1

ΤΑΜΠΟΥ, ΤΟΤΕΜ & Η ΥΠΕΡΒΑΣΗ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ (του Γιάννη Ζήση)

Ο Φρόυντ επιβεβαίωσε με την ψυχανάλυση αυτό που η εμπειρία των πολέμων, των θρησκευτικών και πολιτικών διώξεων και λοιπών αγριοτήτων φανέρωναν: ο άνθρωπος ρέπει στην επιθετικότητα και χαρακτηρίζεται από την τάση για κυριαρχία. Ο Φρόυντ ανέλυσε την κατώτερη όψη του ανθρώπου και διακήρυξε πως η πολιτισμένη συμπεριφορά δεν είναι παρά ένα προσωπείο που προσαρμόζεται σε κοινωνικούς και νομικούς κανόνες.

Σε περιόδους κρίσης, μετά την κατάλυση των μηχανισμών επιβολής του νόμου, το πολιτισμένο άτομο συνήθως γίνεται «άλλος άνθρωπος». Τα τρία βασικά ένστικτα που τον παρακινούν έρχονται στην επιφάνεια με ωμότητα: το ένστικτο της αγέλης, της αναπαραγωγής και της αυτοσυντήρησης.

Αυτό το πρότυπο ζωής (του ανταγωνισμού) συμβολίζεται στον μύθο του Οιδίποδα, ο οποίος καταπατά δύο θεμελιώδη ταμπού: εκείνα της αιμομιξίας και της πατροκτονίας. Στην πραγματικότητα, ο Οιδίποδας συμβολίζει τη δυστυχία που βιώνει ο άνθρωπος, όταν καταπιέζει τα πρωτόγονα ένστικτά του με αντάλλαγμα «την ασφάλεια»[1]  που του παρέχει η κοινωνία. Η ζωή του κινείται σε έναν φαύλο κύκλο ενός ζεύγους των αντιθέτων.

Ποιο ανθρωπολογικό πρότυπο απελευθερώνει τη συνείδηση από αυτόν τον φαύλο κύκλο; Ποιο πρότυπο αποκαθιστά την υγεία στις ανθρώπινες σχέσεις που έχουν υπονομευτεί από τον ψυχισμό που εκφράζει ο Οιδίποδας; Ο συγγραφέας αναγνωρίζει και προτείνει το πρότυπο του Χριστού. Η ζωή του Χριστού ενσωματώνει πολλά στοιχεία της παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς. Σύμφωνα με τον ψυχολόγο Καρλ Γιουνγκ, ο συμβολισμός αποτελεί τη διεθνή γλώσσα του ασυνειδήτου και οι εικόνες του την κλίση για πλήρωση των χασμάτων της ανθρώπινης ψυχής. Η εξέταση της ζωής του Χριστού και από αυτή τη σκοπιά έχει μεγάλο ενδιαφέρον. (συντακτική ομάδα Σόλωνα)

_______________

Ο συμβολισμός της παρθενογένεσης και του αρχέτυπου του Ιωσήφ
Η λύση στο πρόβλημα της ανταγωνιστικής τάσης απέναντι στα «παιδιά» της εξέλιξης βρίσκεται έξω από το πεδίο του ανταγωνισμού. Το πρόβλημα του «συνδρόμου του Ηρώδη»[2] έχει λυθεί στο πεδίο του συμβολισμού. Αυτό μας δείχνει ο παγκόσμιος θρησκευτικός συμβολισμός της ενανθρώπισης μέσω της παρθενογένεσης, ο οποίος συναντάται – με μια ευρεία γεωγραφική και χρονική διάχυση – σε διάφορους πολιτισμούς. Σε αυτό τον συμβολισμό αναδεικνύεται η θεμιτή γονιμότητα της μητέρας φύσης, της ύλης – τονίζεται, δηλαδή, η ενθαλπικότητα της εκδήλωσης, της μορφοποίησης και της δημιουργίας.

Παράλληλα, αναδεικνύεται η αποχή του πατρικού φύλου από τη φυσική διαδικασία. Αυτή η αποχή υποδηλώνει την αβλάβεια του πνεύματος σε κινήσεις ενσάρκωσης, με την έννοια ότι αυτό δεν κινείται ειδωλοποιητικά ως κυριαρχία. Το αυτό εκφράζει ο πολύ περιορισμένος ρόλος του Ιωσήφ σε όλη τη διήγηση του βίου του Ιησού. Εκτός από τη διακριτική και αποσυνδεδεμένη πατρικότητα του Ιωσήφ, αναδύεται η επάλληλη πατερική υπερβατικότητα της θεότητας.

Αυτή η υιότητα δεν ωθείται σε ένα πεδίο ανταγωνισμού και αντιδικίας, καθώς στο πεδίο της εξέλιξης μεσολαβεί η αφαιρετικότητα και η αγιότητα. Είναι μια υιότητα συναδελφική, που εκφράζει τον Θεό ως αγάπη, ως ελευθερία, ως ευδοκία και ως ειρήνη ή καταλλαγή.


Το ταμπού της πατροκτονίας
Με τον ίδιο τρόπο – και κατ’ αντιστροφή – μπορεί να ερμηνευτεί το ζήτημα της πατροκτονίας και του φόνου του δασκάλου. Αναφερόμαστε στη σεναριακή σύλληψη της γέννησης των τοτέμ και των ταμπού, της πολιτισμογένεσης και της διαμόρφωσης της θέσμισης της κοινωνίας, σύμφωνα με τη Δαρβίνεια και τη Φροϋδική εκδοχή, αλλά και σύμφωνα, επίσης, με τον αντίστοιχο τεκτονικό μύθο για τον θάνατο του διδασκάλου.

Το πεδίο των σχέσεων απελευθερώνεται από την κανιβαλικότητα του φόνου και την αιμομικτικότητα του όντος με έναν θεμελιακό και υπερβατικό, οντολογικό τρόπο: μέσω των εσωτερικών αποσπάσεων που παίρνει  η ψυχή και το πνεύμα. Η επίτευξη απόσπασης – και όχι καταπίεσης της επιθυμίας – είναι η υπερβατικότητα που απεικονίζεται στον παγκόσμιο συμβολισμό της παρθενικότητας.

Από τη Φροϋδική οπτική, ο μύθος του Οιδίποδα [3] ήταν σημαντικός τόσο ως προς το σκέλος που αφορούσε την αιμομιξία, όσο και ως προς το σκέλος που αφορούσε την πατροκτονία. Αναφερόταν, δηλαδή, σε δύο θεμελιώδη ταμπού (την αιμομιξία και την πατροκτονία) στη συμβολική σχέση πατρότητας, υιότητας και μητρότητας.


Τα συμβολικά βήματα της θεραπείας
Ο μύθος του Οιδίποδα απεικονίζει τη θεμελιώδη δυσαρμονία, ανωριμότητα και τιτανική βαρβαρότητα του ψυχισμού
 που χαρακτηρίζεται από έναν τεταμένο ή ανταγωνιστικό βιοτικό κύκλο αισθαντικότητας και συνειδητότητας.

Αυτή η δυαδικότητα αντιρροπείται, υπό την έννοια:
1. της κοινής θυσιαστικότητας πατρότητας και υιότητας, όπως την συναντούμε στη ζωή του Χριστού, στη διήγηση της Καινής Διαθήκης· 

2. και της σεπτής διακριτικότητας της μητρότητας ή παρθενικότητας των σχέσεων με τη μητρότητα, που την συναντούμε, επίσης, στην ίδια διήγηση.

Έχουμε, δηλαδή, μια αντίρροπη δυναμική:
1. την απόσπαση του υιού από τη μητέρα·

2. τη θυσιαστική εκδήλωση του πατέρα διαμέσου του υιού.

Έχουμε μια τριαδική συμφιλίωση με δυαδική αναγωγή της συμφιλίωσης ως πρόβλημα θεμελιώδους ομάδας:
1.υπό την έννοια της θεμελιώδους δυαδικότητας πνεύματος και ύλης·

2.υπό την έννοια της ταύτισης ή της επιστροφής της ψυχής στο πνεύμα·

3.υπό την έννοια – όπως θα έλεγε ο Πλωτίνος – μιας επιστρέφουσας εκβίασης·

4.υπό την έννοια μιας αγιοπνευματικής αποδοχής, συγκατάβασης, οικειότητας και αναγνώρισης του κόσμου ως ένθεου πεδίου, ως πεδίου «πανταχού παρουσίας» και εκδήλωσης «κατ’ εικόνα και ομοίωση».

Μέσω του μύθου του Οιδίποδα, συναντούμε την αποκοπή του υιού από τον πατέρα μέσω του φόνου, μέσω του ανταγωνισμού.

Σε αντίθεση, στον Χριστό βλέπουμε την αποσύνδεση του υιού από τη μητέρα και τη συνταύτιση με τον πατέρα, υπό όρους όμως:
1.μιας θυσιαστικής αγωγιμότητας, ενοποιητικότητας και σύνθεσης·

2.μιας  μεταμορφωτικής πνευματικής σχέσης  στη δυαδικότητα·

3.και μιας πνευματικής, συμβολικής, φυσικής και ψυχολογικής αβλάβειας.

Έτσι, συναντούμε τη θεραπεία της γονεϊκής και της υικής σχέσης και επίσης, έτσι, αίρεται η φοβική και η ανταγωνιστική δυναμική στις σχέσεις. Οι σχέσεις αποκτούν έναν αρμονικό ειρηνικό χαρακτήρα, αν και αφαιρετικό, εξελικτικά. Αυτή είναι η βάση για τις σωστές ανθρώπινες σχέσεις, στις καλύτερες συνθήκες για το καλό.

Αναφορές:
[1] Σίγκμουντ Φρόυντ, “Ο Πολιτισμός Πηγή Δυστυχίας”, εκδόσεις Επίκουρος, σελ. 81 
[2] Γιάννης Ζήσης, Το σύνδρομο του Ηρώδη
[3] Οιδιπόδειο σύμπλεγμα – Βικιπαίδεια

Φωτό: βικιπαίδεια

Γιάννης Ζήσης, συγγραφέας 
Ημερομηνία δημοσίευσης: 21 Μαρτίου 2012

Το παρόν κείμενο αποτελεί μέρος του δοκιμίου Ο Φόβος απέναντι στο Χρόνο ή ο Φόβος μπροστά στη Δημιουργία και την Εξέλιξη