έτσι εξηγείται επίσης το ότι βρίσκουμε στη Γη στοιχειώδη σωματίδια που έχουν τόσο σύντομη διάρκεια ζωής που δεν θα έπρεπε ποτέ να έχουν καταφέρει να φτάσουν ως εμάς.

Αν όμως ο χρόνος δεν υπάρχει, όπως εκτιμά σήμερα η επιστήμη, ε, αυτό κάπως επηρεάζει τις αντιλήψεις μας περί θανάτου… Φυσικά, δεν εξουδετερώνονται οι φαινομενολογικές επιπτώσεις της διέλευσης του χρόνου, αλλά στο ενιαίο χωροχρονικό διάστημα του Αϊνστάιν συνυπάρχουν παράλληλα αντίγραφά μας σε διάφορες ηλικίες, την παιδική, την ενήλικη, τη γεροντική, τη νεανική…

Μπορούμε βέβαια πάντοτε να εκτιμούμε πως η επιστήμη δεν μας δίνει πρόσβαση στην πραγματικότητα. αλλά σε ένα μαθηματικό μοντέλο της, όπως μπορούμε -πράγμα που προτιμώ- να ακολουθούμε τα πορίσματά της, ιδίως όταν υποδεικνύουν νέες φιλοσοφικές θεωρήσεις. Η επιστήμη όχι μόνο δεν απομυθοποιεί τον κόσμο, αλλά εμβαθύνει το υπαρξιακό του μυστήριο.

«Αν το πεδίο του Χιγκς δεν υπήρχε, η πυκνότητα του “κενού” θα ήταν ένα τρισεκατομμύριο δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από εκείνη του νερού, πράγμα που θα έφερνε τα πάνω-κάτω στον χωροχρόνο. Για κάποιον όμως άγνωστο λόγο, το γεγονός πως το πεδίο αυτό δεν έχει μηδενική τιμή, μειώνει την πυκνότητα του “κενού” στο ένα τρισεκατομμύριο δισεκατομμύρια φορές… μικρότερη από εκείνη του νερού»

LP: Ακούγοντάς σας, ο κόσμος που μας περιβάλλει είναι πολύ διαφορετικός από αυτόν που βλέπουμε…

TD: Χάρη στην ανακάλυψη του μποζονίου του Χιγκς μαθαίνουμε π.χ. πολλά σχετικά με την έννοια του «κενού». Γενικά είναι παραδεκτό πως το «κενό»… δεν έχει τίποτα. Όμως στη φυσική δεν είναι καθόλου έτσι: στο «κενό» συνεχίζουν να υπάρχουν μερικά πραγματάκια! Το βασικότερο είναι το πεδίο Μπρουτ-Ένγκλερτ-Χιγκς που δεν επηρεάζει και λίγο το «κενό»: αν αυτό το πεδίο δεν υπήρχε, η πυκνότητα του «κενού» θα ήταν ένα τρισεκατομμύριο δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από εκείνη του νερού, πράγμα που θα έφερνε τα πάνω-κάτω στον χωροχρόνο. Για κάποιον όμως άγνωστο λόγο, το γεγονός πως το πεδίο του Χιγκς δεν έχει μηδενική τιμή μειώνει την πυκνότητα του «κενού» στο ένα τρισεκατομμύριο δισεκατομμύρια φορές μικρότερη από εκείνη του νερού…

Και το «κενό» αντιπροσωπεύει το μεγαλύτερο μέρος της μάζας του σύμπαντος, σε κοσμολογικό επίπεδο: το 70%. 3% είναι η μάζα των ατόμων που γνωρίζουμε. Το υπόλοιπο 27% είναι η λεγόμενη «σκοτεινή ύλη», όπως αποκαλούμε την υπόλοιπη μάζα για την οποία έχουμε πλήρη άγνοια.

Το πρόβλημα είναι πως η διδασκαλία των φυσικών επιστημών συνεχίζει να εγχαράσσει στο ευρύ κοινό πολύ ξεπερασμένες επιστημονικές απόψεις. Πεντακόσιες χιλιάδες μαθητές αποφοίτησαν φέτος από το Λύκειο και ό,τι έμαθαν εκεί δεν τους επιτρέπει να κατανοήσουν τι είναι το μποζόνιο του Χιγκς! Την δεκαετία του 1930, τα σχολικά εγχειρίδια υστερούσαν κατά μια δεκαετία περίπου της αιχμής της επιστήμης. Στα σημερινά προγράμματα διδασκαλίας, συμπεριλαμβανομένων εκείνων των επιστημονικών κατευθύνσεων, δεν υπάρχει σχεδόν τίποτα για τη θεωρία της σχετικότητας ή την κβαντική θεωρία, που συνιστούν μολοταύτα το θεμέλιο της φυσικής του 20ού αιώνα!

LP: Μπορεί για σας η επιστήμη να συμβάλει στην απάντηση των μεγάλων υπαρξιακών ερωτημάτων του ανθρώπου στο βαθμό που το κάνει η θρησκεία;

TD: Έγινα επιστήμονας γιατί ήθελα να βρεθώ αντιμέτωπος με τα μεγάλα μυστήρια. Γιατί υπάρχει κάτι και όχι τίποτα; Δείτε π.χ. τη συμβατότητα μεταξύ της δομής των φυσικών νόμων και της εμφάνισης της έλλογης ζωής, τη διαβόητη «ανθρωπική αρχή». Τίθενται ενδιαφέροντα ερωτήματα στη φυσική και τη βιολογία: γιατί άργησε τόσο η εμφάνιση της εξελίξιμης ζωής; Ο άνθρωπος εμφανίζεται 4.5 δισεκατομμύρια χρόνια μετά τη δημιουργία της Γης, ενώ ο ήλιός μας είχε εξαντλήσει ήδη τα μισά του καύσιμα.

LP: Αντιμετωπίζοντας τα κοσμολογικά μυστήρια, προσεγγίζει άθελά της η επιστήμη το ερώτημα περί υπάρξεως του Θεού;

TD: Τον 19ο αιώνα η επιστήμη πρόκρινε μια υλιστική και αντιθρησκευτική φιλοσοφική προσέγγιση της πραγματικότητας. Τον 20ό αιώνα έχουμε πιο ισόρροπες και σύνθετες προσεγγίσεις. Η «ύλη» εξακολουθεί να παραμένει ένα μεγάλο μυστήριο. Οι δύο θεμελιώδεις εξισώσεις της φυσικής του 20ού αιώνα, Ε=mc2 και Ε=hf υπονοούν πως η ύλη είναι ρευστή και παλλόμενη. Χωρίς να ξεπέσουμε σε απλοϊκούς συγκριτισμούς, θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε πως αυτή η αντίληψη προσεγγίζει μάλλον εκείνη των ινδουιστικών φιλοσοφικών αντιλήψεων, παρά των παραδοσιακών μονοθεϊσμών. Με την «κοσμολογική θρησκευτικότητά» του, ο ‘Αλμπερτ Αïνστάιν προσέγγιζε περισσότερο τις αντιλήψεις του Σπινόζα (Spinoza), ενώ ο Έρβιν Σρέντιγκερ (Erwin Schrödiger) ένιωθε οικειότητα με το ινδουιστικό δόγμα της «μη δυαδικότητας».

Η πραγματικότητα που μας παρουσιάζει η σύγχρονη επιστήμη είναι πολύ πιο σύνθετη από ό,τι μας παρουσιάζει το σχολείο, αλλά θα έλεγα κάποτε πιο σύνθετη από τις θρησκευτικές αντιλήψεις.

Ο Thibault Damour είναι καθηγητής θεωρητικής φυσικής, αντεπιστέλλων μέλος της γαλλικής ακαδημίας επιστημών
Πηγή/φωτό: Ανιχνεύσεις